In deze nieuwsbrief: AANKONDIGING 01 Hoge Filters 16 Rockwool VERSLAG 03 Aliiance Europe, eenvoud als gecomprimeerde complexiteit 05 Nieuwe materialen in de bouw 13 NSAM Wortels van de Nederlandse architectuur: ruime keus NIEUWS 03 : MOOOI 0 Moooi: Ovulisme EELKE POUWER OVER….. 15 Programma bedrijfsgerichte technologiestimulering Voor meer nieuws: www.booosting.nl

2. ouwen Nederland
•
böój st Ing
ö nieuwsbrief
stichting
industrieel
bouwen
nederland
•o ,
n
t::
Cl)
r-
<lJ
"'0
o
E
r-
IO
10
..c
u
VI
~
:::l
::s
..c
u
VI
t::
,;~<"~ .....f ,~"j iseerde
N
~~;"'h:;;j;;;ri n<>,"';~·I;'M'~i':::I: ,rt beweegt soms
C
enkele tientallen centimeters - behoorlijk worden verzwaard. Op de vraag hoe groot die koppelstukken .,....
waren maakte Daan het trotse gebaar van de sportvisser ter aanduiding van zijn buit: 'Zo iets'.
'ïJ ~
L. architect type 5: het Booostingtype. de produktontwikkelaar .J

3. r ,
Uit de talloze voorbeelden van Architectenbureau
Böhtlingk doe ik een greep. Voor het arbeids-
bureau in Oud Beierland ontwikkelde het bureau
een eenvoudig gevelbeplacingssysteem, dat gemak-
kelijk aan elkaar geklikt kan worden. De verschillende functies achter de beplating worden in primaire Ä
+-'
t...
0
kleuren letterlijk vertaald: fel gele panelen duiden op de er achter liggende kabelgoten. De letterlijke 0
'+--
vertaling van functies van de ruimtes in kleur en materiaal, is consequent doorgezet in het ontwerp V)
t...
<lJ
van het composteringsbedrijf in Amersfoort. Het composteringsgedeelte is zwart, de spiltrappen naar «
E
de kantoren zijn rood . Boven op het dak symbolyseert de gele driekoekvorm de transport van het <::
ongesoorreerde afval naar de verdeler. Deze driehoekvorm is dominant in de omgeving aanwezig: zelfS '+--
de meest lullige kantoren krijgen er iets aardigs en speels. t...
'0
Q)
.D
V)
Ol
Marcel Vroom van Landmark heeft als industrieel ontwerper een <::
t...
pragmatische visie op de materialisatie van een concept en laat aan de hand Q)
+-'
V)
van een aantal voorbeelden zien dat dit ook kan, 'Het zit hem in het hebben 0
"'-
E
van visie' aldus Vroom. Hij laat een serie verschillende telefooncellen zien die 0 <::
Q)
u
+-'
gebaseerd zijn op het idee dat zo'n cel in feite niet meer moet zijn dan een <::
:::>
telefooncel op een paal met een regenjas aan. Het is een mooie, functionele "'-
+-'
t...
jas geworden. Vervolgens holde hij via beeldtelefoons en studies naar een '"
'"
+>
pieperig ldein laboratoriumpje, een pathologisch onderzoekinstrument met Q)
.><
Q)
een stabiele temperatuurregulatie. Het lijkt op een klein gebouw. Aangenaam
+-'
<::
is de keuken van d_
e.roekomst die voor alle apparaten één bedieningssysteem Q)
'0
heeft: één afstandbediening voor alles. Hij beëindigt zijn relaas met een
Q)
ontwerp voor een predicror zonder afstandsbediening. Het voor het grootste t...
'0
deel uit mannen bestaande publiek vindt dit erg lollig. ...
Ä
V)
.....,
'" At Turn van Turn + Horsting Architecten laat zien hoe zijn
<::
Q)
Ol bureau al zo'n twintig jaar bezig is met het ontwikkelen van
Q)
t...
beplating van gebouwen. Het eetste voorbeeld betreft een
+-'
Q)
E prefab herhalingsziekenhuis in Zutphen van 1974. De
huid van het ziekenhuis bestaat uit 7 cm dikke panelen van
'"
'"
"'- aluminium, geïnspireerd op die van Prouvé. Het grootste
"'-
o probleem bij prbdukrontwikkeling in de architectuur, aldus
Q)
u
Tuns, is het gebrek aan inzicht van de ambtenarij, die bij
<::
o
o
vernieuwing nog steeds denkt aan fris en vrolijk in los
'+--
Q) verband gemetselde gevels. In Assen is in navolging van Zutphen een ziekenhuis neergezet voorzien
Q)
+-' van ijzeren panelen met dezelfde dikte. Karakteristiek is de vleugel, waar de directie van het ziekenhuis
ondergebracht moest worden. Omdat er drie directeuren waren moesten er ook drie exact dezelfde
kantoren gemaakt worden, met exact hetzelfde uitzicht; dat ligt heel gevoelig bij directeuren. Daarom
werden er drie identieke taartpunten aan de gevel van de vleugel gehangen, nu staan rwee daarvan leeg.
En zullen dat naar alle waarschijnlijkheid ook blijven: het spook van de reorganisatie heeft de rop van
het ziekenhuis drastisch uitgedund; lang leve het flexibele bouwen.
vervolg op pngina 9 C>
L
•

