1. IPDET
Модуль 2:
Үнэлгээнд удирдлага болгох
асуудлууд

2. Оршил
• Хөгжингүй ба хөгжиж буй орнуудын
үнэлгээний тойм
• Хөгжлийн шинэ асуудлын үр
дагаврууд
2
IPDET © 2009

3. Хөгжингүй орнууд дахь
үнэлгээ
• OECD байгууллагын гишүүн 30 орны
дийлэнх нь ХШҮ-ний боловсронгуй
тогтолцоотой
• Ийм тогтолцоог эхэлж бүрдүүлсэн улсуудад
дараах нөхцөл байдал бүрдсэн байв. Үүнд:
– Ардчилсан улс төрийн тогтолцоо
– Практик давамгайлсан уламжлал
– Төрийн албан хаагчид нь нийгмийн шинжлэх ухааны
чиглэлээр суралцсан
– Захиргааны үр ашигтай тогтолцоо болон институциуд
IPDET © 2009 3

4. Үнэлгээний хүчтэй соёл дараах
нөхцөлд бүрдэнэ. Үүнд:
1. Бодлогын олон талын үйл ажиллагаанд үнэлгээ
хийдэг
2. Янз бүрийн мэргэжлийн хүрээнд хэрэглэх аргуудыг
боловсруулсан ажилтнуудад үнэлгээ хийлгэхээр
хариуцсан мэргэжилтнүүдийг томилон
ажиллуулдаг
3. Үнэлгээний талаар үндэсний хэмжээнд ярилцлага
явуулдаг
4. Хэм хэмжээ болон ёс зүйн талаар ярилцдаг
өөрийн гэсэн хүрээлэлтэй эсвэл уулзалт зохион
байгуулдаг мэргэжлийн хүнтэй
(үргэлжлэлийг дараагийн 3.1 слайднаас)
4
IPDET © 2009

5. Үнэлгээний хүчтэй соёл дараах
нөхцөлд бүрдэнэ. Үүнд :
(үргэлжл.)
1. Засгийн газарт нь үнэлгээ хийж,
шийдвэр гаргагчдад хүргүүлэх
институцын зохицуулалт байдаг
2. Хууль тогтоох байгууллагад нь
үнэлгээ хийж, шийдвэр гаргагчдад
хүргүүлэх институцын зохицуулалт
байдаг
(үргэлжлэлийг дараагийн 3.2 слайднаас)
5
IPDET © 2009

6. Үнэлгээний хүчтэй соёл дараах
нөхцөлд бүрдэнэ. Үүнд : (үргэлжл.)
7. Бодлогын хүрээ тус бүрд олон эшт үзлийн
элемент байдаг
2. Аудитын дээд байгууллагад үнэлгээ мөн
хийдэг
3. Үнэлгээ нь техникийн шинжтэй бүтээмж
эсвэл орц, гарц хоорондын уялдаа
холбоонд төдийгүй мөн хөтөлбөрийн
эсвэл бодлогын үр дагаварт төвлөрдөг.
6
IPDET © 2009

7. Үнэлгээний чадавхийг
хөгжүүлэх 4 үе шат
(Тависток институт)
• Үнэлгээ хийх эрх олгох
• Үнэлгээг зохицуулах
• Үнэлгээ хийх бүтэц зохион
байгуулалтыг бий болгох
• Үнэлгээний тогтолцоог бүрдүүлэх
7
IPDET © 2009

8. Чиг хандлагууд
• Засгийн газрын хэмжээнд
• Хэсэгчилсэн
• Холимог
8
IPDET © 2009 Skip Approach Details

9. Засгийн газрын нийт түвшинд
үнэлгээ хийх чиг хандлага
• ХШҮ анх хэрэгжүүлсэн зарим оронд
нэвтрүүлсэн
• Засгийн газрын бүх түвшинд бүгдийг
хамарсан, өргөн хүрээтэй ХШҮ
• Мянганы хөгжлийн зорилтууд түлхэц
болсон
• Яамд ялгаатай үе шатанд байгаа бол
бэрхшээлтэй тулгарна
9
IPDET © 2009

10. Хэсэгчилсэн чиг хандлага
• Илүү хязгаарлагдмал хүрээнд хийгдэх ба
засгийн газрын нэг хэсэг эсвэл зарим
салбарт төвлөрдөг (Яам эсвэл Засгийн
газрын кабинет)
• Стратеги:
– орон нутаг, мужийн эсвэл бүсийн засаг
захиргааны түвшнээс эхлэх
– цөөн тооны бодлогын яамд эсвэл
агентлагуудад үнэлгээний тогтолцоог
туршилтаар бүрдүүлэх
10
IPDET © 2009

