1. Оршил
Ерөнхий боловсролын сургуулийг 12 жилийн тогтолцоонд шилжүүлэх бодлогын
хүрээнд өрнөж буй олон талт үйл явцын нэгэн чухал хэсэг нь Ерөнхий боловсролын 12
жилийн сургуулийн 7 дугаар ангийн шилжилтийн хөтөлбөр, төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх
явдал юм.
Энэхүү зөвлөмжийн зорилго нь ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуулийн 7
дугаар ангийн Уран зохиолын хичээлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх багш нарт арга зүйн
дэмжлэг үзүүлэхэд оршино.
11 жилийн сургуулийн 6 дугаар ангид болон 12 жилийн сургуулийн 7 дугаар ангид
суралцагчид нь насны хувьд чацуугаас (аль аль нь 12 настай) гадна бага сургууль төгсөөд
дунд ангид эхлэн орж байгаа зэргээрээ ижил юм. Гэхдээ 11 жилийн сургуулийн төлөвлөгөө
хөтөлбөрөөр хичээллэсэн 5 дугаар анги төгсөгчдийг 12 жилийн сургуулийн 7 дугаар ангид
шилжүүлэн (үсэргэн) авч байгааг мартаж болохгүй. Нөгөө талаар, хүүхдийн хувьд энэхүү
12 насны үе бол (монголчуудын үздэгээр жил орж буй) шилжилтийн их эмзэг үе юм. Ийм
учраас хөтөлбөрийг боловсруулахдаа хүүхдийн насны онцлогийг харгалзах, ачааллыг
тохируулах зарчмыг баримталсан болно. Түүнчлэн, монгол хэл, уран зохиолын сургалтын
хөтөлбөрийг прагматизмд суурилан боловсрууллаа.
“Энэ киррикюлим нь амьдралд бүх хүмүүсийн оролцоо зайлшгүй чухал бөгөөд
ингэж оролцохдоо бусдын болон өөрийнхөө төлөө хариуцлага хүлээж чадахуйц иргэн
болон төлөвших явдал бол сурч боловсрохын зорилгыг тодорхойлно гэсэн үзэл санаанд
тулгуурладаг. Үүгээрээ өмнөх киррикюлимуудаас илүү өргөн агуулгыг илэрхийлдэг. Учир
нь өмнөх киррикюлимууд болон тэдгээрийн онолын үзэл баримтлал нь тухайн хувь хүний
мэдлэг, чадварт төвлөрдөг бол прагматизмд суурилсан киррикюлим нь үргэлж бие биеэ
ойлгон мэдэрч, бие биеэсээ хамааралтай ажиллаж, амьдарч, хөгжиж байдаг “нийгэмших
хүнийг” асуудлын төвд тавьдаг”1 гэсэн үзэл санааг үндэс болгосны дээр уран зохиол нь
хэрэглэгч суралцагчдад гоо сайхны мэдрэмж таашаал төрүүлэн сэтгэлийн цэнгэл эдлүүлэх
төдийгүй танин мэдүүлэх, хөгжүүлэх, төлөвшүүлэх ач холбогдолтой гэсэн үзэл санааг
давхар баримталсан болно.
Зөвлөмж нь товч оршил, хичээл бүрээр гаргасан агуулгын зөвлөмж, үнэлгээний
зөвлөмж, арга зүйн зөвлөмж, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, хавсралт гэсэн үндсэн хэсгүүдээс
бүрдэнэ.
ШИЛЖИЛТИЙН 7 ДУГААР АНГИЙН МОНГОЛ ХЭЛНИЙ СУРГАЛТЫН
ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ
Ш. Оюунцэцэг (Боловсролын хүрээлэн)
Л. Олзвой (24-р сургуулийн багш)
1. Бага, дунд боловсролын стандарт ба сургалтын хөтөлбөр (киррикюлим)
Боловсролын стандарт нь киррикюлимийн хэрэгжилт, боловсролын үйлчилгээ,
тухайлбал, сургалтын чанарт тавигдах шаардлагыг тодорхойлсон норматив баримт бичиг2
бол сургалтын хөтөлбөр нь боловсролын тухай болон бага, дунд боловсролын тухай
хуулиар тодорхойлсон боловсролын зорилго, агуулгын чиглэл, боловсролын стандартыг
хэрэгжүүлэхэд сургалтын байгууллагын үйл ажиллагааг зохицуулахад чиглэсэн удирдамж
баримт бичиг болно3.
1
Í.Íýðã¿é, Ó.Äî¸ä, Ö.Ìÿãíàð. Ïðàêíàòèê ñóðãàëòûì õºãæëèéì ñòðàòåãè “×àìàðòàé áîëîâñðîë-Õºãæëèéí
áàòàëãàà” Áàãø ìàðûì áàãà õóðàë 2001, Èëòãýë¿¿äèéì ýíõòãýë, 45 äàõü òàë
2
Áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò, êèððиêюëèìèéí ¿çýë áàðèìòëàë, ÁÑØÓ-íû ñàéäûí 2006 îíû 100 äóãààð òóøààë
3
Ñóðãàëòûí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ àñóóäàë, Áîëîâñðîë ñóäëàë, ÓÁ, 2004/5, 9-ð òàë
1

2. Боловсролын стандарт, сургалтын хөтөлбөр (киррикюлим) хоѐр нь тус тусдаа
хөгжих боломжгүй юм. Стандарт нь боловсролын эрэлтийг тодорхойлдог бол киррикюлим
нь түүний нийлүүлэлтийг тодорхойлдог. Өөрөөр хэлбэл, боловсролын чанарт нөлөөлдөг
хүчин зүйлийн хоѐр тал юм. Киррикюлимийн хөгжил нь боловсролын стандартыг
сайжруулах үндэслэл болно. Стандарт, киррикюлим хоѐр нь бүтцийн хувьд үндсэндээ
ижил бөгөөд стандарт нь боловсролын түвшин бүрийн эцэст хүрэх ерөнхий зорилгыг цогц
чадамжид суурилан тодорхойлсон, заавал мөрдөх шаардлагатай норматив баримт бичиг
бол киррикюлим нь тэрхүү зорилгод хүрэх алхмыг анги ангиар тодорхойлсон баримт бичиг
юм.
2. Монгол хэлний суурь боловсролын стандарт ба шилжилтийн хөтөлбөр
Монгол хэл, уран зохиолын боловсролын стандарт нь 2004 онд УСХЗТөвийн
үндэсний зөвлөлийн хурлаар батлагдсан. “Монгол хэлний боловсролын стандарт”, “Уран
зохиолын боловсролын стандарт” гэсэн хоѐр хэсэгтэй.
ЕБС-ийн сургалтын үр дүнд суралцагчдад төлөвших ерөнхий цогц чадамжид
Монгол хэлний боловсролын агуулгын стандартын ай тус бүрийн оруулах хувь нэмрийг
үзүүлбэл:
Нийгэм ахуйн янз бүрийн орчинд аман ба бичгийн хэлээр соѐлтой, ухаалаг харилцах
мэдлэг чадвартай, эх хэлнийхээ баялаг сайхныг амтлан бахархах төдийгүй түүнийг
хөгжүүлэх цогц чадамж бүхий иргэн төлөшүүлэхэд оршино.4
“Õýëíèé óòãà” àé áà “Õýëíèé á¿òýö” àé áà “Õýëíèé õóâèðãàë” àé “Õýëíèé ñî¸ë” àé áà
îðøèõóéí öîãö ìýäýõ¿éí öîãö áà á¿òýýõ¿éí öîãö íèéãýìøèõ¿éí öîãö
÷àäàìæ ÷àäàìæ ÷àäàìæ ÷àäàìæ
Õýëíèé óòãûí òàëààð Õýëíèé äîòîîä б¿òýö áà Ãàäààä ÿðèàã äîòîîä, Ýõ, ºã¿¿ëáýðèéã
ñóäàëæ ìýäñýíýýð ç¿é òîãòëûã ìýäñýíýýð äîòîîä ÿðèàã ãàäààä öýýæëýõ, íàéðóóëàõ,
ñóðàã÷äûí õýëíèé îþóíы ÷àíàð, ëîãèê áîëãîí õóâèðãàõ äóóðàéõ, çîõèîõ ÷àäâàð
òºðºëõ àâüÿàñ ñýòãýëãýý íü õºãæèíº. ñýòãýõүéí ¿éë òºëºâøèæ, ¿çýë áîäîë,
ìýäðýìæ õºãæèõèéí òºëºâøèíº. ¿íýëэìæýý õóâààëöàõ
çýðýãöýý îëäìîë õàíäëàãà òºëºâøèíº.
÷àíàð òºëºâøинөâ
Монгол хэлний боловсролын агуулгын стандартыг боловсруулахдаа дараах
зарчмыг үндэс болгосон:
Хэлний гадаад ба дотоод тал, хөдлөнги ба зогсонги шинжийг хослуулан заах
замаар эх хэлний сургалтын агуулгыг прагматик, хэрэглээний чиглэлтэй болгох;
Эхэд тулгуурлан идэвхтэй ба идэвхгүй хэл зүйг хослуулан заах;
Хэлний үндсэн нэгж болох эх, өгүүлбэр, үг, бүтээврийг утга, бүтэц, хувиргал,
хэрэглээний талаас нь анги бүрт зэрэгцүүлэн, ахих тутам гүнгийрүүлж заах;
Ард түмний соѐл, зан заншил, сэтгэхүйн онцлогийг илэрхийлж байдаг хэлний
тогтвортой нэгжийг чухалчлан үзэх;
Эх хэлийг нийгмийн харилцааны чухал хэрэглүүрийн нэг болох үүднээс заах.
Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуулийн шилжилтийн долдугаар ангийн монгол
хэлний сургалтын хөтөлбөрийг БСШУ-ны сайдын 2009 оны 301 дүгээр тушаалаар
баталсан. Энэхүү шилжилтийн хөтөлбөрийг боловсруулахдаа дараах зарчмыг үндэс
болгов:
4
Ìîíãîë õýëíèé áîëîâñðîëûí çîðèëãî, Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîëûí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò, 12-ð òàë
2

