2. Spis treści
1. Czym jest terapia systemowa
2. Definicja rodziny
3. Zastosowanie terapii systemowej w resocjalizacji
4. Zastosowanie rysunku w systemowej terapii rodzin
5. Paradoks w psychoterapii rodzinnej
3. Geneza i istota podejścia
systemowego
Stany Zjednoczone, przełom lat 40 i 50 XX wieku, pod
wpływem zmian kulturowych,
Zwrócenie uwagi na znaczenie więzi społecznych w
rozwoju zaburzeń i ich leczeniu,
Przesunięcie zainteresowań z jednostki zaburzonej na
interakcje społeczne, w które jest ona uwikłana,
4. Podejście systemowe różni się całkowicie od
pozostałych.
W terapii systemowej to rodzina, а nie osoba
przejawia zaburzenia funkcjonowania.
5. Terapia systemowa posiada charakter dyrektywny,
Jest krótkoterminowa, zorientowana na rozwiązanie aktualnie
zgłaszanego przez rodzinę problemu,
Celem terapii jest zmiana systemu, a nie zmiana człowieka
określanego mianem „zaburzonego”,
Wyróżnia się dwie główne szkoły psychoterapii:
komunikacyjną i strukturalną.
6. Przedstawiciele:
Gregory Bateson, Jay Haley, Paul Watzlawick, Salvedore
Minuchin, Mara Selvini-Palazzoli, Ivan Boszormenyi-Nagy i
Wirginia Satir
Główne założenia teoretyczne:
Założenie o relacji część – całość,
Założenie o przyczynowości,
Założenie o stałości i zmianie,
Założenia o komunikacji,
O sprzężeniu zwrotnym.
7. Spis treści
1. Czym jest terapia systemowa
2. Definicja rodziny
3. Zastosowanie terapii systemowej w resocjalizacji
4. Zastosowanie rysunku w systemowej terapii rodzin
5. Paradoks w psychoterapii rodzinnej
8. Rodzina jako system
Rodzina - to grupa bezpośrednio spokrewnionych ze sobą osób,
której dorośli członkowie przyjmują odpowiedzialność za opiekę
nad dziećmi
Więzy rodzinne - to związki ustanowione między jednostkami
poprzez małżeństwo lub pokrewieństwo (matki, ojcowie,
rodzeństwo, potomstwo, itd.)
System rodzinny – to zasady, komunikacja i hierarchia
9. Cele rodziny
Rodzina ma do zrealizowania dwa główne cele :
zaspokojenie potrzeb członków rodziny,
realizowanie zadań społecznych, np. urodzenie i
wychowanie dzieci, przekazanie wzorców
kulturowych.
11. Spis treści
1. Czym jest terapia systemowa
2. Definicja rodziny
3. Zastosowanie terapii systemowej
w resocjalizacji
4. Zastosowanie rysunku w systemowej
terapii rodzin
5. Paradoks w psychoterapii rodzinnej
12. Czynniki zaburzające prawidłowe
funkcjonowanie rodziny
Zaburzenia struktury rodziny zaburzenia w pełnieniu ról w
rodzinie i zaburzenia granic między podsystemami
Zaburzenia komunikacji w rodzinie podwójne wiązane, zjawisko
„pseudowzajemności”, zakłócenia porozumienia się wynikające z
odmiennych sposobów porządkowania napływających informacji
Zaburzenia związane z zasadami regulującymi funkcjonowanie
rodziny jako systemu zasady zagrażające utrzymaniu homeostazy
systemu rodzinnego, np. lojalność rodzinna lub zakłócenie spójności
opartej na zasadzie ustrukturowanego porządku
13. Zadania terapeuty w terapii
rodzinnej
wyróżnienie podsystemów rodzinnych,
poznanie rodziny w celu wyjaśnienia zaburzeń
funkcjonowania systemu rodzinnego,
określenie zasad terapeutycznych,
wejście, „dołączenie” do rzeczywistości danej rodziny,
zidentyfikowanie granic,
położenie nacisku na mocne strony rodziny,
rozpoznanie istniejących konfliktów,
skoncentrowanie się na komplementarnych wzorcach
funkcjonowania.
