2. nfha«ò¤ö® kht£l«
ÏU¥Ãl étu«
gu¥gsÎ 254 r.».Û
k¡fŸbjhif 42,71,856
cau« 411 Û, flš k£l¤Â‰F nkš
Ónjhõz« äjkhd Fë®, äjkhd bt¥g«
bt¥g« - mÂf«. 34.7°C / FiwÎ. 21.1°C
bt¥gãiy
Fë® - mÂf«. 32.2°C / FiwÎ. 19.2°C
kiHasÎ 61.22 br.Û / tUl¤Â‰F
gUtfhy« tUl« KGtJ«
kiH fhy« br¥l«g® Kjš et«g® tiu
cil Tropical
go¤jt®fŸ 73%
jäœ. bjY§F. kiyahs«. ϪÂ.
bkhêfŸ
M§»y«

3. fšé ãiya§fŸ
1. gšfiy¡fHf§fŸ :7
2. fiy k‰W« m¿éaš fšÿçfŸ : 37
3. bjhêšJiw fšé ãiya§fŸ
a. kU¤Jt« - M§»y kU¤Jt« - 2, ϪÂa kU¤Jt« – 1, nAhänahg - 1
b. bgh¿æaš fšÿç : 56
c. td¡ fšÿç :1
d r£l¡ fšÿç :1
4. Áw¥ò¡ fšé¡fhd fšÿçfŸ : 23
5. m§f‹tho gŸëfŸ : 261
6. Jt¡f gŸëfŸ : 828
7. eLãiy gŸëfŸ : 287
8. ca®ãiy gŸëfŸ : 105
9. nkšãiy gŸëfŸ : 128
10. MÁça® gæ‰Á ãWtd§fŸ : 23
bjhê‰rhiyfŸ
1. gÂÎ brŒa¥g£l bjhê‰rhiyfŸ : 12201
2. bjhê‰r§f§fŸ : 674
3. eL¤ju KjÄL bjhê‰rhiyfŸ : 393
4. Á¿a mséyhd KjÄL bjhê‰rhiyfŸ : 2325
5. Foir bjhêšfŸ : 525
6. òÂa bjhê‰rhiyfŸ : 292

4. tuyhW
jäHf¤Â‹ Ïu©lhtJ bgça efu«
bfh§F k©ly«, nfhit, nfhâa«k‹ò¤ö® v‹W gy bga®fëš
miH¡f¥gLtJ, jäHf¤Â‹ mÂf k¡fŸ bjhif bfh©l Ïu©lhtJ
bgça efukhd nfha«ò¤ö®.
jäHf¤Â‹ bl£uhŒ£
jäHf¤Â‹ bl£uhŒ£ vd miH¡f¥gL« msΡF M£nlhbkhigš
k‰W« nkh£lh® bjhêèš bfho f£o¥ gw¡F« nfha«ò¤ö®, jäHf¤Â‹
bjhêš efu«. kht£l« KGtJ« bjhêš ãWtd§fŸ éué¡ »l¡»‹wd.
#Îë¤bjhêš, bgh¿æaš bjhêš, M£nlhbkhigš cÂç ghf jahç¥ò
ãWtd§fŸ vd gy tifahd bjhêšfŸ ϧF M£Á ò绋wd.
Ïjkhd j£gbt¥g«, Ïåa k¡fŸ vd Vf¥g£l Ãs° ghæ©LfSl‹
cŸs nfha«ò¤ö®, Ï¥nghJ jftš bjhêšE£g¥ òu£Á¡F g¢ir¡ f«gs«
éç¤J é©zÂu tsu fh¤ÂU¡»wJ.
bga® fhuz«
behŒaš M‰¿‹ fiuæš mikªÂU¡F« mH»a efu« nfha«ò¤ö®.
kJiu¡F v¥go Ûdh£Ánah mJnghy, nfha«ò¤öU¡F nfhâa«k‹.
mjdhšjh‹ nfhâa«k‹ M£Á òçÍ« efu« v‹gjhš nfha«ò¤ö®
khefU¡F nfhâa«k‹ò¤ö® v‹W« xU bga® c©L.
nfht‹òö® v‹W bgaU« N£l¥g£lJ. ÏUs® rKjha¤ij¢ rh®ªj
jiytå‹ bga® jh‹ nfht‹. mtuJ bgauhnyna mªj C®
ã®khâ¡f¥g£lJ. ÏJjh‹ Ëd® nfha«ò¤ö® v‹W cUkh¿aJ.
k‹d®fŸ M£Áæš bfh§F k©ly«
nru k‹d®fë‹ M£Á¡ f£oyhf ÏUªj bgUik nfha«ò¤öU¡F
c©L. Ëd® nrhH®fë‹ M£Á¡F Ϫj bfh§F k©ly« Áy fhy« if
kh¿aJ. fçfhšnrhH‹ fhy¤Âš jh‹ ng%® nfhéš f£l¥g£ljhf tuyhW
TW»wJ.

