Triple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoek

Triple P, regio
Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

Een duurzaam economisch perspectief op de regio.

Inhoudsopgave

Een duurzaam economisch perspectief op de regio
Voorwoord 3 7 Conclusies 52

1 Inleiding 4 Bijlage I Indicatoren en richting
1.1 Duurzaamheid 4 per voorraad 54
1.2 Aanleiding 4
1.3 Doel- en vraagstelling 5 Bijlage II Deelnemers interviews en
1.4 De Triple-P monitor 6 bijeenkomsten 56

2 People 10 Colofon 58
2.1 Inleiding 10
2.2 Sociale kwaliteit 11
2.3 Bevolkingsontwikkeling en
woningbouw 17
2.4 Samenvatting ‘People’ 19

3 Profit 20
3.1 Inleiding 20
3.2 Economische kwaliteiten 21
3.3 Plattelandstoerisme 26
3.4 Bedrijventerreinen 28
3.5 Samenvatting ‘Profit’ 30 1

4 Planet 31
4.1 Inleiding 31
4.2 Ecologische kwaliteiten 32
4.3 Regionale aandacht voor milieu
en duurzaamheid 35
4.4 Samenvatting ‘Planet’ 37

5 De balans opgemaakt 38 Triple P, regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
5.1 Interactie-effecten 40
5.1.1 Profit – people 40
5.1.2 Planet – profit 41
5.1.3 People – planet 42

6 Samenwerking met lokaal
betrokken personen 43
6.1 Workshops 43
6.1.1 Bestuurlijke samenhang en
samenwerking in de regio 43
6.1.2 Wonen, werk en krimp 47
6.1.3 Kansen voor toerisme 48
6.2 Thema’s en projectgroepen 51

Voorwoord

Samen staan we sterk
Kennis van de lokale en regionale economie – nu en naar de toekomst toe – is van grote waarde voor
bedrijven en instellingen. Vanuit bestuurlijke hoek, het bedrijfsleven en de toeristische sector hebben
we de vraag gekregen of we als Rabobank het initiatief willen nemen om deze kansen te benutten en
onder de aandacht te brengen. Dit heeft de gezamenlijke Rabobanken in het gebied Alblasserwaard-
Vijfheerenlanden doen besluiten een onderzoek te starten naar de economische vitaliteit van deze regio.
Het onderzoek is uitgevoerd door de afdeling Kennis en Economisch Onderzoek van Rabobank Nederland.
Eén van de gebruikte instrumenten is de zogeheten Triple P-monitor die de duurzaamheid van de regio
meet.

De samenwerking die mede door dit onderzoek tot stand is gekomen, vormt het begin van een verdere
samenwerking. Het samenbrengen van betrokken mensen en met elkaar bouwen aan de toekomst is
geworteld in het gedachtegoed van de Rabobank. Vanuit onze coöperatieve grondslag willen we graag
een bijdrage leveren aan de lokale gemeenschap. Niet alleen met het coöperatief dividend en het
sponsoren van projecten, maar vooral door samenwerking te bevorderen tussen partijen die invloed
hebben in ons leefgebied. Wij zijn ervan overtuigd dat dit onderzoek bijdraagt aan een gezonde
economische ontwikkeling van het gebied Alblasserwaard-Vijfheerenlanden.

Graag bedanken wij iedereen die heeft meegewerkt aan de totstandkoming van dit rapport.
Deelnemers – aan interviews, workshops en discussies – hebben vanuit hun specifieke, lokale en
regionale deskundigheid en betrokkenheid een belangrijke bijdrage geleverd. Hun bijdrage heeft ons 3
gesterkt in het idee dat een studie naar de economische vitaliteit noodzakelijk was en bovendien dat
het benodigde draagvlak in de regio aanwezig is.

Wij wensen u veel leesplezier en hopen dat het u (ook) inspireert om mee te denken over de leefbaarheid
en economische vitaliteit van de regionale en lokale economie.

Namens de directie van de deelnemende banken,

Triple P, regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
Piet Hoogendoorn, directievoorzitter Rabobank Alblasserwaard Noord en Oost
Ad Riebergen, directievoorzitter Rabobank Merwestroom
Koos Timmer, algemeen directeur Rabobank Vijfheerenlanden

* Rabobank Alblasserwaard Noord en Oost: www.rabobank.nl/alblasserwaard
Rabobank Merwestroom: www.rabobank.nl/merwestroom
Rabobank Vijfheerenlanden: www.rabobank.nl/vijfheerenlanden

1 Inleiding

1.1 Duurzaamheid ecologische. Naast goed rentmeesterschap over
onze natuurlijke omgeving behelst duurzaamheid
De economie kan niet floreren zonder ecologische ook het behoud van welvaart en sociale
en sociale duurzaamheid. De balans tussen deze samenhang en veiligheid. Deze sociale,
drie aspecten bepaalt de duurzame toekomst van economische en ecologische dimensies worden in
de regio. Veel meer dan vroeger worden het Engels doorgaans aangeduid als Triple P:
ondernemingen, instellingen en overheden naast people, profit en planet. Met deze drie dimensies
hun economisch handelen beoordeeld op hun omvat het begrip duurzaamheid de menselijke
impact op deze andere waarden. Zij worden samenleving in de breedte.
daardoor gestimuleerd om ethisch en dus
maatschappelijk verantwoord te ondernemen.
1.2 Aanleiding
4 De kritische blik op economische activiteiten is het
gevolg van een groeiend besef van het belang van Enkele jaren geleiden zijn vanuit het platform
onze leefomgeving. Mensen willen in een mooie ‘economische vitaliteit’ in de Alblasserwaard-
omgeving wonen met voldoende voorzieningen, Vijfheerenlanden diverse concrete en succesvolle
het liefst in de buurt van het werk. In deze context initiatieven ontplooid om de regio een
zijn ‘leefbaarheid’ en ‘duurzaamheid’ kernbegrippen economische impuls te geven. De gemeente
geworden. Ze zijn dan ook steeds vaker onderwerp Alblasserdam heeft kenbaar gemaakt graag weer
van (politieke) discussies en komen steeds vaker een dergelijk traject in gang te willen zetten. De
voor in beleidsstukken van overheden en Rabobanken Alblasserwaard Noord en Oost,
Triple P regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

