1. Дээд боловсролын систем, хөгжлийн хандлага
ШУТИС, ҮТДС
А.Нинжин Х.Сарангэрэл
И-мэйл: ninjin_sp@yahoo.com
Хураангуй:
Монгол улсын хэмжээгээр дээд боловсролтой ажилгүйчүүдийн эгнээ жил ирэх тутам
өсөх хандлагатай болж байна. Энэ нь нэг талаар дотоодын олон их дээд сургуулийн
чанар, чансааг илтгэж байгаа хэдий ч нөгөө талаар нийгэм, эдийн засгийн амьдралд
гарч буй өөрчлөлт, дэвшил нь боловсролын салбарт ч нөлөөлж байна. Дээд
боловсролын тогтолцоо, агуулга, стандартыг байнга шинэчлэн сайжруулж, олон улсад
өрсөлдөх чадвартай, олон улсын жишигт нийцсэн их, дээд сургуулиудыг бий болгосны
үндсэн дээр улс орныýäèéí çàñàãò íºëººëºõ¿éö ÷àäâàðëàã хүний нөөц, мэдлэгèéã áèé áîëãîíî.
Иймээс энэ судалгаа нь Монголын дээд боловсролын өнөөгийн байдал болон цаашид
хэрэгжүүлэх шаардлагатай ажлуудыг тодорхойлох зорилготой.
Оршил:
Аливаа улс орны хөгжлийн гарц, түлхүүр нь боловсрол, шинжлэх ухааны
салбарт хийгдэж буй ололт амжилт, хөгжлийн бодлогоос ихээхэн хамаардаг. Иймээс
энэ салбарт сурч буй оюутныхаа хувьд боловсролын салбарын өнөөгийн байдлыг
тодорхойлох, улмаар салбарын өмнө тулгамдаж буй асуудлыг шийдэхэд өөрийн болон
оюутнуудын санаа бодлыг тусгах зорилготой уг судалгааг хийлээ.
Монгол улсын нийгэм эдийн засгийн амьдралд гарч буй өөрчлөлт нь
хөдөлмөрийн зах зээлийн төлөв байдалд ихээхэн нөлөөлж байна. Шинэ үйлдвэрлэл,
шинэ ажлын байр, мэргэжил бий болж байгаа төдийгүй ажлын байранд тавигдах
шаардлага өндөрсөж байгаатай холбоотой хөдөлмөрийн зах зээл, тэр дундаа дээд
боловсролын салбар дах хөдөлмөрийн эрэлт нийлүүлэлтийн тэнцвэрт байдал хэдийн
алдагдсан байна. Энэ тэнцвэргүй байдлыг хангах нь хөдөлмөрийн зах зээлийн гол
асуудал болоод байна.
Өнөөдөр манай улс их, дээд сургуулийн тоогоороо дэлхийд өндөр хөгжилтэй
улс орнуудын түвшинд хэдийн хүрсэн боловч төгсөгчдийн маань ажил эрхлэлт туйлын
хангалтгүй байна. Дотоодод дээд боловсрол эзэмшсэн төгсөгчид нь ажлын байранд
тавигдаж буй шаардлагыг хангахгүй байгаа талаар ажил олгогчид шүүмжлэлтэй хандах
болсон. Орчин үед улс орны түвшинд төдийгүй байгууллага, салбарын түвшинл хэр их
ажил хийснээр нь биш харин ÿìàð үр дүнтэй ажилсан бэ гэдгээр нь үнэлдэг болжээ.
Монгол улсын боловсролын салбарт үр дүнд чиглэсэн, салбарыг хөгжүүлэх áîäëîãî,
бодит ажлууд ¿ã¿éëýãäýæ байна.
Хөгжингүй óëñ орнуудын дээд боловсролын ñèñòåì, îíöëîãò õèéñýí ñóäàëãàà
Îëîí óëñûí áîëîâñðîëûí èíñòèòóöèàñ îëîí óëñàä íýð õ¿íä á¿õèé, øèëäýã 100 ñóðãóóëèéã
æèë á¿ð øàëãàðóóëäàã áàéíà. 2010 îíû óã øàëãàðóóëàëòààð äàðààõè óëñ îðíû ñóðãóóëèóä
ýõíèé 15 áàéðûã ýçýëñýí áàéíà.

