1. Оршил
Миний бие номын сангийн каталог хичээлийн хүрэнд каталогийн төрөөл төрөл ангийн
каталогийн талаар авч судалсан бөгөөд тус судлах гол зорилга мань илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл
олж авах юм аа.
Тус сэдвийн хүрэнд дарах асуудалийг маш нарийн судлахыг зорьсан юм.
Үүнд:-хэлбэрийн болон агуулгийн шинж тэмдэгийг тусгаасан байдлаар нь номын сангийн
каталогийг 2 групд хуваадаг
1. - р группээр: үсэг дараалалын каталог орно энд бүх ном зүйн бичлэгийг зохиогчийн
байгууллагын,эсвэл номын нэрийн үсэгийн дарааллаар байрлуулдаг.
2. –р групэд баримт бичгийн агуулгылыг тусгасан бодит каталогууд хамаарна төрөл ангийн
каталог энд тодорхой ангилалын системийн дагуу ном зүйн бичлэгүүдийг мэдлэгийн салбараар
байгуулдаг юм.

2. Каталогийн төрөл
Хэлбэрийн болон агуулгын шинж тэмдгийг тусгасан байдлаар нь номын сангийн каталогийг 2
группд хуваадаг.
1-р группээр:
-Үсэг дарааллын каталог орно энд бүх нон зүйн бичлэгийг зохиогчийн,байгууллагын,эсвэл
номын нэрийн үсгийн дарааллаар байрлуулдаг.
-Он дарааллын каталог. Энд бүх ном зүй н бичлэгийг баримт бичгийн хэвлэгдсэн оноор,
эсвэл анхны нийтлэгийн он дарааллар байрлуулдаг.
-Дугаар дараалсан каталог. Энд баримт бичигийг олгосон дугаарын дагуу байрлуулдаг.
-Газар зүйн каталог. Энд баримт бичгийг хэвлэж гаргасан газрын дагуу үсэг
2-р групэд баримт бичгийн агуулгыг тусгасан бодит каталогууд хамаарна.
-Төрөл ангийн каталог. Энд тодорхой ангилалын систэмийн дагуу ном зүйн бичлэгүүдийг
мэдлэгийн салбараар байгуулдаг.
-Зүйчилсэн каталог. Энд номын зүйн бичлэгүүдийг зүйл, сэдвийн дагуу үгсийн дарааллаар
байрлуулдаг.
-Орон нутаг судлалын каталог. Энд тодорхой нэг бүс, орон нутаг , байгууллага зэрэгт
агуулгаараа хамаарах ном зохиолын мэдлэгийн салбараар байрлуулдаг.
-Каталогт тусгагдсан баримт бичгийн төрлөөр нь номын тогтмол хэвлэлийн, диссертацийн,
газрын зургийн дүрслэх урлагийн бүтээлийн каталог гэж ялгадаг. Зарим номын санд
микрофильм, микрофишийн тусгай каталог зохион байгууллдаг.
Каталогийг зориулалтаар нь уншигчдын, албаны гэж хуваадаг. Албаны каталогийг номын
санчид голдуу ашигладаг бөгөөд даатгалын, бүртгэлийн үүргийг гүйцэтгэдэг.
Фондыг хамарсан байдлаар нь каталогийг ерөнхий номын сангийн фондыг бүхэлд нь
хамарсан, фондын хэсгийнг тусгасан жишээлбэл үнэт, ховор номын фонд төв номын сангийн
төв болон салбар номын сангуудын фондыг тусгасан , нэгдсэн каталог хэд хэдэн бие даасан
номын сангийн буюу салбарын бүсийн номын сангууд фондыг тусгасан каталог гэж хуваадаг.
Үйл ажиллагааны шинж тэмдэгээр нэмэгдэж шинээр сэлбэгдэж байдаг каталог мөн үйл
ажиллагаагаа зогсоосон, өмнөх дээр үеийн мэдлэгийг агуулдаг каталог гэж байдаг.

3. Дэлхийн практикаас үзэхэд элоктрон каталог ашиглаж эхэлсэн цагаас 10-15 жилийн дотор кар
хэлбэрийн каталогийг үргэлжлүүлэн хөтөлж байдаг байна.
Төрөл ангийн каталог нь номыни сангийн фондод байгаа бүх хэвлэлийн бүтээгдэхүүнийг бүрэн
зохион байгуулдаг учир шинжлэн ухааны тодорхой нэг салбар нь ерөнхийгөөс салбарлуу
байрлагдаж ижил буюу ойролцоо агуулга бүхий ном зохиол нэгдэн орж, уншигч, мэдээлэл
хэрэглэгчдийн сонирхсон сэдэв асуудлыг нэг дороос олох боломжийг нээж өгдөг.