11. Холимог чиг хандлага
• Засгийн газрын нийт түвшний болон
хэсэгчилсэн чиг хандлагуудын нэгдэл
• Зарим чиглэлд өргөн хүрээтэй арга
хэрэглэх ба бусдад нь илүү тусгайлан
анхаарал хандуулдаг
11
IPDET © 2009

12. Хөгжиж буй орнууд дахь
үнэлгээ
• Ижил төстэй бөгөөд ялгаатай
бэрхшээл тулгардаг
• Улс төрийн хүсэл зориг бага байх нь
ахиц дэвшилд саад болдог
• Яамд хоорондын хамтын ажиллагаа
болон зохицуулалтад гарсан
бэрхшээл нь ахиц дэвшилд саад
болдог
12
IPDET © 2009

13. Хөгжиж буй орнууд дахь
үнэлгээний тогтолцоо
• Үнэлгээний шинэ тогтолцоо
бүрдүүлэхэд дараах нөхцөл
шаардлагатай. Үүнд:
– засгийн газар дахь улс төрийн хүсэл
зориг
– улс төрийн эрсдэл үүрэхийг зөвшөөрөх
өндөр албан тушаалын манлайлагчид
– найдвартай байгууллагууд
13
IPDET © 2009

14. Хөгжиж буй орнуудад дараах
нөхцөл шаардлагатай. Үүнд:
• Үнэлгээ хийх үндэс суурийг
бүрдүүлэх
– Статистикийн систем ба тоо мэдээлэл,
мөн төсвийн тогтолцоо
• Суурь мэдээллийг тогтмол цуглуулах
• Ажилтнуудыг тоо мэдээлэл
цуглуулах, хяналт-шинжилгээний
аргууд болон дүн шинжилгээний
талаар сургалтад хамруулсан байх 14
IPDET © 2009

15. Үнэлгээ хийхэд хөгжиж буй
орнуудад тулгарч буй бусад
бэрхшээлүүд
• Төсвийн хоёр тогтолцоо:
– урсгал зардал
– капитал/хөрөнгө оруулалтын зардал
• Эхний шатанд нийт засгийн газрын
хэмжээнд үнэлгээ хийх нь хэтэрхий
хүндрэлтэй байж болох юм.
15
IPDET © 2009

16. Үнэлгээ хийх байгууллагын
чадавхийг бэхжүүлэх нь
• Тусламжийн байгууллагуудын хүчин
чармайлт нь дараахийг бүрдүүлнэ. Үүнд:
– Статистикийн системийг бэхжүүлэх
техникийн болон санхүүгийн дэмжлэг
туслалцаа
– хөгжлийн сүлжээ
• интернэт сүлжээ
• олон нийтийн оролцоо (Хөгжлийн гарц)
16
IPDET © 2009

17. Сүүлийн үеийн хандлагын
талаарх Паттоны илтгэлээс:
• Үнэлгээ нь дэлхий нийтийн төрийн
захиргааны бүтээгдэхүүн
• Мэргэжлийн байгууллага, холбоод,
нийгэмлэгүүд нэмэгдсэн, мөн стандарт,
заавар журмуудыг тогтоох болсон
• Нэгэн хэвийн судалгаанаас хальсан (Рист)
• Үнэлгээ хийхэд төвөгтэй байдал үүсч байна
• Хэрэгжилтийн явцын үнэлгээнд илүү шилжих
болсон
17
IPDET © 2009

18. Шинээр гарч буй асуудлын
үнэлгээнд үзүүлэх далд нөлөө
• Глобалчлал
• Зөрчилдөөн гарах тохиолдол өсөх
• Алан хядлага, мөнгө угаалт
• Баян, ядуугийн ялгаа улам их болох
• Хөгжлийн илүү олон тоглогчид гарч ирэх
• Өр бууруулахад чиглэх
• Засаглалыг сайжруулахад анхаарах
• Үр дүнд суурилсан, өргөн хүрээтэй,
зохицуулалттай бөгөөд оролцоотой
хөгжилд чиглэх
18
IPDET © 2009

19. Олон улсын хөгжлийн
хөтөлбөрийн хамгийн их
анхаарал хандуулж буй
зүйлс
• Мянганы хөгжлийн зорилтуудаас
эхэлж байна
19
IPDET © 2009