2. №
Улсын нэр
Дээд сургуулиудын нэрс
1
Америк
2
Англи
Universities: “Cambridge, Oxford,
Imperial college London”
12
3
Япон
Universities: “Тokyo, Kyoto, Tohoku”
6
4
Нидерланд
Universities: “Delft Universitiy of
Technology, Amsterdam, Utrecht”
5
5
Канад
Universities: “ Toronto, British Columbia,
McGill”
4
6
Герман
Universities:”Ludwig-Maximilians,
Humboldt Berlin, Technische
University Minchen”
4
7
Австрали
Universities: “Melbourne, Australian
National University, Sydney”
4
8
Швецари
Universities: “Swiss Federal Institute of
Technology Zirich, University if Zirich”
4
9
Швед
Universitiea:” Karolinska Institue,
Uppsala, Lund”
3
1
0
Хятад
Universities:” Tsinghua, Peking”
3
Universities:” National University of
Singapore, Nanyang Technological
University”
3
Universities:
“Harvard,
Massachusetts Institute of Technology,
Stanford, California Berkely,
Princeton”
Дэлхийн топ 100
сургуулиудын
улс орнууд дах
эзлэх хэмжээ
45
1
1
Сингапур
1
2
Орос
University: “Moscow”
2
1
3
Хонгконг
Universities:” Hongkong, Hong Kong
University of Science Technology”
2
1
4
Тайван
University: “National Taiwan university”
2

3. 1
5
Энэтхэг
University:”Bangelor University”
1
Õ¿ñíýãò1. Îëîí óëñûí áîëîâñðîëûí èíñòèòóöèèéí ñóäàëãàà, 2011 îí
Ýíý ñóäàëãààíä ÀÍÓ-í 45 èõ, äýýä ñóðãóóëèóä ýõíèé 15 áàéðàíä îðñîí áàéíà. Ýäãýýð
ñóðãóóëèóä îþóòíû áèå äààõ ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõýä èõýýõýí à÷ õîëáîãäîë ºã÷, àæèëëàäàã
áàéíà. Öààøèä ÀÍÓ-í áîëîâñðîëûí ñèñòåì, ò¿¿íèéã îíöëîãèéã ò¿ëõ¿¿ ñóäëàõûã çîðèëîî.
АНУ-ын боловсролын тогтолцоо
АНУ-ын боловсролын байгууллагууд нь улсын ба хувийн гэсэн ерөнхий 2
төрөлд áàãòäàã. Íèéò ñóðàëöàãñäûí 70 гаруй хувь нь õóâèéí ñóðãóóëüä ¿ëäñýí 30 îð÷èì õóâü
íü улсын ñåêòîðò áàêàëàâðûí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàæ áàéíà. Харин доктор зэргээр суралцаж
байгаа оюутнуудын 80 хувь нь улсын сургуульд үлдсэн 20 хувь нь хувийн сургуульд
суралцаж байна. Ýíý ñóäàëãààíààñ õàðàõàä áîëîâñðîëûí ñàëáàðò õóâèéí ñåêòîðûí óëñûíõààñ
èë¿¿ õºãæèæ ÷àäñàí áàéíà. Óëñûí ñòàòóñòàé ñóðãóóëü íü íýãäñýí ÿàì, òºðèéí áàéãóóëàãàä
õàðüÿàëàãäàõ ãýõýýñýý èë¿¿òýé, õàðüÿà ìóæ, ä¿¿ðãýýñ ñàíõ¿¿æäàã áàéíà. Õàðèí õóâèéí
ñóðãóóëèóä íü òºãñºã÷òýéãýý íÿãò õàìòàð÷ àæèëëàäàã òºäèéã¿é òýäíýýñ íýëýýäã¿é
ñàíõ¿¿æèëòûí äýìæëýã àâ÷ ÷àääàã áàéíà. Òóõàéëáàë òºãñºã÷ îþóòíóóäûí êëóáûã áàéãóóëæ,
áóöààä òºãñºã÷äèéí àæèë, ¿éë àæèëëàãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëäýã áàéíà.