3. Шилжилтийн ангийн сургалтын хөтөлбөрийн зорилго, агуулга нь монгол хэлний
суурь боловсролын стандартын үзэл баримтлал, агуулгад нийцсэн байх;
Шилжилтийн ангийн сургалтын хөтөлбөрийн агуулга нь өмнөх болон дараагийн
ангийн агуулгатай залгамж холбоотой, агуулгын давхардал болон тасалдалгүй
байх
Эх хэлний онолын болон хэрэглээний агуулгын зохистой харьцаатай байх;
Хичээлийн сэдэв хооронд болон хичээл хоорондын залгамж холбоог хангах замаар
бага цагт үр дүнтэй хэрэгжүүлэх;
Шилжилтийн сургалтын хөтөлбөрт монгол хэл шинжлэлийн журамлаж тогтсон нэр
томьѐог хэрэглэх;
3. Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуулийн шилжилтийн 7 дугаар ангийн
сургалтын төлөвлөгөө ба шилжилтийн хөтөлбөр
Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуулийн шилжилтийн долдугаар ангийн
сургалтын төлөвлөгөөг БСШУ-ны сайдын 2009 оны 301 дүгээр тушаалаар баталсан байна.
Энэхүү төлөвлөгөөнд монгол хэл, монгол бичиг, уран зохиолын хичээлийг тус бүр долоо
хоногт 2 цагаар, жилд 70 цаг үзэхээр тусгажээ. Гэтэл шилжилтийн долдугаар ангид монгол
бичгийн хичээлийг 11 жилийн сургалтын хөтөлбөрөөр 3 дугаар ангиас эхлэн заалгасан
хүүхдүүд суралцах бөгөөд тэд дараагийн хичээлийн жилд 12 жилийн сургуулийн 8 дугаар
ангийн сургалтын хөтөлбөрөөр хичээллэнэ. Шинэ төлөвлөгөө ѐсоор энэ 8 дугаар ангид
монгол бичгийн хичээлийг 7 дугаар ангиас эхлэн үзсэн сурагч хоѐрдахь жилдээ
үргэлжүүлэн хичээллэх тул шилжилтийн 7 дугаар ангид өмнөх ангиудуд сурч мэдсэнийг нь
бататгана гэсэн үг. Иймд монгол бичгийн хичээлийг долоо хоногт 2 цагаар биш нэг цагт
зааж, 3-5 дугаар ангид монгол бичгээр эзэмшсэн унших, бичих үйлийн баримжааг
хөгжүүлэх боломжтой. Харин монгол бичгийн хичээлийн нэг цагийг нь монгол хэлний
хичээлд шилжүүлж, эх, өгүүлбэрийг хувиргах болон зохион найруулж бичих дадлага ажилд
зориулна.
Шилжилтийн ангид монгол хэл, уран зохиол, монгол бичгийн хичээлийн агуулгын
зөрөө ялгаатай гарч байна. Тухайлбал, 6 дугаар ангид монгол хэлний хичээлд жилд 175
цаг (үүнээс 70 цагт нь монгол бичгийн хичээл зааж байсан.) оногдож байсан бол
шилжилтийн ангид 70 цаг заахад агуулга нь багтахгүйд хүрч байхад монгол бичгийн
хичээлээр өмнөх ангид үзсэнийг давтах шаардлага гарч байна. Харин уран зохиолын
хичээлийн хувьд энэ ангид эхлэн үзэх тул агуулга илүүдэх, дутах явдал гарахгүй байна.
Иймд монгол хэл, монгол бичиг, уран зохиолын хичээлийг долоо хоногт үзэх цагийг дараах
байдлаар мөрдөхөөр БСШУЯ-тай тохиролцсон болно.
Монгол хэл- 105ц
Монгол бичиг- 35ц
Уран зохиол- 70 ц
4. 11 жилийн 6 дугаар ангийн агуулга ба 12 жилийн сургуулийн 7 дугаар ангийн
агуулга, хөтөлбөр
Анги хоорондох болон агуулгын хоорондын залгамж холбоог харуулах үүднээс 11
жилийн 6 дугаар ангийн агуулгыг шилжилтийн 7 дугаар ангийн агуулгатай зэрэгцүүлэн
үзүүлж, аль алинд нь байгаа сэдвийг ижил тоогоор дугаарлав.
3

4. 11 жилийн 6 дугаар ангийн агуулга: 12 жилийн 7 дугаар ангийн агуулга:
105 цагт 105 цагт
Чадвар, хэрэглээ: Чадвар:
Эхэд задлал хийх, тэдгээрийн сэдэв, Эхэд задлал хийх, тэдгээрийн сэдэв,
бүтэц, гол санааг тодорхойлох, харьцааг бүтэц, гол санааг тодорхойлох (1)
тайлбарлах (1) Эхийг цогцолбороор хувааж сурах (2)
Эхийн дотоод бүтцийг ялгаж, хэлбэр, Эхээс тулгуур ба түлхүүр үгийг олж
утгын ялгаа, холбоог тайлбарлах (2) тайлбарлах (адилтгал, амьдчилал,
Бичил эхийн онцлог шинжийг мэдэх, зүйрлэл, хэтрүүлэл)
бичил хэлц эхийг задлах, зохиох Эхээс гол санааг илэрхийлсэн өгүүлбэрийг
Эхийн үндсэн нэгж болох цогцолборын олох, тайлбарлах (10)
(цэцэн,үг, мэргэн үг) онцлог шинжийг Хүүрнэмж ба тоочимжийн онцлог шинжийг
тайлбарлах, тэдгээрийн хослолыг олох тоочих, тайлбарлах
Эх
Эх зохиож бичих (болсон явдал, хувийн Хэрэглээ:
намтар, мэдээ, аян замын тэмдэглэл, Эхийг дуурайн бичих, хувирган өөрчилж
танилцуулга г.м) (3) бичих (хураах, дэлгэрүүлэх, тонгоргох) (4)
Эхийн бүтцийн хэсгүүдийг дуурайн Юмс, үзэгдлийн шинж, хэрэг явдлыг
бичих, хувирган өөрчилж бичих (4) тоочиж, хүүрнэж бичих (3)
Эхийн найруулгыг засаж сайжруулах (5) Хүүрнэмж ба тоочимж эх зохиож бичих
(болсон явдал, мэдээ, өдрийн тэмдэглэл,
намтар, аян замын тэмдэглэл, өгүүлэл,
шүлэг, магтаал, тодорхойлолт г.м). (3)
Эхийн найруулгыг засаж сайжруулах (5)
Эх
Чадвар, хэрэглээ: Чадвар:
Хэлц ба хэлц бус өгүүлбэрийг ялгах, Холбоо үгийн цөм, дагуул үгийг ялгах (6)
олох, харьцуулах, онцлог шинжийг Үгс холбогдох аргыг ялгах, тайлбарлах
тайлбарлах Өгүүлбэрийн гол гишүүд (цөм бүтэц)-ийг
Цогцолбороос сэдэв, санаатай таних, онцлог шинжийг тайлбарлах (7)
холбоотой өгүүлбэрийг олох, Хоѐр ба гурван бүрэлдэхүүнт өгүүлбэрийн
тайлбарлах (10) бүтцийг таних, тодорхойлж тайлбарлах (8)
Бүтэц ба бүтэц бус өгүүлбэрийг ялгах,
тэдгээрийн онцлог, ангиллыг тайлбарлах Хэрэглээ:
Өгүүлбэр
Өгүүлбэрийн гол гишүүд (цөм бүтэц)-ийг Өгүүлбэрт холбоо үгийг оновчтой сонгон
таних, онцлог шинжийг тайлбарлах (7) найруулах
Өгүүлбэрийн тусах ба эс тусах үйл үгт Өгүүлбэрийг хувирган өөрчилж найруулан
цөм бүтцийг олох, хэлбэр, үүргийг бичих (хураах, дэлгэрүүлэх, тонгоргох)
тодорхойлох, тайлбарлах (8) Цөм өгүүлбэрийг дэлгэрүүлж найруулж
Цөм өгүүлбэрийг тодотгон нэршүүлж, бичих (9)
үйлшүүлж дэлгэрүүлэх (9) Энгийн өгүүлбэрийг оновчтой найруулан
Нэр ба үйл өгүүлэхүүнийг ялгах, олох, бичих
харьцуулах, тайлбарлах Өгүүлбэрийн найруулгыг засаж
Өгүүлбэрийг баймж үгээр дэлгэрүүлэх сайжруулах
Холбоо үг, хэлц холбоо үгийг ялгах
Холбоо үгийн цөм, дагуул үгийг олох (6)
4