4. • ,
Booosting-reisje: verslag van een bezoek aan Alliance Europe in
Genk België en beroemde architectuur in Luik van o.a. Charles
Vandenhove. Bruno Albert en Rene Greisch op dinsdag 3 mei 1994.
Eenvoud al s
gecomprimeerde complexi te i t
Met Gcrrjan Oröge's 'ze blijven je wel ve!wennen in de Ardennen' in het
achterhoofd, rogen wij - de keiharde kern van Booosting - in de bus naar
België om getuige te kunnen zijn van kunst, cult en een van de oudste
tecllllieken die de mens zich eigen heeft gemaakt; een techniek die rot in
de negemiende eeuw een privilege was van de kunst: emailleren. In de
fabriek van Alliance Europe in Genk wotdt sinds 1971 hoogwaardig staal
aan twee zijden geëmailleerd. In een cominue fabricageproces wordt
dunne staalplaat met een lengte van 90 meter, een breedte van 1.20
centimeter en een dikte van 0.63 millimeter gereinigd, gecoat met
continue in beweging gehouden slib en met een snelheid van vier meter
per minuut door ovens met een temperatuur rond de S20·gehaald. Het
eindres ultaat room een onaantastbaar materiaal dat in hoge mate resistent is tegen chemische, foto-
chemische en mechanische invloeden, waarbij de technische levensduur de economische overtreft.
Behalve als schrijfoppervlak wordt emailstaal vanwege haar eigenschappen vooral toegepast in stations,
luchthavens, treinen en schepen, de z.g. 'People Movers Sector'. In 1940 al, om het probleem van
woningnood na de oorlog op te lossen, had je in Amerika de volledig geëmailleerde woning, waarvan
er vier per uur gereed kwamen en de opbouwrijd een week was. De produktie lag niet bij Alliance maar
bij LUW'on, zo vertelde Jan Wesrra in zijn imroductie, en helaas Lusrron is failliet. In het
laboratorium van Alliance huist de nots van het bed<ijf: de simulator die weersinvloeden meet. Andere
R&D activiteiten van Alliance richten zich op luminiscerende email, bedrukking met circuits om de
dunste veJwarmingspaneien te kunnen realiseren en fotografische reproduktie-technieken.
Het wordt tijd om afscheid te nemen. Met nog meer gastvrijheid, nog een slokje en een riante punt
vlaai in de bus voor de trip naar Luik. In de bus nog meer eten en alvast een videootje met Bob van
Reeth en Bruno Albert. Van Reeths' woorden 'eenvoud is gecomprimeerde complexiteit', sluiten
naadloos aan bij het verhaal van Luik, waar al jaren gewerkt wordt aan de renovatie van de stad. Een
renovatie die nog steeds gaande is en die naar het liet aanzien nog lang niet is afgelopen. In de Belgische
arch itectuur na 1945 wordt Luik direct geassocieerd met de architect Charles Vandenhove die bijna
al zijn realisaties tot stand bracht in nauwe samenwerking met ingenieur René Greisch. Van Greich
zien we een aantal mooie bruggen rond Luik. Ze hebben stijl en een eigen signatuur. Greisch bouwt
niet om een stevige constructie neer te zetten, dat is het niet waard. Een lichtc constructie, niet omdat
deze licht moet zijn , maar om cle esthetiek. Boven in de heuvels bij Luik, op h et Universiteitsterrein
van Sart Til mans - de open plek in het bos - heeft Greisch zich gevestigd in een eigen ontverp. Z ijn
L ..J

5. r ..,
doel was alles dOOl-tichrbaar (we zijn in België) te
houden. Elkaar goed te kunnen zien, maar niet te
horen. Het resultaat verbluft me vanwege een
eenvoudige schitterende starheid. Een strak
stramien, zelfde stijlen binnen als buiten, glas,
c:
staal, merbau en zink, en dan zo'n rustig, ruimtelijk
<0
> resultaar.
-'"
Q)
Het Universitair Medisch Centrum Sart Tilmans
van Vandenhove omvar zowel laboratoria,
auditoria als ziekenkamers en restauranr. Hier een
heel ander verhaal. Jn de architectuurtijdschriften
lees ik dar Vandenhove een van de belangrijkste
architecten is in Europa door de w~jz.e waarop zijn
architectuur zich letterLijk vanzeLfiprel?end als de kunst van het bouwen manifesteert. DoeLtreffend worden
hedendaagse const'ructietechnieken gebruikt, moderne bouwmaterialen aangewend en ook beeldend
kunstenaars ingeschakeld. Ik moest even zoeken in mijn geest, wam het leek of de werkelijkheid niet
met deze tekst overeenkwam. Benny Thomas van Alliance, gidst ons door het ziekenhuis en vertelde
dat in de volksmond vaak gesproken wordt over een moderne ruïne. Dar sloot meer aan bij mijn
gedachten. Er is hier sprake van een bouwproces van meer dan 25 jaar en steèds liepen de kosten uit
de hand en was het geld op. Een van de vervelendste gevolgen is wel dat er bij ieder bouwproces
nieuwe materialen en technieken werden toegepast. Uiteindelijk lopen we dan ook door een ratjetoe
van vorm en stijl, van ldeur- en materiaaJgebruik, van decor en meubilair. Stuk voor stuk zijn de
elementen en gedachten mooi en fascinerend. Alleen de samenvoeging is uit de hand gelopen. De
kunstwerken van Sol LeWitt op de door Alliance geproduceerde lambrizeringen staan letterlijk en
figuurlijk haaks op de grauwe vervuilde tapijtstroken. De sombere gangen onderin het ziekenhuis, waar
de poJil.diniek zit, doen denken aan de gangen van een catacombe, en dat met een filosofie dat dit
ziekenhuis nou net nier moest lijken op een geneesfabriek, tsja ....
We zijn er bijna (2x), maar nog niet helemaal - we reizen immers per bus - en besluiten de dag met
het afgraven van de sporthallen van Greisch en Alben iets verderop het terrein (zo'n 750 hectare bos).
Simpele constructies, pretentieloos functioneel, betonnen skeletbouw die een ldassieke soberheid aan
het gebouw geven. Geen dure moeilijke marerialen. Alles identiek, kamers, ruiten, noem maar op. Een
zacht hellend dak gedragen door holle buizen, het Jicht wordt er op een subtiele manier beheerst.
Op de rerugweg vraag ik een meereizend architect wat hij nou mooi vond deze dag. Een vrij normaJe
vraag, leek me. In de Renaissance kreeg de ItaJiaanse architect Palladio (1518 - 1580) bijvoorbeeld
geregeld de vraag een mooi gebouw te realiseren. Jk echter werd schamper toegelachen om mijn vraag,
immers war is mooi tegenwoordig en wat verstaan we er onder, werd mij ondelwezen. Vandaag ging
het niet om mooi, maar om veel plaatjes, veel praatjes en veel architectonische gaatjes. Inderdaad:
'Eenvoud is gecomprimeerde complexiteit'.
Anneke van Dijk
<1
L
•