Төрөл ангийн каталог ТАК нь номын сан номзүйн ангилалын тодорхой систэмээр, мэдлэгийн
салбарын холбогдох заалтаар ангилан,ном зүйн бичэлтээр бичэгдсэн номын сангийн катлог
юм. ТАК гэсэн ойлголыг төрөл ангийн каталог ба үсэг дараалал зүйлчилсэн хэлхээс гэсэн 2
дэд систэмээр авч үзнэ.
ТАК нь баримтын агуулгыг тусгагч, сэдэвчилсэн лавлагааны хашлтанд
зориулагдана.Төвлөрсөн номын сангийн нөхцөлд ТАК нь шигчийн болоод албна хэрэгцээний
үүргиийг гүйцэтгэнэ.Фондын бүргэлдэхнийг болно фондын бүрдүүлэлтийг лавлагаа ном зүй ба
мэдээлэл ном зүйг ажилд үзэсгэлэн олон нийтийн арга хэмжээ явуулахад ном зохиолын
сурталчилгаа хийх зэрэг номын сан мэдээллийн ажилд ашиглагдана.ТАК-ийг зохион байгуулаг
ажил нь тус каталогийг хийх ажилаас эхлнэ.Энэхүү ажилийг бүртгэлд каталог өвөрмөс
мэдээнүүд болох зохион байгуулан он картийн чимэглэл байрлал ялгагчуудын хэлбэр өнгө
болно,так-т байгаа туслах гарийн авлага мэдээнүүдийг тусгана.Төвөлөрснө номын санд
зориуулсан бүртгэлийн хэлбэр төвөлөрсөн шинжитэй байна.Бүртгэл нь тоон
өгөгдөлийн,агуулагч үнсэн тооллогын баримтын үүргийг гүйцэтгэнэ.ТАК-ийн гадаад
чимэглэлд товч тодорхойлолт бүхий шүүгээний гадан талын бичилтүүд болнон каталогын
шогол дээрх шошгын бичилтүүд орно.Шогол дээрх шошгонд шүүгээний нүдний дугааруудыг
зааж шинжилэг ухааны салбар нэр заалтуудыг бичэж доор нь уг шоголд байгаа картуудын
эхнийй болоод сүүлийн картан дахь ангийн заалтуудыг зааж өгнө.Эдгээрээс хамгийн зохицтой
нь төрөл ангийн нэгдсэн каталогт тусгах явдалд учир нь баримт ямар хэл дээр бичэгдсэнээс үл
хамаарна тодорхой сэдэвийн бүх ном зохиолийн тэрхүү нэгдсэн төрөл ангийн каталогоос
мэдэх боломитой байдаг.нэг хуваарийн ард байрлах анги тус бүрт монгол англи хэл дээр болон
бусад гадаад хэлээр бичигдсэн номзүйн бичигт бүхий бүлэг картуудыг тус тусад нь байрлуулах
ба хэрэв монгол хэлээс өөр үндэсний хэлтэй орон нутгийн номын санд бол тухайн үндэсний
хэлээр бичигдсэн ном зохиолыг эхэнд нь байрлуулж болно.ТАК-ийн чимэглэл нь түүний
зохион байгуулалтын учир утгыг нээн илрүүлэхэд тусалдаг.ТАК-анги бүрийг толгойлж буй
ялгагчийн чимэглэл чухал үүргийг гүйцэтгэнэ.Ялгагчид өгөгдсөн мэдээ нь ангиллын үе шат
бүртэй тохирч байх ёстой. Голын ялгагчууд нэг дэх,хоёр дахь заримдаа гурав дахь үеийн
хуваарьт хэрэглэгдэнэ.Зүүн талын ялгагчууд нь дөрөв ба тав дугаар үед , баруун талын
ялгагчууд зургаа ба түүнээс цаашхи үеүүдэд хэрэглэгдэнэ.Нэг ялгагчийн ард дөчөөс илүүгүй

4. карт байна.Ялгагчийн ил гарах хэсэгт анги ,дэд ангийн нэр ба ангийн заалтыг бичнэ.Ялгагчийн
үндсэн талбайг босоогоор нь хоёр тэнцүү биш хэсэгт :зүүн талыг өргөвтөр ,баруун талыг
нарийвтар хуваана.Зүүн талд үндсэн хуваариудын нэрийг бичиж,түүний дор хуваарийн дараах