jaarverslagen van bedrijven. Leefbaarheid is de Merwestroom en Vijfheerenlanden willen graag
mate waarin een gebied haar bewoners in staat door middel van een regionaal onderzoek de eerste
stelt hun leefkwaliteit vorm te geven. Leefbaarheid aanzet geven voor die impuls.
heeft dus betrekking op de kwaliteit van de
leefomgeving in een bepaald gebied op dit Deze lokale Rabobanken hebben daarom het
moment. Het gaat om het ‘hier en nu’. regioteam van de afdeling Kennis en Economisch
Duurzaamheid gaat een stap verder. Naast het Onderzoek (KEO) van Rabobank Nederland
‘hier en nu’ heeft duurzaamheid ook betrekking op gevraagd een Triple P-Monitor voor de regio op te
het ‘daar en later’. Met andere woorden: bij stellen. Deze – door Rabobank Nederland
duurzaamheid speelt de kwaliteit van de ontworpen – monitor biedt inzicht in de stand van
leefomgeving in andere gebieden en voor zaken op het gebied van sociale (people),
toekomstige generaties ook een rol. economische (profit) en ecologische (planet)
duurzaamheid in een regio.
Duurzaamheid heeft gaandeweg een bredere
strekking gekregen dan de oorspronkelijke, puur

1.3 Doel- en vraagstelling Onderzoeksgebied
In onderstaande kaart (figuur 1.1) staat het
Doel onderzoeksgebied weergegeven. Het gaat om de
Het doel van het onderzoek is inzicht te bieden 13 gemeenten: Alblasserdam, Papendrecht, Nieuw-
in de sociale, economische en ecologische Lekkerland, Hardinxveld-Giessendam, Gorinchem,
sterkten en zwakten van de Alblasserwaard- Sliedrecht, Graafstroom, Liesveld, Giessenlanden,
Vijfheerenlanden. Lingewaal, Zederik, Leerdam en Vianen.

Het is de bedoeling van de opdrachtgever op basis De samenstelling van de regio Alblasserwaard-
van dit inzicht concrete activiteiten in gang te Vijfheerenlanden in dit onderzoek wijkt af van het
zetten voor de versterking van de sociale, WGR 1-samenwerkingsverband van de acht
economische en ecologische duurzaamheid in gemeenten Giessenlanden, Gorinchem,
de streek. Graafstroom, Hardinxveld-Giessendam, Leerdam,
Liesveld, Nieuw-Lekkerland en Zederik.
Vraagstelling Naast deze acht gemeenten worden in dit
Voor het onderzoek zal de Triple P-Monitor worden onderzoek ook Alblasserdam, Papendrecht,
ingezet. Voor de drie P’s worden drie Sliedrecht en Vianen meegenomen. Deze
deelonderzoeken uitgevoerd, met als centrale gemeenten behoren respectievelijk tot de
onderzoeksvraag: Drechtsteden en het Bestuur Regio Utrecht.
Hoe staat het met de sociale, economische Daarnaast behoort de gemeente Lingewaal uit de
en ecologische kwaliteit van de regio provincie Gelderland tot het onderzoeksgebied. 5
Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en welke
mogelijkheden zijn er om deze kwaliteiten Daar waar in deze studie verwezen wordt naar
naar de toekomst toe verder te benutten bestaande studies over de regio Alblasserwaard-
ten einde een duurzame ontwikkeling van Vijfheerenlanden heeft deze veelal betrekking op
de regio te waarborgen? de WGR-regio.

Figuur 1.1:
Onderzoeksgebied

1 Inleiding

1.4 De Triple P-monitor Elke indicator heeft een waarde voor de
betreffende regio. De waarde voor de regio wordt
De Triple P-monitor onderscheidt de kwaliteit van vergeleken met de waarde voor geheel Nederland
de leefomgeving in een sociaal, een economisch en daaruit volgt een boven- of ondergemiddelde
en een ecologisch deel, oftewel ‘People, Profit en score voor de regio. Dit doen we voor elke
Planet’. Deze kwaliteiten worden gemeten aan de indicator. De score voor een bepaalde voorraad is
hand van 43 eigenschappen (indicatoren) van het de ongewogen gemiddelde score van alle
gebied. Deze indicatoren kunnen worden indicatoren in die voorraad. Vervolgens worden de
samengevat in elf voorraden. scores van de voorraden gemiddeld om de score
voor de betreffende kwaliteit te bepalen. De finale
Figuur 1.2: score voor Triple P is het gemiddelde van de scores
Triple P-monitor: van indicatoren naar Triple P van de drie kwaliteiten.

