http://qimia.blogspot.com კურსის ავტორები: მერაბ ჯელია, გიორგი მახარაძე, ნუნუ ჯავახიშვილი.

1. გაკვეთილი N18
საშინაო დავალების შემოწმება:
1. H2 + Br2  2HBr
H2 + I2  2HI
t0
2NaBr + H2SO4 (კონც)  Na2SO4 + 2HBr
t0
2KI + H2SO4 (კონც)  K2SO4 + 2HI
2. დარიშხანის დაწვით მიიღება მისი ოქსიდი, ხოლო დარიშხან (V) ოქსიდის
წყალში გახსნისას მიიღება დარიშხანმჟავა.
4As + 5O2 As2O5
3H2O + As2O5  2H3AsO4
მჟავები (გაგრძელება)
მჟავების თვისებები
მჟავები რეაგირებენ მეტალებთან, ფუძე და ამფოტერულ ოქსიდებთან, მეტალთა
ჰიდროქსიდებთან და მარილებთან.
1. მეტალი + მჟავა  მარილი + H2
არსებობს მეტალთა აქტივობის მწკრივი:
Li K Ba Ca Na Mg Al Zn Mn Fe Co Ni Sn (H2) Cu Hg Ag Au
მეტალები, რომლებიც ამ რიგში მოთავსებულია წყალბადის მარცხნივ
რეაგირებენ მჟავებთან მარილის და წყალბადის გამოყოფით.
მაგ: Zn + H2SO4  ZnSO4 + H2
3Mg + 2H3PO4  Mg3(PO4)2 + 3H2
2Al + 6HCl  2AlCl3 + 3H2
წყალბადის მარჯვნივ მოთავსებული მეტალები კი ამ რეაქციაში არ შედიან,
ე.ი. Cu Hg Ag Au მჟავათა ხსნარებთან არ რეაგირებენ.
გავიხსენოთ მჟავის განმარტება. ამ რეაქციების განხილვის შემდეგ
გასაგებია რას ნიშნავს “მეტალის ატომებით ჩანაცვლების უნარის მქონე
წყალბადატომი”.
აზოტმჟავა რეაგირებს თითქმის ყველა მეტალთან (გამონაკლისია Au),
მაგრამ ეს რეაქციები განსხვავებული გზით მიმდინარეობენ. ჯერჯერობით
აზოტმჟავას და მეტალების ურთიერთქმედების რეაქციათა ტოლობის
შედგენისგან თავი შევიკავოთ.
ასევე განსხვავებულად რეაგირებს მეტალებთან კონცენტრირებული
გოგირდმჟავაც და ამ რეაქციებს შემდგომში გავეცნობით.

2. 2. ფუძე და ამფოტერული ოქსიდები შედიან რეაქციაში მჟავებთან მარილისა და
წყლის წარმოქმნით.
ოქსიდი + მჟავა  მარილი + H2O
მაგ: CuO + 2HCl  CuCl2 + H2O
HgO + 2HNO3  Hg(NO3)2 + H2O
Al2O3 + 6HCl  2AlCl3 + 3H2O
3. მეტალთა ჰიდროქსიდები (როგორც ტუტეები ისე უხსნადი ფუძეები)
რეაგირებენ მჟავებთან მარილისა და წყლის წარმოქმნით. (ტუტეებისა და
მჟავების ურთიერთქმედების რეაქციას ნეიტრალიზაციის რეაქცია ქვია.)
მეტალის ჰიდროქსიდი + მჟავა  მარილი + H2O
მაგ: NaOH + HCl  NaCl + H2O
Fe(OH)3 + 3HNO3  Fe(NO3)3 + 3H2O
LiOH + HClO3  LiClO3 + H2O
ამ რეაქციების კოეფიციენტების გათანაბრებისას პირველ რიგში ყურადღება
მივაქციოთ მიღებული მარილის ფორმულაში ინდექსებს, რომელიც მეტალის
ატომებს და მჟავას ნაშთის რაოდენობას გვიჩვენებს.
მაგ: Ca(OH)2 + H3PO4  Ca3(PO4)2 + H2O
მარილის შემადგენლობაში მყოფი მეტალის ინდექსი – 3 დავუწეროთ
კოეფიციენტად ფუძის ფორმულას. მჟავას ნაშთის ინდექსი – 2 კი
დავუწეროთ მჟავას ფორმულას:
3Ca(OH)2 + 2H3PO4  Ca3(PO4)2 + H2O
დავითვალოთ მარცხენა მხარეში წყალბადის ატომების რაოდენობა: 3Ca(OH)2
– 6 ატომი წყალბადი, 2H3PO4 - 6 ატომი წყალბადი, სულ – 12 ატომი
წყალბადი. ამის მიხედვით გავასწორებთ წყლის მოლეკულათა რაოდენობას
მარჯვენა მხარეს – 6H2O.
3Ca(OH)2 + 2H3PO4  Ca3(PO4)2 + 6H2O
4. მარილის და მჟავას ურთიერთქმედებისას მიიღება ახალი მჟავა და ახალი
მარილი. ეს რეაქცია მაშინ მიმდინარეობს როდესაც რეაქციის შედეგად
გამოიყოფა აირი ან მჟავასა და წყალში უხსნადი მარილი.
CaCO3 + 2HCl  CaCl2 + H2CO3
H2O + CO2
MgSO3 + H2SO4  MgSO4 + H2SO3
H2O + SO2
(კარბონატები და სულფიტები მჟავებთან ურთიერთქმედებისას გამოყოფენ
არამდგრად მჟავებს - H2CO3 (ნახშირმჟავა) და H2SO3 (გოგირდოვანი მჟავა). ეს

3. მჟავები გამოყოფისთანავე იშლებიან წყლისა და შესაბამისი აირის
გამოყოფით)
FeS + 2HCl  FeCl2 + H2S
AgNO3 + HCl  AgCl + HNO3
მჟავასა და
წყალში უხსნადი
მარილი
(თუ რომელი მარილია უხსნადი იხ. ცხრილი N 3, მჟავაში უხსნადობის შესახებ კი
მოგვიანებით ვისაუბრებთ)
საშინაო დავალება:
1. დაწერეთ შემდეგი რეაქციების განტოლებები:
HCl Na; Mg; Al; Fe2O3; FeO; CaO; CuO; Al2O3
H2SO4 + KOH; Cr(OH)2; Cr(OH)3;
H3PO4 Na2S; Na2SO3; K2CO3
იგივე გავიმეოროთ აზოტმჟავისათვის (მეტალებთან ურთიერთქმედების
რეაქციები საჭირო არ არის)