2. HISTORIA E MATEMATIKES
• Fjala "matematikë" vjen
nga gjuha e lashtë
greke (μάθημα máthema),
që do të
thotë mësim, studim, shke
ncë, përveç kësaj ajo
përgjatë kohëve ka marrë
një kuptim më të ngushtë
dhe më teknik që do të
thotë "studim matematik“
3. PERIUDHAT HISTORIKE TE
MATEMATIKES
MATEMATIKA ndahet ne 4
peiudha te medha
historike:
ajo e lindjes se
matematikes,
e matematikes
elementare,
periudha e matematikes
se larte klasike
periudha e matematikes
moderne.
4. Matematika egjiptiane
• Pese mije vjet me pare, ne luginen pjellore te lumit Nil, u formua
shteti i Egjipti. Egjiptianet e lashte ishin ndertues te mrekullueshem.
Ju sigurisht keni degjuar per piramidat egjiptiane, qe ishin varret e
mbreterve te Egjiptit, faraoneve. Piramidat jane ndertuar prej gureve
te medhenj, te gdhendur, ne forme kubi, qe peshonin me dhjetra
tone. Piramida me e madhe eshte ajo e Keopsit 137 m e larte. Ajo
eshte ndertuar ne nje siperfaqe prej 40000 m? ( 4 ha). Per t?i ardhur
perqark asaj njeriu duhet te beje 1 km rruge. Ndertimi i kesaj
piramide zgjati 30 vjet. 100000 njerez punonin dhe nderroheshin ?do
3 muaj. Ne Egjipt ka edhe piramida te tjera te ketij lloji. Thjesht
hedhja ne leter e planimetrise se nje piramide te tille, s?eshte gje e
lehte, e jo me ndertimi i tij.
• Per krijimin e nje pune te tille duhen njohuri te medha
MATEMATIKORE , qe mesa duket egjiptianet i zoteronin.
6. MATEMATIKA NE AZI
• Fillimet e matematikës humben
në thellësitë e shekujve.
Matematika u shfaq si rezultat i
vështrimeve dhe përvojës së
njerëzve në përballje me
problemet dhe nevojat praktike.
Sistematizimi dhe përmbledhja e
njohurive matematikore ka filluar
relativisht vonë.
• Kinezët e lashtë, civilizimi i
Inkëve, pastaj në Indi kishte një
zhvillim të konsiderueshëm të
matematikës.
7. • Aristoteli (384 P.K. -
322 Pas.K.) pohon
se gjeometria lindi
ne Egjipt e stimuluar
nga nje klase e
talentuar fetarësh
ARISTOTELI
8. MATEMATIKA NE GREQI
Në Greqinë antike matematika përjetoi një
zhvillim të paparë nga një plejadë e tërë
matematikanësh siç janë: Pitagora, Talesi,
Platoni, Eudoksi, Euklidi, Arkimedi etj.
Grekët e vjetër matematikën e kuptonin në
sensin e gjeometrisë dhe të parët ishin ata
që të vërtetat matematikore të cilat ato i
quanin teorema i vërtetonin.
Njohuritë matematikore të grekëve të
vjetër më vonë i përvetësuan dhe i
pasuruan arabët të cilët quhen edhe
themelues të algjebrës.
Përkthimet arabe të veprave të
matematikanëve grekë në mesjetë
depërtuan në Evropë.
9. PITAGORA
• Pitagora (greqisht: Πυθαγόρας)
lindi afërsisht në vitin 592 p.e.s.
dhe vdiq 486 p.e.s., ishte
matematikan dhe filozof grek.
Pitagora është shumë i njohur
me teoremëm e tij në
matematikë, e cila njihet si
"Teorema e Pitagorës"
(a2+b2=c2) e cila është mjaft e
thjeshtë por për nga rëndësia
është e jashtzakonshme dhe
mësohet që në shkollën fillore.