ÀÍÓ-ä óëñûí, õóâèéí ñóðãóóëèóäûí ñóðãàëòûí òºëáºð ºíäºð òºäèéã¿é, õàðèëöàí àäèëã¿é
áàéäàã.Үүнд:
 Улсын сургуулèéí òºëáºð дунджаар 20.000 ам доллар
 Хувийн сургуулèéí òºëáºð äóíäæààð 50.000 ам доллар
Ñóðãàëòûí òºëáºð õýäèéãýýð èéì ºíäºð áàéäàã áîëîâ÷ àìæèëòòàé ñóðàëöñàí îþóòíóóäàä óëñààñ
îëãîõ õºíãºëºëòòýé çýýë, äýìæëýã ñàéí áàéäàã.
ÀÍÓ-ä èõ äýýä ñóðãóóëèóä ñóðãàëòûí ìàòåðèàëëàã áààç, òåõíèê õýðýãñýë, ëàáîðàòîðèéí
òîíîã òºõººðºì溺ð á¿ðýí õàíãàãäñàí îð÷èí, íºõöºëä ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëäàã áàéíà. ̺í
îþóòíû áèå äààõ ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõèéí òóëä îþóòíû òºðºë á¿ðèéí êëóáûã ºíäºð ò¿âøèíä çîõèîí
áàéãóóëæ ÿâóóëäàã áàéíà.
Монголын дээд боловсролын өнөөгийн байдал, öààøäûí õàíäëàãà

4. Хичээлийн жил
Үзүүлэлт
20072008
20082009
20092010
20102011
20112012
1. Их, дээд сургууль, коллежийн тоо
162
154
146
113
101
Үүнээс: Төрийн өмчийн
47
48
42
16
15
Төрийн бус өмчийн
109
101
99
92
81
Гадаад их сургуулийн салбар
6
5
5
5
5
16477
3
17012
6
172798
97796
99472
10145
5
101557
10443
1
104101
2. Суралцагчдын тоо
Үүнээс: эмэгтэй
150326 161111
91720
3. Төрийн өмчийн сургуульд суралцагчид
99037
106611
10058
1
Үүнээс: эмэгтэй
58624
65434
57284
58871
57981
4. Төрийн бус өмчийн сургуульд
суралцагчид
50878
54111
63835
65306
68302
Үүнээс: эмэгтэй
32841
35143
41985
42360
43344
5. Гадаадын салбар сургуульд суралцагчид
411
386
357
389
395
Үүнээс: эмэгтэй
255
239
203
224
232
6. Шинээр элсэгчдийн тоо
43987
46692
43829
44472
44484
Үүнээс: эмэгтэй
26829
28321
26169
26425
26374
7. Шинээр элсэгчдээс тухайн жилд 11-р
анги төгсөгчид
32232
35338
32569
31334
30536
8. Төгсгөгчдийн тоо
39599
32766
33007
35841
-
Үүнээс: эмэгтэй
19427
21098
21043
22886
-
9. Төгсгөгчдөөс ажлын байртай болсон
10496
12777
13038
12975
-
10. Ажиллагчдын тоо
12492
12555
12849
12824
13021
Үүнээс: эмэгтэй
7561
7630
7863
7796
7986
11. Үндсэн багшийн тоо
6892
7020
7219
7183
7225
Үүнээс: эмэгтэй
4021
4073
4229
4174
4287
12. Магадлан итгэмжлэгдсэн сургуулийн
тоо
91
86
36
68
67
15104
9
16130
4
164884
13. Магадлан итгэмжлэгдсэн сургуульд
суралцагчдын тоо
133071 140768

5. Нийгэм, эдийн засгийн амьдралд гарч буй өөрчлөлттэй уялдуулан хөдөлмөрийн зах
зээлийн зохицуулалт, бодлого нь уян хатан өөрчлөгдөж байх учиртай. Энэхүү
өөрчлөлтийг цаг хугацаанд нь хийж чадаагүйгээс хөдөлмөрийн зах зээлд гажуудал
үүсдэг бөгөөд энэ нь ажилгүйдэл, ядуурал, цалингийн хэт доогуур түвшин тогтох,
улмаар ажиллах, хөдөлмөрлөх идэвхи сонирхол буурах, эрэлт нийлүүлэлтийн харьцаа
алдагдахад хүрч байна.