14. Oczekiwane zmiany
zmiana struktury rodziny, poprzez:
* wyznaczenie wyraźnych granic między podsystemami,
* zlikwidowanie patologicznych triad,
* adekwatne pełnienie ról w rodzinie,
* zwiększenie lub zmniejszenie spójności rodzinnej w
zależności czy jej poziom jest nadmierny lub
niewystarczający.
15. Oczekiwane zmiany c.d.
zmiany w zakresie zasad regulujących
funkcjonowanie systemu i komunikację między członkami
rodziny
za pomocą terapii nastawionej na rozwiązywanie
problemów
16. Oczekiwane zmiany c.d.
zamiany w zakresie relacji emocjonalnych między
członkami
zróżnicowanie Ja, czyli zdolność członka rodziny do
obiektywnego myślenia o problemach emocjonalnych rodziny
poprzez proces detriangulacji czy proces separacji
17. Metody terapii
Podejście komunikacyjne wg Watzlawicka i
współpracowników - szkoła z Pal Alto,
Podejście strukturalne Salvadora Minuchina,
Podejście strategiczne Selvini-Palazzoli – szkoła
Mediolańska
18. Podejście komunikacyjne
Podejście wyróżniło cztery główne aksjomaty
dotyczące komunikacji:
Każde zachowanie jest komunikatem - nie można się
nie komunikować, tak jak nie można nie zachowywać
się.
W każdej komunikacji odbywa się definiowanie relacji
jej uczestników - we wszystkich komunikatach można
wyróżnić dwa poziomy: treściowy i relacyjny.
19. Podejście komunikacyjne c.d.
W nieprzerwanej sekwencji zdarzeń zachodzących w
interakcji społecznej jej uczestnicy mają skłonność do
dostrzegania tylko pewnych zdarzeń - w rzeczywistości każde
zdarzenie jest równocześnie bodźcem (dla następnego),
reakcją (na poprzednie) i wzmocnieniem (dla poprzedniego) –
przebiega na zasadzie sprzężenia zwrotnego (dodatniego lub
ujemnego).
Zachowania w interakcjach społecznych są: symetryczne lub
komplementarne - symetria oznacza, że związek jest skupiony
na minimalizowaniu różnic, opiera się na równości.
Uczestnicy komunikacji naśladują się wzajemnie.
20. Terapia w szkole komunikacyjnej
charakter dyrektywny,
zmiana patogennych wzorców komunikowania się,
posługiwanie się językiem performatywnym, który zachęca
pacjenta do działania,
stosowanie interwencji paradoksalnej,
cel terapii powinien być jasno określony, a przebieg tak
zaplanowany.
21. Terapia strukturalna Salvadora
Minuchina
Życie psychiczne jednostki jest uzależnione od środowiska,
w którym żyje,
Najważniejszą grupą społeczną dla jednostki jest jej
rodzina. Organizacja i struktura rodziny określa zachowania
oraz intrapsychiczne procesy zachodzące u członków
systemu rodzinnego,
Gdy terapeuta pracuje z pacjentem lub jego rodziną, jego
zachowanie staje się częścią kontekstu społecznego.
22. Cechy dysfunkcjonalnej rodziny wg
Minuchina:
Sztywna, nieadekwatna struktura rodziny,
Zaburzenie granic między subsystemami rodziny:
granice zatarte lub sztywne granice.
23. Terapia szkoły strukturalnej
charakter dyrektywny,
terapeuta jest liderem systemu terapeutycznego,
zmiana struktury rodziny,
zdefiniowanie relacji określających tożsamość,
indywidualność jednostki oraz wyznaczanie lub otwieranie
granic,
ukształtowanie nowych wzorców transakcyjnych,
Trzy etapy procesu zmian w terapii:
1. Terapeuta włącza się w rodzinę z pozycji lidera,
2. Ocenia jej strukturę,
3. Tworzy warunki pozwalające na przekształcenie tej
struktury.
24. Terapia strategiczna Selvini-Palazzoli –
szkoła Mediolańska
Prowadzona głównie z rodzinami pacjentów psychotycznych i
anorektycznych,
Za źródło zaburzeń uznaje się specyficznie ukształtowane w danej
rodzinie reguły określające transakcje komunikacyjne,
Poszczególni członkowie rodziny są traktowani jak części składowe,
elementy obwodu interakcji, żaden element nie posiada
jednostronnego wpływu na innych członków rodziny i na rodzinę
jako całość,
Wykrycie fundamentalnej reguły, według której przebiega to
oddziaływanie w rodzinie jest w psychoterapii strategicznej
podstawowym problemem, gdyż kluczowym celem jest zmiana tej
reguły.