6. • ,
Workshop ' 'Nieuwe materialen in de bouw' georganiseerd door de
Faculteit der Bouwkunde van de TU Delft en de Stichting Booosting
i .s.m. de Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek, TU Delft.
Grasduinen tussen
een workshop
de Boeing Cabriolets
over de zin en onzin van nieuwe materialen in de bouw
Waarom gaat het niet goed in de bouw, zo
leidde Jan Brouwer de middag in. Hersenloze
spierhacht, of krachteloze hersenen? Willen we
eigenlijk wel dat gebouwen er uit gaan zien als
machines en geen rekening meer houden met de
historische waarde van de architectuur) Kunnen
Q) we in de bouw zo ver komen dat gebouwen
E
Q)
..c worden gemaakt en dat er niet aJleen gewerkt
Q)
'0
wordt aan de culturele context?
Dat hakt er gelijk flink in. Onrustig schuiven de originele Revoltstoeltjes over de vloer van de zaal in
het laboratorium van Lucht- en Ruimtevaart. Bij de aanwezige pragmaten, creatieven en
wetenschappers - zelden alle drie in een persoon vertegenwoordigd - wakkert de prille storm al een 0.
';;;
beetje in de brains. De stilte voor de stOrm werd een uurtje eerder met knetterende kracht de
gigantische loods van het laboratOrium ingereden. Hemels blauw metallic, ooit los in onderdelen in
<=
een Engelse loods gevonden en gelijk door Jonke Post en vriend KNO-am gekocht: de Lotus Elan. Q)
30
::s
Het verhaal van de bolide begint met Chapman, een Sti'uctural engineer die met auto's rommelde. ~
Tegenwoordig, helaas overleden, wordt zijn graf door trotse Lotusbezitters altijd even als tijdens een ~
bedevaarc bezocht. De ontwikkeling van de diverse Lotussen wordt gekenmerkt door een herhaalde :~
innovatieve slimheid om jaloers op te zijn. De lichtste, snelste, stabielste en meest aerodynamische
sportwagen in een tijd dat in Amerika de dikste,
logste, breedste en liefst gevleugelde autO's v>
v>
favoriet waren. De succesvolle Lotus Elan uit <U
..c
u
1962 is trotse bezitter van een gigantisch stijf (lJ
>
chassis gevouwen uit één staalplaat, onafllanke-
....,
lijke wielophanging en viel nog te verkopen ook. v>
..c
Kennis en inbreng van andere discip lines u
v>
hebben bijgedragen rot dit uiterst attractieve +"
<=
<U
produkt. Het zal dan ook niemand verbazen dat 0>
0>
ze in de zaal klaar zitten voor een proefritje. +J
Q)
..c
jan jacobs van de Faculteit Industrieel Ont-
werpen, vraagt zich in de volgende k:zing af wat
hij als industrieel ontwerper eigenlijk aan de
L .J

7. r Î
bouwer moet vertellen. Hij begint dan ook vrolijk
met de stelling dat materiaal niet imeressa m is
voor de indusuieel omwerper en onderstreept di t
met de actuele kunststof suikerpot op pootjes van
Alessi, voorheen vervaardigd uit zink. In eerste
instantie gaat het om sfeer, beeld en omgeving, pas
arel' wordt het materiaal hierbij gezocht, aldus
Jacobs. Voor sommige van de aanwezige
industrieel ontwerpers hangt cr onweer in de
lucht. Dat industrieel ontwerpers kiezen voor de
Ä oplossing die past bij een probleem, alla dat is terecht, maar het is toch geenszins wet van Meden en
~
'-
'" Perzen dat de uitdaging van een nieuwe mate~iaalroepassing niet al in het prille begin van een
'"
>
QJ ontwikkeling interessant kan zijn? Met een aamalleuke trends en talloze 'hebbe'dia's geeft Jacobs
~
E
ons nog een trend mee: als reactie op de huidige soberheid kom je weer terecht bij decadentie.
C
QJ
Dat is in ieder geval anders voo r de Lucht- en ruimtevaarders. De heer Vogelesang van de
gelijknamige faculteit introduceert ons in de fase;' erende opleiding. In het laboratorium worden
ingenieurs opgeleid als scneppers van techniscne objecten met gebruik van wetenschappelijke kennis
en methoden. Het laboratorium, boordevol met vliegtuigachtigen, vleugels, cockpitten en 'that wnat's
:>
left of it' - de zogenoemde Boeing cabriolets - wordt er gezien als technisch wetenscnappelijke
u
werkvloer voor de industrie. De ontwerpgroep zit midden tussen de apparatuur waar gewerkt wordt
'"
u..
C
<U
rot en met het prorotype. Een voornaam probleemgebied waar ze zich mee bezighouden is die van
>
E
de lichtgewichtconstfUcties. Lichte metalen. vezel versterkte kunststoffen en vezel-meraallaminaten
::>
zijn niervan de materialen van de toekomst. Er wordt naarstig gezocht naar nieuwe toepassingen van
'-
o
~ de materialen, voor meer dan 50% buiten vliegtuigb uw. Adl'iaan Bet/kers. ook van de Faculteit
'"
'-
o Lucht- en Ruimtevaart, vertelt wat meer over de composieten als vermoeiingsongevoelige materialen.
.Q
<U
Hij moest even zoeken naar de relatie nieuwe materialen en de bouw, maar wist deze te pareren met
het in Afrika al jaren toegepaste vezelversterkre modder ofleem in de hutten. Gewichtsbesparing in
de bouw biedt wellicht ook de mogelijkheid om grotere overspanningen te realiseren. De woorden
van Beukers geven je net gevoel dat bouwen al jaren vl ei te moeilijk wordt opgevat.
Na de rondleiding langs materialen. testen en imposante ontwikkelingen wordt in 5 groepen
gebrainstormd - daal' is d ie dan - over de zin en onzin van nieuwe materialen in de bouw. Filosoferend
bedenken we dat het uitermate zinvol is om eens wat vaker bij elk.,.1.r te komen grasduinen. Er ligt
immers zoveel zo dicht om de hoek. Daal' hebben al die afdelingen. z6 vlak bij elkaar genuisvest in
Delft. eigenlijk geen weet van . Geweldig ook om re zien hoe er gewerkt wordt in zo'n laboratorium.
Hoe pril is de bouwtechnologie toch eigenlijk? Wellicht is de architect wel zijn macht verloren door
de vervreemding van de diverse aanpalende val<gebieder die allen hun eigen oIltwikkelingen hebben
doorgemaal<t en nu toch zeker weer voedingsbodem bieden voor meer innovatie in de bOLlw. Is de
toepassing van nieuwe materialen niet in eerste instaIltie statusverhogend voor de architect of de
bewoner) Of zitten we daar niet op te wachten en blijven we liever in traditionele huisjes wonen?
We zijn er duidelijk nog niet uit en komen er graag op terug.
Anneke van Dijk
<J
L
•