5. Чадвар, хэрэглээ: Чадвар:
Үгийг утгаар нь зүйлчэх (11) Жинхэнэ нэр ба үйл үгийг утгаар нь
Хэлц үгийг ангилах (нийлсэн) зүйлчлэх (11)
Хувилах үгс (нэр, үйл)-ийг таних, утга Жинхэнэ нэр ба үйл үгийн утга, хэл зүйн
хэлзүйн шинжийг тайлбарлах (12) шинжийг тодорхойлох (12)
Эх, өгүүлбэрийн бүтцээс хувилах үгсийг Нийлмэл үгийн бүтсэн аргыг тодорхойлох,
олох, тэдгээрийг төлөөлөх үгсийг ялгах, тайлбарлах (13)
тайлбарлах (12) Хэрэглээ:
Жинхэнэ нэр ба үйл үгийг найруулгад онож
Үг
Үгсийн аймгийн задлал хийх (12)
Бие даасан үгийг асуух, заах үгээр хэрэглэх
төлөөлөн нэрлэх Зохиож бичихдээ дүрслэх ур маягийг
Нийлмэл ба хоршоо нэр, үйл үг (үгийн хэрэглэх
санжсан ба утга зүйжсэн)-ийг ялгах,
тайлбарлах
Нийлмэл үгийн бүтсэн аргыг
тодорхойлох (13)
Нийлмэл үгийн байрыг сольж тонгоргох
Чадвар, хэрэглээ: Чадвар:
Нэр ба үйл язгуурыг ялгах, таних, Нэр ба үйл язгуурыг ялгах, таних, ангилах
ангилах (14) (14)
Үйл язгуурын тусах ба эс тусах утгыг Дагаврын аргаар шинэ үг бүтээх, бүтсэн
ялгах(12) аргыг тайлбарлах (15)
Хэлц бүтээврийг ангилах (шүү, даа) Нэрийн ба үйлийн холбох болон төгсгөх
Бүтээвэр
Дагаврын аргаар үг салаалууж, шинэ үг нөхцөлийг таньж, онцлогийг тайлбарлах
бүтээх, үг бүтсэн аргыг тайлбарлах (14) (16)
Нэрийн ба үйлийн нөхцөлийг хойш нь Нөхцөл ба дагаврын ижил ба ялгаатай
холбох, урагш нь хамаатуулж бичих талыг тайлбарлах (17)
Нэрийн ба үйлийн холбох нөхцөлийн Хэрэглээ:
онцлог шинжийг тайлбарлах (16) Жинхэнэ нэр ба үйл үгийг зөв
Нөхцөл ба дагаврын ижил ба ялгаатай хэлбэржүүлж бичиж найруулах
талыг тайлбарлах (17) Бүтээврийн нийлцийг алдаагүй бичих
Сургалтын агуулгын шилжилт хийж байгаатай холбогдуулан 11 жилийн сургуулийн
6 дугаар ангид 105 цагт судалж байсан агуулгаас хүндэвтэр болон төдийлэн чухал биш гэж
үзсэн зарим сэдвийг дараа дараагийн ангид шилжүүлэхээр хасаж, хэлний хэрэглээний
чадвар эзэмшүүлэх агуулгыг нэмж оруулав. Тухайлбал:
Хассан сэдэв:
Бичил эхийн онцлог шинжийг мэдэх, бичил хэлц эхийг задлах, зохиох
Эхийн үндсэн нэгж болох цогцолборын (цэцэн,үг, мэргэн үг) онцлог шинжийг
тайлбарлах, тэдгээрийн хослолыг олох
Хэлц ба хэлц бус өгүүлбэрийг ялгах, олох, харьцуулах, онцлог шинжийг
тайлбарлах
Бүтэц ба бүтэц бус өгүүлбэрийг ялгах, тэдгээрийн онцлог, ангиллыг тайлбарлах
Нэр ба үйл өгүүлэхүүнийг ялгах, олох, харьцуулах, тайлбарлах
Өгүүлбэрийг баймж үгээр дэлгэрүүлэх
Холбоо үг, хэлц холбоо үгийг ялгах
Хэлц үгийг ангилах (нийлсэн)
Нэрийн ба үйлийн нөхцөлийг хойш нь холбох, урагш нь хамаатуулж бичих
Нэмсэн сэдэв:
Эхээс тулгуур ба түлхүүр үгийг олж тайлбарлах
Эхээс гол санааг илэрхийлсэн өгүүлбэрийг олох, тайлбарлах
5

6. Хүүрнэмж ба тоочимжийн онцлог шинжийг тоочих, тайлбарлах
Өгүүлбэрт холбоо үгийг оновчтой сонгон найруулах
Өгүүлбэрийг хувирган өөрчилж найруулан бичих (хураах, дэлгэрүүлэх, тонгоргох)
Өгүүлбэрийн найруулгыг засаж сайжруулах
Жинхэнэ нэр ба үйл үгийг найруулгад онож хэрэглэх
Зохиож бичихдээ дүрслэх ур маягийг хэрэглэх
Жинхэнэ нэр ба үйл үгийг зөв хэлбэржүүлэн бичиж найруулах
Бүтээврийн нийлцийг алдаагүй бичих
Шилжилтийн 7 дугаар ангийн монгол хэлний хичээлд оногдох 105 цагийн гуравны
нэг буюу 35 цагт бичиж найруулах дадлага ажлыг, 70 цагт эхэд суурилан хэлний онолын
мэдлэг, чадвар олгох зорилтыг хэрэгжүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл, долоо хоногт оногдох 3
цагийн нэгд нь бичгийн найруулгад сургах дадлага ажлыг заавал хийлгэх нь зохистой. Эх
хэлний онолын ойлголт ухагдахуунтай холбоотой асуудлыг салангид үг, өгүүлбэрийн
хүрээнд дүрэм тодорхойлолт цээжлүүлэх байдлаар бус, тодорхой эхэд түшиглэн, тэрхүү
хам сэдвийн хүрээнд зааж, тэдгээрийн найруулгын үүргийг дадлага ажлаар дамжуулан
ойлгуулах хэрэгтэй.
5. Шилжилтийн 7 дугаар ангийн монгол хэлний сургалтын хөтөлбөрийн
бүрэлдэхүүн, баримталсан зарчим, хэрэгжүүлэх арга зүй
Шилжилтийн ангийн монгол хэлний сургалтын хөтөлбөр нь бусад хөтөлбөрийн адил
дараах бүрэлдэхүүн хэсэгтэй:
Хүлээгдэж байгаа тодорхой үр дүн
Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг
Хүлээгдэж байгаа тодорхой үр дүн
Агуулга
Үнэлгээ
Арга зүй, хэрэглэгдэхүүн
Хүлээгдэж байгаа ерөнхий үр дүн: Тухайн хичээлийн жилд дэвшүүлсэн зорилго
буюу монгол хэлний шилжилтийн сургалтын хөтөлбөрөөр хичээллэсний дараа хүрэх үр
дүн. Шилжилтийн 7 дугаар ангийн сургалтын хөтөлбөрийн зорилго буюу хүлээгдэж байгаа
үр дүнг Монгол хэлний боловсролын стандартын цогц чадамжид баримжаалан “Сурагчдын
унших, бичих чадварыг хөгжүүлэх замаар эх хэлний тогтолцоот мэдлэг, чадвар
эзэмшүүлж, эх хэлээрээ харилцах хэрэглээний чадамж буй болгоход энэхүү хөтөлбөрийн
зорилго оршино.” хэмээн тодорхойлсон.
Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг: Шилжилтийн 7 дугаар ангийн
сургалтын хөтөлбөрийн агуулгын тогтолцоог хэлний үндсэн нэгж болох эх, өгүүлбэр, үг,
бүтээвэр гэсэн дөрвөн бүрэлдэхүүн хэсэгт хуваасан. Энэ нь Монгол хэлний боловсролын
агуулгын стандартын айн мэдлэгийн тогтолцоог үндэс болгож, “Хэлний үндсэн нэгж болох
эх, өгүүлбэр, үг, бүтээврийг утга, бүтэц, хувиргал, хэрэглээний талаас нь анги бүрт
зэрэгцүүлэн, ахих тутам гүнгийрүүлж заах“ зарчмыг хэрэгжүүлэх шийдэл болжээ.
Хүлээгдэж байгаа тодорхой үр дүн: Агуулгын тогтолцооны нэгж бүрээр
суралцагчдын эзэмшсэн байх мэдлэг, чадварын түвшин. Энэхүү тодорхой үр дүнг
шилжилтийн ангийн хөтөлбөрт эх, өгүүлбэр, үг, бүтээвэр гэсэн агуулгын тогтолцооны
бүрэлдэхүүн тус бүрд хоѐр хэсэгтэйгээр тодорхойлсон.
1. Хэлний зогсонги шинж буюу хэлний утга, бүтцийн хүрээнд сурагчдын эзэмшвэл
зохих мэдлэг, чадвар
6

