1. გაკვეთილი № 18
საშინაო დავალების შემოწმება
1. ა) NaOH + H3PO4 → NaH2PO4 + H2O
2NaOH + H3PO4 → Na2HPO4 + 2H2O
3NaOH + H3PO4 → Na3PO4 + 3H2O
ბ) NaOH + HNO3 → NaNO3 + H2O
გ) NaOH + HBr → NaBr + H2O
დ) 2NaOH + SO2 → Na2SO3 + H2O
ე) 2NaOH + SO3 → Na2SO4 + H2O
ვ) Pb(NO3)2 + 2NaOH → 2NaNO3 + Pb(OH)2↓
ზ) HgCl2 + 2NaOH → 2NaCl + Hg(OH)2↓
თ) Sn + 2NaOH → Na2SnO2 + H2
ი) Ga + 2H2O + 2NaOH → 2NaGaO2 + 3H2
2. V0(O2) = 5,74ლ ω (NaOH) = 31,1%
3. m(NaOH) = 11,43გ
4. m(Zn) = 57,525გ V0(H2) = 19,824ლ
5. V0(H2) = 3,67ლ m(NaOH) = 6,96გ m(KOH) = 8,61გ
ელემენტთა პერიოდული სისტემის II ჯგუფის მთავარი
ქვეჯგუფი .
ელემენტთა პერიოდული სისტემის II ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფი შედგება
ელემენტებისგან: ბერილიუმი (Be), მაგნიუმი (Mg), კალციუმი (Ca), სტრონციუმი (Sr),
ბარიუმი (Ba), რადიუმი (Ra). ამ ელემენტებს ტუტემიწა მეტალებს ეძახიან. მათ ატომებს
გარე შრეზე ორი ელექტრონი აქვთ (ns2). ნაერთებში ტუტემიწა მეტალების
დაჟანგულობის ხარისხია +2.
მეტალური თვისებები იზრდება ქვეჯგუფში ზემოდან ქვემოთ. შესაბამისი ოქსიდებია
MeO. BeO ამფოტერული ბუნებისაა. დანარჩენები კი ფუძე ოქსიდებია.
ჰიდროქსიდებიდან Be(OH)2 ამფოტერულია. Mg(OH)2 წყალში უხსნადია, Ca(OH)2 და
Sr(OH)2 მცირედხსნადებია, Ba(OH)2 ხსნადია (Ra რადიაქტიური ელემენტია. ქიმიური
თვალსაზრისით იგი შესწავლილი პრაქტიკულად არ არის)
ბუნებაში ყველზე ფართოდ გავრცელებულია კალციუმი. სწორედ ამ ელემენტს
გავეცნობით დაწვრილებით.
კალციუმი
ელემენტი კალციუმი მოთავსებულია ე.პ.ს.-ის IV პერიოდის II ჯგუფის მთავარ
ქვეჯგუფში. რიგობრივი ნომერია 20. M(Ca)=40გ/მოლი. კალციუმის ატომის აღნაგობა
შეიძლება ასე გამოვსახოთ:
ბუნებაში კალციუმი გვხვდება შემდეგი მინერალების შემადგენლობაში:
CaCO3 – კირქვა, ცარცი, მარმარილო (კალციტი)
CaCO3 · MgCO3 – დოლომიტი

2. 2
CaSO4 · 2H2O – თაბაშირი
Ca3(PO4)2 · CaCl2 –აპატიტი
Ca3(PO4)2 · Ca(OH)2 – ფოსფორიტი
CaF2 – მლღობი შპატი და სხვა.
კალციუმს იღებენ კალციუმის ქლორიდის ნალღობის ელექტროლიზით
ან ალუმინოთერმიის გზით 3CaO + 2Al → Al2O3 + 3Ca
კალციუმი მოვერცხლისფრო თეთრი ფერის მეტალია. ნატრიუმთან შედარებით უფრო
მაგარია. მაღალი ქიმიური აქტივობის გამო რეაგირებს ჰაერის ჟანგბადთან და ტენთან,
ამიტომ, მასაც, ისევე როგორც ნატრიუმს, ინახავენ ნავთში.
კალციუმი რეაგირებს არამეტალებთან, წყალთან და მჟავებთან
1. რეგირებს არამეტალებთან
Ca + Cl2 → CaCl2 (კალციუმის ქლორიდი)
2Ca + O2 → 2CaO (კალციუმის ოქსიდი).
t0
Ca + S →CaS (კალციუმის სულფიდი)
t0t
t0
3Ca + N2 → Ca3N2 (კალციუმის ნიტრიდი) ეს ნივთიერება ადვილად
t0t
ჰიდროლიზდება
t0
3Ca + 2P → Ca3P2
t0t (კალციუმის ფოსფიდი)
t0
Ca + 2C → CaC2 (კალციუმის კარბიდი) ეს ნივთიერებაც ადვილად
t0t
ჰიდროლიზდება
2Ca + Si → Ca2Si (კალციუმის სილიციდი)
0
t
Ca + H2 → CaH2
t0t (კალციუმის ჰიდრიდი)
CaH2 + 2H2O → Ca(OH)2 + 2H2
2. კალციუმისა და წყლის ურთიერთქმედება ნატრიუმთან შედარებით ნაკლები
სიმძაფრით მიმდინარეობს. ამ ხერხით ლაბორატორიაში შესაძლებელია
წყალბადის მიღება
Ca + 2H2O → Ca(OH)2 + H2
3. კალციუმი ჩვეულებრივ რეაგირებს მჟავებთან
Ca + 2HCl → CaCl2 + H2
კალციუმის ოქსიდი და ჰიდროქსიდი
CaO – კალციუმის ოქსიდი, ჩაუმქრალი კირი
Ca(OH)2 – კალციუმის ჰიდროქსიდი, ჩამქრალი კირი
მიღება
კალციუმის ოქსიდი თეთრი ფერის ფხვნილია. ძალზე ენერგიულად შედის რეაქციაში
წყალთან. გამოყოფილი სითბოს ხარჯზე წყლის ნაწილი ორთქლდება.