8. mOOOi :
In een klein niemands-grasland, tussen
Ovu7jsme Kralingse Bos en de A16, op de rand van
Rotterdam en Capelle, staat dit schijnbaar
De eerste keer dat ik er langs anonieme, duidelijk technische pompgebouwtje
reed. viel me direct het van de stadsverwarming. Tenminste, daar ben ik
gebouwtje op. Of het nu mijn oog na enig speurwerk achtergekomen. Voordat de t::
Q)
voor het afwijkende is of het eigenlijke functie mij duidelijk werd - ik had wel '-
+'
Vl
feit dat de vorm. de kleur en het zo mijn vermoedens - droomde ik telkens bij her t::
materiaal-gebruik mijn technische passeren over de herkomst van de ellipsvormige '"
>
sensoren prikkelden. kan ik niet buisvorm en de keuze van die ruime, vrijstaande u
u
meer herinneren. maar nog steeds locatie. Als je de dichte, blauw gekleurde t::
frappeert me het contrast van het kopgevels nou eens wu vervangen door glazen '"
>
gebouwtje in zijn omgeving. wanden, had je mijn inziens een prachtige t::
o
woning op een leuke plek, vlak bij het bos. ...,
...,
'"
Na het recente onderzoek naar de functie van het gebouwtje, de ontwerper en zijn beweegredenen, Ol
'-
is de mystiek grotendeels verloren gegaan, maar dat heb ik er wel voor over om de langdurige, Q)
+'
Ol
sluimerende nieuwsgierigheid op te geven en te verhalen over een moooi, meestal anoniem o
o
co
technisch produkt. En dan blijkt de fascinatie nog meer in petto te hebben: ze noemen hem het
'Booster-station'
'"
De opdrachtgever is het Energie Bedrijf Rotter-
dam; het ontwerp is van de heer CC van Strien,
een inmiddels vuttende architect van her
I ngenieurs- en architectenbureau van Gemeente-
werken. Het ontwerp dateert van 1985; de
uitvoering vond plaats russen mei 1986 en
september 1987. Het betonwerk is van Lezan
uit Leerdam; het staalwerk is van Meijers
Serooskerke en van Robercson Bussum. Het
Boosterstation is een pompgebouw, waarmee de
circulatiesnelheid van het water in de hoofdring-
leiding van de stadsverwarming wordt opgevoerd
en bevindt zich russen twee centrales.
De architect werd via een interne prijsvraag
gekozen. Het is geen traditioneel gebouw voor
menselijk verblijf; het ontwerpmmto 'geen huis
maar een buis' spreekt voor zich. Daglicht-
openingen ontbreken geheel. Het ovaal-vormige
omhulsel van de technische installatie, met pompen, een trafo en mect- en regelinstrumenten, biedt
via de halfronde wangen aan weerszijden van de apparatuur ruimte voor mechanische ventilatie. Het
omhulsel van geprofileerde staalplaat staat op een betonnen kelder, die één meter boven het maaiveld
l

9. uitsteekt. De buisvormige doorsnede komt volgens de onrwerper vOOrt uit de buizen, met een
doorsnede van één meter, van de hoofdringleiding, die via de kelder naar boven komen. Binnen het
daarvoor bestemde terrein is het station zo langs een sloot geplaatst, dat de buisvorm weerspiegelt in
het wacer. Zeer poëtisch dus.
De schuine afsnijding van de buis lijkt niet voort te komen uit een bijzondere achterliggende gedachte.
'Een worst wordt meestal ook schuin afgesneden en je hebt het gevoel dat je de buis in kijkt.' Het
station was het eerste gebouwtje van het GEB waar geen hekken omheen geplaatst zijn .
... Vi s itors
Cent re aan
de waterkant
in Cardiff
CJ)
'-
Of het nu toeval is of de korte intensieve interesse in ovale buisvormen, ineens kom ik er meer tegen.
::>
D
E
Wonder boven wonder blijken er veel afkomstig van één man, de Engelse architect WillA lsop. Zijn
I '" preoccupatie met de ovale buisvorm is terug te vinden in zijn prijsvraag-omwerp voor het, niet
c:
gebouwde, Britse paviljoen voor Sevilla, in het Visitors Cenu'e aan de waterkant in Cardiff, in het
'"
c: ontwerp voor een ferry-terminal in Hamburg en recentelijk bij het bovenste deel van het Hótel du
'E Department in Marseille. In Alsop's ontwerp voor het Visitors Centre in Cardiff zijn mijn dromen
'-
....,
QJ
eigenlijk verwezen-lijkt: de kopgevels zijn van glas .
è
L Hij heeft echter, in tegenstelling tot Van Strien, gekozen voor een omhulsel vervaardigd uit 'rhe lowest
QJ
4- of low-teeh materials'. aldus het Engelse tijdschrift Blueprint. 'lts impact is proof of the power of a
single mong idea' besluit Blueprint. dat constateert dat er een plotselinge storrvloed is van ei-vormige.
ovale en organische vormen sinds het einde van de tachtiger jaren. Het zogenaamde Ovulisme zou
verklaard kunnen worden op verschillende wijzen, al of niet steekhoudend: als een expressie van het
actuele groen-denken; of als een reactie op de
rechte en rechrhoekige typologieën van high-tech
architectuur. Of de terugkeer van een thema uit
het verleden, bekend als Bowellisme in zijn
laatste incarnatie.
Een puzzel voor toekomstige architectuur-
historici. Een compliment evenwel voor de
vooruitziende blik van architect Van Strien, al
moet ik bekennen dat de ovalen van Alsop veel
meer spanning hebben dan de ovaal van het
Booster-station. Maar die naam!
<J
Marcel Vroom. Landmark