Connectoren en interactie-effecten
De drie kwaliteiten, People, Planet & Profit, staan
Onderstaand schema geeft de kwaliteiten en niet los van elkaar maar oefenen invloed op elkaar
bijbehorende voorraden weer. uit. De aard en omvang van deze invloed komen
tot uiting in de zogenaamde connectoren. Zo
Figuur 1.3: gebruiken economische activiteiten ecologische
Triple P-monitor: de driehoek kwaliteiten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het
6

gebruik van grond voor industriële activiteiten. toekomstgericht perspectief te plaatsen is
De invloed die de kwaliteiten op elkaar uitoefenen aanvullend kwalitatief onderzoek gedaan. Het
ligt niet vast. Een gebied kan in de loop van de tijd kwalitatieve onderzoek bestaat uit deskresearch en
immers van karakter ontwikkelen waarbij de nadruk interviews. In de deskresearch is onderzoek gedaan
sterker op een bepaalde kwaliteit komt te liggen. naar beschikbare informatie rondom de
Deze verandering wordt weergegeven in de onderzoekthema’s (zoals gemeentelijke
interactie-effecten ‘profit-people’, ‘people-planet’ beleidsstukken en andere regionale studies).
en ‘profit-planet’ (hoofdstuk 5). De scores op deze Vervolgens zijn drie interviews gehouden om
interactie-effecten geven aan of een ontwikkeling inzicht te krijgen in de achtergrond van de
zich in het betreffende gebied sterker heeft resultaten die het onderzoek tot dat moment heeft
voorgedaan dan in de referentiegemeenten. opgeleverd.

Scores Op basis van al het verzamelde materiaal is per
De scores van de kwaliteiten en interactie-effecten kwaliteit een aantal sterktes en zwaktes van der
zijn gebaseerd op genormaliseerde scores per regio geformuleerd. Hieruit zijn vervolgens drie
indicator. Dit betekent dat er per indicator is thema’s gefilterd die centraal hebben gestaan bij
gekeken of ze boven of onder het landelijk de workshops die de opdrachtgever heeft
gemiddelde scoren. De scores geven verder niets georganiseerd. Voor de workshops zijn bestuurders,
aan over de absolute waarde van een indicator. Het ondernemers en andere deskundigen uit de regio
landelijk gemiddelde is altijd nul. Sommige uitgenodigd. Per workshop is één thema
indicatoren hebben een hogere dan wel lagere behandeld waarover aan de hand van een aantal 7
score dan het landelijk gemiddelde. Dit zegt nog stellingen is gediscussieerd. Het doel van de
niets over het effect van de score op de regio. Een workshops was om een eerste aanzet te geven tot
score onder het landelijk gemiddelde bij concrete vervolgacties ter versterking van de
bijvoorbeeld horizonvervuiling is positief voor een duurzaamheid. De Rabobank gaat aan de slag met
regio, terwijl een score onder het landelijk de ideeën die uit de workshops zijn gekomen en
gemiddelde voor het aantal vrijwilligers in een zal het eerste initiatief nemen om hier een concreet
regio juist negatief is voor de regio. Bij iedere vervolg aan te geven.
indicator is daarom gekeken of de betreffende
score positief of negatief bijdraagt aan de De opzet van en deelnemers aan de workshops Triple P, regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
betreffende kwaliteit van de regio. En dit is ook de staan weergegeven in bijlage II.
waarde die wordt weergegeven in de grafieken.
Deze hoeft dus niets te zeggen over de absolute De volledige onderzoeksaanpak staat op de
uitkomst van die indicator maar zegt alleen iets volgende pagina .
over de bijdrage van die uitkomst aan de kwaliteit
van het gebied. Regio-indeling
In het onderzoek worden de gemeenten binnen de
Dataverzameling regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden vergeleken
Voor de uitwerking van de Triple P-Monitor hebben met Nederlandse gemeenten die gekenmerkt
we gebruik gemaakt van verschillende worden door eenzelfde mate van stedelijkheid. Dit
databestanden. Het gaat onder meer om data van is immers een kenmerk waarop de gemeenten
het CBS, WDM, de Kamer van Koophandel, VROM binnen de totale regio zich duidelijk van elkaar
en de Rabobank. Om de resultaten uit de onderscheiden. Bovendien verschillen de sociale,
kwantitatieve analyse in een breder en economische en ecologische kenmerken van een


Figuur 1.4:
Onderzoeksaanpak

regio sterk met de mate van stedelijkheid. De matig De mate van stedelijkheid is door het CBS bepaald
en sterk stedelijke gemeenten zijn samengevoegd aan de hand van de omgevingsadressendichtheid.
onder de noemer ‘stedelijke gemeenten’ en de Op basis van deze variabele zou Vianen tot de
8 weinig- en niet stedelijke gemeenten zijn groep ‘landelijk’ gerekend moeten worden.
samengevoegd onder de noemer ‘landelijke Aangezien de gemeente op veel andere kenmerken
gemeenten’. In het rapport wordt steeds een wel het beeld van een stedelijke gemeente
vergelijking gemaakt met alle matig en sterk vertoont, is Vianen in dit onderzoek tot de groep
stedelijke gemeenten en de weinig en niet ‘stedelijk’ gerekend. In de grafieken zullen de
stedelijke gemeenten in Nederland. Deze vormen stedelijke gemeenten en landelijke gemeenten in
het referentiegebied in het onderzoek. de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en
Nederland als volgt benoemd worden:

Leeswijzer
In de hoofdstukken 2 (People), 3 (Profit) en 4
(Planet) wordt ingegaan op de sociaal-culturele,
economische en ecologische kwaliteit van de regio
Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. Er wordt
ingegaan op de scores van de betreffende P en van
de onderliggende voorraden en indicatoren.
Opvallende uitkomsten worden verder uitgediept
door middel van extra data-analyses. In hoofdstuk 5
wordt de balans voor de Triple P opgemaakt en
worden de interactie-effecten belicht. In hoofdstuk
6 komen de workshops en bijeenkomsten met 9
lokaal betrokken personen aan de orde waarna in
hoofdstuk 7 de conclusies worden gegeven.
Het rapport bevat twee bijlagen: een overzicht van
de gebruikte indicatoren in de Triple P-monitor (I)
en een overzicht van de deelnemers aan de
interviews en (workshop)bijeenkomsten (II).