үеүүдийн заалтуудыг босоогоор нь бичнэ.Өөрөөр хэлбэл ялгагчид зөвхөн эхний үеийг биш,тус
шоголд байгаа ангиудын хоёр,гурав дахь үеүүд гэх мэт.цааш үргэлжлэх үеийг бичнэ.Ялгагчийн
баруун хэсэгт ангиллын таблицаас авсан ангийг тодотгосон эшлэлийг бичнэ.ТАК-ийн
сурталчилгааг гол гол анги,дэд ангиудыг тоочсон хүснэгт графикийн тусламжтайгаар
гүйцэтгэдэг.Каталогийн зэрэгцээ каталог ашиглах тайлбар бүхий хуудас,зөвлөмж байх
ёстой.Эдгээр зөвлөмжийг төрөл ангийн каталогт хайлтыг хэрхэн хийх аргачлал маягаар хийж
болно.ТАК-т бүрэн ба сонгомол,төлөвлөгөөт ба өдөр тутмын аргачилсан ба техник редакц
хийж болно. Өдөр тутмын редакцийг каталогт карт байрлуулахын зэрэгцээ ялгагчийн
чимэглэл,номзүй бичилт бүхий картын байрлал,ялгагчуудын байрлал зөв эсэхийг
шалгадаг.ТАК-ийн аргачилсан редакц бүрэн ба сонгомол хэлбэрийн байж болно.Бүрэн
аргачилсан редакц нь бүх төрөл ангийн каталогийг дахин төрөлжүүлнэ гэсэн үг.Өөрөөр хэлбэл
үндсээр нь түүнийг өөрчлөх ажил хийгдэнэ, жишээлэхэд өөр ангиллын таблицад шилжүүлэх
гэх мэт.Сонгомол аргачилсан редакц нь төрөл ангийн каталогийн бүтэц ба агуулгыг үндсээр нь
дахин боловсруулах шаардлагатай болохоор нэмэлт ба өөрчлөлт хийгдэж хэвлэгдсэн ном
зохиолуудтай уялдан хийгдэнэ.ТАК дахь үсэг дараалал-зүйлчилсэн хэлхээс нь зүйлчилсэн
гарчгийн үсэг дарааллын жагсаалтыг өөртөө агуулсан,төрөл ангийн каталогт тусгагдсан
холбогдох ангиллын заалт бүхий баримтын агуулгыг өргөжүүлэгч туслах аппарат юм.
Үсэг дараалал- зүйлчилсэн хэлхээсийн гарчгийг томьёолодоо зүйлчлэлийн онол,аргазүйн
үндсэн дүрмийг ашиглана.Гарчгийн гол үгийн сонголт нь гарчиг ба дэд гарчгийн томьёоллын
стандартчилал,үсэг дараалал – зүйлчилсэн хэлхээсийн адил чутгатай гарчигт шилжүүлэхэд
ихээхэн учир холбогдолтой байна.
Төрөл ангийн каталог үсэг дараалал –зүйлчилсэн хэлхээсүүд байнга өргөжиж байдаг.хэрэв
эдгээрт номын холбогдолт агуулгийн зүйлчилсэн
Гарчиг байхгүй бол үсэг дараалал –зүйлчилсэн хамаарагдаж төрөл ангийн каталогийн номзүйн
бичилтэнд тусгагдсан томъёологдно.үсэг даралал-зүйлчилсэн хэлхэсэнд үсэг үеийг заасан
ялгагчийн нд үсэг үеийг заасан ялгагчийн тусламжтайгаар гарчиг зохион байгуулна ялгагч
бүрийн ард ойролцоогоор жаржан ширнэг байхар бодно каталогийн шүүгэнд үсэг дараалал-
зүйлчилсэн хэлхэсийг байрлуулахдаа холмогдох шүүгээний эхний ба сүүлийн үсэгүүдийг юм
уу,эсвэл гарчигийн үеүүдийг зааж өгсөн шошго дугааруудыг хийж өгнө хэрэв төрөл ангийн
хяналтын аппарат юм үсэг даралалын-зүйлчилсэн хэлхээсийн гарчиг томъёолохдоо зүйлчилсэн
онол аргазүйн үндсэн дүрмийг ашигална гарчгийн гол үгийн сонголт нь гарчиг ба дэд

5. гарчигийн томьёлолын стандартчлал үсэг дараалал-зүйлчилсэн хэлхээсийн адил утгатай
гарчигт шилжүүлэхэд ихээхэн учир холбогдолтой байна.