20. Мянганы хөгжлийн
зорилтууд (МХЗ) ба ХШҮ
1. Туйлын ядуурал, өлсгөлөн байдлыг
бууруулах
2. Бүх нийтийн суурь боловсролд хүрэх
3. Хүйсийн тэгш байдлыг дэмжин
хөгжүүлж, эмэгтэйчүүдэд эрх мэдэл
олгох
4. Хүүхдийн эндэгдлийг бууруулах
7. Эхийн эрүүл мэндийг сайжруулах
(үргэлжлэлийг дараагийн слайднаас)
20
IPDET © 2009

21. Мянганы хөгжлийн
зорилтууд (МХЗ) ба ХШҮ
6. ХДХВ/ДОХ, хумхаа, бусад өвчинтэй
тэмцэх
7. Байгаль орчны тогтвортой байдлыг хангах
8. Хөгжлийн төлөө дэлхий нийтийн
түншлэлийг хөгжүүлэх
• Статистикийн ба үнэлгээний чадавхи, мөн
системийг бэхжүүлэхэд хөгжиж буй орнуудыг
чиглүүлэх
• Хөгжлийн байгууллагуудаас техникийн туслалцаа
үзүүлэхийг шаардах
21
IPDET © 2009

22. Монтеррейгийн зөвшилцөл
ба ХШҮ- 2002
• МХЗ-ыг хэрэгжүүлэх үүднээс хөгжилд
зориулж илүү их санхүүжилт хийх тухай
ярилцсан
• 170 орон болон 50 улсын тэргүүнүүд
оролцсон
• Хатуу тогтсон зорилгогүй
• Харилцан хүлээх үүрэг хариуцлагыг
онцолж, хөгжиж буй орнуудаас бодлого,
засаглалаа сайжруулахыг шаардсан
22
IPDET © 2009

23. Тусламжийн үр өгөөжийн
талаарх Парисын тунхаглал -
2005
• Хөгжиж буй орнуудад олгож байгаа тусламжийн
зохицуулалтын талаар авах арга хэмжээг нэмэгдүүлэх
талаар тохиролцсон
• сайд, агентлагуудын дарга болон албаны ахлах
түвшний бусад хүмүүс зэрэг 100 гаруй хүн хамрагдсан
• Тусламжийн үр өгөөжийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн ахиц
өөрчлөлтөд хяналт тавьж болохуйц үйл ажиллагаа ба
шалгуур үзүүлэлтүүд
• Үндсэн 5 зарчим: гардан хариуцах, нэгдэх, уялдуулах,
үр дүнг удирдах болон харилцан хариуцлага хүлээх
23
IPDET © 2009

24. Парисын тунхаглалын талаарх
2007 оны санал асуулгын дүн:
• Тусламжийн хүртээмжийг сайжруулах
тухай ойлголт нэмэгдсэн, харилцан
ярилцахыг дэмждэг болсон
• Хандивлагчийн хандлагыг өөрчлөхөд
ахиц бага гарч, хэлцлийн өртөг зардал
өндөр байгаа
• Хөгжлийн стратегийг бэхжүүлэх
шаардлагатай
24
IPDET © 2009

25. Парисын тунхаглал ба ХШҮ-ний
2008 оны санал асуулгын дүн:
• Тусламж хүргэх арга замыг
өөрчилснөөс зардал нэмэгдэх
болсон
• Гүйцэтгэлийн үнэлгээний хүрээ болон
үр дүнд чиглэсэн тайлагналыг мөрдөх
ёстой
• Илүү найдвартай хяналт-
шинжилгээний тогтолцоо хэрэгтэй
25
IPDET © 2009

26. Өрөнд автагдсан ядуу орнууд
(ӨАЯО-HIPC)-ын талаарх
санаачилга
• Эдийн засаг, нийгмийн бодлогын
шинэчлэлтийг хэрэгжүүлж буй улсуудын
гадаад өрийг тогтвортой хэмжээнд хүртэл
бууруулах зорилготой
• 180 орон гарын үсэг зурсан бөгөөд 2007 он
гэхэд 41 орон ӨАЯО-ын санаачилгад
хамрагдсан
• Өргөн хүрээтэй, томоохон хэмжээний
Ядуурлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөртэй
уялдуулсан
26
IPDET © 2009

27. ӨАЯО ба ХШҮ
• ХШҮ-ний чадавхийг бүрдүүлэхэд
чиглэдэг
• Улс орнууд нь хяналт-шинжилгээ,
үнэлгээ хийх замаар хариуцлагын
тогтолцоо, ил тод байдлыг хангах
талаар амлалт өгөх ёстой
• Буцалтгүй тусламж нь үнэлгээний
шинэ асуудлыг бий болгодог
27
IPDET © 2009

