1. O ENTROIDO EN GALICIA
Equipo de
Dinamización
da
Lingua Galega
Entroido 2014
CEIP Ponte dos Brozos
Felipe Senén
Arteixo

2. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
Étimo
Esta celebración coñec
coñecémola en Galicia cos nomes de Entroido, Antroido,
Intruido, Entruido, Entrudo e Entroiro. Todos teñen a súa orixe no termo
latino introitus, que significa entrada ou comezo. O étimo fai referencia a un
significado da festa como entrada ou comezo nunha nova estación, a
nunha
primavera.
Tamén, é admisible a voz carnaval, con dous posibles étimos: para uns
con
este termo procede do vocábulo italiano carnevale, e este, á súa vez, da
expresión antiga carne levare (sacar a carne); para outros, a súa orixe está na
para
expresión
latina
carrus
navalis,
ou
sexa,
unha
carroza
decorada
que
posiblemente saíse en desfile durante estas datas.
Orixe
O Entroido é celebrado en toda Europa dende épocas descoñec
descoñecidas. Non se
sabe con certeza a súa orixe, algúns pensan que vén da tradición celta, outros
que esta na adoración ao deus Baco.
A festa ten conexión con celebracións pagás da
antigüidade, relacionadas cos ciclos agrarios e co
equinoccio
de
primavera,
pero
p
engadíronselles
elementos de orixe romana, cristiá e medieval.
Coa chegada do cristianismo
esta celebración
mesturouse coa despedida da carne antes do período
1

3. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
de abstinencia, de recollemento da Coresma que comeza o mércores de Cinza.
,
O Entroido quere significar a volta ó mundo do revés, a subversión, a
ruptura das convencións sociais e o cambio de roles.
A festa en Galicia
En Galicia o Entroido celébrase dende sempre. Existen manifestacións
dunha fonda tradición e que aínda perduran hoxe mesturadas con elementos
máis novos.
⇒ Máscaras:
scaras:
-
Cigarróns,
Cigarróns, personaxes enmascarados e adornados,
teñen a orixe nos cobradores ou levantadores da caza
(Verín).
-
as
Pantallas, que amolan ós viandantes con dúas vexigas
cheas de aire (Xinzo da Limia).
-
Peliqueiros,
sú
Peliqueiros personaxes que se distinguen pola súa
animalización:
n:
non falan, levan chocas coma os
animais, zorregan á xente e levántanlle a saia á
ás
mulleres, (Laza)
-
Correos,
veciñanza ofrecendo cós Xenerais "canten" a
s
Os Correos, que van pola veci
cada unha das casas a cambio dunha doazón.
-
Volantes,
Volantes,
bailan
arredor
do
Santo
Entroido
(Chantada)
-
ns
Vilariño,
Boteiros e Folións de Viana, Manzaneda e Vilari o,
que camiñan en grupos de 30 o 40 polas rúas.
an
ou
2

4. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
-
Encontros de Xenerais do Ulla, un exercito do pobo e o dos invasores,
lembranza
da
guerra
da
Independencia
española,
en
Boqueixón,
Estrada, Vedra e Silleda.
-
Foliós, grupo de homes e mulleres que van dunha a
outra parroquia facendo soar as cornas, sachos,
gadañas, fouciños...(M
fouciños...(Manzaneda)
-
Felos,
Felos,
invaden
o
pobo
co
son
das
chocas
e
perseguen aos que se meten con eles. (Maceda)
-
Charrúa,
Charrúa, viste roupas vellas e de cores chamativas.
Vai en solitario.(Allariz)
-
Madamas e Galáns, personaxes que satirizan á aristocracia (Cangas e
Galáns,
Vilaboa)
-
Irrio,
Irrio, home con máscara e de traxe ao que a xente ten que obedecer e
gardar ríspeto (Casto Caldelas)
-
Vergalleiros de Sarreaus
-
Murrieiros da Teixeira
-
Troteiros de Bande
-
Riós,
Vellarróns de Riós etc.
⇒ O Meco
entrudios,
diferentes termos,
Lardeiros, mecos, momos, compadres ou entrudios, son d
para designar o momento: a personificación do Entroido.
A orixe deste boneco de carácter mullereiro, libertino e larpeiro segundo
larpeiro,
o padre Sarmiento, está na vila mariñeira do Grove, onde o Meco exercía de
crego, e a súa debilidade eran as mulleres. Foron precisamente es
estas as que o
esganaron nunha figueira e despois, durante o xuízo, ante a pregunta de quen
aforcara o Meco, os grovenses responderon: Matámolo todos!
eco,
3

5. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
O Meco, é un boneco, normalmente feito de palla e con esqueleto de paus,
que recrea a figura humana,
vestida de xeito estrafalario, na que acostuman
a acentuarse os seus atributos. Tamén, pode ser feminina ou aparecer en
parella.
O Meco anuncia a chegada da festa, o tempo do reino
de don Carnal. Elabóranse días antes da festa e colócanse en
colócanse
lugares estratéxicos e visibles do pobo. Representa a suspensión
epresenta
da orden establecida e o acceso a un tempo diferente e moi
intenso, marcado pola inversión de valores e a troula. A súa
queima ao final do Martes de Entroido ou Mércores de Cinza,
representa a fin da festa
festa.
Federico Cocho dinos que as representacións do Entroido teñen un
carácter dual, por un lado representan todos os males da comunidade e por
outro, laméntase a súa morte como representante da ledicia e desenfreo do
tempo de Entroido.
⇒Outros costumes:
-
Animais como pode ser unha vaca, o burro ou o galo, reais ou simulados
simbolizan o Entroido en si e interveñen na festa, ben para ser burlados
e escarmentados, ben para actuar activamente facendo falcatruadas.
- Comparsas,
Comparsas,
teñen a súa orixe nas festas de tolos
laicas que organizaron grupos de burgueses e nobres,
Coruña e Ferrol
- Choqueiros, a xente disfrázase ca roupa vella, en
hoqueiros
toda Galicia.
- O Oso
de
Salcedo,
en Salcedo
(A
Pobra
do
Brollón).
Brollón
- O merdeiro en Vigo
4

6. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
No Entroido todo está permitido. Son comúns os discursos coma os
testamentos, os arranques ou coplas, que son sátiras da realidade e de feitos
acontecidos durante o ano. O que prima é o espírito de crítica e a posibilidade
de dicir esas cousas con ton de sátira.
Ciclo do Entroido
O ciclo do Entroido é o período de tempo en que se celebra o Entroido,
xeralmente ao longo do mes de febreiro ou inicios de marzo, e con diferente
duración segundo os lugares.
⇒
períodos
Os períodos de esmorga
Borrallento:
Domingo Fareleiro ou Borrallento Neste data é costume que os veciños
se manchen uns a
outros con "borralla" ou "farelo", a fariña de peor
calidade.
Xoves de Compadres: Neste día realízase unha tradicional pelexa entre
sexos. As mozas fabrican un boneco ou varios bonecos que representan os
homes e tentan queimalo, mentres os mozos loitan por llo roubar.
Oleiro:Hai celebracións diferentes segundo os
Domingo Corredoiro ou Oleiro:
lugares. Tradicionalmente era cando se facía a corrida do galo; en Laza
lánzanse formigas enriba da xente, en Xinzo celébrase o xogo das olas..
Comadres:
Xoves de Comadres Ao revés do de Compadres, son os homes os que fan
un ou varios bonecos con feitura de muller e son estas quen loitan por
llelo sacar.
Entroido
ntroido:
Domingo de Entroido Comeza a festa maior.
Martes
de
Entroido:
Celébranse
os
"Testamentos"
do
Entroido
e
entérrase a representación da festa.
Mércores de Cinza: Remata a festa, e é o do enterro da sardiña.
5

7. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
A comida no Entroido
Dentro da filosofía do Entroido esta comer e beber até o límite.
o
A festa do Entroido é un momento de abundancia e fartura na mesa, antítese
do tempo de prohibición que se aveciña a Coresma. Celébranse comidas
familiares, veciñais, festas gastronómicas, peticións de alimentos polas casas,
agasallos e invitacións mutuas. A gran comida ten lugar Martes de Entroido ou
Lardeiro (de lardo = graxa do porco); nalgunhas zonas trasládase ao Domingo
Lardeiro ou ao xoves anterior.
nterior.
O porco é o rei da festa. Nestas datas cómese a cachucha, cachola, cacheira,
cachela ou cachaza, que é a cabeza, o lacón o rabo e as orellas do porco con
lacón,
grelos, patacas e chourizos. Nalgunhas zonas preparan o botelo ou a androlla,
relos,
embutidos feitos co intestino groso do porco.
tos
O labrego galego en Carnavales
Come lacón para esquecer os seus males;
n
e en bailes e foliadas
dixíreo despois a bofetadas
reo
Por iso os lacóns
Non producen xamais indixestións.
Os doces de Entroido máis característicos e estendidos son as filloas e as
orellas. Tamén son deste tempo a bica, as flores e as follas de limón.
6

8. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
Contesta as preguntas.
1. Escribe os nomes cos que se coñece a festa do Entroido en Galicia?
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
latino?
2. Que quere dicir a palabra Entroido se temos en conta o étimo latino?
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
3. Que significa o Entroido?
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
4. Nomea cinco tipos de máscaras do Entroido.
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
5. Cantos termos coñeces para nomear a personificación do Entroido.
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
7

9. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
6. Que é o Meco? Como se fai?
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
7. Cando queimamos o Meco?
…………………………………………………………………………………………………………………………
8. Que é o Ciclo do Entroido?
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
9. Cales son as principais datas do ciclo do Entroido?
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
10. Que personaxes das máscaras se distinguen pola súa animalización?
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
8

10. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
festa?
11. Cal é a comida típica desta festa?
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
12. En Galicia temos moitos sobremesas diferentes nestas datas. Busca a
receita da que máis che guste e escríbea.
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
9

11. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
Busca no dicionario as seguintes palabras:
ABSTINENCIA – CORESMA – LIBERTINO- BORRALLENTO – SÁTIRA COMPADRE – OLEIRO – COMPARSA - BICA
Atopa nesta sopa de letras as seguintes palabras relacionadas
coa festa do Entroido.
ENTROIDO
–
MECO
-
CHOQUEIROS
–
FELOS
–CIGARRONS-
PELIQUEIROS – PANTALLAS – GRELOS – ORELLAS - FILLOAS
10

12. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
concellos
Colorea os de vermello os concellos onde se celebra o Entroido
con máscaras e de verde os concellos que o celebran con outros
costumes.
11

13. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
sitúa
Investiga e sitúa no calendario do 2014 as celebracións do
Entroido.
F
E
LUNS
B
MARTES
R
MÉRCORES
E
XOVES
I
R
VENRES
O
SÁBADO
DOMINGO
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
M
LUNS
A
MARTES
R
MÉRCORES
Z
XOVES
O
VENRES
SÁBADO
DOMINGO
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1O
11
12
13
14
15
16
12

14. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
Investiga e escribe o nome
scribe
da máscara e o Concello ao que
pertence a celebración.
……………………………………………………………………………
………………………………
……………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………
……………………………………………
……………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………
……………………………………………
……………………………………………………………………………
13

15. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
……………………………………………………………………………
………………………………
……………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………
……………………………………………
……………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………
………………………………
……………………………………………………………………………
14

16. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
Relaciona
estas
celebracións
do
Entroido
co
Concello
correspondente.
PELIQUEIROS
VERÍN
CHARRÚA
MANZANEDA
CIGARRÓNS
XINZO
MADAMAS
CHANTADA
COMPARSAS
ALLARIZ
PANTALLAS
SALCEDO
FOLIÓS
A CORUÑA e FERROL
VOLANTES
CANGAS e VILABOA
OSO DE SALCEDO
LAZA
BOTEIROS
VIANA
colorea
Escribe o nome das provincias e colorea a provincia onde se
celebra máis o Entroido.
15

17. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
AS PANTALLAS
Qué fai unha Pantalla
As Pantallas son as encargadas da orde nos
días
de
Entroido,
buscan
aos
veciños
que
cometeron a erixía de saíren á rúa sen se
disfrazar. Se é
bailando
muller acósana, brincando e
diante
dela.
Se
é
home
sentirase
orgulloso de que o condenen a pagar uns viños na tasca
condenen
e as pantallas
agradecidas botaranlle unha cantiga.
Que non debe facer unha Pantalla
Bater coas vexigas na xente romper botellas e vasos na rúa descubrir a
xente, omper
rúa,
cara (só dentro dos bares) pedir cartos, abordar ou molestar a descoñecidos e
bares),
bordar
forasteiros. A Pantalla non desfila.
A máscara
A pantalla é o nom da máscara, que dá o nome
nome
ao conxunto. Faise dunha soa peza de cartón, papel de
periódico,
feltro,
fariña,
auga
e
pintura.
Despois,
encaixase na cara e cabeza collendo a forma de gorro
xase
ríxido que remata na parte frontal. Ten cara de demo,
leva cornos e pon cara de sorna. A parte de riba,
adórnase con motivos astrais ou animais totémicos.
O traxe
As pantallas visten camisa e calzóns brancos, abrigo vermello ou negro
,
negro,
pano (normalmente vermello), polainas negras e zapatos negros. Levan na
cintura unha faixa vermella xunto con as campás.
A indumentaria non está completa sen as vexigas, que se repoñen cada
vez que se rompen.
16

18. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
En que Concello podemos ver as Pantallas? Investiga como se
celebra o Entroido e cales son as datas máis significativas.
Pantalla.
Colorea a máscara da Pantalla.
17

19. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
Saberías explicar o que nos queren dicir estes refráns?
⇒
Entroido ao tizón, a Pascua ao sol.
⇒
Pascuas con quen quixeres, entroidos coas túas mulleres.
⇒
Non todos os martes son días de Entroido.
⇒
Entroido larafuzán, comíchesme a carne e deixáchesme o pan.
Coñeces
A continuación tés unha Cantiga de Entroido. Coñeces ti
algunha?. Escríbea ou inventa unha.
Cantiga de Entroido.
Adeus martes de Entroido,
adeus, meu amiguiño,
ata Domingo de Pascua
non comerei máis touciño.
Adios, martes de antroido,
adios meu queridiño
hasta domingo de pascua
non volvo untar o fuciño.
Cantiga popular
18

20. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
Aprende e colorea.
19

21. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
máscara
Colorea a máscara que se repite.
20

22. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
Colorea.
Colorea.
21

23. EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA
CEIP PONTE DOS BROZOS - ARTEIXO
CURSO 2013 - 2014
Páxinas con recursos
http://coordinadoraendl.org/2014entroido/index.php
http://www.xunta.es/linguagalega/search/node/entroido
http://phpwebquest.org/wq26/caza/soporte_mondrian_c.php?id_actividad=84724&id_
pagina=1 (3º ciclo)
Lims
http://dl.dropboxusercontent.com/u/14722558/ENTROIDO/entroido.html (Conto con
actividades)
http://www.chiscos.net/almacen/lim/entroido-anam/entroido-anam.html (Conto:
Entroido na carballeira)
http://bibliotics.blogspot.com.es/2013/01/entroido.html
http://www.chiscos.net/almacen/lim/entroido4/lim.swf?libro=entroido.lim ( 0 Entroido
na provincia de Ourense).
http://chiscos.net/f1/entroidocolaborativo/lim.swf?libro=entroidocolaborativo.lim
(Sobre o Entroido)
Fontes:
http://www.culturagalega.org
http://www.galiciaespallada.com.ar
http://abibliotecadefillos.blogaliza.org
http://www.galeon.com/carnaval_ourense/pro10.htm
El Carnaval tradicional gallego
O Carnaval en Galicia.- Federico Cocho
A personificación da festa.- Ángeles Rodríguez
22