7. 2. Хэлний хөдлөнгө тал буюу хэрэглээний чадвар болох эх, өгүүлбэрийг хувирган
найруулах, зохион найруулж бичих чадвар
Энэ нь “Хэлний гадаад ба дотоод тал, хөдлөнги ба зогсонги шинжийг хослуулан
заах замаар эх хэлний сургалтын агуулгыг хэрэглээний чиглэлтэй болгох” зарчмыг үндэс
болгосонтой холбоотой. Хүлээгдэж байгаа тодорхой үр дүнг хэмжиж болохоор байх, бодит
нөхцөлд хэрэгжүүлж болохоор тодорхой байх зарчмыг үндэс болгон томьѐолж бичихийг
зорьсон болно. Энэ нь нэг талаас үнэлгээний шалгуур үзүүлэлт болох болно. Агуулгын
тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг бүрээр хүлээгдэж байгаа үр дүнг томьѐолсон байдлыг
үзүүлбэл:
Эх Өгүүлбэр Үг Бүтээвэр
Хэлний Эхийн утга, Энгийн Жинхэнэ нэр Нэр ба үйл
онол: бүтцэд задлал өгүүлбэрийн ба үйл үгийн үгийн
Хэлний хийх үйлийн утга, цөм утга, хэлзүйн бүтээврийн
бүтэц ба баримжаа бүтцийг шинжийг утга, бүтцийг
утга эзэмшүүлэх тодорхойлох тодорхойлох ялгаж таних
Тодорхой сэдвээр Энгийн Бичихдээ үг Үгийг зөв
Хэрэглээ: эх зохион өгүүлбэр хэллэгийг хэлбэржүүлэн
Хэлний найруулж бичих, зохиох, оновчтой найруулж
хувиргал ярих үйлийн хувирган сонгож бичих
ба соѐл баримжаа найруулж хэрэглэх
эзэмшүүлэх бичих үйлийн
баримжаа
эзэмшүүлэх
Агуулга: Сургалтын бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг мэдлэг, чадвар, хэрэглээний хүрээнд
тодорхойлсон агуулгын тогтолцоо. Шилжилтийн ангийн сургалтын хөтөлбөрийн агуулгыг
монгол хэлний суурь боловсролын стандартыг үндэс болгож, агуулгын тогтолцооны
бүрэлдэхүүн хэсэг бүрээр хүлээгдэж байгаа тодорхой үр дүнг баримжаалан мэдлэг,
чадвар, хэрэглээ гэсэн үндсэн гурван хэсэгтэйгээр боловсруулав.
Мэдлэг- Танин мэдэх үйл ажиллагааны дүнд хувь хүний эзэмших үйлийн
баримжааг тодорхойлох судлагдахуун болон ур ухааны нэгдлийн тогтолцоо.5 Агуулгын энэ
хэсэгт хэлний онолын ойлголт, ухагдахуунтай холбоотой тогтолцоот мэдлэгээс гадна эх
өгүүлбэрийг хувиргаж бичих арга, найруулж бичих арга, зохиож найруулах арга, алдааг
засаж сайжруулах арга гэх мэт сурах аргын үйлдлийн мэдлэгийг багтаасан.
Чадвар- Тухайн мэдлэгийг хэрэглээ болгох арга, үйлийн нэгдэл. Чадварын олон
төрлөөс монгол хэлний хичээлээр төлөвших дараах хэлбэрийг чухалчилж, хөтөлбөрт
тусгасан.
 Харилцах чадвар
 Мэдээлэлтэй ажиллах чадвар
 Асуудал шийдвэрлэх чадвар
 Өөрийгөө таньж хөгжүүлэх чадвар
 Нийгэмших чадвар
 Суралцах чадвар
Хэрэглээ- Суралцагчид шинээр эзэмшсэн мэдлэг, чадвар, үйлийн баримжаагаа
танин мэдэх, асуудал шийдвэрлэх үйл ажиллагаанд хэрэглэх чадвар. Гадаад ба дотоод
5
Бага, дунд боловсролын стандарт
7

8. хэрэглээг сурагчдын сэтгэн бодох, асуудал шийдвэрлэхдээ хичээлээр мэдлэг чадвараа
хэрхэн хэрэглэхийг үлгэрлэн үзүүлнэ. Агуулгын энэ хэсэгт эх, өгүүлбэр хувиргаж бичих,
найруулан бичих, зохиож бичих, бичсэнээ засаж сайжруулах зэрэг бичгийн хэрэглээний
агуулга багтсан.
Шилжилтийн ангийн монгол хэлний сургалтын хөтөлбөрийн агуулгыг товч дурдвал:
Эх. Энэ агуулгын хүрээнд сонгосон эхийн утга, бүтцэд задлал хийх, хүүрнэмж,
тоочимж хэв маягт тохирох эх зохион бичих, эхийг хувирган найруулж бичих үйл
ажиллагаа голлох болно. Эхэд задлал хийх, зохиож найруулан бичихийг заах явцад
эхийн талаарх онолын мэдлэг олгоход анхаарах хэрэгтэй.
Өгүүлбэр. Энэ агуулгын хүрээнд энгийн өгүүлбэрийн утга, цөм бүтцэд задлал
хийж, өгүүлбэр зохиох, хувирган найруулж бичих үйл ажиллагаа голлох болно.
Үг. Энэ агуулгын хүрээнд жинхэнэ нэр ба үйл үгийн утга, хэлзүйн задлал хийж, эх,
өгүүлбэрийн найруулгад тэдгээрийг онож хэрэглэж сурахад чиглэсэн үйл ажиллагаа
голлох болно.
Бүтээвэр. Жинхэнэ нэрийн болон үйл үгийн бүтээвэр (язгуур, дагавар, нөхцөл),
тэдгээрийн утга, бүтцийг ялган таних, эх, өгүүлбэрийн найруулгад нэрийн болон үйл
үгийг зөв хэлбэржүүлэн найруулж сурахад чиглэсэн үйл ажиллагаа зонхилох болно.
Үнэлгээ: Агуулгын бүрэлдэхүүн хэсэг бүрээр хүлээгдэж байгаа тодорхой үр дүнгийн
түвшнийг илрүүлэх шалгуур, загвар, жишиг даалгавар. Шилжилтийн ангийн хөтөлбөрт
агуулгын бүрэлдэхүүн хэсэгт бүрээр хүлээгдэж байгаа үр дүнг илрүүлэх шалгуурыг
тодорхойлсон. Энэхүү шалгуурыг боловсуулахдаа тухайн хэсгийн агуулгын хүрээнд
дэвшүүлсэн тодорхой зорилгыг үндэслэн боловсруулсан. Жишээ нь:
Хүлээгдэж байгаа тодорхой үр Үнэлгээний шалгуур
дүн
Эхийн утга, бүтцэд задлал Эхэд задлал хийж, бүтэц, гол санааг тайлбарлаж
хийх үйлийн баримжаа сурсан эсэх
эзэмшүүлэх Эхээс тулгуур ба түлхүүр үгийг олж сурсан эсэх
Тодорхой сэдвээр эх зохион Эхийн хэв маягийн онцлогт тохируулан бичиж
найруулж бичих, ярих сурсан эсэх (тоочимж, хүүрнэмж)
үйлийн баримжаа Эхийн сэдэв, агуулгад тохируулан бичиж чадсан
Эх
эзэмшүүлэх эсэх
Эхийн эхлэл, гол, төгсгөл хэсгийн уялдаа холбоо,
тэдгээрийн харьцааг гаргаж чадсан эсэх
Эхэд бүтээлчээр хандаж бичиж чадсан эсэх
Найруулгын болон зөв бичих дүрмийн алдаагүй
бичиж чадсан эсэх
Эхийн найруулгыг засаж чадаж байгаа эсэх
Энгийн өгүүлбэрийн утга, Холбоо үгийн цөм ба дагуул үгийг ялгаж, холбогдох
цөм бүтцийг тодорхойлох аргыг тодорхойлж чадсан эсэх
Өгүүлбэрээс цөм бүтцийг ялгаж, бүрэлдэхүүнийг
Өгүүлбэр
тодорхойлж сурсан эсэх
Энгийн өгүүлбэр зохиох, Өгүүлбэрийн цөм бүтцийг дэлгэрүүлэн бичиж
хувирган найруулж бичих сурсан эсэх
үйлийн баримжаа Энгийн өгүүлбэрийг зөв найруулан бичиж сурсан
эзэмшүүлэх эсэх
8

