Bij de gemeente Zoetermeer zijn studenten van de HAS Hogeschool afgestudeerd op het onderwerp ‘Verwaarding van de openbare ruimte’. Op welke manier kun je als gemeente de budgetten voor het sociaal en fysiek domein binnen de openbare ruimte inzetten, waardoor een zo hoog mogelijk maatschappelijk rendement wordt behaald? De behoefte, inbreng en vragen vanuit bewoners worden een steeds belangrijkere factor vormt in de besteding van gemeentelijk budget (belastinggelden). Traditionele beheervormen, zoals het frequentiebestek en de beeldsystematiek van CROW, behoren wellicht al snel tot de verleden tijd omdat gemeenten steeds meer willen sturen op de maatschappelijke effecten. Hiermee wordt bedoeld dat er steeds meer vragen komen over het maatschappelijk rendement van bepaalde investeringen in de wijk. Waar kan bijvoorbeeld een investering in groot onderhoud het meest bijdragen aan versterking van de sociale cohesie, ook al is dat op voorhand lastig meetbaar en is achteraf eigenlijk alleen merkbaar wat de impact is geweest van die investering. Gemeente Zoetermeer en de HAS Hogeschool gaan graag met u in gesprek over deze andere manier van denken over het beheer van de openbare ruimte die wellicht ideeën voor een toekomstig omgevingsbeheer genereert.

1. Sturen op het maatschappelijke
rendement
Is maatschappelijk rendement te realiseren d.m.v. de o.r.

2. Peter de Visser, Marco Dofferhof, Ursula Kirchholtes
Rens Bonekamp, Robbert Pals, Paul van der Donk
Wat is maatschappelijk rendement, en wat zijn de
mogelijkheden van het maatschappelijk rendement voor het
beheer van de openbare ruimte.

3. Iets over Zoetermeer
1965 2016
Regio
55.033 woningen
48.224 arbeidsplaatsen
850 HA groen, 334 speelplekken
350 HA water
820 km riolering
670 HA verharding,
470 Bruggen, viaducten, tunnels
41.750 bomen in verharding
26.300 lichtmasten
42 Verkeerslichten, 64 P-automaten
Geïnvesteerd vermogen: € 1,7 miljard
124.064 inwoners
Den
Haag
Delft Gouda
Rotterdam
Zoetermeer
AlphenLeiden
3705 HA
28-11-2016

4. Visie op samenwerking
“Samen aan de kwaliteit van de stad werken”
Voor de duurzame ontwikkeling en instandhouding van de
openbare ruimte in de door de Raad vastgestelde kwaliteit
tegen de laagst mogelijke maatschappelijke kosten
Kernwaarden beheer openbare ruimte vanuit collegeprogramma:
• Burger centraal stellen, als uitgangspunt voor alle activiteiten
• Transparant werken, steeds laten zien wat we doen
• Netwerken, van kennisuitwisseling tot ketenpartnerschap
• Regie voeren, onderhoudswerk niet zelf uitvoeren
28-11-2016

5. Aanbestedingsfilosofie Stadsbeheer
• Assetmanagement van de
openbare ruimte vindt plaats
onder politieke aansturing.
• Politiek speerpunt is: beheer in samenspraak met
burgers, bedrijven en instellingen voorbereiden en
uitvoeren.
• Trend in beheer: van technisch onderhoud via
beeldkwaliteit naar effectgericht:
• Frequentie-eis → beeldkwaliteit → effect, outcome en
impact
28-11-2016

6. Effectsturing in dagelijks onderhoud
• Voorheen sturing op activiteiten, input (6 keer maaien per jaar)
• Daarna sturing op beeldkwaliteit, output (gras niet hoger dan 5 cm)
• Trend is nu van onderhoud op beeldkwaliteit naar effectsturing
(is het gras goed bespeelbaar)
• Daarmee beter aansluitend op maatschappelijke wensen
Evolutie van beheer
28-11-2016

7. Ambities in beheer
• Verband vasthouden tussen
beheer, inrichting, gebruik
• Verband ontwikkelen met
sociaal domein boven SROI
• Veiligheid bieden, risico’s beheersen
(risico-gestuurd beheer, assetmanagement)
• Duurzaam beheer bevorderen
(GRP, energie, klimaatadaptatie, biodiversiteit)
• Differentiatie in beheerkwaliteit
• Faciliteren van innovaties
(materialen, toepassingen, contracten, netwerken)
28-11-2016

8. De focus van de Beheervisie Openbare Ruimte 2016-2020:
Het verband tussen beheer, inrichting, gebruik en het
sociaal domein.
Hoe kun je budgetten voor het sociale en fysiek domein
inzetten voor maximaal maatschappelijk rendement?
(onderzoeksvraag HAS)
Buytenwegh

9. • Stap1: wat is de opgave in Meerzicht?
• Stap 2: waar zit de potentiele winst?
• Stap 3: met welke maatregelen kun je dat bereiken
• Stap 4: afwegen kosten – baten
• Stap 5: draagvlak meest rendabele maatregel