25. Terapia szkoły strategicznej
ma charakter dyrektywny i krótkoterminowy,
nastawiona na rozwiązanie konkretnego problemu
zgłaszanego przez rodzinę,
technika konotacji – oznaczanie wszystkich zjawisk
zachodzących w rodzinie i właściwości członków rodziny,
technika interwencji paradoksalnej – zakłada, że pacjent
przeciwstawi się zaleceniu i porzuci swój symptom.
26. Techniki terapeutyczne
Terapeuta ocenia dotychczasową patologię rodziny,
patologię jej struktury, zasad i wzorców
komunikowania się,
Ocena hipoteza technika
Nastawione są one na:
zmianę dotychczasowych patologicznych właściwości
struktury rodziny,
zmianę sposobu rozwiązywania problemów rodziny
zmianę relacji emocjonalnych
27. Techniki
przeformułowanie
pytania cyrkularne
pytania reflektujące
odtwarzanie interakcji rodzinnych
techniki mające na celu zmianę struktury rodziny
techniki paradoksalne
wgląd, analiza genogramów, psychoedukacja
28. Techniki c.d.
Przeformułowanie podkreślenie pozytywnych
aspektów objawów czy patologii, ich pozytywnej roli
w utrzymywaniu systemu rodzinnego,
Pytania cyrkularne pytania o relacje w rodzinie,
pytania o przyszłość, pozwalają znaleźć sposoby na
rozwiązywanie aktualnych problemów,
Pytania reflektujące uzyskanie zmian w systemie
przekonań rodzinnych, identyfikacja zachowań,
zdarzeń i wzorców niekorzystnych dla rodziny.
29. Techniki c.d.
Odtwarzanie interakcji rodzinnych uświadomienie
rodzinie co w jej interakcjach jest najbardziej dysfunkcyjne,
wprowadzenie nowych, sposobów interakcji czy
komunikowania się,
techniki mające na celu zmianę struktury rodziny jasne
określenie granic i zaburzanie równowagi rodzinnej,
techniki paradoksalne zalecenie wykonania lub
zaprzestania wykonywania określonych zachowań.
30. Techniki c.d.
Wgląd, analiza genogramów, psychoedukacja
wprowadzenie zmian w relacjach emocjonalnych między
członkami rodziny
* wgląd - zrozumienie przyczyn zaburzeń funkcjonowania
rodziny,
* analiza genogramów - zrozumienie międzypokoleniowych
przekazów wpływających na aktualne funkcjonowanie
rodziny dysfunkcyjnej,
* psychoedukacja - pomoc w zmniejszeniu poziomu
wyrażanych emocji i dostarczenie informacji o chorobie, jej
przyczynach, sposobach leczenia.
31. Spis treści
1. Czym jest terapia systemowa
2. Definicja rodziny
3. Zastosowanie terapii systemowej
w resocjalizacji
4. Zastosowanie rysunku w systemowej
terapii rodzin
5. Paradoks w psychoterapii rodzinnej
32. Rysunek w psychoterapii rodzinnej
Technika niewerbalna ułatwia ominięcie strategii
obronnych i sprzyja swobodniejszej ekspresji,
Korzyści płynące z zastosowania rysunku:
* zebranie nowych informacji o rodzinie,
* określenie celów przyszłej interwencji,
* przerwanie nieadekwatnych sposób komunikowania się,
* zidentyfikowanie negatywnie wpływających na rodzinę
przymierzy (diady, triady)
* zacieśnienie związków,
* skłonienie do wyrażania uczuć.
