1. Institut Kemahiran MARA
Jasin, Melaka
INFORMATION SHEET
PROGRAMME : A14 SIJIL TEKNOLOGI BAIKPULIH BADAN KENDERAAN
SESSION : SEMESTER : 2
TAB 2042 / BASIC AUTOMOTIVE
CODE/COURSE : SHEET NO :
ELECTRICAL AND ELECTRONIC
LECTURER : MD HAFIZI BIN MOHAMAD WEEK : 6
TOPIC : M01 BASIC AUTOMOTIVE ELECTRIC
01.01 DIRECT ELECTRICAL COMPONENT
SUB-TOPIC :
01.02 ELECTRONIC CONTROL COMPONENT
Pelajar-pelajar mesti boleh:
1. Nyatakan komponen pelindung litar.
LEARNING
2. Terangkan mengenai fius kenderaan.
OUTCOME :
3. Terangkan mengenai fusible links.
4. Terangkan mengenai circuit breaker
TAJUK : KOMPONEN PELINDUNG LITAR
TUJUAN
Kebanyakkan litar elektrik bagi automotif dilindungi dari arus yang tinggi mengalir di mana melebihi
kemampuan litar atau komponen automotif untuk menerimanya. Arus yang mengalir melebihi
daripada kemampuan litar akan menyebabkan berlakunya kerosakkan pada litar atau komponen
elektrikal kenderaan. Kertas penerangan ini kan menerangkan maksud tersebut.
1
2. PENERANGAN
Terdapat berbagai komponen yang digunakan sebagai pelindung arus lebihan. Komponen yang
dikategorikan sebagai komponen yang boleh memutuskan litar bekalan dengan sendirinya
(automatik) apabila berlaku arus lebihan yang melebihi kuantiti yang dihadkan bagi sesuatu litar.
Komponen ini hendaklah dipasang secara bersiri dengan litar bekalan (positif).
Arus lebih terjadi disebabkan oleh :-
1. Litar pintas
2. Pertambahan arus bekalan.
3. Pemasangan beban (alatan aeksoseri) yang berlebihan daripada sepatutnya.
4. Semasa menghidupkan suis arus akan meningkat 12 kali ganda.
5. Pemasangan wayar atau penyambungan yang longgar.
JENIS-JENIS KOMPONEN PELINDUNG LITAR
1. Fius
2. Fusible links
3. Circuit Breakers
1. FIUS
Komponen pelindung yang biasa digunakan di dalam kenderaan ialah fius. Fius diperbuat daripada
dawai kuprum atau aloi timah plumbum yang akan lebur apabila ia membawa arus yang melebihi
had keupayaannya. Sesebuah fius tidak segera lebur, sebaliknya mengambil masa yang tertentu.
Oleh sebab itu penggunaan fius adalah tidak begitu cekap untuk menjadi pelindung alat-alat
elektrik kenderaan. Badan fius mesti mampu menahan daripada arus litar pintas iaitu tidak
menyerpih, cair atau rosak akibat arus berlebihan. Fius biasanya ditempatkan di dalam kotak fius di
mana arus elektrik daripada bateri diagihkan. Walaubagaimanapun fius juga boleh diletakkan di
dalam kotak relay atau electrical juntion box.
Tujuan
1. Mengelakan berlakunya kerosakan pada sesuatu alat apabila arus yang melebihi kadar
keupayaan maksimum alat itu mengalir di dalam litarnya.
2. Fius melindungi wayar elektrik daripada rosak.
2
3. Istilah Fius
Kadar Arus Fius
Kadar arus maksimum yang boleh mengalir dalam fius itu tanpa meleburkannya. Ringkasnya, fius
itu tetap seperti biasa walaupun arus maksimum dialirkan ke dalamnya. Kadar arus fius dicatatkan
pada badan fius.
Arus Fius (Arus Lebur)
Arus minimum yang boleh mengalir dalam fius dan menyebabkan fius lebur (putus). Nilai arus fius
perlu disesuaikan dengan pelindung arus lebih alat-alat atau kabel yang hendak dilindungi itu. Arus
ini berbeza mengikut jenis fius itu. Biasanya arus tersebut tidak dicatatkan pada fius itu dan
kadarnya boleh diketahui dengan mengira faktor fius atau mambaca katalognya.