10. r •
vervolg v{/n pagina 2
De vijfde lezing, de laarsre tevens voor de pauze, werd verLOrgd door de heer Couwenbergh van
Architektenburo Visser & Beerman. Het betrof een probleem bij de bloemenveiling re Aalsmeer, waar
verticale platen noriwntaal werden roegepast. Dat moet je dus nooit, nooit doen. De afwatering was
een probleem. Door de winddruk omsronden ruimten in de voegen; de capilaire werking van het
binnenmateriaal zorgde voor de rest. Het was dweilen met de kraan open. Ze werkten met propjes
als oordopjes. Kirren zou om milieutecnnische redenen verminderd moeten worden, zo zei
Couwenbergh. Om die reden werd een gietprop proflelrje roegepast om de twee centimerer brede
naden te verkleinen. Ze gaan af en roe nog kijken of net lekt.
Tegenlezer Rein ]ansma van architectenbureau
Zwarts en Jansma beginr met een weigering
tegen te lezen. De drie o's van Booosting doen
hem denken aan de o's van her brandpreventje:
onwerendheid, onachtzaamheid en ... de derde 0
is hem even omscnoren. ]ansma wensr zich
meer met de grote probleem velden van het vak
bezig te houden. Booosting zou dat ook moeten
doen (bem u reeds aangesloten?) in plaats
À
<=
o
"'0
l~pllJ(,5P'l·oe[en meedenken in het bouwproces en begrip moeten voor architecronische '"
+'
V>
_~~~''';' ',,>r
"'0
]ansma heeft geen modder aan zijn schoenen. Het vernlJledén van een combi in cognito '-
o
// -~=- dóngr zich op. De renovarie van het Feijenoordsradion geschie,dr" ~:qp~n;""~~:':iL~et y~ den Broek o
<=
~ Bal<ema. Er is uitbreiding van kantoren enhoreca-geleg -':f~n~~ komen nieu : :--tu.s~-units
(])
>,
(])
u.
In het nIeuwe Maasgebouw. Het veld en de tnbun~ :'~~_.Y.7:ra~_derd:.~een _~ an ~~a~r een
gracnt zal het veld van de massa schelden. Na ~ç: ~ v' antel~g I':I}:;ae ou4~ kap'kw~ - !~rcnde
lichte constructie te voorscnijn. Bij de ni~.u 1/~iiJii~?~x~~~~çl~.!e.redenende- n -=-platen
weggelaten met als voordeel dat dIe constru-C'tle te zIen blIjft. Ç~~g ia' Je, gezeten op de achterste
rijen, nog steeds een natte rug krijg<;n ,als het regem. Qe,red~H~h;q~t.~héerricale'-operrfiigc)ffiler de
kap niet g~loten mag ~orden, on'n~;r~a~n~;géh:_-~na:h;'zie-jézö wei;:;'ig ~an
de wedstriJd. ~et dak IS een SO~I~~=tswleiconStruç~le ~ewo.;~;~27_;}?~,,_~~;~ t~~c~~~2! :pegll1t
Jansma, maar zIJn gehoor hee~ ~)~-di 1~'(I r:rn~~ genuttlga en een van de lolbroeken
.
stelt de vraag: 'welke ?1_0~~9i'~PFn 0 de zaak re laten n ; torten ?',A.ntwoord: 'als er een kapot
gaat, zalcr hes <.ilMj~~ .-'ere aaL'-h . f'l=efrda:ttohang ie .nog drie meter boven hun hoofden.
e1
,.J -
P...a n j!~tJ·~ niet zitten. b~ ;o-~~itr~~ <~rs andig: bes'~lit ~e avond af te ;onden: 'Dit was vanuit
~ ec
, -' J -' - de re!W-RO_lie .dam.,de..aD in cOlldc: ·mfe.Janzen
<J
L ...J
I •

11. • .,
_:J.I·"Wiiil._'--_--'p_r_o_g~r_a_m_m_a_ __'
Booosting Bijeenkomsten 1994
28 juni Rockvvool Roermond NB.
Aangeslotenen die hun beprijf, de
22 sèptember PO Meeting TU Eindhoven bedrijfsfilosofie, het produktenpakket
en een discussie met 'bouwgenoten'
oktober Ontwerpers & architecten regio Eindhoven in een Booosting-bijeenkomst willen
,. presenteren, kunnen hiertoe contact
november Rewa in Budel opnemen met Booosting .
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
booosting
' stichting
In mei 1988 is de Stichting Industrieel Bouwen Nederland,
Booosting, opgericht vanuit een gecombineerd initiatief van
industrie, ontwerpers en architecten. De voornaamste doelstelling
industrieel van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en
bouwen toepassen van industrieel te vervaardigen bouwprodul<ten en gebouwdelen, ter verhoging
nederland van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de antwoordkaart kunt u aangeven
of u geïnteresseerd bent in meer informatie over de activiteiten van Booosting.
BEDIUJf
I I
ADRES
POSTCODE WOONPlAATS
I I
T ELEFOON
o Komt op 28 juni 1994, van 16.00 - 19.30 uur naar Rockwool Booosting
in Roermond met ... personen. (zü pag. 15-16)
postbus 23000
o Reservçert vast in de agenda: 22 september 1994 3001 KA Rotterdam
van 14.00 - 18.30 uur voor de PO Meeting in Eindhoven.
o Ontvangt graag informatie over participatie bij Booosting.
o Bestelt het boek o 'Booosting in bedrijf (1992)
o 'Tussen traditie en experiment' (1989)
Participanten: f 25,00
Niet-participanten: f 39,50
L .J