ÁÑØÓß-íààñ áîëîâñðóóëñàí äýýä áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ
2010-2021îíû ìàñòåð
òºëºâëºãººíä ñàëáàðûí òóëãàìäàæ áóé àñóóäëóóäûã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëñîí áàéäàã.
•
Төгсөгчдийн мэргэжлийн төвшин, ур чадвар хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт
хэрэгцээг хангахгүй байна.
•
Дээд боловсролын сургалтын чанар, нийлүүлэлт нь суралцагч, ажил олгогч,
олон нийтийн эрэлтэд тохирохгүй байна.
Мэдлэгийн хүрээг тэлэх, технологийн хөгжлийг хөтлөх үүрэгтэй их сургуулийн
систем бүрдэж чадаагүй байна
•
•
Дээд боловсролын салбарын эрх зүйн орчинг сайжруулах, санхүүжилтын
тогтолцоог шинэчлэх шаардлагатай.
•
Сургалт, шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэл, бизнесийн байгууллагуудын уялдаа
холбоо, түншлэл хангалтгүй байна.
•
Дээд сургуулиудын сургалт, судалгааны ажлын стандартыг шинэчлэх
шаардлагатай, чанарын баталгаажуулалтын систем үр дүнтэй ажиллаж чадахгүй
байна.
•
Магистр, докторын төвшний сургалтын чанар олон улсын төвшинд хүрэхгүй
байна
•
Сургалтын төрийн сангийн үйл ажиллагааг боловсронгуй болгож сайжруулах
шаардлагатай.
2010 оны статистикийн мэдээгээр Монгол улсын нийт хүн ам нь 2754.8 мянга болж,
эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам нийт хүн амын 40 гаруй хувь буюу 1137.9 мянга
байгаагаас 1006.3 мянга буюу 88.4 хувь нь ажил эрхлэгчид, үүний 48 % нь эмэгтэйчүүд,
131.6 мянга буюу 11.6 хувь нь ажилгүй иргэд тус тус эзэлж байна.
Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ АНУ-д 1 цагт 7.25 $, Японд 6.91-8.2 $, Их
Британид 8.73 $, Канадад 8-10 $ байдаг байна. МУ-д 2010 оны байдлаар сарын
цалингийн дундаж түвшин 310 000-340 000 төгрөг, сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод
хэмжээ 140400 төгрөг буюу 1 цагт 797.7 төгрөг /0.6 $/ байгаа нь амжиргааны түвшинтэй
харьцуулахад бага үзүүлэлт юм. Ажил, хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүн ажилгүй хүнээс
илт илүү амьдарч байгаа нөхцөлд ажиллагсад ажлаа голохгүй, ажилдаа дуртай байх,
ажилдаа бүхий л авъяас чадвараа зориулах, улмаар өөрийгөө хөгжүүлэхийг эрмэлздэг
байна. Монгол улсад хөдөлмөрийн үнэлэмж хэт бага байгаагаас хөдөлмөр эрхлэж
байгаа мөртлөө ядуучуудын эгнээнд орох магадлал өндөр байна. Иймээс хүмүүсийн

6. хөдөлмөрлөх идэвхи сонирхол буурч, нийгмийн халамж аваад амьдрагсад олширч
байна.