Faktor Fius
Nisbah arus fius dan kadaran arus fius. Oleh sebab itu faktor fius ini tidak sama bagi semua jenis
fius.
Jenis-jenis fius
Fius direka bentuk dalam apelbagai keadaan mengikut penggunaannya di dalam litar elekrik
kenderaan. Kadar yang biasa digunakan dalam fius automotif di antara 4 ampere hingga 30
ampere. Terdapat beberapa jenis fius yang biasa digunakan di dalam kenderaan iaitu :
a ) A u t o m o t i v e b l a d e f u s e s - standard blade fuses
b) Glass cartridge fuses
c) Fuse element cartridge
a) Automotive Blade fuse
Badannya diperbuat daripada plastik dan mempunyai dua kaki (two prongs) dimasukkan ke dalam
soket, bagi kenderaan automotif. Badan fius akan diwarnakan bagi mengikut ketahanan arus
elektrik yang boleh ditampung dan diletakkan nilai arus pada bahagian atas fius. Fuse jenis ini
didatangkan dalam tiga bentuk dimensi (physical dimensions) : mini ( minifuse), autofuse (ATC)
dan maxi ( maxifuse). Bentuk dimensi (physical dimensions), termasuk penyambung (connector).
Badan fius kereta yang diperbuat
daripada plastik (plug-in type)
3
4. Warna fius dan takat lebur bagi fuis jenis blade
Fius jenis Plug-in didatangkan dalam 3 jenis saiz: mini, autofuse dan
maxi
4
6. Jenis-jenis fius dan pemegang fius (Fuse Holder)
b) Glass cartridge fuses
Merupakan fius yang biasa digunakan sebelum blade fuse diperkenalkan. Badan fius ini diperbuat
daripada gelas kaca manakala kedua-dua hujungnya diperbuat daripada besi. Kepingan logam
mudah cair digunakan untuk pengalir arus di dalam fius ini. Kepingan logam mudah cair ini boleh
menerima arus yang terhad untuk melaluinya. Apabila arus yang mengalir melebihi kadar
keupayaan, kepingan logam mudah cair ini akan terputus.
6
7. c) Fuse element cartridge
2. FUSIBLE LINKS
Kebanyakkan kenderaan mempunyai satu atau lebih fusible link untuk menghasilkan keselamatan
untuk wayar kuasa utama sebelum dipecahkan kepada litar yang kecil pada kotak fius. Merupakan
satu wayar berdiameter yang kecil direka supaya mudah terputus apabila arus lebih mengalir.
Biasanya ditempatkan pada terminal positif bateri sebelum disambungkan kepada aksesori
kenderaan. Arus yang mengalir pada fusible link ini bergantung kepada saiz wayarnya. Biasanya ia
mengandungi empat lembar wayar bersaiz lebih kecil daripada wayar litar yang perlu dilindungi.
3. CIRCUIT BREAKER
Terdiri daripada kepingan logam nipis (bimetal strip) yang bersambung dengan 2 terminal
sesentuhan di antaranya. Sesentuh akan terputus apabila arus yang terlalu tinggi melaluinya
menyebabkan kepingan logam menjadi panas dan memutuskan lita. Ia akan bersambung semula
apabila logam tersebut menjadi sejuk.
7
8. KOTAK FIUS
Kotak fius digunakan di dalam sesebuah kenderaan untuk menempatkan fius-fius yang digunakan
oleh sesebuah kenderaan. Ia bertujuan untuk memudahkan kita untuk membuat pemeriksaan
pendawaian elektrik kenderaan sekiranya berlaku kerosakkan pendawaian elektrikal pada setiap
komponen elektrik. Biasanya ditempatkan dibawah dashboard di dalam kenderaan dan di dalam
ruang enjin kenderaan. Rekabentuk kotak fius ini bergantung kepada pengeluar sesebuah
kenderaan.