5. Ëd® uhZouTl®fŸ if¡F« bfh§F óä kh¿aJ. ikNiu M©l
f§fk‹d®fŸ ifæY« Áy fhy« nfha«ò¤ö® jtœªjJ. mj‹ Ëd®
rhS¡»a®fS«, bjhl®ªJ gšyt®fS« nfha«ò¤ö® k©ly¤ij
M£ÁòçªJŸsd®. Áy fhy« kJiuia M©l gh©oa k‹d®fŸ if¡F«
nfha«ò¤ö® Ïl« kh¿æUªjJ.
£lä£l nfhit khefu«
9tJ ü‰wh©oš Û©L« nrhH® if¡F nfha«ò¤ö® kh¿anghJ
jh‹ nfha«ò¤ö® khefu¤ij mHfhd, £lä£l xU efukhf kh‰¿dh®fŸ.
efç‹ ika¤Âš nfhâa«kD¡F Mya« vG¥g¥g£lJ. mij¢ R‰¿Y«
efu« cUth¡f¥g£lJ.
nfhitia ts®¤j ÏUs® rKjha«
mªj CU¡F nfht‹òö® v‹W bgaU« N£l¥g£lJ. ÏUs®
rKjha¤ij¢ rh®ªj jiytå‹ bga® jh‹ nfht‹. mtuJ bgauhnyna
mªj C® ã®khâ¡f¥g£lJ. ÏJjh‹ Ëd® nfha«ò¤ö® v‹W
cUkh¿aJ. nfha«ò¤öiu ts®¤j bgUik ÏUs® rKjha¤Â‰F c©L.
Ciu¢ R‰¿Y« mt®fŸ Vuhskhd Fs§fisÍ«, VçfisÍ« bt£od®.
Ï‹wsΫ mªj Fs§fŸ nfha«ò¤ö® k¡fS¡F gaDŸsjhf ÏU¥gJ
tuyh‰iwÍ« Û¿a rhjid¥ gÂÎ.
Kf«kÂa®fŸ, é#aefu¤jh®, eha¡f®fŸ M©l nfhit
nrhH®fëläUªJ gh©oa®fŸ if¡F kh¿a nfha«ò¤ö®, Ëd®
1291tJ M©oš, f®ehlf¤Â‹ rhS¡»a k‹d®fŸ if¡F kh¿aJ. mj‹
Ëd® 14tJ ü‰wh©oš blšèia M©l Kf«kÂa®fŸ nfha«ò¤öiu¡
if¥g‰¿d®. kJiuia M©L tªj K°Ä« k‹d® jh‹ nfha«ò¤öiuÍ«
M£Á òçªjh®. 14« ü‰wh©o‹ ÏWÂæš K°Ä« k‹d®fë‹ M£Á
KoΡF tªjJ. mj‹ Ëd® é#a efu rh«uh{a¤Â‹ Ñœ nfha«ò¤ö®
tªjJ. é#a efu rh«uh{a« Åœªj Ëd® kJiuia¤ jiyikælkhf¡
bfh©l eha¡f k‹d®fŸtr« nfha«ò¤ö® tªjJ. eha¡f k‹d®fŸ
j§fsJ Ñœ tªj gFÂfshd nfha«ò¤ö®, ntÿ®, jŠrhñ®, rªÂu»ç,
ikN® M»a gFÂfSfF uhQt M£Áahs®fis eha¡f®fŸ
ãaä¤jh®fŸ. Ït®fS¡F ghisa¡fhu®fŸ v‹W bga®. Ϫj¡