9. Жинхэнэ нэр ба үйл үгийн Тодорхой эхэд байгаа жинхэнэ нэр ба үйл үгийг
утга, хэлзүйн шинжийг утгаар нь зүйлчлэн тодорхойлж сурсан эсэх
тодорхойлох, хэрэглэх Эх, өгүүлбэр зохиож бичихдээ үг хэллэгийг
Үг
Бичихдээ үг хэллэгийг оновчтой сонгож чадсан эсэх
оновчтой сонгож найруулах
Нэр ба үйл үгийн Жинхэнэ нэр ба үйл үгийн утга, хэл зүйн шинжийг
бүтээврийн утга, бүтцийг тодорхойлж сурсан эсэх
Бүтээвэр
ялгаж таних, хэрэглэх Нэр ба үйл үгийн бүтээврийг ялгаж чадах эсэх
Нэр ба үйл үгийг зөв Эх, өгүүлбэр зохиож бичихдээ үгсийг зөв
хэлбэржүүлэн найруулах хэлбэржүүлж чадсан эсэх
Зөв бичих дүрмийн алдаагүй бичсэн эсэх
Өөрөөр хэлбэл, хүлээгдэж байгаа тодорхой үр дүнг илрүүлэх даалгавар
боловсруулж, гүйцэтгэлийг нь энэхүү шалгуураар үнэлж, сурагчдын мэдлэг, чадварын
түвшнийг тодорхойлно. Жишээ нь, “Тодорхой сэдвээр эх зохион найруулж бичих, ярих
үйлийн баримжаа эзэмшүүлэх” гэсэн зорилтын хэрэгжилтэд үнэлгээ хийхдээ сурагчдад эх
зохиож бичих даалгавар өгч, гүйцэтгэлийг хөтөлбөрт тодорхойлсон шалгуурын дагуу
үнэлж, аль түвшинд байгааг нь дараах хүснэгтийг ашиглан тодорхойлж болно. Энэхүү
загварын дагуу монгол хэлний сургалтын хөтөлбөрийн үнэлгээний хэсэгт байгаа шалгуур
бүрээр түвшин тогтоох хүснэгт боловсруулан хэрэглэж болно.
Хүлээгдэж
байгаа үр Шалгуур I түвшин II түвшин III түвшин IY түвшин
дүн
Сонгосон хэв Зохиосон эхийн Зохиосон эх нь Зохиосон эх нь Зохиосон эх нь
Тодорхой маягийн онцлогт хэв маягт сонгосон эхийн сонгосон эхийн сонгосон эхийн
сэдвээр эх тохируулан тохироогүй бол хэв маягт хэв маягт хэв маягт маш
зохион бичиж сурсан ерөнхийдөө ерөнхийдөө сайн тохирсон
найруулж эсэх тохироогүй бол тохирсон бол бол
бичих, ярих Эхийн сэдэв, Бичих сэдэв, Бичих сэдэв, Бичих сэдэв, Бичих сэдэв,
үйлийн агуулгад агуулгыг сайн агуулгыг агуулгыг сайн агуулгыг сайн
баримжаа тохируулан ойлгоогүй, ойлгосон ойлгож, ойлгож,
эзэмшүүлэх бичиж чадсан санаагаа боловч бүрэн санаагаа санаагаа бүрэн
эсэх илэрхийлж илэрхийлж ерөнхийд нь илэрхийлсэн
чадаагүй бол чадаагүй бол илэрхийлсэн бол
бол
Эхэд задлал Эхийн бүтцийг Эхийн бүтэц, Эхийн бүтцийг Эхийн бүтцийг
хийж, бүтэц, гол тодорхойлж, тулгуур үгийг зөв тодорхойлж, бүрэн зөв
санааг тулгуур үгийг олж, гол санааг тулгуур, түлхүүр тодорхойлж,
тайлбарлаж олсон боловч ерөнхийд нь үгийг олж, гол тулгуур ба
сурсан эсэх гол санааг олж тайлбарласан ба шинэ санааг түлхүүр үгийг
Эхээс тулгуур чадаагүй бол бол зөв олсон бол зөв олж, гол ба
ба түлхүүр үгийг шинэ санааг
олж сурсан эсэх олж, бүрэн
тайлбарласан
бол
Сонгосон хэв Зохиосон эхийн Зохиосон эх нь Зохиосон эх нь Зохиосон эх нь
маягийн онцлогт хэв маягт сонгосон эхийн сонгосон эхийн сонгосон эхийн
тохируулан тохироогүй бол хэв маягт хэв маягт хэв маягт маш
бичиж сурсан ерөнхийдөө ерөнхийдөө сайн тохирсон
эсэх тохироогүй бол тохирсон бол бол
Арга зүй, хэрэглэгдэхүүн: Энэ хэсэгт энэхүү хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд үлгэр
болох арга зүйг тодорхойлсон. Сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа нь
суралцагчдад эх хэлээрээ оновчтой, соѐлтой ярих, энгийн ойлгомжтой бичих, ухаарч
унших, бусдын яриаг хүлээцтэй сонсох чадвар дадал төлөвшүүлэх эх суурийг тавихад
9

10. чиглэх тул сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхдээ багш нарт дидактикийн ерөнхий болон
монгол хэлний боловсролын тусгай зарчмуудыг хослуулан хэрэглэхийг зөвлөж байна.
Мөн эх хэлний сургалтад идэвхтэй ба идэвхгүй хэл зүйг хослуулан заах зарчмыг
чухалчлан үзэж, эхэд задлал хийх, эх зохион найруулж бичүүлэх аргачлалыг оруулсан
болно. Энэ нь эхээс бусад хэлний нэгжийн ач холбогдлыг дутуу үнэлсэн хэрэг биш бөгөөд
эдгээрийг заах мэдлэг, ур чадвар манай багш нарт хангалттай байгаа гэж үзсэнтэй
холбоотой. Мөн зохион найруулж бичих чадварын түвшинг тодорхойлох үнэлгээний
хүснэгтийг Рубрик загварын дагуу боловсруулж хавсаргасан болно.
6. Шилжилтийн хөтөлбөрийн агуулгын онол, хэрэглээний харьцаа
Монгол хэлний боловсролын стандартаар эх хэлний боловсролын агуулгад
шинжлэх ухаанжсан агуулга давамгайлж байсныг өөрчилж, хэрэглээний агуулгатай
хослуулан заах шийдлийг хийсэн. Хэдийгээр 1970-аад оны дунд үеэс яриа бичгийн
дадлага хичээлийг бага, дунд ангийн монгол хэлний сургалтын хөтөлбөрт тусгаж байсан ч,
өнөөг хүртэл эх хэлний сургалтыг хэт шинжлэх ухаанжсан, амьдралаас хол, хоосон дүрэм
заадаг гэж шүүмжлэх явдал байсаар байна. Ийм учраас монгол хэлний боловсролын
стандартын болон сургалтын хөтөлбөрийн үзэл баримтлалд энэхүү харьцааг зохистой
болгохыг чухалчлан үзсэн билээ.
Шилжилтийн ангийн сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулахад энэ зарчмыг
хэрэгжүүлэхийг зорьж, агуулгын бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн хүлээгдэж байгаа үр дүнг хоѐр
хэсэгтэйгээр тодорхойлсон билээ. Энэ нь багш нарын зүгээс сургалтын зорилгоо гүйцэд
ухааран, хичээлийн хөтөлбөрийг онол, хэрэглээний талаас нь бүрэн хэрэгжүүлэхэд тус
дөхөм болно гэж үзсэнтэй холбоотой юм.
Монгол хэлний хичээлээр үзэх бүлэг сэдэв, нэгж хичээл, ээлжит хичээл бүр
сурагчдын бодох, сэтгэх, үг яриаг хөгжүүлэхэд чиглэсэн байх ѐстой. Монгол хэлний
хичээлээр сурагчид зорилготой, оновчтой, учир зүй эрэмбэ дараатай бодож сэтгэх оюуны
үйлд байнга суралцана. Үгийн сан болон үгийн бүтэц, үг бүтэх ѐсонд суралцсанаар ярьж
бичих сэдэв, зорилгодоо нийцсэн үг хэллэгийг сонгон хэрэглэж сурах бол хэлзүйг
судалснаар хэлзүйн үзэгдлийг зөв ялгаж салгах болж, заалгаж байгаа хэл зүй, зөв бичих
ба цэг тэмдгийн дүрэм, түүний ай ухагдахууныг ижил, төстэй юмуу эсрэг байдлаар
зэрэгцүүлэн жишиж үзэх, хэлний янз бүрийн баримт үзэгдлийг ангилан бүлэглэх үйлээр
хүүхдийн сэтгэхүй, логик сэтгэлгээ ихэд хөгждөг. Ярих, бичих чадварыг сайжруулах
зорилготой дадлага ажлын явцад ч хүүхдийн бүтээлч сэтгэхүй хөгжих болно.
Шилжилтийн сургалтын хөтөлбөрт зөв бичих дүрэмтэй холбоотой агуулга тусгайлан
тусгагдаагүй ч алдаа мадаггүй бичүүлж сургах нь монгол хэлний хичээлийн чухал
зорилтын нэг болно. Иймд хэлний онолын болон хэрэглээний агуулгыг хэрэгжүүлэх явцад
зөв бичүүлж сургах ажлыг хамтад хийж явах хэрэгтэй. Энэ нь хэлний хичээлийн онол
хэрэглээг хослуулж байгаа нэг хэлбэр бөгөөд үсгийн дүрэм, цэг цэглэлийн дүрмийн
чадвар, дадал төлөвшүүлэх ажлыг ганц онол, дүрмийн мэдэгдэхүүн олгох хичээл болгож
болохгүй.
Монгол хэлний хичээлээр уран зохиолын болон бусад сэдвээр зохион найруулж
бичих ажил хийлгэх нь тэдний бүтээлч сэтгэлгээ, бүтээлч чадварыг хөгжүүлдэг гэдгийг
судлаачид тогтоосон байдаг. Иймээс монгол хэлний хичээл нь бичиж найруулах эрдэмд
сургахад чиглэх бөгөөд энэ нь эх хэлээ бүтээлчээр хэрэглэхэд сургаж байгаа буюу
идэвхтэй хэлзүйд сургаж байгаа хэрэг болно. Шилжилтийн 7 дугаар ангийн хөтөлбөрт
төрсөн сэтгэгдлээ бичих, болсон явдал, мэдээ, өдрийн тэмдэглэл, намтар, дурсамж, аян
замын тэмдэглэл, өгүүлэл, шүлэг, магтаал, тодорхойлолт бичих агуулгыг тусгасан болно.
Эдгээрийг бичүүлэхийн өмнө үлгэр загвар болсон эхийг уншуулж, онцлог шинжийг нь
ажиглуулж, учир зүйг нь сайтар ойлгуулж ярилцсаны дараа бичүүлэх хэрэгтэй. Болсон
10