Kotak fius untuk Fius jenis Cartridge
Kedudukan fius jenis cartridge dan fungsi setiap fius
8
9. Kotak fius untuk Blade Fius
Kedudukan fius dan fungsi setiap fius bagi blade fuse
9
10. Contoh kotak fius bagi kereta WAJA CPS 1.6
Power supply circuit No. Rated capacity (A) Circuit
Ignition IG1 1 10 Back-up lamp switch, 4A/T ECU, Reverse Sensor
2 10 Alarm control unit, ABS
3 10 Airbag (SRS)-<if so equipped>
4 10 ECU, Immobilizer control unit, Starter relay, Main
relay
5 10 Cluster, Vehicle speed sensor
6 10 Buzzer assy, Hazard switch
Ignition ACC 7 20 Wiper motor, washer control, intermittent wiper
relay
8 20 Cigarette lighter, Remote controlled mirror
Control unit
9 10 Auto cruise control switch, sun roof, rain sensor,-
radio, clock, sunblind (if so equipped)
Ignition IG2 10 10 Heated mirror relay, Air cond system, Power
window relay, Radiator fan relay, Defogger relay
Ignition ACC 11 10 Navigation <if so equipped>
Battery B+ 12 30 Blower motor
10
11. 13 20 Defogger, Heated mirror
14 15 Sun roof control, door locks-<if so equipped>
15 15 Horn relay
16 15 Power antenna
17 10 Diagnosis, Buzzer assy, Remote control
mirror motor
Ignition ACC 18 15 —
Auxiliary Fuse Aux 1 10 Alarm system
Aux 2 10
KESIMPULAN
EXERCISE
1. Berikan 3 jenis fius yang anda ketahui.
2. Fius putus disebabkan oleh arus yang dialirkan secara berlebihan. Betul / Salah
3. Fius di mana badannya diperbuat daripada plastik dan mempunyai dua kaki (two prongs)
dimasukkan ke dalam soket dikenali sebagai blades fuse. Betul / Salah
4. Apakah fungsi utama fius digunakan?
a) Memutuskan litar
b) Menambahkan arus
c) Menyambungkan litar
d) Mengurangkan rintangan
5. Fius putus disebabkan oleh
a) Suhu berkurangan
b) Dawai terlalu nipis
c) Dawai terlalu kasar
d) Arus mengalir berlebihan
6. Dimanakah tempat yang biasa untuk menempatkan kotak fius?
a) Dalam bonet simpanan barang
b) Dibawah dashboard di dalam kenderaan dan di dalam ruang enjin kenderaan.
c) Dibawah tempat duduk pemandu dan di dalam ruang enjin kenderaan
d) Dibawah stereng
REFERENCE
1. Akademi Saga, Basic Electrical & electronic System Information Sheet, Shah Alam, Selangor:
Edaran Otomobil Nasional Berhad.
11
12. 2. Akademi Saga, Basic Electrical & electronic System Work Sheet, Shah Alam, Selangor: Edaran
Otomobil Nasional Berhad.
3. Tom Denton, Automobile Electrical & Electronic Systems
4. Toyota Service Training 1989, Fundamentals of Electricity, Vol 14(Step 2), Toyota Motor
Corporation.
5. V.A.W. Hillier1986, Fundamentals of Automotive Electronics, Croydon College: Stanley Thornes
Ltd. System
6. Automotif Electrical/electronic System
7. Automotive Electrical and Electronic System, James D. Halderman
8. Automotive Electrical and Electronic System, Harper Collins
12
13. 2. Akademi Saga, Basic Electrical & electronic System Work Sheet, Shah Alam, Selangor: Edaran
Otomobil Nasional Berhad.
3. Tom Denton, Automobile Electrical & Electronic Systems
4. Toyota Service Training 1989, Fundamentals of Electricity, Vol 14(Step 2), Toyota Motor
Corporation.
5. V.A.W. Hillier1986, Fundamentals of Automotive Electronics, Croydon College: Stanley Thornes
Ltd. System
6. Automotif Electrical/electronic System
7. Automotive Electrical and Electronic System, James D. Halderman
8. Automotive Electrical and Electronic System, Harper Collins
12
14. 2. Akademi Saga, Basic Electrical & electronic System Work Sheet, Shah Alam, Selangor: Edaran
Otomobil Nasional Berhad.
3. Tom Denton, Automobile Electrical & Electronic Systems
4. Toyota Service Training 1989, Fundamentals of Electricity, Vol 14(Step 2), Toyota Motor
Corporation.
5. V.A.W. Hillier1986, Fundamentals of Automotive Electronics, Croydon College: Stanley Thornes
Ltd. System
6. Automotif Electrical/electronic System
7. Automotive Electrical and Electronic System, James D. Halderman
8. Automotive Electrical and Electronic System, Harper Collins
12