1
Een gemeenschappelijke regeling (WGR) is een
samenwerkingsverband tussen openbare lichamen (provincies,
gemeenten of waterschappen) onderling of tussen openbare
lichamen en andere rechtspersonen met als doel de behartiging
van gemeenschappelijke belangen.

2 People

2.1 Inleiding westerse allochtonen in de bevolking. Daarnaast
gaat het hier om ‘zachte’ indicatoren, die aangeven
In de Triple P-methode staat ‘people’ voor de hoe de mens in het leven staat. Politieke en
duurzaamheid van een gebied op sociaal terrein. religieuze overtuigingen spelen hierbij een rol.
De bevolking in dat gebied is de drager van deze Deze worden vertegenwoordigd door het aandeel
sociale duurzaamheid. De samenstelling en de van de stemmen dat protestpartijen bij de
onderlinge verbondenheid van de bevolking verkiezingen door de Tweede Kamer hebben
bepalen in hoeverre onze samenleving in de behaald.
huidige vorm kan blijven voortbestaan. Daarnaast
wordt de sociale kwaliteit beïnvloed door de beide De voorraad sociale cohesie gaat in op de maat-
andere kwaliteiten, ‘profit’ en ‘planet’ schappelijke samenhang in de regio. Sociale
(connectoren). Vanuit economisch perspectief cohesie geeft de mate van binding tussen de
10 biedt het bedrijfsleven werk en voorzieningen aan individuen weer. Zonder die binding kan geen
de bevolking. Vanuit ecologisch perspectief biedt sprake zijn van een samenleving. Indicatoren voor
de omgeving de fysieke ruimte aan de bevolking sociale cohesie, zoals het aandeel van de bevolking
om te wonen en de activiteiten die daarbij horen. dat participeert in vrijwilligerswerk of kerkelijke
De kwaliteit ‘people’ stoelt daarom op vier activiteiten en de opkomst bij verkiezingen voor de
voorraden: (1) bevolkingssamenstelling, (2) sociale Tweede Kamer, geven enerzijds inzicht in de mate
cohesie, (3) werk en voorzieningen en (4) waarin de inwoners van een gebied met elkaar
woonomgeving. omgaan. Anderzijds gaat het bij sociale cohesie ook
om de wijze waarop mensen samenleven. Daarvan

De voorraad bevolkingssamenstelling geeft niet zijn het aandeel van echtscheidingen ten opzichte
alleen een indruk van het karakter van de bevolking van het totaal aantal huwelijken en het aantal
in een regio, maar vormt ook een indicatie van de misdrijven per inwoner indicaties.
duurzaamheid van de samenleving. Daarbij gaat
het voor een deel om ‘harde’ indicatoren, die niet Het bedrijfsleven vervult als connector voor de
of slechts beperkt door het individu te beïnvloeden inwoners van een gebied twee verschillende rollen.
zijn, zoals leeftijd, herkomst, welvaart, opleidings- De kwaliteit ‘profit’ heeft daardoor op twee
niveau en gezondheid. Een samenleving die zorgt manieren invloed op de kwaliteit ‘people’. In de
voor een volgende generatie en investeert in eerste plaats voorzien bedrijven en instellingen in de
gezondheid en opleiding lijkt duurzamer dan een behoefte aan producten en diensten op allerlei ge-
samenleving die wordt gekenmerkt door sociale bied. Het aanbod aan winkels, cultuurinstellingen en
achterstanden en vergrijzing. Indicatoren zijn dan zorginstellingen vormt daarvoor de indicator. Daar-
ook het aandeel jongeren (groene druk), het naast biedt het bedrijfsleven werkgelegenheid aan
aandeel ouderen (grijze druk), het aandeel de beroepsbevolking. Deze indicatoren zijn onder-
bijstandsgerechtigden en het aandeel niet- gebracht in de voorraad werk en voorzieningen.

Voor de inwoners van een gebied is de fysieke 2.2 Sociale kwaliteit
ruimte als connector vooral van belang als
woonomgeving. Deze woonomgeving, waarin zich De regio Alblasserwaard-Vijfheerlanden kent een
het dagelijks leven afspeelt, is voor het grootste hoge sociale kwaliteit. De regio scoort dus goed op
deel door de mens gecreëerd. Inwoners van een de kwaliteit ‘people’. Dit geldt zowel voor het
gebied gebruiken hun omgeving om te wonen, stedelijke als landelijke deel van de regio. Als we
om zich te verplaatsen, om te werken en om te kijken naar de onderliggende voorraden blijkt dat
recreëren. Het aandeel van het areaal wonen, het deze positieve score voortkomt uit de sterke sociale
areaal recreatie en het areaal infrastructuur is cohesie en de gunstige bevolkingssamenstelling.
daarom een goede indicator voor de mogelijk- De sociale kwaliteit in het landelijke deel van de
heden die de fysieke ruimte biedt aan de inwoners regio wordt gedrukt voor het aanbod van
van een gebied. werkgelegenheid en voorzieningen in dit deel van
de regio.
In dit hoofdstuk wordt de score van de regio
Alblasserwaard-Vijfheerenlanden gepresenteerd Figuur 2.1 laat de totaalscore van alle voorraden
voor de kwaliteit ‘people’ en voor de vier voorraden behorende tot de kwaliteit ‘people’ zien. Het
die daaraan ten grondslag liggen: bevolkings- vervolg van de paragraaf gaat in op de scores van
samenstelling, sociale cohesie, afzet- en arbeids- de voorraden en de onderliggende indicatoren.
markt en milieubelasting. Vervolgens worden enkele
opvallende scores binnen deze kwaliteit uitgediept Bevolkingssamenstelling
aan de hand van aanvullende data en informatie uit De bevolkingssamenstelling van de regio draagt 11
bestaande studies en rapporten. De laatste positief bij aan de sociale kwaliteit van het gebied.
paragraaf van dit hoofdstuk biedt een beknopte Vier van de vijf indicatoren laten een opvallend
samenvatting van de belangrijkste resultaten van dit positieve score zien.
hoofdstuk en geeft een overzicht van de sterke en
zwakke punten van de sociale kwaliteit van de regio Zo wordt de regio onder meer gekenmerkt door
Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. een hoge groene druk. Dit cijfer geeft de