11. явдал, аян замын тэмдэглэл бичихэд үгийн олон утгаас сонгох, холбох болон төгсгөх
нөхцөлийг найруулгад хэрхэн оновчтой хэрэглэснийг ажиглах, ярилцах замаар мэдлэг
бүтээлгэж болно. Монгол хэлний боловсролын стандартад идэвхтэй ба идэвхгүй хэл зүйг
хослуулан заахыг чухалчилсан тул уран зохиолын болон бусад эхийг уншиж ойлгох,
задлан шинжилж сурах ч заавал эзэмших чадварын нэг болно. Өөрөөр хэлбэл, уншиж
ойлгох, эх задлах, бичиж найруулах ажлыг удирдах явцад үг, өгүүлбэр, бүтээврийн тухай
болон зөв бичих дүрмийн үндсэн мэдлэг, чадвар эзэмшүүлнэ гэсэн үг болно.
Шилжилтийн сургалтын төлөвлөгөөгөөр ногдсон 70 цаг дээр 35 цагийг нэмж, энэ
цагт хувирган найруулж бичих, зохиож найруулж бичих агуулгыг хэрэгжүүлэх болно.
7. Шилжилтийн хөтөлбөрийн агуулгын сэдэв ба хичээл хоорондын уялдаа
холбоо
Шилжилтийн хөтөлбөр боловсруулахдаа сэдэв хоорондын болон хичээл хоорондын
уялдаа, харьцааг зохистой тогтоох зарчмыг үндэс болгов. Үүнд:
Сэдэв хоорондын нягтрлыг сайжруулах. Ерөнхий боловсролын 12 жилийн
сургуулийн 7, 8, 9 дүгээр ангийн агуулгыг сонгохдоо нэг талаас агуулгын давхардлыг
арилгах, нөгөө талаас, агуулгыг тогтолцоонд нь өргөжүүлэх замаар сурагчдад
тогтолцоотой мэдлэг, чадвар олгох зорилгыг чухалчлан үзсэн болно.
Тодруулбал, 7 дугаар ангид жинхэнэ нэр ба үйл үгийн утга, хэлзүйн шинж болон
өгүүлбэрийн гол гишүүд, өгүүлбэрийн цөм бүтэц, хоѐр ба гурван бүрэлдэхүүнт өгүүлбэрийг
үзэхээр оруулсан. Өгүүлбэр нь үйл явдлыг илтгэх бөгөөд үйл явдал нь юм ба түүний
хөдлөлөөс бүтдэг. Юм нь жинхэнэ нэрээр, хөдөлгөөн нь үйл үгээр тус тус илэрдэг.
Өгүүлбэрийн цөм утгыг өгүүлэгдэхүүн, өгүүлэхүүн, шууд тусагдахуун зэрэг гол гишүүд
бүрдүүлдэг бол цөм өгүүлбэр нь тусах үйл үгээр илэрвэл гурван бүрэлдэхүүнт, эс тусах
үйл үгээр илэрвэл хоѐр бүрэлдэхүүнт өгүүлбэр болно. Өгүүлэгдэхүүн гишүүн нь ямагт
жинхэнэ нэр болон түүнийг төлөөлсөн үгээр илэрч, тийн ялгалын нөхцөлөөр хэлбэржих
бөгөөд өөр аймгийн үгээр илэрсэн тохиолдолд жинхэнэ нэр нь хураагдсан байдаг. Шууд
тусагдахуун гишүүн нь заахын тийн ялгалд буй жинхэнэ нэр, түүнийг төлөөлсөн үгээр
илэрдэг бол өгүүлэхүүн гишүүний илрэх үндсэн хэлбэр нь ямагт холбох ба төгсгөх нөхцөл
бүхий үйл үг байдаг. Ийм учраас эдгээрийг шилжилтийн 7 дугаар ангид хамтад нь үзэхээр
оруулсан.
Харин 8 дугаар ангид энэ бүхнийг гүнзгийрүүлж, тооны нэр, тэмдэг нэр, орон цагийн
нэр, дүрслэх ба дуурайх үгийн утга хэлзүйн шинжийг заах явцад дэлгэрсэн өгүүлбэр,
дэлгэрүүлэгч гишүүдийн тухай судлахаар хөтөлбөрт тусгасан. Дэлгэрүүлэгч гишүүд нь гол
гишүүдийг дэлгэрүүлэх үүрэгтэй байдаг.
Гол дэлгэрүүлэгч. Нэрлэх ба заахын тийн ялгалаас бусад тийн ялгалаар
хэлбэржсэн жинхэнэ нэр нь гол дэлгэрүүлэгч гишүүн болдог бол харьяалахын тийн ялгалт
жинхэнэ нэр нь харьяалахын тодотгол; өгөх орших, гарах, үйлдэх, хамтрах, чиглэхийн
тийн ялгалт жинхэнэ нэр нь шууд бус тусагдахуун гишүүн болдог.
Дэд дэлгэрүүлэгч. Тэмдэг нэр, тооны нэр, дүрслэх ба дуурайх үг нь нэр ба үйлийн
өмнө хамжин холбогдож, хамжсан тодотгол гишүүн болно.
Захын дэлгэрүүлэгч. Орон цагийн нэр болон орон цагийн утгатай өгөх орших, гарах,
үйлдэх, чиглэхийн тийн ялгалт жинхэнэ нэр нь захын дэлгэрүүлэгч буюу байц гишүүн
болно.
Ийнхүү анги ангийн агуулгыг хуваарилахдаа хэлзүйн бүрэлдэхүүн болох үг зүй,
өгүүлбэр зүйн хоорондын уялдаа холбоог тооцсон хэрэг. Аль ч аймгийн үгс холбоо үгийг
бүрдүүлж, өгүүлбэрт орох өөр өөрийн зүй тогтолтой байдаг. Хуучнаар, үгсийн аймгийг нэг
бүрчлэн заасны дараа өгүүлбэрийн тухай заах гэх мэтээр хэлний салбаруудыг тус тусад нь
заахад цаг их ордог төдийгүй агуулгын давхардал гардаг байсан. Гэтэл өнөөдөр цагийн
11

12. нөөц хомс байгаа энэ тохиолдолд ингэж цувуулж үзэхийн оронд төгс хувилдаг үгсийн
аймгийг үзэх явцад тэдгээрийн өгүүлбэрт гүйцэтгэх үүргээр нь дамжуулан өгүүлбэрийн
гишүүдийг зэрэгцүүлэн заах нь сэдэв хоорондын интеграци хийж, үгсийн аймаг ба
өгүүлбэрийн гишүүдийн тухай мэдлэг, чадварыг уялдаа холбоонд нь эзэмшүүлэх
боломжтой болж байна. Сүүлийн жилүүдэд зарим багш “үүр өндгийн загвар” ашиглан
үгсийн аймаг ба өгүүлбэрийн гишүүдийг зааж сургаж байгаа туршлага байна.
Хичээл хоорондын нягтралыг сайжруулах. Эхэд задлал хийх, ялангуяа, уран
зохиолын эхэд задлал хийх үйл ажиллагааг уран зохиолын хичээлтэй холбон заах боломж
бий болж байна. Учир нь уран зохиолын сургалтын хөтөлбөрт уран сайхны зохиолыг
задлан шинжлэх үйлийн баримжаа эзэмшүүлэх зорилго бүхий “Эх зохиолд задлал хийх”
агуулга, монгол хэлний хичээлийн сургалтын хөтөлбөрт эхийн утга, бүтцэд задлал хийх
үйлийн баримжаа эзэмшүүлэх зорилго бүхий “Эх” гэсэн агуулгын бүрэлдэхүүн хэсгүүд нь
үндсэндээ ижил зорилготой байна. Энэ хоѐр хичээлийн хөтөлбөрөөс хоорондоо дүйх
агуулгыг ижил тоогоор тэмдэглэн зэрэгцүүлэн үзүүлбэл:
Монгол хэл- Эх Уран зохиол- Эхэд задлал хийх
Мэдлэг: Мэдлэг:
1. Эхийн гарчиг ба сэдэв 1. Зохиолын утга, сэдвийн нэгдэл
2. Эхийн гол санаа 2. Зохиолын өгүүлэгдхүүн (эхлэл, төгсгөл)
3. Тулгуур ба түлхүүр үгийн тухай 3. Дүрслэх хэрэглүүр (адилтгал, зүйрлэл,
ойлголт амьдчилал, хэтрүүлэл)
4. Хүүрнэмж ба тоочимжийн онцлог 4. Зохиомжийн нэгж (хүүрнэл, байгалийн
шинж зураглал)
Чадвар: Чадвар:
5. Эхэд задлал хийх, тэдгээрийн сэдэв, 5. Зохиолын сэдэв, утга санааг тодорхойлох
бүтэц (2), гол санааг тодорхойлох Зохиолын эхлэл, төгсгөлийг тодорхойлох
6. Эхийг цогцолбороор хувааж сурах 6. Уншсан зохиолоо утга төгссөн хэсгүүдэд
хувааж, гарчиг өгөн, энгийн ба дэлгэрэнгүй
төлөвлөгөө зохиох
7. Эхээс тулгуур ба түлхүүр үгийг олж 7. Зохиолын дүрслэлээс адилтгал, зүйрлэл,
тайлбарлах (адилтгал, амьдчилал, амьдчилал, хэтрүүллийг ялган таних
зүйрлэл, хэтрүүлэл)
8. Эхээс гол санааг илэрхийлсэн 8. -
өгүүлбэрийг олох, тайлбарлах
9. Хүүрнэмж ба тоочимжийн онцлог 9. Өгүүллэг, туужаас хүүрнэлийг таних
шинжийг тоочих, тайлбарлах
Хэрэглээ: Хэрэглээ:
10. Эхийг дуурайн бичих, хувирган 10. Уншсан зохиолын талаар санал бодлоо
өөрчилж бичих (хураах, дэлгэрүүлэх, илэрхийлэх
тонгоргох)
11. Юмс, үзэгдлийн шинж, хэрэг явдлыг 11. Зохиолд дэвшүүлсэн асуудлын талаар
тоочиж, хүүрнэж бичих санал бодлоо хуваалцах
12. Хүүрнэмж ба тоочимж эх зохиож 12. Уран зохиолыг уран зураг, хөгжим , дуу,
бичих баримал зэрэг урлагийн бусад бүтээлтэй
холбон ойлгох, сэтгэгдлээ илэрхийлэх
Ийм учраас уран зохиолын эхэд задлал хийх ажлыг уран зохиолын хичээлээр
эзэмшсэн мэдлэг чадвартай нь холбон интеграцчилан заахад цаг хэмнэхийн зэрэгцээ
сурагчдад нэгдмэл мэдлэг, чадвар болон төлөвших болно.
12