Сарын дундаж цалингийн түвшин
/мянган төгрөгөөр/
Эрэгтэй
69,2
64.7
59,8
61
2000
75,6
71,3
86,9
76
98,3
88
2002
2003
2004
2001
Эмэгтэй
92
92,3
131,8
117,3
2005
2006
186,7
159,3
2007
300,5
291,3
283,5
258,1
2008
2009
341,5
310,1
2010
Зураг1. Цалингийн дундаж түвшинд хийсэн судалгаа
Эх үүсвэр: Нийслэлийн улсын хөдөлмөрийн биржийн судалгаа, 2010 он
Энэ бол хөдөлмөрийн зах зээлийн гажуудал бөгөөд энэ байдал даамжирсаар
хамгийн бүтээмж өндөртэй гол ажиллах хүчний нөөцөө экспортлож, нийгмийн
гажуудал болж байна.
Хүснэгт 2. Ажилгүйдлийн түвшин /Боловсролын түвшингээр /
Бүртгэлтэй
ажилгүйчүүдийн тоо
Нийт дүнд эзлэх хувь
2008 он
2009 он
2010
он
2008 он
2009 он
2010он
Нийт ажилгүйчүүд
29800
38100
38300
100
100
100
Үүнээс:Дээд
боловсролтой
5900
8344
9000
19.8
21.9
25.5
Тусгай дунд
боловсролтой
1997
2134
2183
6.7
5.6
5.7
Мэргэжлийн анхан
шатны
1281
1486
2030
4.3
3.9
5.3
Бүрэн дунд
14810
17869
14324
49.7
46.9
37.4
Бүрэн бус дунд
4470
6858
9000
15
18
22.1
Бага боловсролтой
1192
1181
1379
4
3.1
3.6
Боловсролгүй
149
229
153
0.5
0.6
0.4
Эх сурвалж:статистикийн эмхэтгэл 2010 он
2010 оны байдлаар ажилгүйдлийн түвшин 9.5 %, үүний 37.4 %-г бүрэн дунд
боловсролтой, 25.5%-г дээд боловсролтой, 22.1 %-г бүрэн бус дунд боловсролтой

7. ажилгүйчүүд тус тус эзэлж байна. Нийт ажилгүйдлийн 60 гаруй хувь нь бүрэн болон
бус дунд боловсролтой байгаа нь дөнгөж ЕБС төгссөн ажилгүйчүүдийг сургах,
мэргэжил олгох замаар ажилгүйдлийг багасгах боломжтой. Энд анхаарал татах гол
асуудал бол дээд боловсролтой ажилгүйчүүдийн түвшин 26 % байгаа нь өндөр үзүүлэлт
юм.
2010 î í û áàé äë ààðõ àжилгүйäëè é í ò¿âø è í
/ боловсролын түвшин/
6%
5%
4%
0%
37%
22%
Бүрэн дунд
Дээд
Бүрэн бус дунд
Тусгай дунд
Мэргэжлийн анхан шатны
26%
Бага боловсролтой
Зураг 2. Ажилгүйдлийн түвшин, Эх сурвалж: ҮСХ 2010
Дээд боловсролтой ажилгүйчүүдийн шалтгааныг тодруулах зорилгоор хэд хэдэн
чиглэлээр судалгаа хийлээ. Манай улсын их дээд сургуулиудад 37% нь нийгмийн
ухааны, 17 % хувь нь техник, технологийн, 13 % нь боловсролын чиглэлээр суралцаж
байна. Өнөөдөр Монголд 162 их, дээд сургууль, коллеж үйл ажиллагаа явуулж,
тэдгээрт 150326 оюутан суралцаж байна. Манай улсын 10000 хүнд 91 их дээд
сургууль ногддог бөгөөд энэ үзүүлэлтээрээ Япон, АНУ, Англи, Өмнөд Солонгос зэрэг
хөгжингүй улс орнуудын түвшинд хүрсэн байна. Тухайлбал, АНУ-д 10000 хүнд 90,
Англид 107, Японд 83, Өмнөт Солонгост 125 их дээд сургууль ногддог байна. Энэхүү
судалгаанаас харахад манай их дээд сургуулиуд хэн, ямар чиглэлээр сурахыг хүсэж
байна түүнийг сургах замаар санхүүлжилтээ олох хандлагатай болсон байна. Гэтэл
дэлхий нийтийн хандлага зах зээл дээрх ажлын байрны хэрэгцээ, хүлээлтэнд үндэслэн
мэргэжилтнээ бэлтгэх чиглэл рүү хэдийн орсон байна. Өөрөөр хэлбэл салбаруудад гарч
буй ажлын байрны эрэлт, хэрэгцээнд үндэслэн ямар чиглэлээр хичнээн мэргэжилтэн
бэлтгэх бодит хэрэгцээ байгааг тооцдог болсон байна.