Figuur 2.1: Figuur 2.2: Triple P, regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
People, scores per voorraad Bevolkingssamenstelling, scores voor indicatoren

Bron: Rabobank Bron: Rabobank


verhouding tussen het aantal jongeren (tot 20 jaar) positief bij aan de kwaliteit van dit gebied omdat
ten opzichte van het werkende deel van de de beroepsbevolking hier in verhouding iets
12 bevolking (20-65 jaar) en vormt een indicatie van minder ouderen hoeft te onderhouden dan
de verhouding tussen de toekomstige en huidige gemiddeld in landelijke gebieden. In het stedelijke
beroepsbevolking. De jongeren van nu zijn immers deel is dit juist andersom en is de grijze druk
de beroepsbevolking van de toekomst. De grijze relatief hoog.
druk (het aantal 65-plussers ten opzichte van de
leeftijdsklasse 20-65 jaar) ligt in het landelijke deel Figuur 2.3 laat de ontwikkeling van de grijze druk in
van de regio iets lager dan gemiddeld. Dit draagt de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en de

Figuur 2.3: Figuur 2.4
Ontwikkeling grijze druk sinds 2000 Stemgedrag, 2006

Bron: CBS, bewerking Rabobank Bron: WDM, bewerking Rabobank

referentiegemeenten sinds 2000 zien. Het valt op leeftijdsverdeling van het gebied nu steeds meer
dat de grijze druk in het landelijke deel van de richting het landelijke gemiddelde. Paragraaf 2.3
regio minder snel is gegroeid dan in de gaat verder in op de bevolkingsontwikkeling
referentieregio’s. Terwijl in de stedelijke gemeenten van de regio.
van de regio de grijze druk de afgelopen jaren juist
relatief sterk is toegenomen. Het aantal 65-plussers Verder valt in de bevolkingssamenstelling van de 13
is hier sterker gestegen dan in de referentieregio op dat het aandeel huishoudens dat moet
gemeenten terwijl de groei van de leeftijdsklasse leven van een bijstandsuitkering lager ligt dan
20-64 jaar is achtergebleven. gemiddeld in vergelijkbare gebieden. Ook dit is
Per saldo vergrijst de bevolking in de regio als gunstig voor de sociale kwaliteit van het gebied.
geheel relatief snel. Terwijl voorheen het gebied Hetzelfde geldt voor het aandeel niet-westerse
veel jongeren telde en weinig ouderen, gaat de allochtonen dat woonachtig is in de regio.

Sociale cohesie, scores voor indicatoren Werk & voorzieningen, scores voor indicatoren



Het meest opvallend is de positieve score van de Wat het meest opvalt, is de grote religieuze
regio op het aantal ‘proteststemmen’. Het aandeel activiteit in het gebied. De religieuze activiteit is
van protestpartijen in de landelijke verkiezingen is bepaald door middel van het aandeel inwoners dat
een indicatie van de onvrede onder de bevolking een kerk bezoekt. Het kerkbezoek in de regio
over het maatschappelijk bestel2. Protestpartijen Alblasserwaard-Vijfheerenlanden ligt beduidend
komen veelal voort uit een kritische opstelling ten hoger dan in de referentiegemeenten (30% versus
aanzien van de bestaande maatschappelijke orde. 17%). Dit geldt zowel voor het stedelijke als
In gemeenten met een groot aandeel van landelijke deel van de regio. Hoewel in stedelijke
bijvoorbeeld de SP en de Partij voor de Dieren is de gebieden doorgaans minder kerkbezoek
onvrede over de maatschappelijke orde plaatsvindt dan in landelijke gebieden, ligt het
waarschijnlijk groter dan in gemeenten waar deze kerkbezoek in het stedelijk deel van deze regio zelfs
partijen een klein aandeel hebben. Het aandeel van hoger dan gemiddeld in landelijk Nederland.
protestpartijen is in Alblasserwaard-
Vijfheerenlanden erg laag. Uit figuur 2.6 blijkt dat Verder neemt in het landelijke deel van de regio
vooral de SP nauwelijks stemmen trekt in dit deel het vrijwilligerswerk een belangrijke plek in. De
van ons land. De Christen Unie en SGP zijn juist erg regio wordt dan ook gekenmerkt door een grote
populair. maatschappelijke betrokkenheid. Dit blijkt
bijvoorbeeld ook uit de opkomst bij verkiezingen
Sociale cohesie die in de regio opvallend hoog is.
In figuur 2.5 worden de waarden van de
14 onderliggende indicatoren voor de voorraad Uit landelijk onderzoek blijkt dat een groot aantal
‘sociale cohesie’ weergegeven. Op deze voorraad vrijwilligers te vinden is onder de regelmatige
behaalt de regio de hoogste scores. In zowel het kerkgangers. Van de mensen die aangesloten zijn
stedelijke als het landelijke deel van de regio is de bij een kerk, doet 45% vrijwilligerswerk. Dit blijkt
sociale cohesie in alle opzichten sterker dan in de ook zo te zijn in de gemeenten in de
referentiegemeenten. Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. Onder de mensen
die niet lid zijn van een kerk zijn minder vrijwilligers
dan onder mensen die wel lid zijn van een kerk3.