13. Монгол бичгийн хичээлээр нэр ба үйл үндэс, нэрийн тийн ялгал, хамаатуулах, олон
тооны нөхцөлийг таниулахдаа монгол хэлний хичээлээр үзсэн бүтээврийн тухай мэдлэг,
чадвартай нь холбон зааж боломж бий.
8. Сургалтын тогтолцооны шилжилт ба монгол хэлний суурь боловсролын
агуулга, арга зүй, үнэлгээ, орчны залгамж холбоо
Монгол хэлний суурь боловсролын стандартын агуулгыг ерөнхий боловсролын 12
жилийн сургуулийн 7-9 дүгээр ангид хуваахдаа “Хэлний үндсэн нэгж болох эх, өгүүлбэр, үг,
бүтээврийг утга, бүтэц, хувиргал, хэрэглээний талаас нь анги бүрт зэрэгцүүлэн, ахих тутам
гүнгийрүүлж заах” зарчмыг үндэс болгосон.
1. Хэлний онол, хэлний зүй: Хэдийгээр 11 жилийн сургуулийн бага ангийн хөтөлбөрт
“Тоочимж ба хүүрнэмжийн онцлог”, “Өгүүлбэрийн гол гишүүд”, “Бүтээвэр, түүний ангилал,
тэдгээрийн утга, үүрэг”, “ Нэр үйл үг бүтээх идэвхтэй дагаврууд”, “Нэрийн тийн ялгалын
нөхцөл”, “Үйлийн холбох ба төгсгөх нөхцөл” зэрэг сэдвийг тусгасан хэдий ч эдгээрийг
шилжилтийн 7 дугаар ангийн хөтөлбөрт оруулсан нь дахин шинээр үзэх биш, харин давтаж
бататгах зорилготой бөгөөд боловсролын түвшин хоорондын болон агуулгын дотоод
залгамж холбоог гаргахыг зорьсонтой холбоотой. Нөгөө талаар, эдгээр нь монгол хэлний
суурь боловсролын агуулгын үндсэн гол ойлголт тул бага ангид үзсэнийг сэргээн сануулж,
нэгтгэн давтах замаар нэгдмэл, тогтолцоот ойлголттой болгох гэсэн хэрэг болно. Иймд
хичээлийн жилийн эхэнд сурагчдын мэдлэг чадварын түвшин тогтоож, эдгээр сэдвийг ямар
цаг хугацаанд, ямар хүрээнд, хэрхэн заахаа сайтар төлөвлөх хэрэгтэй. Хэрэв бага ангидаа
эзэмшсэн энэ талын мэдлэг, чадварыг хангалттай биш гэж үзвэл нэлээд цаг шаардах
болно.
Монгол хэлний суурь боловсролын стандартын агуулгыг шилжилтийн 7 дугаар анги
болон 8-9 дүгээр ангийн сургалтын хөтөлбөрт хэрхэн хуваарилж, өргөжүүлснийг зөвхөн
мэдлэгийн хүрээгээр харуулбал:
7-р анги 8-р анги 9-р анги
Эхийн гарчиг ба сэдэв Эхийн гарчиг ба сэдэв Эхийн гол ба шинэ санаа,
Эхийн гол санаа Эхийн гол ба шинэ санаа зорьсон санаа
Тулгуур ба түлхүүр үгийн Тулгуур ба түлхүүр үг, Тулгуур ба түлхүүр нэгж
тухай ойлголт тулгуур өгүүлбэрийн тухай Эхийн идэвхтэй ба
Эх
Цогцолборын тухай ойлголт идэвхгүй үйлдэгч
ерөнхий ойлголт Тайлбарламж, түүний Эргэцүүлэмж, түүний
Хүүрнэмж, тоочимжийн онцлог шинж онцлог шинж
онцлог шинж
Чөлөөт холбоо үг Чөлөөт бус холбоо үгийн Нийлмэл өгүүлбэр
Чөлөөт бус холбоо үг ангилал (х.з, у.з, ү.с, б.з) (Угсарсан ба зэрэгцсэн,
(нийлмэл үг) Өгүүлбэрийн дэлгэрсэн харилцан угсарсан
нийлмэл өгүүлбэр)
Өгүүлбэр
Өгүүлбэрийн цөм бүтэц бүтэц
Өгүүлбэрийн гол гишүүд Өгүүлбэрийн дэлгэрүүлэгч Нийлмэл өгүүлбэр ба үүр
(өгүүлэгдэхүүн, өгүүлэхүүн, гишүүд (гол, дэд, захын), өндгийн харьцаа
шууд тусагдахуун) тэдгээрийн утга, хэлзүйн
Хоѐр ба гурван бүрэл- шинж
дэхүүнт өгүүлбэр Өгүүлбэрийн баймж утга
13

14. Үгийн утгын зүйлчлэл, гол Тооны нэр, тэмдэг нэр, Холбох ба баймж үг
ба шилжсэн утга орон цагийн нэр, Үгийн сангийн ба хэлзүйн
Жинхэнэ нэр, түүний утга тэдгээрийн утга хэлзүйн үг
хэлзүйн шинж шинж
Үйл үг, түүний утга хэлзүйн Дүрслэх ба дуурайх үг (дэд
Үг
шинж (тусах ба эс тусах дэлгэрүүлэгч)
үйл үг) Төлөөлөх үг
Нийлмэл үг (Зэрэгцсэн ба
угсарсан үг)
Бүтээвэр, түүний ангилал Тэмдэг нэр, тооны нэр, Нэрийн ба үйлийн холбох
(язгуур, дагавар, нөхцөл) орон цагийн нэр бүтээх болон төгсгөх нөхцөлийн
дагавар найруулын үүрэг
Бүтээвэр
Нэр ба үйл нөхцөл)
Нэр ба үйл язгуур
Нэр ба үйл үг бүтээх
дагавар
Нэрийн ба үйлийн холбох
болон төгсгөх нөхцөл
2. Эх хэлний хэрэглээ: Эх хэлний хэрэглээний мэдлэг, чадварыг анги бүрд “Эхийг
хувирган бичих арга”, “Эх зохион бичих арга”, “Эхийн найруулгын алдааг засах арга” гэж
адилхан тусгасан нь өнгөн талаасаа ижилхэн мэт боловч бичүүлэхээр сонгосон сэдэв,
хамрах хүрээ, үгийн тоо зэргээс хамааран ялгаатай байх нь дамжиггүй. Хүүхэд бүрийн
бичиж найруулах чадвар ялгаатай хэдий ч энэ чадварыг ахиулах нь чухал. Ерөнхий
боловсролын сургууль төгсөхдөө сурагчид:
Зохион бичих сэдвийн агуулга ба хэмжээ заагийг зөв тодорхойлон гаргах
Бичих сэдвийн гол санаанд захирагдаж бичих
Бичих сэдэвтэй холбоотой материал цуглуулах
Цуглуусан материалаа цэгцэлж, хэрэгтэй зүйлээ сонгох
Бичих хэлбэр, хэв маягийн онцлогт тохируулан бичих
Санаа бодлоо оновчтой, утга зохиолын хэлний хэм хэмжээний үүднээс зөв,
тодорхой илэрхийлж чаддаг болох шаардлага тавина.
Сурагчдад олгох гэж байгаа бичиж найруулах дадал чадвар нь аяндаа, гэнэт бий
болохгүй бөгөөд хувирган бичих, найруулан бичих, зохион бичих ажлыг урт хугацаанд олон
удаа хийлгэж, алдаа дутагдлыг нь тухай бүр илрүүлэн засаж, дахин дахин хийлгэснийн үр
дүнд бий болно6.
Сурагчид бага ангидаа өөрсдийн сайн мэдэх зүйл, өөрийн биеэр оролцсон хэрэг
явдлыг дарааллаар нь хүүрнэн бичих, юмсын гадаад шинж байдлыг дүрслэн тоочиж
бичихэд суралцсан байдаг бол анги ахих тутам харсан, сонссон, уншсан зүйлдээ
тулгуурлаж, зохиож бичих шаардлагатай болно. Энэ нь амар хялбар даалгавар биш. Үүний
тулд уг хэргийг хэнээс хэдийд сонссон, хэдийд хаана харсан, эсвэл юунаас уншсанаа
өгүүлэхийн хамт, холбогдох материалыг бүрдүүлж, ямар байдлаар хэлбэршүүлэн бичихээ
шийдэх шаардлага гардаг. Энэ нь иш үндэстэй бичихэд эхлэн суралцаж байгаа хэрэг
бөгөөд цаашдаа баримт нотолгоонд тулгуурлан эсээ бичиж сурах суурь болох юм. Ийм
учраас шилжилтийн 7 дугаар ангийн хөтөлбөрт хүүрнэмж, тоочимжийн онцлогийг мэдэх,
энэ хэлбэрээр бичиж сурах чадварыг давтан тусгасан болно.
9. Шилжилтийн хөтөлбөр ба бүс нутгийн, сургуулийн, бүлэг сэдвийн, нэгж
хичээлийн хөтөлбөр
Боловсролын стандартыг хэрэгжүүлэх ажил нь сургалтын хөтөлбөр (киррикюлим)
боловсруулан төлөвлөх, түүний дагуу хичээл сургалтыг зохион байгуулах, хөтөлбөрийн
хэрэгжилтийг үнэлэх гэсэн гурван үе шаттай үйл ажиллагаанаас бүрдэнэ.
6
Ïðîãðàìì, Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîë, IY-X àíãè, ÓÁ, 1982, 16-ð òàë
14