3. 3
ამ პროცესს კირის ჩაქრობა ეწოდება. კალციუმის ოქსიდი ფუძე ხასიათისაა. რეაქციაში
შედის მჟავა ოქსიდებთან და მჟავებთან:
CaO + 2HCl → CaCl2 + H2O
CaO + SO3 → CaSO4
Ca(OH)2 თეთრი ფერის ნივთიერებაა. წყალში მცირედ ხსნადია. ხსნარს ტუტე რეაქცია
აქვს. Ca(OH)2 ტუტეებისთვის დამახასიათებელი ყველა თვისებას ავლენს. რეაქციაში
შედის მჟავა ოქსიდებთან, მჟავებთან და მარილებთან:
Ca(OH)2 + 2HNO3 → Ca(NO3)2 + 2H2O
Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 + H2O
Ca(OH)2 + FeCl2 → CaCl2 +Fe(OH)2
Ca(OH)2 – ჩამქრალი კირი უხსოვარი დროიდან გამოიყენება მშენებლობაში. ჩამქრალ
კირს იღებენ კირქვის გადამუშავებით. “საკირეებში” გამომწვარი კირქვა ჩაქრება წყლით.
ჩამქრალი კირის ქვიშის და წყლის ნარევი – “კირის დუღაბია”. კირის დუღაბი
თანდათანობით “ქვავდება” შემდეგი რეაქციის საფუძველზე
ბუნებრივ წყლებში კალციუმის და მაგნიუმის ხსნადი მარილების არსებობა იწვევს
წყლის “სიხისტეს”. სიხისტე შეიძლება იყოს არამუდმივი – კარბონატული. მას იწვევს
წყალში Ca(HCO3)2-ის და Mg(HCO3)2-ის არსებობა. და მუდმივი – არაკარბონატული
სიხისტე. ამ სიხისტეს იწვევს კალციუმისა და მაგნიუმის ქლორიდები, სულფატები და
ა.შ.
ხისტ წყალში ცუდად ქაფდება საპონი. Ca2+ და Mg2+ იონები საპნის შემადგენელ
ნაერთებთან უხსნად ნივთიერებებს წარმოქმნიან და სანამ ყველა ეს კათიონი არ
შეიბოჭება საპონი ვერ გარეცხავს (უფრო დაწვრილებით ორგანული ქიმიის
შესწავლისას). ჭურჭლის კედლებზე ხისტი წყლის ადუღების შემდეგ ჩნდება მინადუღი
შემდეგი გარდაქმნის გამო
ასეთი წყალი იწვევს მეტალის უფრო ადვილად დაჟანაგვას და მეტალის ნაკეთობები
შედარებით სწრაფად გამოდიან მწყობრიდან
კარბონატული სიხისტე შეიძლება გაცხელებით ავიცილოთ თავიდან. ამიტომაც ეძახიან
ასეთ სიხისტეს არამუდმივს. მუდმივ სიხისტეს ამ გზით თავიდან ვერ ავიცილებთ. ამ
დროს სიხისტის ასაცილებლად სოდას იყენებენ.
CaSO4 + Na2CO3 → CaCO3↓ + Na2SO4
ცხადია ამ გზით არამუდმივი სიხისტის თავიდან აცილებაცაა შესაძლებელი. მაგ:
Ca(HCO3)2 + Na2CO3 → CaCO3↓ + 2NaHCO3
საშინაო დავალება
1. რამდენი გრამი სოდაა საჭირო 1 ტონა წყლის დასარბილებლად თუ ხისტ წყალში
Ca2+ იონების კონცენტრაციაა 0,002მოლი/ლ
2. განახორციელეთ გარდაქმნები
3. კალციუმის მიღება მიმდინარეობს CaCl2-ის ნალღობის ელექტროლიზით. რამდენ
ხანს უნდა გაგრძელდეს ელექტროლიზის პროცესი თუ გვინდა მივიღოთ 100გ
კალციუმი, როდესაც დენის ძალაა 100ამპ?

4. 4