Figuur 2.7: Verder valt op dat in het gebied weinig misdrijven
Pendel, 2005 worden gepleegd en dat het aantal
echtscheidingen relatief laag ligt. Zo werd in de
regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden in 2006
gemiddeld iets meer dan een derde van de
huwelijken beëindigd terwijl dit in de
referentiegemeenten 45% was. Beide scores dragen
positief bij aan de sociale kwaliteit van het gebied.

Werkgelegenheid en voorzieningen
De enige voorraad die de hoge sociale kwaliteit van
de regio drukt, is de voorraad ‘werk en
voorzieningen’. Uit figuur 2.6 blijkt dat in de hele
regio zowel het voorzieningenaanbod als de
Bron: CBS, bewerking Rabobank werkgelegenheid beperkt is.

Vooral het landelijke deel van de regio oefenen zij een grote trekkracht uit op de
Alblasserwaard-Vijfheerenlanden biedt de beroepsbevolking en consumenten in de regio
bewoners weinig werkgelegenheid (uitgedrukt in Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. Daarnaast
banen ten opzichte van de beroepsbevolking), behoort het grootste deel van de Alblasserwaard-
winkels, zorginstellingen en culturele instellingen Vijfheerenlanden tot het Nationaal Landschap
(uitgedrukt in aantal voorzieningen per hoofd Groene Hart. Algemene beleidsuitgangspunten
van de bevolking). Hierdoor is de bevolking in dit voor dit gebied zijn het zoveel mogelijk beperken
deel van de regio voor zowel hun werk als voor van nieuw stedelijk ruimtebeslag en het
het voorzieningenaanbod aangewezen op andere openhouden en verbeteren van de kwaliteit van
gebieden. Aangezien het stedelijke deel van de de groene ruimte. Dit brengt zijn beperkingen
regio op deze indicatoren ook niet beter scoort mee voor de ontwikkeling van economische
dan gemiddeld, kunnen we concluderen dat de activiteiten in het gebied.
steden in de regio het beperkte voorzieningen-
aanbod in landelijk gebied niet compenseren. De Volgens de Sociale Structuurschets (2004) is het
inwoners van zowel het landelijke als het stedelijke beperkte aantal winkels het grootste knelpunt
deel van de regio zijn hiervoor dus aangewezen op als het gaat om het voorzieningenniveau. Een
het aanbod van voorzieningen en werkgelegenheid flink aantal mensen in de regio geeft aan dat ze
elders (zoals in Rotterdam, Utrecht en Dordrecht). winkels missen in de eigen buurt of kern of dat
Dit heeft tot gevolg dat er zowel arbeid (in de vorm ze zich zorgen maken om het voortbestaan van
van pendel) als koopkracht (bestedingspotentieel) de huidige winkels. Inwoners van de kleine kernen
afvloeit naar gebieden buiten de eigen regio. realiseren zich dat niet alle voorzieningen in 15
eigen woonplaats kunnen bestaan. Wel geven de
Deze afvloeiing is een consequentie van de ligging inwoners enkele voorzieningen aan die naar hun
van de regio. De regio wordt immers ingesloten idee in elke kleine kern aanwezig zouden moeten
door grootstedelijke gebieden die vanzelfsprekend zijn. Het gaat dan om een winkel voor de dagelijkse
het meeste te bieden hebben als het gaat om boodschappen, een basisschool, openbaar vervoer,
werkgelegenheid en voorzieningen. Hiermee een huisarts en een ontmoetingspunt (zoals een

Woonomgeving, scores voor indicatoren Grondgebruik, 2003

Bron: Rabobank Bron: CBS Bodemstatistiek, bewerking Rabobank


16

dorpshuis). De voorzieningen die men van iets bijvoorbeeld sterk op de Zuid-Hollandse
minder groot belang acht maar toch zeer gewenst, gemeenten Leerdam en Gorinchem georiënteerd.
zijn in alle kernen: een bank/pinautomaat,
sportvoorzieningen, jeugdvoorzieningen, Woonomgeving
activiteiten voor ouderen en een bibliotheek4. Ten slotte biedt de voorraad ‘woonomgeving’
inzicht in het deel van de fysieke ruimte dat voor