Хөдөлмөрийн зах зээл дээр технологич, инженер, механик мэргэжилтэй боловсон
хүчин илүү эрэлт хэрэгцээтэй байгаа хэдий ч техник, технологийн чиглэлээр суралцаж
буй оюутан маш бага хувийг эзэлдэг байна. Энэ чиглэлээр суралцагсад суралцах явцад
нэлээдгүй хувь нь мэргэжлээ өөрчилдөг, үлдсэн цөөхөн төгсөгчид нь 100 хувь ажлын
байртай болдог хэдий ч ажлын байрны эрэлт хэрэгцээг, шаардлагыг хангаж чадахгүй
байна.
Сүүлийн жилүүдэд уул уурхай, харицаа холбоо, барилгын салбар хөгжиж
байгаатай холбоотой энэ чиглэлэлээр суралцагчдын тоо өсөх хандлагатай байна.
Өөрөөр хэлбэл суралцагсад маань ажлын байрны эрэлтэнд тулгуурлан мэргэжилээ
сонгох болсон байна.

8. Суралцагчдын байдал /ñàëáàðààð/
7%
9%
5% 3%
Нийгмийн салбар
Техник технологийн салбар
37%
9%
Боловсролын салбар
Анагаах ухааны салбар
17%
Хүмүүнлэгийн салбар
Байгалийн ухааны салбар
13%
Зураг 3. Суралцагчдын байдал /салбараар/, 2010
Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт буюу ажил олгогчийн ажлын байрны хүлээлтэнд
судалгаа хийлээ. Манайд байнгын буюу түр ажилтны хэрэгцээ жилд дундажаар 10000
гаруй байдаг байна. Тухайлбал: Худалдааны салбарт 3758 ажилтны, үйлчилгээний
салбарт 2730 ажилтны, ХАА-н салбарт 1190 ажилтны хэрэгцээ жилд гардаг бөгөөд
хамгийн өндөр хувийг эзэлж байна. Сүүлийн жилүүдэд уул уурхайн салбар дахь ажлын
байрны эрэлт хэрэгцээ эрс нэмэгдэж байна.
Хүснэгт 3. Ирэх жилийн ажил олгогчдын хүлээлт /Байнгын болон түр ажлын байр/
Д/
д
Эдийн засгийн салбар
Бүртгэлтэй
ААН
Байнгын ажилтны
хэрэгцээ
Түр ажилтны
хэрэгцээ
хувь
хувь
тоо
тоо
1 ХАА
14076
1.3
186
7
1004
2 Уул уурхай
22293
0.6
134
0.3
67
3 Үйлдвэрлэл
52751
0.9
478
1
531
4 Барилга
33196
1.7
565
1.5
499
5 Худалдаа
77804
2.5
1957
2.3
1801
Зочид буудал, ресторан,
6 кафе
13179
1.4
187
1.3
173
7 Тээвэр, харилцаа, холбоо
37204
1.1
411
0.2
75
8 Үйлчилгээ
73778
2.7
1992
1
738
325520
1.5
5909
1.3
4888
9 Бүгд
Дараагийн нэг асуудал бол мэргэжилтний тоонд бус чанартаа анхаарах цаг
болжээ.Учир нь сүүлийн үед төгсөгчид маань ажлын байранд тавигдаж буй шаардлагад
тэр бүр тэнцэж чадахгүй байгаа нь эрэлтдээ гологдсон нийлүүлэлт гэдэг нэр зүүхэд

9. хүргэж байна. Их дээд сургуулийн чанарын асуудал нь энэ салбарын бусад олон чухал
асуудалтай уялдаа холбоотой байдаг. Тухайлбал:
1. Монголд дээд боловсрол нь хэдийн бүх нийтийн шинжтэй болсон байна. ЕБС
төгсөөд л бараг дийлэнх нь их, дээд сургуульд элсэн орж байгаа боловч
элсэгчдийн ерөнхий мэдлэгийн түвшин жил ирэх тутам буурах хандлагатай
байна. Иймд элсэгчдийн тоог ажлын байрны эрэлтэд түшиглэн оновчтой
тогтоох, элсэгчдийн сургуульд элсэх босго оноог өндөр болгох хэрэгтэй. Ажлын
байрны эрэлт, шаардлагад нийцсэн цөөхөн, чанартай боловсон хүчин бэлтгэх
хандлага руу орох нь зүйтэй.