33. Co rysunki „mówią” o rodzinie?
Kto jest asertywny, kto pasywny, kto jest inicjatorem, kto się
podporządkowuje,
Rozpoznają przymierza i koalicje,
Ujawniają konflikty,
Zdradzają sekrety rodzinne,
Ujawniają tendencje destrukcyjne,
Brak zaufania do terapeuty (innych osób)
34. Terapia małżeńska
5 korzyści płynących z zastosowania rysunku w sesjach
małżeńskich (H. Wadeson):
1. konieczność wspólnego wykonania zadania
2. spontaniczność treści ujawniających się w rysunkach podważa
dawne założenia czy przekonania, do których dotychczas
małżeństwo było mocno przywiązane
3. przestrzenna ekspresja rysunku, która symbolicznie
odzwierciedla przestrzeń życiową pary
4. trwałość – rysunek to obiekt, który się bada i wykorzystuje do
zrozumienia problemu
5. wspólne przeżywanie przyjemności
35. Trzy główne instrukcje rysowania
pomocne w terapii par
1. Wspólny obrazek,
2. Abstrakcyjne dzieło symbolizujące związek,
3. Autoportret
Ćwiczenie pozwala określić kto dominuje w związku,
jaki charakter mają zachodzące konflikty, jaki jest
stopień intymności między partnerami
37. Terapia całej rodziny
Konieczne do przeprowadzenia terapii duży pokój, stół,
krzesła, przybory do rysowania,
Krzesła ustawione w półkolu,
Zaangażowanie – wszyscy członkowie rodziny (jeśli to
możliwe), uczestnictwo dzieci nawet w wieku 3-4 lat!,
Czas trwania: od 1,5h do 2h,
Zdolności plastyczne nie są poddawane ocenie,
Prowadzący – stanowczy, ale okazujący wsparcie i
szacunek,
Prowadzący prosi o zatytułowanie i podpisanie rysunków,
zaznaczenie daty wykonania.
38. Modele postępowania
Model psychodynamiczny wg Kwiatkowskiej
Model psychodynamiczny wg Rubin
Podejście Landgarten
39. Model psychodynamiczny
wg. Kwiatkowskiej
Wykonanie przez badanych 6 różnych rysunków:
1. Temat dowolny
2. Portret rodziny z uwzględnieniem autora
3. Abstrakcyjny portret rodziny
4. Rysowanie „gryzmołów”
5. Wspólne „gryzmoły”
6. Znów temat dowolny
Seria 6 rysunków od początku daje rodzinie większą swobodę
ekspresji; ćwiczenia ramion i bazgranie uwalniają od napięcia,
а członkowie rodziny potrafią zdobyć się na większą
tolerancję na stres
41. Duże oko potrzeba kontroli
Falista linia pośrodku
rozłam rodziny
Ciemniejsze
tło,
wyraźniejsze
postaci
osoby
dominujące
Środkowa postać
przecięta na pół
przeciągana raz na jedną,
raz na drugą stronę
42. Model psychodynamiczny wg Rubin
Uwzględnia tylko 3 główne zadania
1. Indywidualne „bazgroły”,
2. Portret rodzinny (abstrakcyjny lub realistyczny),
3. Wspólne malowidło ścienne.
43. Podejście Landgarten
Zadania artystyczne skierowane na rozwiązywanie
problemów
1. Narysowanie własnych inicjałów w jak
największym wymiarze,
2. Wspólne rysowanie na jednej kartce papieru
zakaz rozmów, każdy ma inny kolor flamastra, aby
było wiadomo kto ile i co narysował.
44. Litera A dom Gęsty dym
tłumione uczucie
silnej złości
Mocne zaznaczenie
cegieł próba
kontroli gniewu
45. Łączenie sztuki ze strategiczną
terapią rodzinną
połączenie metody strategicznej terapii rodzinnej z
technikami terapii sztuką – Sobol,
połączenie sposobu wykorzystywania rysunków
Sobol z podejściem Haley’a.
46. Sobol
Wykorzystanie twórczości pacjentów do:
- wyłaniania metaforycznych informacji,
- przekształcania hierarchii i przymierzy rodzinnych,
- ułatwienia autoanalizy.
Trzy zasady terapeuty posługującego się sztuką:
1. zdobycie metaforycznych informacji, które mogą być
wykorzystane przy planowaniu interwencji,
2. wprowadzenie zadań, które będą podważać hierarchiczny
układ lub rodzinne koalicje,
3. udzielenie pomocy w wyrażaniu siebie przez rysunek.
47. Haley
Podejście Haley’a dotyczy wstępnego wywiadu w celach
diagnostycznych.
Według Haleya wywiad składa się z 4 etapów:
1. stadium socjalne czy powitalne – tworzenie serdecznej,
dającej poczucie bezpieczeństwa atmosfery przez terapeutę,
2. stadium problemu – rozpoznanie przez rodzinę kwestii
wymagających bezpośredniej interwencji,
3. faza interakcyjna – członkowie rodziny nawiązują
komunikację,
4. etap ustanawiania celów – terapeuta prosi rodzinę o
wyznaczenie kierunku zmiany terapeutycznej.