10. Euklidi
Euklidi (Euklidi i Aleksandrisë
/ gr. Εὐκλείδης rreth 365 –
275 p.e.s.) është themelues i
metodës aksiomatike në
gjeometri. Ai të gjitha
njohuritë gjeometrike por
edhe matematike të kohës së
vet i përmblodhi dhe i
sistematizoi në 13 libra të cillat
njihen me titullin
« Elementet »
13. Arkimedi
Arkimedi (greq: Αρχιμήδης -
Arhimēdēs) (jetoi rreth viteve 287
p.e.s.- 212 p.e.s.) qe
një matematikan, fizikant, inxhinier
, astronom dhefilozof i
lashtë siçilian i lindur në koloninë e
portit sirakuzian. Mendohet nga
disa historianë e matematikanë të
jetë matematikani më i madh i
lashtësisë.
Carl Friedrich Gauss (Karl Frederik
Gaus) e mendonte atë si një nga
tre më të mëdhenjtë, që kanë
jetuar ndonjëherë.
14. MATEMATIKA ARABEVE
• Njohuritë matematikore të grekëve të vjetër
më vonë i përvetësuan dhe i pasuruan arabët
të cilët quhen edhe themelues të algjebrës.
Përkthimet arabe të veprave të
matematikanëve grekë në mesjetë depërtuan
në Evropë.
• Pas nje shekulli pushtimesh, kohe ne te cilen
feja Islame u perhap nga pika fillestare ku lindi
islami ne Gadishullin Arabik dhe deri ne pikat
me te largeta te sundimit islam qe ishin Spanja
dhe Kina, muslimanet filluan qe te perfitonin
prej "shkencave te huaja". Ne qendra te tilla si
Shtepia e Urtesis ne Bagdad, qe financohej
prej halifeve drejtues si dhe prej individeve te
pasur, perkthyesit musliman arriten qe
te perkthenin ne versionin arab vepra te
matematicienteve grek dhe indian.
15. Leonardo of Pisa (c. 1170 – c. 1250)
Fibonacci
• Pas Arabeve shtytjen dhe
zhvillimin e matematikës e
morën në dorë Evropianët.
• Në këtë periudhë mund të
përmendim Vietin, Cardanon,
Fibonaccin etj. Më vonë dolën
në skenë Rene Descartes,
Pascali, Leibnitzi, Bernoulli,
Gaussi, Euleri etj.
17. René Descartes (1596 –1650)
• Zhvilloi
“Gjeometrin
Karteziane ” : e cila
perdor algjebren qe
te shpjegoje
gjeometrin.
18. Blaise Pascal (1623 –1662)
• Kontribuoi ne ndertimin e
llogariteses mekanike studimin
e flukseve si dhe qartesoi
konceptet e presioneve
• Ai shkruajti ne mbrojtje te
metodave shkencore.
• Ndihmoi ne krijimin e dy
fushave te reja te kerkimit
matematikor: gjeometria
projektuese dhe teoria e
probabilitetit.
19. Sir Isaac Newton (1643 – 1727)
Isak Njuton (4 janar 1643 ~
31 mars 1727) ishte fizikan,
astronom, filozof, alkimist,
teolog dhe matematikan i
shquar nga Britania e
Madhe.
Isak Njutoni së bashku
me Gaussin dhe Arkimedin
bëjnë pjesë në të
ashtuquajturin "treshe të
artë" të matematikës.
20. MATEMATIKA ne ditet tona
• Matematika në ditët e sotme përjeton një zhvillim marramendës dhe është
e shpërndarë në shumë degë të specializuara të cilat janë mjaft abstrakte.
• Sot është e pamundur të gjendët një autoritet si Hilberti i cili të ketë një
pasqyrë të përgjithshme për të gjithë degët e matematikës.
• Po ashtu nuk u gjet një matematikan i cili në fund të shekullit XX të
propozonte probleme për shekullin XXI.
• Kjo është e kuptueshme sepse matematika si edhe të gjitha shkencat tjera
kanë përjetuar një zhvillim të paparë.