12. ,
_M.n~i,in._ parti ei panten
Nieuwe participanten 1994
Architektenburo Otto van Dijk Cont actpersoon: Otto van Dijk
I Archileklenburo ono van Dijk Architekrenburo Orro van Dijk is sinds 1979 als zelfsranclig bureau
gevestigd in Horssen in het land van Maas en Waal. Voor Otto van
Br edestraat 12 Dijk is bouwen hetzelfde als het scheppen van spanning: 'architectuur
Pos tbus 1 moet spannend zijn en. iets te zeggen hebben'. Het bureau staat bekend
6630 AA Ho rssen om haar originele omwerpen. D e onrwerpen zijn frivool en licht, met
tel 08874 2144 aandacht voor het ambachtelijke en veel belang hechtend aan een goede
fax 08874 - 2084 materiaalkeuze. In de visie van Van Dijkis de architect maatschappelijk
breed betrokken; architectuur begint niet bij het 'stoepje'.
Behalve actief als architect is van Dijk ook direct betrokken bij het onderwijs en doceert hij één dag
per week aan de Academie in Arnhem. Hij heeft zitting in de commissie Beeldende Vormgeving in
Nijmegen en is tevens lid van de Welstandscommissie van Arnhem.
Architektenburo Otto van Dijk verzorgt naast architecruuropdrachten ook stedebouwkundige- en
interieuropdrachten. Een scheiding tussen de hierboven-genoemde disciplines is iJl de visie van het
bureau ondenkbaar. Booosting stimuleert de samenwerking van diverse disciplines in de bouwen het
bouwen. De interesse voor produktontwild<eling en het bezig houden tOt de laatste 'detail', is
aanleiding voor een lidmaatschap bij Booosting geweest.
Architektenburo Visser en Beerman bv BNA Contactpersoon : ir Peter Couwenbergh
Architektenburo Visser en Beerman is een bureau dat al 48 jaar zijn
diensten levert aan een breed scala opdrachtgevers. Voor ons staat
Schouwburgp l ein 12 - 15 voorop dat de architect, wanneer de opdrachtgever sn'eeft naar een
Pos tb us 2855 optimale prijs-kwaliteit verhouding, de spil in het bouwproces moet
3000 CW Rotterdam zijn. Aangezien het bureau hoort rot de grotere architectenbureaus in
tel 010 411 78 14 Nededand zijn wij in sraat een volwaardig pa.kket aan diensten te
fax 010 - 414 51 32 leveren: van planonrwikkeling, stedebouw en het opstellen van PvE's,
via ontwerp, bestekken, begroten en bouwmanagement tOt interieur-
onrwel'p, roezicht, onderhoud en beheer. Door een flexibele bUl'eallstructllllr en een per project
opgezette organisatie is het voor ons mogelijk zowel een rotaalpalcl<et van diensten te leveren als delen
daarvan. Naast grote utilitaire projecten realiseren wij ook particuliere woonhuizen.
De inzet en wens om de specifieke problemen van een opgave ook specifiek op te lossen en daarmee
het karal<teristieke van een project uit te drukken, daagt ons geregeld uit rot produktonrwikkeling of
een andere toepassing van reeds bestaande produkten. Daar we bij Booosting een vel'gelijkbare inzet
constateren, denken we door ons aan te sluiten een wederzijdse stimul.ans voor elkaar te kunnen zijn.
<J
L .J
11

13. r 11 -,
_~"J.I.hii,I. ____c_o_l_o_f_o_n__---,
Booosting van Vollenhovenstraat 15' Postbus 23000 300 I KA Rotterdam
010 4365741 010 4366315
colofon AI/lleke vrm Dijk
PlItricia Brol/wer Desigll
Dmkkerij Hmu Truijell
lYfientejallulI, Mareel Vroom,jall Westra
Booosting bestuur
irjrm Wes/ra TU Eindhoven Voorzitter
ir E"ic VI'eedeuburgh Archipel Onrwerpers Vice voorzitter
irjollke Post Post Ter Avest Secretaris
ir Mareel Vi'oom Landmark Design & Technology Penningmeester
ir Bauke l-/oekstra BOl/l/erna Hoogovens Groep Lid
il-jos Lobée GE Plastics Lid
Henk van Lnar/Joveu Hubert-Jan Ilenket Architecten Lid
<I
Booosting participanten
AI/i,mee Europr Reynotrade Post Trr AVt'st Arcbitrctm
Bik BO/IUJproduktm Roekwoolf.npil/lls 7] ïrn Drsign
Bmkellllft'rit'llr Groep Sffdl'jNederlal/d 7i/lls+Horsting Arcbifrct(1/
Bntynuel Kmkt'TlS m Kasten 50mft Ntderlal/d Vrrburg Hoogmdijk Architrktm
Vmi l.nmpl'11 Bmding Tee/mies ubb/I/k Nederullld Ar..bitrktrl/buro Visser 6-Bunlllm
Fabriek van Planflllerkm UI/ieom Nederland ir Frank VtlI/ Wars.
H. van Dffm Voorbij Groep t'Vilnis Buro IJoor Archift'kfltllr
I:nitor Wolvrg,1 Panrlm ir Daan Prfrrs
GE Plastics
StructIlred Products Eltropr I •
Hoeseh BOllwsysft'ml'11 Nederlalld Ad II/tf/ Brrlo /I/dustriill Drsign Architrctm (1/ COTlSultffnts A&C
Holee 5ysternm 6~ Componl'11t(// BrouuJrr + KOllillg ACN COmmlCUltrs
Hoogovens Grorp Hollal/d Proct'SSillg ir j.D. Boot
/ntttl l.al/dmark Drsifl/ 6- Tee/J1/olo~ Corsmit Raadgrvrnd
filter S~~lI Nederumd Prodllkfcentrum TNO /I/grnimrsburt'ffll
Kömmerling BI'I/elllx Faeadr
II Krl'lls GrNir Comulf
Knipr Bomilfrx ArcIJiprlOmu'erpm HtttJflf/1/a Odrit
NBM-Amsulland Woningbouw ArdJÎtrcfenburrau Böhtlillgk Hirnsch Enginrering
NYVA Nijmegen }tm Brouwer AssoCÎatrs Kantoor IJan dr Tork011lst
Oefatube Spaee StruetllrtS CEPE7.ED KD/ConsulttllltS
Pieterman Hardglas Ouo II/tf/ Dijk Architrctenbllrt'ltll Nationale Wonil/graad
Plnstica Plant EGM ArdJÎft'ctrl/ Staalbollwil/stitltut
Polydak Hllbrrt-jall Henkrf bnff archiuctm H! Delft
Polyl/onll /MA 5u11lmis TU !:ïndho/Jrn
Rei/Ja BlId,?! Arcbitretrnburrtlll M,mi H. dl' Wit Consultancy
L