6. fhyf£l¤Âš nfha«ò¤ö® efukhf ÏU¡féšiy. 3000 ng® k£Lnk tÁ¤J
tªj Á¿a »uhkkhf¤jh‹ ÏUªjJ.
M§»nya® M©l nfhit
1760fëš ikN® M£Áia iAj® mè if¥g‰¿dh®. mtuJ
ã®thf¤Â‹ Ñœ nfha«ò¤ö® ÃuhªÂaK« tªjJ. iAj® mè ϧ»yhªJ
M£Áah®fis v®¤J fLikahf nghuhodh®. ikN® rk°jhd¤Â‰F«,
M§»nya®fS¡F« Ïilna fL« ngh® elªjJ. Â¥ò Ršjhå‹
kuz¤njhL Ϫj¥ ngh® KoΡF tªjJ. mj‹ Ëd® nfha«ò¤ö®
br‹id khfhz¤njhL M§»nya®fŸ Ïiz¤jd®.
efuh£Á mªj°J
1804« M©L nfha«ò¤öiu jiyefukhf¡ bfh©L òÂa
nfha«ò¤ö® kht£l¤ij M§»nya®fŸ mik¤jd®. 1848« M©L
nfha«ò¤ö® efU¡F efuh£Á m§Ñfhu« bfhL¡f¥g£lJ.
khefuh£Á mªj°J
Kjš efuh£Á¤ jiytuhf r® uhg®£ °nl‹° gjéna‰wh®. Ï¥goahf
efukhf cUbtL¤j nfha«ò¤ö®, khefukhf mjhtJ khefuh£Áahf 1979«
M©L mªj°J cau¥ bg‰wJ. mUfhikæš ÏUªj Á§fhešÿ® efuh£Á
m¥nghJ nfha«ò¤ö® efuh£ÁÍl‹ Ïiz¡f¥g£L khefuh£Áahf
kh‰w¥g£lJ.
nfhitæèUªJ Ãç¡f¥g£l kht£l§fŸ
xU§»iz¡f¥g£oUªj nfha«ò¤ö® kht£l¤Âš ÏUªJ Áy
gFÂfŸ Ãç¡f¥g£L cUth¡f¥g£lnj cjfk©ly«, <nuhL, ÂU¥ó®
kht£l§fŸ

7. nfha«ò¤ö® kht£l¤Â‹ tUthŒ ÃçÎfŸ - 2
nfha«ò¤ö®
bghŸsh¢Á
t.v© tUthŒ ÃçÎfŸ tUthŒ FW cŸ tUthŒ »uhk§fŸ
t£l§fŸ t£l§fŸ t£l§fŸ
1 nfha«ò¤ö® 4 7 21 163
2 bghŸsh¢Á 2 3 12 132
bkh¤j« 6 10 33 295
kht£l¤Â‹ mo¥gil ÃçÎfŸ
t.v© v©â¡if
1 khefuh£Á 1
2 efuh£Á 3
3 Cuh£Á x‹¿a§fŸ 12
4 ng%uh£ÁfŸ 44
5 »uhk Cuh£ÁfŸ 229

8. ÁWthâ miz – nfhitæ‹ bgUik
ÁWthâ miz
nfha«ò¤öçš ÏUªJ nk‰»š 37 ».Û bjhiyéš
cŸsJ ÁWthâ miz. ÁWthâ Ú® Ritæš ÁwªjJ
vd bga® bg‰wJ. Ϫj mizæ‹ _y« nfha«ò¤ö®
kht£l« FoÚ® bgW»‹wJ.
gu«Ã¡Fs« - Mêah® miz
gu«Ã¡Fs« - Mêah® miz
Midkiy gFÂæš mikªJŸsJ gu«Ã¡Fs« -
Mêah® miz. ϧF ä‹ c‰g¤ÂÍ« eilbgW»wJ.
Ϫj miz Áwªj bjhêš E£g¤ÂwD¡F cjhuzkhf
mikªJŸsJ.