De beperkte werkgelegenheid in de regio wordt de bevolking gebruikt wordt om te wonen, om zich
bevestigd in figuur 2.9. Hierin wordt aangegeven te verplaatsen en om te recreëren. Dan blijkt dat de
waar de bevolking werkt: in de eigen gemeente, regio in dit opzicht de bewoners per saldo
elders in de eigen provincie of buiten de eigen ongeveer evenveel te bieden heeft als vergelijkbare
provincie. Dan blijkt dat in de regio Alblasserwaard- regio’s. Als we kijken naar de onderliggende
Vijfheerenlanden een relatief beperkt deel van indicatoren blijken deze echter niet allemaal
de werkzame beroepsbevolking in de eigen dezelfde richting uit te wijzen.
gemeente werkzaam is. Dit geldt zowel voor de
stedelijke als landelijke gemeenten in de regio. De oppervlakte woongebied5 en de oppervlakte
Tevens blijkt dat zij over het algemeen niet ergens voor recreatie6 blijkt in de regio iets kleiner te zijn
anders in de eigen provincie werken maar zelfs dan gemiddeld in vergelijkbare regio’s. In figuur 2.9
daar buiten. zien we bovendien dat de regio zeer weinig bos en
Vaak gaat het hierbij wel om gemeenten die in het natuur heeft. Het overgrote deel van de fysieke
grensgebied met een andere provincie liggen. ruimte in Alblasserwaard-Vijfheerenlanden is in
Zo is de beroepsbevolking van Lingewaal gebruik als landbouwgrond. Daarnaast valt de

grote hoeveelheid binnenwater op. De regio er steeds meer sluipverkeer. Dat heeft invloed op
onderscheidt zich hiermee van vergelijkbare de leefomgeving van de kleinere dorpskernen en
gebieden. op de bereikbaarheid van de bedrijven. Dit is
aanleiding geweest om een gebiedsprofiel op te
Ten behoeve van de woonomgeving hebben de stellen. Behalve de gemeenten uit de regio
inwoners van de streek alleen voor verkeer relatief Alblasserwaard-Vijfheerenlanden waren ook de
veel ruimte tot hun beschikking. De oppervlakte gemeenten Alblasserdam, Papendrecht, Sliedrecht,
bestemd voor spoor-, wegen vliegverkeer is zowel de provincie Zuid-Holland en Rijkswaterstaat
in het landelijke als stedelijke deel van de regio (directie Zuid-Holland) hierbij betrokken. Samen
relatief groot. Hoewel het landelijke deel van de zoeken zij naar oplossingen. Verder is in 2007
regio niet optimaal is ontsloten (noch over de weg, gestart met de ontwikkeling van de stationslocaties
noch met het openbaar vervoer) wordt het gebied in de gemeenten langs de Merwede-Lingelijn.
wel omringd en doorkruist door een aantal Bovendien worden er op diverse locaties haltes
snelwegen (de A15, de A27 en de A2), provinciale bijgebouwd.
wegen (N214 en N216) en een spoorlijn (de
Merwede-Lingelijn tussen Dordrecht en
Geldermalsen) die een relatief groot deel van de 2.3 Bevolkingsontwikkeling en
ruimte voor hun rekening nemen. woningbouw

Ten behoeve van de ontsluiting van de regio over Bevolkingsprognose
de weg en met het openbaar vervoer is er een De bevolking van de regio Alblasserwaard- 17
breed bestuurlijk overleg dat zich toelegt op de Vijfheerenlanden is de afgelopen 10 jaar minder
verkeers- en vervoersvragen in Alblasserwaard- snel gegroeid dan landelijk (2,9% versus 4,8%).
Vijfheerenlanden. Belangrijke aandachtspunten zijn Op korte termijn zal de bevolkingsgroei overgaan
de capaciteitsproblemen op de A15 en A27 en de in krimp. Tot 2020 zal de bevolking van de regio
Merwede-Lingelijn. De rijkswegen A15 en A27 met 2% afnemen terwijl in de referentieregio’s nog
slibben immers steeds meer dicht. Daardoor komt sprake zal zijn van een (beperkte) groei van 2%.

Bevolkingsprognose per leeftijdsklasse tot 2020 Aantal kamers van nieuwbouwwoningen, 2000 - 2007

Bron: Primos, bewerking Rabobank Bron: CBS , bewerking Rabobank


Minder geboorte, meer sterfte en een fors negatief passend en sterk imago zijn nodig om mensen
binnenlands migratiesaldo liggen hieraan ten naar de regio toe te trekken.
grondslag. Vooral de leeftijdsklasse 30 t/m 44 jaar
zal krimpen wat ook zijn negatieve uitwerking Woningbouw
heeft op het aantal kinderen. Het aandeel De gepresenteerde bevolkingsprognose komt voor
65-plussers zal in 2020 even groot zijn als in de een deel voort uit het migratiegedrag van de
rest van Nederland (circa 20%). De bevolkings- bevolking. De afgelopen jaren zijn veel jongeren
prognose tot 2020 staat weergegeven in (15-25 jaar) weggetrokken uit de Alblasserwaard-
figuur 2.10. Vijfheerenlanden en dan vooral uit de landelijke
gemeenten. Jongeren kiezen er vaak voor om
Een bevolkingskrimp gaat samen met een krimp een regio te verlaten als er geen geschikt woning-
van voorzieningen en de economie in het aanbod is, ze werk of opleiding hebben gevonden
algemeen, of er moet een sterke productiviteits- in de stad of de voorzieningen van de stad beter
verhoging of toename van de arbeidsparticipatie aansluiten bij hun behoefte. Als we kijken naar de
tegenover staan. Is deze bevolkingskrimp nu woningbouwontwikkelingen in de regio
onvermijdelijk? Dat is niet het geval. Deze Alblasserwaard-Vijfheerenlanden zien we dat hier
prognoses zijn gebaseerd op de huidige tussen 2000 en 2007 relatief weinig nieuwbouw
leeftijdsopbouw, migratiepatronen en ook heeft plaatsgevonden7. Dit geldt zowel voor het
woningbouwplannen in de regio. Vaak zien we stedelijke als landelijke deel. Bovendien blijkt dat
dat gemeenten op basis van bevolkingsprognoses er relatief veel grote woningen (met 5 of meer
18 besluiten om geen uitgebreide woningbouw- kamers) zijn gebouwd terwijl het aantal kleinere
plannen te maken, terwijl die prognoses juist woningen binnen de nieuwbouw juist achter is
mede zijn gebaseerd op die plannen. gebleven bij het gemiddelde. Noch het
Migratiepatronen kunnen worden beïnvloed voorzieningenaanbod als de woningbouw in de
door onder meer woningbouw. Woningbouw regio dragen op dit moment bij aan de binding van
alleen is natuurlijk niet voldoende. Hoogwaardige de jongere generaties. Terwijl uit de
werkgelegenheid, een prettig woonklimaat en een woonwensenenquête naar voren komt dat zo’n
50 à 60% van de jongeren in de kleinere
gemeenten graag een woning wil in de

