2. JERONIM
DE RADA
Jeronim de Rada (Girolamo de Rada), lindi
në vitin 1814 dhe vdiq në vitin 1903, ishte
poet, publicist, folklorist, filolog dhe
mësues, themeluesi i letërsisë dhe i
kulturës arbëreshe.

4.  U lind në Makia të Kalabrisë mësimet e para i
kreu në kolegjin e Shën Adrianit të Shën Mitër
Koronës. Më 1834 shkoi për të studiuar drejtësi
nëNapoli, ku mori pjesë gjallërisht në lëvizjen
politike dhe kulturore të kohës. Më 1848 nxori të
parën gazetë shqiptare "L'Albanese d'Italia", në të
cilën shprehu pikëpamjet e tij për ngjarjet e kohës.
Pas dështimit të revolucionit më 1848 e mbylli
gazetën dhe i zhgënjyer u tërhoq në fshatin e tij të
lindjes deri në fillim të viteve 60 të shek. XIX.
Duke nisur nga v. 1861, në jetën e De Rada nisi një
fazë e re, kur ai shfaqet si një nga figurat më në zë
te Rilindjes sonë Kombëtare. Pas traktatit Parimet
e estetikës (Principii di estetica, 1861) botoi veprat
lashtësia e kombit shqiptar ("Antichità della
nazione albanase", 1864) dhe Rapsodi të një
poeme arbëreshe ("Rapsodie d'un poema albanese",
1866), që luajtën një rol të rëndësishëm për
propagandimin e çështjes kombëtare shqiptare.
Hyri në korrespondencë me patriotët shqiptarë dhe
me personalitetet kulturore evropiane, dashamirë
të Shqipërisë, ndoqi me interes të gjallë ngjarjet në
Shqipëri. Më 1878 përkrahu Lidhjen Shqiptare
të Prizrenit dhe ngriti zërin kundër gjymtimit
tokësor të Shqipërisë. Një ndihmesë të çmuar
çështjes kombëtare i dha me revistën "Flamuri
Arbrit", që botoi në vitet 1883-1885. Në
"Testamentin politik" (1902) shprehu optimizmin
në të ardhmen e Shqipërisë dhe pakënaqësinë e tij
ndaj politikës imperialiste tëItalisë ndaj atdheut të
të parëve.

5.  Zhvilloi një veprimtari të frytshme edhe në fushën
e studimeve gjuhësore ;
 u kushtoi vemendje çështjeve të prejardhjes së
shqiptarëve dhe tëgjuhës shqipe, duke mbrojtur
lashtësinë e tyre.
 De Rada është nga të parët studiues vendës të
strukturës gramatikore të shqipes.
 Në të dy veprat gramatikore që hartoi (1870, 1894)
vuri në dukje aspekte të patheksuara më parë nga
dijetarë shqiptarë dhe albanologë dhe dukuri
gjuhësore të pastudiuara ose të panjohura.
 Në veprat e tij gjuhësore jepen të dhëna me interes
për të folmet arbëreshe.
 Bëri përpjekje të vijueshme për një alfabet të
përbashkët të shqipes që të jepte një sistem sa më
të plotë dhe të përshtatshëm për shqipen me
karaktere latine, të plotësuara me shenja
diakritike. Në veprimtarinë gjuhësore të De Rada
duhet përmendur edhe organizimi i dy kongreseve
gjuhësore të shqipes, i pari (1895) në Koriliano
Kalabro, i dyti (1897) në Lungro (Kongreset
gjuhësore arbëreshe).
 Dha me vetmohim mësimin e shqipes në Kolegjin
arbëresh të Shën Mitër Koronës për dhjetëvjeçarë
të tërë gjersa vdiq.