10. Wat is maatschappelijk rendement?
Maatschappelijke baten (welvaart/welzijn) - maatregelkosten!
Wat kenmerkt maatschappelijk rendement?:
1. Alle omgevingseffecten; lucht, hitte, vertrouwen, opleiding, leefstijl
2. financiële en niet-financiële waarde (baten) voor iedereen; gezondheid,
waterschade, woningwaarde voor bewoner, bedrijf, overheid
3. nu en later >> levenscyclus

11. 1. Natuurlijk 2. Geproduceerd 3. Sociaal 4. Individu
ecologie, bodem,
wateroverlast/tekort,
lucht, energie,
grondstoffen
woningvoorraad,
bereikbaarheid,
kennis, ICT,
inrichtingskwaliteit
openbare ruimte
Vertrouwen buurt,
buurtparticipatie,
samenwerking
tussen partijen
opleidingsniveau
arbeidsbeschikbaarheid,
leefstijl (bewegen, eten,
drinken, roken),
zelfredzaamheid
Bron: CBS, PBL, SCP, CPB, 2011; Ruijgrok, 2011; Wereldbank, 2006
1. Alle omgevingseffecten
Omgevingskwaliteit: Fysieke en sociale kenmerken van de omgeving
Kapstok: 4 kapitalen
Omgevingseffect: Verandering van een omgevingskwaliteit

12. Wat is de potentiele waarde als je dit verbetert?

13. Meten maatschappelijk rendement!
3. Baten(houder) €
vermeden waterschade
1. Maatregel
bestrating vervangen door groen
5. Maatschappelijk rendement €
2.Omgevingseffect
kans wateroverlast daalt
4. Kostendrager €
aanleg, onderhoud
Maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA)

14. 14 2011
2. omgevings-
effect
3. Baat
Vermeden
waterschade
objecten * prijs
Wateroverlast
kans
2. Financiële en niet-financiële waarde (baten)
voor iedereen
Inrichtingskwaliteit
categorie 1-5
Vermeden
leegstandkosten
panden * prijs
Gezondheid
zieken * prijs
Leefstijl
score
Vermeden
verhuiskosten
verhuizingen * prijs
Vertrouwen
score
Waarde (baat) achterhalen?
1. Wie heeft voor- of nadeel?
2. Wat is het voor- of nadeel

15. 1. gebruik bestaande structuur (werk is gedaan)
2. building with nature (natuur doet het werk)
3. meekoppelen (collega’s doen het werk)
4. faseren (kosten pas later maken)
5. kringloop (kost wordt baat)
Ontwerpen
vanuit
maatschappe
lijk
rendement
1. Groot omgevingseffect
2. Veel baathouders
3. Hoge prijs per baathouder
4. direct en lange termijn baat
1. Baat €
2. Maatregel (unknown?)
3. Saldo
1. Omgevings-
effect
Stap 1. Prioriteer op potentiele hoge baten
(grootste knelpunten)
Stap 2. Goedkope maatregelen
breed: a) kwaliteit, b) oorzaak of c) baat
Stap 4. Ga voor hoge kans op actie!: wie kan, wil, mag
Ontwerpen vanuit hoge batenOntwerpen vanuit lage kosten
2.Kost €
Ontwerp vanuit een hoog saldo
Stap 3. Combi baten en kosten
1. Hoge baat/lage kost >> rendabel 
2. Hoge baat/hoge kost of lage baat/lage >> ?rendabel?
3. Lage baat/hoge kost >> niet rendabel 

16. Resultaat
- Het levert inzichten op in de connectie fysieke en maatschappelijke domein.
- Geeft argumenten voor investeringen.
Investeren in gemeenschappelijke tuinen met activiteiten!
Wie is verantwoordelijk?
MKBA Euro CW
Kosten, eenmalig 300.000
Baten, jaarlijks
- vermeden verhuiskosten door meer soc.
Vertr. (bewoner)
180.000
- vermeden gezondheidskosten (bewoner,
zorg)
5.000
Rendement 1 e jaar - 115.000
Rendement 2 e jaar 65.000

17. Meerwaarde creëren
urgenties
ambities condities
1; Moeten staat voor beleidsurgenties en
gebiedsurgenties
2: Willen staat voor ambities en ambassadeurs.
3: Kunnen staat voor condities (fysiek,
instrumentarium, financiën) en competenties

18. Implementatie
• Wat als vooral maatschappelijke partijen ‘moeten en willen’
is de o.r. dan nog kartrekker?
• Wanneer ga je dit proces opstarten? En wie is
verantwoordelijk en neemt het initiatief?
• Welke gegevens zijn nodig om de opgave te bepalen?
• Hoe meet je effectiviteit?
• Hoe verder ontwikkelen en waar liggen kansen?
• Het verkondigen van deze boordschap, combineren van de
beide domeinen, hoe gaan jullie dat doen?

19. Tot slot
Verbinden van fysieke en maatschappelijk domein kan!
MKBA is een methode om een afgewogen keuze te maken.
Niet alle baten zijn (nog) rekenkundig te onderbouwen.
Meten van effecten is een uitdaging!
Waar in beheerproces past het denken in rendement en wie is
verantwoordelijk?