48. Spis treści
1. Czym jest terapia systemowa
2. Definicja rodziny
3. Zastosowanie terapii systemowej
w resocjalizacji
4. Zastosowanie rysunku w systemowej
terapii rodzin
5. Paradoks w psychoterapii rodzinnej
49. Terapia paradoksalna
Paradoks (gr. parádoksos – nieoczekiwany,
nieprawdopodobny) – twierdzenie logiczne prowadzące do
zaskakujących lub sprzecznych wniosków.
W logice wyróżnia się trzy typy paradoksu:
1) antynomia
2) antynomia semantyczna, czyli paradoksalna definicja
3) paradoks pragmatyczny – stanowi podstawę psychoterapii
paradoksalnej. Wg Andolfi „I tak, jeśli komunikat stanowi
definicję danej osoby, to człowiek tak zdefiniowany jest tą
osoba tylko wtedy, jeśli nią nie jest, a nie jest jeśli nią jest”.
Terapia paradoksalna opiera się zatem na założeniu, że pacjent
ulegnie zmianie dzięki temu, że nie będzie się zmieniać.
50. Fisher, Anderson i Jones wyróżniają
trzy typy interwencji paradoksalnej:
1. Przeformułowanie – nadawanie objawowi nowego
znaczenia,
2. Eskalacja – wywołanie kryzysu,
3. Przekierowanie – zmiana jakiejś właściwości
występowania objawu.
51. Przebieg interwencji paradoksalnej
Zdefiniowanie konkretnego problemu,
Zdefiniowanie mechanizmu podtrzymującego problem,
Określenie historii problemu,
Ustalenie celów,
Zastosowanie dwóch procedur: uczenia pacjenta nowych
umiejętności oraz wyznaczania mu zadań domowych.
52. Pięć zasad interwencji paradoksalnej
1. Nowe objawy powinny otrzymać pozytywną etykietę;
przeformułowanie konotacji.
2. Należy ustalić związek pomiędzy objawem a innymi
członkami systemu.
3. Należy odwrócić wektor objawu.
4. Należy przepisać paradoksalną interwencję i powtarzać ją w
trakcie procesu terapeutycznego, aby nie dopuścić do nawrotu.
5. Paradoksalna interwencja powinna zmuszać pacjenta, by w
takiej czy innej formie wykonali zadanie.
53. Wzorce transakcji rodzinnych
wymagające interwencji paradoksalnej
wg L’Abade i Weeks’a
Jawna walka i kłótnie,
Niechęć do współpracy w rodzinie i wykonywania wyznaczonych
zadań,
Trwanie przy tych samych wzorcach pomimo różnych interwencji
terapeutycznych,
Podzielenie i rywalizacja,
Dyskwalifikacje.
54. Sytuacje, w których interwencja
paradoksalna może nie przynieść
pożądanych rezultatów
pacjenci, którzy nie biorą aktywnego udziału w procesie
terapeutycznym lub wykazują niewielkie zaangażowanie ego,
socjopata,
paranoik,
osoba o zachowaniach destrukcyjnych,
sytuacje kryzysowe lub niestabilne (Rohrbaugh),
rodziny chaotyczne, rodziny infantylne, rodziny impulsywne,
rodziny, które projektują odpowiedzialność na innych i akceptują
interwencje bez sprzeciwu (Fisher).
56. Bibliografia
J. Cz. Czabała, Czynniki leczące w psychoterapii, PWN, Warszawa 2002.
K. Drat-Ruszczak, E. Drążkowska-Zielińska, Podręcznik pomagania. Podstawy
pomocy psychologicznej. Szkoły i kierunki psychoterapii, Wyd. SWPS, Warszawa
2005.
A. Giddens, Socjologia, PWN, Warszawa 2004.
L. Grzesiuk (red.), Psychoterapia-szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy,
PWN, Warszawa 2000.
L. Grzesiuk (red.), Psychoterapia. Teoria, Eneteia, Warszawa 2005.
L. L’Abate, G.R. Weeks, Paradoks w psychoterapii, Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdańsk 2000.
G. D. Oster, P. Gould, Rysunek w psychoterapii, Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdańsk 1999.