6.  Mjaft e gjerë është edhe veprimtaria poetike e De Rada Nisi të botojë që herët por
shkrimi që i solli famën si poet me talent të shquar është poema lirike-epike Këngët e
Milosaos (1836), vepra e parë e letërsisë sonë me vlera të mëdha artistike. Në qendër të
veprës është historia e një çifti të ri që bashkohet pas shumë pengesash. Autori nuk
kufizohet me dënimin e paragjykimeve klasore që pengonin lumturinë e të rinjve; në
vepër kumboi ideja e detyrës ndaj atdheut dhe e gatishmërisë për të luftuar për
mbrojtjen e tij. Historia e dashurisë fatkeqe midis dy të rinjve nga rrethet aristokratike të
Shqipërisë së shekullit XV është edhe në qendër të poemës Serafina Topia, mbi të cilën
poeti punoi në vitet 1839-1843.
 I pakënaqur nga puna e tij, De Rada këtë subjekt e rimori në poemën Pasqgra e një jete
njerëzore (1898) duke e zgjeruar dhe duke trajtuar në të një problematikë më aktuale për
kohën, luftën kundër pushtuesit otoman. Vepra më e rëndësishme e De Radaës
është Skënderbeu i pafan, të cilën e mbajti në duar një kohë të gjatë (1837-1896).
 Në vepër janë shkrirë mjaft nga këngët dhe poemat që kishte botuar më parë. Aty u
shpreh në mënyrë më të plotë dhe më të qartë patosi kombëtar që kishte frymëzuar
veprën e De Radës Ndonëse nuk ka njësi veprimi dhe vazhdimësi, poema jep një tablo të
gjerë të Shqipërisë në shek. XV, të bëmat e lavdishme të popullit, dashurinë e tij të flaktë
për jetë të lirë dhe të pavarur, gjallërinë e mahnitshme që shfaqi përballë sulmeve të egra
të armiqve. Në qendër të veprës është konflikti midis shqiptarëve dhe osmanëve, dhënë
me anë skenash ku paraqiten beteja të ashpra e të furishme, që shquhen nga ngjyresa e
theksuar historike dhe imtësitë shprehëse. Heroi kombëtar shfaqet në vepër si burrë
shteti i shquar dhe trim i rrallë, që diti me mençurinë dhe me heroizmin e tij të ngrejë
popullin e vet në luftë çlirimtare të pashoqe. Në karakteret e personazheve të tjera
mishërohet heroizmi dhe trimëria e shqiptarëve. Skënderbeu i pafan është kryevepra e
De Radës në të u dukën në mënyrë të qartë veçoritë kryesore të talentit të tij, si mjeshtër
i tablove të gjera historike dhe i përshkrimit me zotësi të botës së brendshme të
heronjve, të mendimeve dhe të ndjenjave më të thella e më të fshehta të njeriut. Si poet,
sidomos në Këngët e Milosaos, De Rada u çmua lart edhe nga rrethet letrare evropiane.

7. De Rada luajti një rol të
madh në historinë e
letërsisë shqiptare ; ai
është i pari që shkroi
vepra me frymë
kombëtare.
Figura e tij ngrihet si
figura më e kulluar dhe
më e fuqishme e letërsisë
dhe e botës arbëreshe.
Ndikimi i tij mbi
shkrimtarët arbëreshë
bashkëkohës ishte i
madh ; tradita poetike
shkruar prej tij vijon të
jetojë e përtërirë edhe në
letërsinë e sotme
arbëreshe.
Pas Çlirimit në Shqipëri
janë botuar të adoptuara
veprat e tij kryesore.
Mban titullin "Mësues i
Popullit"

8. Erdhi dita e Arbrit!
Doemos do vdesim
në shtrat, në mos rënçim
në prag të shtëpive tona!

9. Milosao
Një pasqyrë e jetës njerëzore
Serafina Topia
Skënderbeu i pafan
Fjamuri i Arbërit (revistë)
Rapsodi të një poeme shqiptare,
mbledhur në kolonitë e rrethit të
Napolit,1983 Prishtinë: Rilindja
Antichità della nazione albanese e
sua affinità con gli Elleni e i
Latini 1997 Cosenza Brenner
Këngë të milosaut :
poemë 2002 Tiranë : Naim
Frashëri
Autobiografia, 2000 Tiranë:
Onufri
Parime të estetikës : mendime
rreth jetës dhe qëllimeve të saj
(ekstrakte) 2003 Tiranë : Globus
R

12. De Rada është
romantiku ynë i
parë, i cili pa se
letërsia popullore e
përdorur në vepra
luan një rol të
rëndësishëm në
pasurimin e tyre.
Ai, siç dihet, u mor
edhe me mbledhjen e
folklorit në viset e
ndryshme ku jetonin
arbëreshët, në radhë
të parë, në viset e
Kalabrisë, sidomos të
fshatit të tij të
lindjes, Makit.