Төрөл ангийн каталогийн зохион байгуулалт
Номын сангийн каталог картын сангийн систэмд төрөл ангийн каталог чухал байр суурь
эзэлдэг уншигчдын эрэлт хүсэлт хангахад зориулагдсан байна.гэдэг асуултыг биелүүлэх ба
уншигчдын эрэлт хүсэлтийг хангахад зориуагдсан байна төрөл ангийн каталогт номын бүх
картыг номын тавиур дээр байрлуулсантай адил мэдлэгийн салбараар байгуулна төрөл ангийн
каталүг нь уншигчдын уншлгыг удирдах чухал хэрэглүүрийн нэг юм.төрөл ангийн каталогийг
номын санчид уншлага үйлчилгээний ажилдаа өргөн хэрэглэгдэх тус каталогийн
тусламжтайгаар номын санчийд номын фондын бүрэлдэхүүнийг байнга судалаж фондын
бүрэлдэхэнд уншагчидын эрэлт хүсэлд номын сангийн хүсэлд номын сангийн зорилт тохирч
байгаа хэсдэгийг тогтооно.Төрөл ангийн каталогийн агуулага чимэглэл зохион байгуултанд
доорхи шаардлагууд табигдна.Үүнд:үзэл сурталын шиглэл шинжилэг ухааны орчин үеийн
хөгжилд уншигчидын хэрэгцээ нийцэж байгаа энэ шаардалагийг доорох дэё дараалал
билүүлнэ.
1. Хуваариуудыг тогтоох
2. Каталогийг зохион байгуулах
3. Каталогийн шимэглэл
4. Хуваариуудыг байжуулах
5. Ялгагчийн ард картийг бүлэгэлэг
Төрөл ангийн каталогийн хуваариуудыг тогтоох ажил нь ангилах ажилтай шууд холбоотой
юм.Төрөл ангийн каталогийг зохион байгуулах үндэс нь номын тодруулагдсан ангилал байдаг.

6. Дүгнэлт
Минмй бие энэхүү бие даалтыг дүгнэж үзхэд номын Сангийн каталогийн төрөл гэдэг сэдвээр
бие даалт хийснээр мэдэхгүй юмаа мэдэж авлаа. Үндсээр нь 2 хувьаадаг.
1. Үсэг дарааллын каталог энд бүх ном зүйн бичлэгийг зохион байгууллагын эсвэл
номын нэрийн үсэг дараалалаар байрлуулна. Он дараалалын каталог энд бүх ном зүйн
бичлэгийг баримт бичгийн хэвлэгдсэн оноор эсвэл анхны нийтлэлийн он дараалалаар
байрлуулдаг. Дугаар дараалалсан каталог баримт бичгийг олгосон дугаарын дагуу
байрладаг.
2. Баримт бичгийн агуулгыг тусгасан бодит каталогууд хамаарна. Үүнд: төрөл ангийн
энэ тодорхой ангилалын системийн дагуу ном зүйн бичлэгүүдийг зүйл сэдвийн дагуу
үсэг дараалалаар байгуулдаг орон нутагийн судалгааны каталог тодорхой нэг бүс орон
нутаг байгууллага зэрэг агуулгаараа хамаарах ном зохиолыг мэдлэгийн салбараар
байрлуулдаг. Каталогт тусгагдсан баримт бичгийн төрөл нь номын тогтмол
хэрэглэлийн нотны хэвлэлийн диссертацийн газрын зурагийн дүрслэг урлагийн
бүтээлийн каталог гэж ялгадаг. Үйл ажиллагааны шинж тэмдэгээр нэмэгдэж шинээр
сэлвэгдэж байдаг каталог мөн үйл ажиллагаа зогсоосон өмнөх дээр үеийн мэдээллийг
агуулдаг каталог гэж дэлхийн практикаас үзэхэд электрон каталог ашиглаж эхэлсэн
цагаас 10-15 жилийн дотор карт хэлвэрийн каталогийг үргэлжилсэн хөтлөж байдаг
байна. Энэ хүү бие даалтыг хийснээр оюутаануудда жаахан ч гэсэн үр дүн мэдлэг
өгөхийн төлөө хийгдсэн юм. Каталогийн төрлийн тухай бага зэрэг мэдлэгтэй болсон
юм.