28. Сангуудын үүрэг
• Томоохон сангууд: (тухайлбал, Гэйтс,
Форд, Буффе, Сорос)
• Одоо дэлхийн/улс орны/салбарын
хэмжээний төсөл, хөтөлбөр болон
бодлогын талаарх ярилцлагад оролцох
болсон
• Үнэлгээг төлөвлөх ба гүйцэтгэх
• Хөгжлийг дэмжигч санг бусад
үнэлгээний явцад авч үзэх ёстой
28
IPDET © 2009

29. Зөрчилдөөнөөс сэргийлэх болон
зөрчилдөөний дараах өөрчлөлт
• Одоогоор зөрчилдөөн нь 1 тэрбум гаруй
хүнд нөлөөлж байна.
• Ихэнх зөрчилдөөнийг шийдвэрлэхэд хэцүү
бөгөөд дэлхий нийтийн өртөг зардал
үлэмж их
• Ядуурал нь зөрчилдөөний шалтгаан
бөгөөд үр дагавар юм
• Зөрчилдөөний дараах өөрчлөлт нь олонхи
хөгжлийн болон засгийн газрын
байгууллагуудаас зохицуулалт шаарддаг
29
IPDET © 2009

30. Зөрчилдөөнөөс
сэргийлэх
• Дараах асуудлын өөрчлөлтийг тогтооход
ХШҮ илүү их анхаарах болов. Үүнд:
– олон нийтийн, үндэстэн ястны болон шашны
бүлэглэлүүд ба холбоо
– засаглалын ба улс төрийн институциуд
– хүний эрх
– аюулгүй байдал
– эдийн засгийн бүтэц, үр дүнгийн үзүүлэлт
– байгаль орчин ба байгалийн нөөц баялаг
– гадаад хүчин зүйлс
30
IPDET © 2009

31. Зөрчилдөөний дараах
шинэчлэл ба ХШҮ
• Төрөл бүрийн салбарын хөтөлбөрүүдийг хоёр талын
ба олон талын хөгжлийн байгууллага (50-80)
санхүүжүүлсэн
• Үнэлгээний мэргэжилтнүүд нь хөгжлийн байгууллагын
зохицуулалтын үйл явцыг шалгах ёстой
• Үнэлгээ хийх шинэ хэсгүүд:
– дахин олборлох, халах, дахин нэгтгэх,
дэлбэрэлтээс үүсэх зөрчилдөөнөөс сэргийлэх арга
замууд
• Ямар нэг байгууллагад дангаар хамаатуулахад хэцүү
31
IPDET © 2009

32. Засаглал
• Засаглалын хөтөлбөр нь дараах
асуудлыг хамардаг. Үүнд:
– авлигын эсрэг тэмцэл, төсвийн санхүүжилтийн
удирдлага, төрийн албаны шинэчлэл,
хуульзүйн шинэчлэл, захиргаа, төвлөрлийг
сааруулах, цахим (Е)-засгийн газар ба төрийн
үйлчилгээг хүргэх
• ХШҮ-нд авлигын хэд хэдэн төрлийн
индекс, тухайлбал Транспэренси
интернэйшнэл (ТИ) байгууллагын
“Авлигын индекс” ач холбогдолтой.
32
IPDET © 2009

33. Мөнгө угаахын эсрэг ба Алан хядах
ажиллагааны санхүүжилт
• Бэрхшээл:
– Өмч хөрөнгийн эх сурвалжийг нуух буюу
гажуудуулах зорилготойгоор эрүүгийн гэмт хэргийн
санхүүжилтийг өөрчлөх эсвэл шилжүүлэх
– Олон улсын хэмжээнд ноцтой асуудал өсч байна
• ХШҮ-ний үр дагавар:
– Мөнгө угаахын эсрэг асуудлаарх OECD
байгууллагын Санхүүгийн арга хэмжээний ажлын
хэсэг (СААХ-FATF)
– Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ нь СААХ-ээс олгосон
эрхийн нэг бөгөөд түүнийг адил эрхтэйгээр дүгнэлт
гаргах, харилцан үнэлгээ хийх замаар олон талууд
хэрэгжүүлдэг
33
IPDET © 2009