13. Dritëro Agolli poet, prozator
dhe publicist, që nga viti 1973
kryetar i Lidhjes së
Shkrimtarëve dhe të Artistëve
të Shqipërisë

14. Dritëro Agolli lindi
në Menkulas të
Devollit.
Pasi mori mësimet e
para në vendlindje,
vazhdoi gjìmnazin e
Gjirokastrës, një
shkollë me mjaft
traditë. Studimet e
larta për letërsi i
mbaroi në
Petërburg. Ka
punuar shumë kohë
gazetar në gazetën e
përditshme "Zëri i
popullit", dhe për
shumë vjet ka qenë
Kryetar i Lidhjes së
Shkrimtarëve dhe
Artistëve të
Shqipërisë. Për
tridhjetë vjet me
radhë Dritëro Agolli
u zgjodh deputet.

15. Tituj të veprave
•Në rrugë dolla, 1958
•Hapat e mia në asfalt, 1961
•Zhurma e erërave të dikurshme, 1964
•Shtigje malesh dhe trotuare, 1965
•Mesditë, 1968
•Komisari Memo, roman, 1969
•Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo, roman 1973
•Nënë Shqipëri, 1974
•Njeriu me top, 1975
•Fjala gdhend gurin, 1977
•Trëndafili në gotë, roman, 1980
•Fytyra e dytë, dramë
•Mosha e bardhë, dramë
•Udhëtoj i menduar, 1985
•Njeriu i mirë qe ben seks, tregime
•Kalorësi lakuriq, roma

16. Është fitues i disa çmimeve
dhe i nderimeve të tjera.
Disa prej veprave më të
rëndësishme të tij janë
përkthyer në Perëndim e në
Lindje. Dritëro Agolli hyri
që në fillim në letërsinë
shqiptare (vitet'60) si një
protagonist i saj, duke i
ndryshuar përmasën e së
ardhmes. Në veprën e
Agollit e pa veten si
protagonist bujku dhe
bariu, fshatari dhe
studenti, malësori dhe
fusharaku.

17. Për nga gjinitë, krijimtaria e Dritëro Agollit është e larmishme.
Në vjershat dhe poemat e Dritëro Agollit gjejnë shprehje
mendimet dhe ndjenjat e njeriut të ri, patriotizmi dhe
besnikëria ndaj idealeve revolucionare, cilësitë e tij morale në
jetë dhe në punë (Devon, Devoll, Poemë malore, Hapat e mia në
asfalt etj.).
Vepra e tij poetike më e shquar është Nënë Shqipëri (1975), ku
krijohet figura e Atdheut me traditat heroike, me vështirësitë e
shumta që ndeshi në rrugën e vet dhe me vendosmërinë për të
përballuar çdo pengesë e armik.
Në poemën Baballarët theksohet rëndësia e veçantë e
vijimësisë së traditave revolucionare në jetën e shoqërisë. Në
një sërë vjershash dhe poemash Dritëro Agolli pasqyron frymën
heroike të periudhës së Luftës ANÇ (Poema e udhës, Poemë për
babanë dhe për vete etj.).
Në prozë bëri emër sidomos romani Komisari Memo (1969), në
të cilin pasqyrohet roli i madh edukues dhe drejtues në vitet e
Luftës ANÇ.
Nga ngjarjet e kësaj periudhe e merr subjektin edhe
romani Njeriu me top (1975), që flet për ndikimin e luftës
çlirimtare në mentalitetin e njerëzve. Dritëro Agolli ka botuar
edhe mjaft tregime e novela nga jeta e sotme.
Ndër krijimet satirike romani Shkëlqimi dhe rënia e shokut

18. SIKUR S'JETOJ NE VENDIN TIM
Me ndodh sikur s'jetoj ne vendin tim
Po ne nje vend te huaj dhe te larget
Ne nje qyetet me buba dhe me minj
Mes mureve te rrjepur dhe te laget.
Cuditem pse keshtu me duket shpesh
Kur s'ka njeri shtepia, kur jam vetem
Kur shiu ne dimer flluska ngre ne shesh
Dhe mua flluska flluska ma ben jeten
me ngjan sikur dhe strehet derdhin helm
Helmohemi Ado cast me njeri tjetrin
s'e di nga vjen ky helm se s'kam c'te them
Vec shoh se rrobat tona helm na rrjedhin
Ky vend me duket do helmohet krejt
Nga helmi rrjedhur vrimah ne themelet
Pastaj do tundet toka ne termet
Dhe Djalli i Madh do qesh e do zgerdheshet
I huaj jam ne vendin tim mjerisht
Dhe kur rreth meje ka me dhjetra njerez
Kjo me lendon dhe shpirtin ma gervish
me ben te qaj si nxenes prapa deres.