14. ..,
• Booosting verslag SNAM
De Wortels van de N . landse
eder
Architectuur: een rUlme ke us.
D e Stichting Nederlandse Architectuur Manifestatie bestaat nog niet zo lang. He t was
in de dagen van de eerste beslllurswissel van Booos!Îng da l SNAM werd opgericht.
Booosting en SNAM zijn emotioneel met elkaar verbonden: het is he t nieuwe liefje van
Jan Brouwer, die daarvoor als vooni trer va n Booosting opereerde. S AM word r door de
owrheid gesubsidieerd o m d: archi tectu ur de gelegen heid IC geven zich re prese nteren.
Onlangs steu nde SNAM een initiarief van het honderd-jarige 5ty105, de ludenren
vereniging van de faculreir Bouwkunde in Delfl, om een aamal archi tcclllurstromingcn
nadrukkelijk onder de aandachr te brengen. Twee deskundigen uit het ci rcus van dc
architecluurkritiek waren uirgenod igd om de ederlandse Arch itectuur tegen het licht
te houden: Bekt/erten Bud}(U/flf/ vo nden na rijp beraad zeven stro mi ngen d ie ze konden
benoemen en 'oor/jen van bekende namen . SllIdenren werden uitgenodigd in een
workshop met de Verkorenen en hun disci pelen te werken aa n speciaal voorbereide
projem:n. Een ideale gelegen heid als sllldenr oog in oog te komen staan met een
groorheid die is goedgekeurd door de Veren iging van Verenigde Critici. Uireindelijk bleek
voor een aamal Ve rkorenen de uitdaging re groor, re machrig of te bekrompen , zodar de
keuze moest worden beperkt tot C'hristÎfIflfUe, MfCfl1l00, Soetm', Weeberen Z Wflrts.
18 April begon het festival. Ik werd uilgenodigd aan de ratel va n Zwarrsgroep. Een groep
met een hoog Booosringgehaite. De studenten werden geconfronteerd met een opgave
d ie al her bekende te boven gaar: Een toren als MijlPaal op de evenaar. 1648 m hoog
met verschillende klimaatzones. Een teken dat het gebrabbel kan weerstaan. Babel
dus toch weer. Maar nu als metafoor voor stroming, strijd en vooral optimisme. De
continuïteit van het scenario waarin voor het eerst si nds de batavieren de woorden bouwen en wonen
synoniem blijken wordr gesraatè:! met het voorb<.."c1d dat Weeber ooit maakte voor 2050: professionele
zwemmers en autocoureurs als 24 uurs vermaak voor degenen die het am usemenr slech ts van uit de
zijlijn erv;uen. Wij zullen dus skiërs moeten in huren die zich op lagere nivt'aus zullen tra nsformeren
ror surfers: amfibieën van de toekomst die het scenario zullen opsieren.
De roren wordr verdeeld in secties va n 200 meter. Dl: student ontwerpt l."en gedeelre van de toren dar
behoorr tOL een sectie. Hoeveel word r daarvan voorgeprogramcerd, hoevecl leggen we daarvan vasr?
Verjongen? Metabolistische structuur? Newton. Booreiland. Rek. Grid. Invulling. Stramien.
Moduul. 25 meter. Drie torens. 75,,75 cm. Ruitjespapier. Kernen. Warboel. Chaos. Er komen
vier tot vijf groepen studenten. Dat wil zeggen een student per honderd meter. Het model in de
~..:haa l 1:500 (3,3 m hoog) reist na afl(lop het land door vergezdd van een zwaa rl ijvig logboek dal als
een nier vertaalde Statenbijbel het o ntwerpproces openbaart. Cam dat zien, gaat dat zien.
De happening vond plaa ts o nder de titel Vfln Ruimte tM Rizoom met als bijwn der thema De
ofldmllglijkl' Lichtheid VIIII het B/'Stflflf/. Een begeleidend gd ijkluidc nd boekwerk is bij 0 I 0 versdlenen.
Voor hen die denken dar er niets loos is in de ecerlandse Architectuur een ideale gelegenheid om
7.ich te laren bijpraten. jfl71 WeSl7w
<I
L .J