2. Их дээд сургуульд суралцагчдын мэргэжлийн ур чадвар сайн байхаас гадна
хүмүүжил ёс зүйн талын төлөвшил хангалтгүй байна.Нийгэм, эдийн засгийн
орчин байнга хувьсан өөрчлөгдөж байгаа өнөө үед сургуулиуд сургалтын
хөтөлбөрөө түүнтэй уялдаатайгаар, цаг тухай бүрд нь өөрчилж, сайжруулж байх
хэрэгтэй.
3. Их дээд сургуулиуд зөвхөн оюутны сургалтын төлбөрөөр санхүүждэг тул
сургалтын материаллаг бааз дутмаг, сургалтын орчин, нөхцөл өнөөгийн
шаардлагыг хангахгүй байна. Зөвхөн оюутны сургалтын төлбөрөөр энэ бүх
асуудлыг шийдэх боломжгүй гэдэг нь олон жилийн туршлага, үйл ажиллагааны
үр дүнгээс харагдаж байна. Ийм их дээд сургуулиудад, ялангуяа төрийн
сургуулиудад төрийн бодлогоор дэмжлэг, татаас үзүүлдэг бусад улс орнуудын
жишиг хандлага руу орох нь зөв юм.
4. Төрөөс их дээд сургуулийн багшлах боловсон хүчнийг сургах, чадваржуулах тал
дээр гадаадад оюутан сургахаас илүүтэй ач холбогдол өгөн дэмжлэг үзүүлэх нь
зүйтэй.
5. Их дээд сургуулиуд суралцагчдаа чадваржуулах, дадлага олгохын тулд ажил
олгогчид, үйлдвэрлэгчидтэй харилцан ашигтай хамтарч ажиллах шаардлагтай
байна.
Эдгээр асуудлыг иж бүрэн, уялдаатай шийдэхэд дээд боловсролын тогтолцоогоо эргэн
харж өөрчлөлт, шинэчлэлт хийх нь зүйтэй юм.
Ашигласан материал
1. “High education in USA” 2010 он Америкийн дээд боловсрол
2.
3.
4.
5.
6.
Б.Бүрэнжаргал, “Хөдөлмөрийн эдийн засаг”, 2005 он, УБ
Д.Содномдорж, “Орчин үеийн хөдөлмөрийн эдийн засаг”, 2007 он, УБ
Ц.Цэцэгмаа, “Хүний нөөцийн менежмент”, 2009 он, УБ
С.Даваасүрэн, Б.Отгонтөгс, Б.Сувд, “Хөдөлмөрийн эдийн засаг ба нийгмийн эмзэг
байдал, ядуурал”, 2009 он, Нээлттэй нийгэм хүрээлэн, УБ
7. “Нийслэлийн хөдөлмөрийн газрын эмхэтгэл”, 2010 он, УБ
8. Статистикийн эмхэтгэл, 2009, 2010 он, УБ
9. www.mecs.gov.mn БСШУЯамны вебсайт
10. CNN MONEY.SALARY.COM
11. “Америкт яагаад суралцах ёстой ве?” С. Оюунгэрэлийн лекц
Óäèðäàã÷ áàãø: Ï.Æàðãàëòóÿà, ¯ÒÄÑ-èéí ÒÌÏÁ-í äýä ïðîôåññîð, äîêòîð (Ph.D)