15. Сургалтын хөтөлбөр нь хэд хэдэн түвшинтэй. Эдгээр нь хамрах агуулга,
хэрэгжүүлэх цагийн хувьд ялгаатай ч бүтцийн хувьд үндсэндээ ижилхэн. Гэхдээ эдгээр
хөтөлбөрийн зорилго, зорилтыг тодорхойлоход тэдгээрийн залгамж холбоо, хамаарал
тодорхой харагдаж байх учиртай. Зарим сургууль шилжилтийн сургалтын хөтөлбөрийг
үндэслэн сургуулийн, эсвэл орон нутгийн хэмжээнд мөрдөх сургалтын хөтөлбөрийг
тусгайлан боловсруулж мөрддөг. Зарим нь ийм хөтөлбөрийн оронд үндэсний хөтөлбөр
(агуулгын үлгэрчилсэн хүрээ)-ийг үндэслэн бүлэг сэдвийн хөтөлбөр боловсруулан
хэрэгжүүлж ирсэн. Аль ч тохиолдолд энэхүү шилжилтийн сургалтын хөтөлбөр нь 7 дугаар
ангийн жилийн турш мөрдөх хөтөлбөр төдийгүй бүлэг сэдэв, нэгж хичээлийн хөтөлбөр
боловсруулах үндсэн баримт бичиг болно.
Ээлжит хичээл Нэгж хичээлийн Бүлэг сэдвийн Жилийн
хөтөлбөр хөтөлбөр хөтөлбөр
40-80 мин 5-8 цаг 24-30 цаг 105 цаг
Шилжилтийн
Хөтөлбөр
Шилжилтийн 7 дугаар ангийн монгол хэлний хичээлийн агуулгыг хичээлийн жилийн
улирал, цагийн багтаамжийг баримжаалан 24-30 цаг бүхий 4 бүлэг сэдэвт хуваахыг
зохистой гэж үзлээ. Мөн багшийн ажлын зохион байгуулалт, төлөвлөлттэй ч холбоотой.
I улирал: 10 долоо хоног- 30 цаг
II улирал: 9 долоо хоног- 27 цаг
III улирал: 8 долоо хоног- 24 цаг
IY улирал: 8 долоо хоног- 24 цаг
Уламжлалт сургалтад монгол хэлний хичээлийн бүлэг сэдвийг судлагдахуунд
төвлөрсөн байдлаар тодорхойлж ирсэн бол монгол хэлний боловсролын стандартаар
дэвшүүлсэн эхэд суурилах зарчим нь бүлэг сэдвийг төрөлжсөн эхээр тодорхойлох
хандлага бий болж байна.7 Ийм учраас дор өгсөн үлгэрчилсэн төлөвлөлтөд бүлэг сэдвийн
нэрийг оноолгүй, “нэгдүгээр бүлэг сэдэв” гэх мэтээр нэрлэсэн нь багш нар өөрсдийн
сонгосон эхийн сэдэв, агуулгаас хамааран нэрлэх боломжийг олгосон хэрэг юм. Энэ нь
сургалтын хөтөлбөрийг уян хатан болгож байгаагийн зэрэгцээ багш нарт заах
хичээлийнхээ агуулгыг сонгох боломжийг нээлттэй болгож байна.
Шилжилтийн 7 дугаар ангийн бүлэг сэдвийн цагийн үлгэрчилсэн төлөвлөлт:
Бүлэг сэдэв ба Хэлний онол Хэлний хэрэглээ
оногдох цагийн (Яриа бичгийн дадлага)
баримжаа
Бүтээвэр, түүний ангилал (язгуур, Тоочимж эхэд задлал хийж,
Нэгдүгээр дагавар, нөхцөл) сэдэв, бүтэц, гол санааг
7
Ө.Цэндсүрэн, Монгол хэлний сургалтын арга зүйн шиэчлэл, Амжилттай багшлахуй, 2006, 8-р тал
15

16. бүлэг сэдэв Нэр ба үйл язгуур тодорхойлох, тулгуур ба
Жинхэнэ нэр, түүний утга хэлзүйн түлхүүр үгийг олж тайлбарлах
Бүгд 30 цаг шинж Тоочимж эхийг дуурайн бичих,
Үүнээс: Дагаврын аргаар жинхэнэ нэр нь хувирган өөрчилж бичих
Хэлний онол- 20 Нэрийн нөхцөл (тийн ялгал, (хураах, дэлгэрүүлэх,
ЯБД -10 хамаатуулах, олон тоо) тонгоргох)
Үйл үг, түүний утга хэлзүйн шинж Юмс, үзэгдлийн шинжийг
I улирал- 10*3 (тусах ба эс тусах үйл үг) тоочиж бичих
Дагаврын аргаар үйл үг бүтэх нь Эхийн найруулгыг засаж
Үйлийн холбох (нөхцөлдүүлэн ба сайжруулах
тодотгон холбох), төгсгөх (цагаар
ба биеэр төгсгөх) нөхцөл,
Нэр ба үйл үгийн утгын зүйлчлэл Тоочиж ба хүүрнэмж эхэд
Хоёрдугаар Эх ба өгүүлбэрийн сэдэв, гол задлал хийж, сэдэв, бүтэц, гол
бүлэг сэдэв санаа санааг тодорхойлох, тулгуур ба
Бүгд 27 цаг Хүүрнэмж, ба тоочимжийн онцлог түлхүүр үгийг олж тайлбарлах
Хүүрнэмж эхийг дуурайн бичих,
Үүнээс: хувирган өөрчилж бичих
Хэлний онол- 18 Хэрэг явдлыг хүүрнэж бичих
ЯБД -9
Эхийн найруулгыг засаж
сайжруулах
II улирал-9*3
Чөлөөт холбоо үг Тоочимж ба хүүрнэмж эхэд
Гуравдугаар Чөлөөт бус холбоо үг (нийлмэл задлал хийж, сэдэв, бүтэц, гол
бүлэг сэдэв үг) санааг тодорхойлох, тулгуур ба
Үг нийлэх аргаар нэр ба үйл үг түлхүүр үгийг олж тайлбарлах
Бүгд 24 цаг бүтэх нь (ЗНҮ, УНҮ) Тоочимж ба хүүрнэмж эхийг
Үүнээс: дуурайн бичих, хувирган
Хэлний онол- 16 өөрчилж бичих
ЯБД -8 Юмс, үзэгдлийн шинж, хэрэг
явдлыг тоочиж, хүүрнэж бичих
III улирал-8*3 Эхийн найруулгыг засаж
сайжруулах
Өгүүлбэрийн гол гишүүд Тоочиж ба хүүрнэмж эхэд
Дөрөвдүгээр (өгүүлэгдэхүүн, өгүүлэхүүн, шууд задлал хийж, сэдэв, бүтэц, гол
бүлэг сэдэв тусагдахуун) санааг тодорхойлох, тулгуур ба
Өгүүлбэрийн цөм бүтэц түлхүүр үгийг олж тайлбарлах
Бүгд 24 цаг Хоѐр ба гурван бүрэлдэхүүнт Тоочимж ба хүүрнэмж эхийг
Үүнээс: өгүүлбэр дуурайн бичих, хувирган
Хэлний онол- 16 өөрчилж бичих
ЯБД -8
Юмс, үзэгдлийн шинж, хэрэг
явдлыг тоочиж, хүүрнэж бичих
IY улирал-8*3
Эхийн найруулгыг засаж
сайжруулах
Багшийн үйл ажиллагаатай холбоотой журмуудаас8 харахад багшийн ажлын
төлөвлөлт, хэрэгжилт, үнэлгээ шинжилгээ нь нэгж хичээлийн хөтөлбөрөөр хэрэгжихээр
байна. Эдгээрт багшийн ажлаа төлөвлөх, түүнийгээ хэрэгжүүлэн хичээл заах, заасан
8
БСШУ-ны сайдын 2008 оны 73-р тушаалаар баталсан “Багшид мэргэжлийн зэрэг олгох, хасах” журам
БСШУ-ны сайдын 2007 оны 416-р тушаалаар баталсан “Багшийн ажлыг төлөвлөж, үнэлэх” түр аргачлал
БСШУ-ны сайдын 2007 оны 440-р тушаалаар баталсан “Оны тэргүүний багш шалгаруулах” журам
16