15. • ,
Programmatische Bedrijfsgerichte
Technologie Stimulering
Op grond V311 de Kaderwet verstrekkil1g Bij materiaaltechnologie gaat het om projecten
financiële middelen E.Z kal1 aan ol1dememers waarmee het rendement en de betrouwbaarheid
alleen subsidie verstrekt worden op grond van een van nieuwe of verbeterde materialen of nieuwe
Algemene Maatregel van Bestuur of en verbeterde velwerkings- en bewerkings-
ministeriële regeling. Voor regelingen met een technieken worden vergroot ten behoeve van
budget val1 meer dan f 20 miljoen moet een industriële produktie.
algemene Maatregel van Bestuur gemaakt Het milieuprogrmnma stimuleert projecten die
worden, die ill het Staatsblad gepubliceerd bijdragen aan de vermindering van de milieu-
wordt. De procedure voor totstandkomil1g van belasting of de verlaging van de kosten van
een Algemene Maatregel van Bestuur is zwaarder milieubeheer. Toe de PBTS programma's
omdat de Raad van State gehoord moet worden. behoorde in voorgaande jaren ook een
Het was de bedoeling aJle bestaande subsidie- programma informatie-technologie.
regelingen van E.Z. vóór 1 april 1994 onder de Dir programma zal in 1994 opgenomen worden
Kadelwet te latel1 vallen. Voor sommige in een aparce subsidieregeling. Deze subsidie-
regelingen is dit niet gehaald. regeling 7A1 1 vier aandachtsgebieden hebben:
Dit geldt ook voor de Subsidieregeling • geavanceerde IT -systemen
Programmatische Bedrijfsgerichte Technologie 5 seprember 1994
Stimulering (PBTS). Normaal werden de .uiebcsecdingcn aan onderzoeksinstellingen
programma's voor de PETS in maart bekend 10 oktober 1994
gemaal<t, waarna in de maanden mei tlm juli • brandtetoepassingen
projectvoorstellen konden worden ingediend. 4 juli en 10 o/uober 1994
Nu echter nog geen Algemene Maatregel van • telematica
Bestuur is vastgesteld, zijn er ook nog geen JO oktober 1994
programma's gepubliceerd. Wel is voorlopig
bekend gemaakt wat de sluitingsdata zullen zijn: Er komen drie soorten projecten voor subsidie in
• biotechnologie aanmerking: onderzoeksprojecten, pilotprojecten
11 juli 1994 en branchepl'Ojeèten. Ten rijde van de
• materiaaltechnologie verspreiding van de nieuwsbrief zal meer
22 augustus 1994 informatie beschikbaar zijn over de programma's.
• milieutechnologie
19 september 1994
?
De programma's zullen alleen openstaan Indien u nadere informatie wenst, kunt u contact
voor haa/baarheids- en onderzoeks-projecten. opnemen met Pouwer & Schrettlen, subsidie-
Materiaal- cn milieutechnologie zijn voor adviseurs re Rorrerdam 010-452 11 22.
Booosting de meest aansprekende programma's.
<l
L .J

16. • dinsdag 28 juni 1994 ,
_:J.i"'~i,in._L-----,-b_i,,-j..::..e_e_n_k_o_m_s_t_---'
Bezoek aan Rockwool Lapinus
.
1 n Roermond
Rockwool is 's werelds grootste producent van steenwolprodukten .
Als zelfstandige onderneming is ze lid van de Rockwool
International AIS groep , waarvan het moederbedrijf zich in
Denemarken bevi ndt . Achter de Rockwool Benel ux Hol di ng staan 5
dochter-ondernemingen waar zo'n 1.300 mensen zich bezighouden met
produktie en toepassingen van steenwol . Rockwool Lapinus is
producent en levert thermische isolatie . Hier worden onder andere
de sterkte ei genschappen van Con rock onderzocht en word t veel
aandacht besteed aan de druk . trek en afschuiving van het
materiaal. Rockwool Rockfon richt zich op akoestische isolatie
en plafonds. Rockwool Grodan maakt teelt op steenwol mogelijk door
de produktie van groeimedia voor kassenbou w, Rockwaal Fi bres
levert losse vezels , onder andere voor de ver vanging van asbest ,
maar ook als toeslagstof in kunststoffen en asfalt. Rockwool
Rockpanel tenslotte levert gevelbeplating .
H et bedrijf in Limburg maakt dc stcenwol van
diabaas, een vulkanisch gesreeme. Steenwol heen
goede thermische en akoestische isolatie-
eigenschappen, is onbrandbaar en een mineraal
produkt.
Rockwool L-tpinus 1.11 op 28 juni als gastheer
optreden en de nieuwste ontwikkelingen bij
Rockwool prcscnreren: Rockpanel en Conrock.
Rockpanel gevelbekleding is duurzaam als steen
en gemakkelijk als hoU( te verwerken. Het is in
talrijke uitvoeringen en toepassingsmogelijk-
heden te verkrijgen . De CT panelen zijn
volledig damp-open waardoor condensalie tol
het verleden hoorr; gevemileerde gevels zij n niet
langer meer noodzakelijk.
L ..J
15

17. r
11 ,
n "" ,nV. " lt' L"'VU..lI""C,
" is er aandacht
15.30 Aankomst
/
15.45 'Introductie'
door ir jan Westm, Voorzitter van her Bestuur van B-6oosd ng,
Docent produkcie[echnologie aan de Facll rei t Bouw ~lIn de , TU! Eindhoven
16.00 'Rockwool'
door de heer mr Hans Ververs, Algemeen Ma nager C onrock
t6. I 5 'Conrock'
door de heer iI)ohan Riezebos, Markering/Productmanager
16.30 'Rockpanel'
door de heer ingj an Ho/tslag, Productmanage r
16.45 Korte pauze
en indeling groepen voo r ro nd leid ing
17.00 'De produktie'
rondleiding doo r de f.1b rick
18.00 Broodje
I 9.00 'Tegenlezing'
doo r de heer ir Mam·ten Enge/man
Maatschap Engelman H ouben Architectcn/Ingenicurs
19.30 Discussie + einde
Indien u bij deze bijeenkomst aanwezig wilt zijn,
vuwekco wij u om de antwoordkaart achter in deze 11
nieuwsbricfiDgevuld aan Booosting te retourneren.
Er kunnen maximaal SS personen deelnemen.
<J