34. Ажилчдын мөнгөн
гуйвуулга
• Үр дүн: гэр бүлийн гишүүддээ алс хол ажиллаж буй
ажилчдаас илгээсэн мөнгө
• Одоо: дэлхийн хэмжээний мөнгөн гуйвуулгын дүн нь
Хөгжлийн албан ёсны тусламж (ХАЁТ-ODA) -ийн
хэмжээнээс илүү их байна
• Ядуурлыг бууруулахад сайн нөлөөтэй хувийн салбарын
хөрөнгө оруулалт (ХСХО)-ын урсгалтай харьцуулахад
илүү тогтвортой байх хандлагатай
• ХШҮ-ний үр дагавар: хөгжлийн байгууллагууд мөнгөн
гуйвуулгыг хянах арга замаа тодорхойлдог бөгөөд
үнэлгээний мэргэжилтн үүд холбогдох үр нөлөөг тогтоох
шаардлагатай
34
IPDET © 2009

35. Жендэрийн хандлага
• Жендэр: Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүст
ногдсон нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг
• Жендэрийн шинжилгээ: эрэгтэй,
эмэгтэй хүмүүсийн нөөц эх үүсвэрээс
хүртэх болон түүнд тавих хяналтыг
тодорхойлох (эмэгтэй, эрэгтэй хүмүүст
үзүүлэх хөгжлийн үр нөлөөг
тодорхойлох системтэй арга)
35
IPDET © 2009

36. Жендэр ба ХШҮ
• МХЗ, тодорхой зорилгууд, зорилтот
түвшин, улс орнуудын шалгуур үзүүлэлтэд
тусгагдсан жендэрийн тэгш байдал ба
эмэгтэйчүүдийн эрх мэдэл
• OECD байгууллагын ХТХ нь чиглүүлэх
асуултуудыг гаргадаг
• Бүх ХШҮ-ний жендэрийн хэсэгт үзүүлэх үр
дагавар
– Төлөвлөх үед
– Эргэж нягтлах үед
36
IPDET © 2009

37. Хувийн хэвшлийн хөгжил (ХХХ)
ба Хөрөнгө оруулалт
• Арга хэмжээ: ХСХО, • Дараах шалгуур
ХАЁТ, Шууд хөрөнгө
оруулалт (ШХО)
үзүүлэлтээр ХХХ-
• ХХХ нь ядуурлыг ийг үнэлэх. Үүнд:
бууруулахад хэрэгтэй – бизнесын үр дүн
• Хөрөнгө оруулалтын – эдийн засгийн
орчны асуудал тогтвортой байдал
• Хөрөнгө оруулалтын – байгаль орчны ба
орчны хяналт- нийгмийн үр нөлөө
шинжилгээ, үнэлгээ,
тухайлбал Бизнесын – хувийн хэвшлийн
мэдээллийн бааз хөгжил
бүрдүүлэх
37
IPDET © 2009

38. Байгаль орчны ба нийгмийн
тогтвортой байдал
• Компанийн нийгмийн хариуцлага (КНХ-CSR):
эдийн засаг, байгаль орчны болон нийгмийн
үр нөлөө болон хөгжлийн үйл ажиллагааны үр
дагаварт улам илүү анхаарлаа хандуулах
• Экваторын зарчмууд (2003, 2006 онд
шинэчлэгдсэн) нь дараахийг хамарна. Үүнд:
– Санхүүжилтийн үйл ажиллагааны хүрээ ба
стандартууд , байгаль орчны болон нийгмийн
эрсдлийг тодорхойлох, үнэлэх, удирдах арга
замуудыг төлөвлөх
– ХШҮ-ээс анхаарал хандуулах асуудлууд
38
IPDET © 2009

39. Дэлхий нийтийн төрийн
захиргааны бүтээгдэхүүнүүд
• Тодорхойлолт: Бүх бүтээгдэхүүн хэрэглэхэд
зориулагддаг бөгөөд нэг хүний хэрэглээ нь бусдын
хэрэглээний хэмжээг, тухайлбал хэл, түүх, цэвэр
агаарыг бууруулахгүй.
• Дэлхий нийтийн төрийн захиргааны бүтээгдэхүүн нь
дэлхийд бүхэлд нь нөлөөлдөг.
• Дэлхий нийтийн төрийн захиргааны бүтээгдэхүүнд
үнэлгээ хийх асуудал ихээхэн үгүйлэгдэж байна.
• Тодорхой зорилт болон хяналт тавьж болох үр дүнгийн
шалгуур үзүүлэлт хангалтгүй
• Дэлхийн банкны баримт бичгийн эх сурвалж
39
IPDET © 2009

40. Төгсгөлийн ишлэл….
“Сар руу харвах гээд үз. Онохгүй
байлаа ч оддын дунд бууж л тараа”
-- Лес Браун
Асуулт?
40
IPDET © 2009