Figuur 2.12: eigen gemeente8.
Migratie saldo regio, 1998 - 2007
De Regionale Structuurvisie9 zet de opgaven voor
de regio tot 2015 met betrekking tot wonen uiteen.
Hierin wordt onder andere aangegeven dat de
regio wil zorgen voor voldoende huisvesting van
aan de regio gebonden inwoners. Hoewel in de
regio al jaren sprake is van een negatief
migratiesaldo (zie figuur 2.12) luidt de doelstelling
in de Structuurvisie migratiesaldo nul (opvangen
natuurlijke aanwas). Naast zorg voor jongeren en
startende huishoudens geeft men aan dat
bijzondere inspanningen nodig zijn voor de
doelgroep ouderen. Men wil het aanbod voor
Bron: CBS, bewerking Rabobank ouderen uitbreiden deels door nieuwbouw en

deels door aanpassing van de bestaande deafspraken met betrekking tot de Regionale
woningvoorraad. Hierbij wil men bovendien Woonvisie verder uitgewerkt en vastgelegd. Door
aandacht besteden aan de woon-zorgbehoefte. middel van een jaarlijkse woonmonitor worden
Ten slotte wordt in de Structuurvisie gewezen bereikte resultaten en de planning voor volgende
op de mogelijkheid van herstructurering met als jaren geregistreerd.
doel vernieuwing van verouderd woningbestand,
het meer geschikt maken van de woningvoorraad
voor ouderen en differentiatie van eenzijdige 2.4 Samenvatting: ‘People’
buurten en wijken.
De regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden kent een
Vervolgens wordt in de Regionale Woonvisie (2005) hoge sociale kwaliteit. Dit is vooral te danken aan
voortgeborduurd op de in de Regionale de sterke sociale cohesie van de regio. Onder de
Structuurvisie ingeslagen weg. Hierin wordt bevolking is sprake van een grote maatschappelijke
aangegeven dat de huishoudens met een laag betrokkenheid. Qua consumentenvoorzieningen en
inkomen (de primaire doelgroep), de starters op de werkgelegenheid heeft de regio de inwoners vooral
woningmarkt en de ouderen (met name degenen in het landelijke deel niet zo veel te bieden.
die behoefte krijgen aan extra dienstverlening of Doordat jongeren wegtrekken en de bevolking
voorzieningen in en nabij de woning, en mensen vergrijst, zal het draagvlak voor deze voorzieningen
met een zorgvraag) aandacht behoeven. In het in de toekomst verder afnemen.
Uitvoeringsprogramma Wonen (2008) worden
19

2 Het aandeel van deze partijen bij lokale verkiezingen is hier niet
relevant. Bij lokale verkiezingen spelen in praktisch alle gemeenten
lokale partijen een grote rol.
3
Bron: Sociale structuurschets Alblasserwaard-Vijfheerenlanden.
SGOB, 2004.
4
Bron: Sociale structuurschets Alblasserwaard-Vijfheerenlanden.
SGOB, 2004.
5
Terrein met bestemming wonen; primaire voorzieningen als
(buurt)winkels, scholen voor kleuter- en basisonderwijs;
bijkantoren van o.a. banken; groenvoorziening kleiner dan
1 hectare; straten en parkeerplaatsen; ervan, tuinen; trapveldjes
en speelplaatsen; woonwagenkamp.
6
Recreatie; Park en Plantsoen; Sportterrein; Volkstuin;
Dagrecreatief terrein; Verblijfsrecreatie.
7
Gedefinieerd als het aantal nieuwbouwwoningen ten opzichte van
de totale woningvoorraad.
8
Bron: Regionale Woonvisie Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, 2005.
9
Bron: Regionale structuurvisie Alblasserwaard-Vijfheerenlanden –
Authentiek & Vernieuwend, 2004.

3 Profit

3.1 Inleiding banen per onderneming zijn daarom indicatoren
voor welvaartscreatie.
In de Triple P-methode staat ‘profit’ voor de Het midden- en kleinbedrijf is bovendien sterk
duurzaamheid van een gebied op economisch innovatief en ook daarom van belang voor
terrein. Het bedrijfsleven in dat gebied is de drager economische duurzaamheid. Innovatie geeft de
van deze economische duurzaamheid. De mate mate weer waarin het bedrijfsleven zich aanpast
waarin het regionale bedrijfsleven welvaart aan de voortdurend veranderende
genereert en zich op veranderingen voorbereidt, omstandigheden. Dit ‘fit’ zijn van het bedrijfsleven
zijn van grote invloed op het voortbestaan van uit zich in het algemeen in investeringen.
deze welvaart. Daarnaast wordt de economische Investeren staat immers gelijk aan het uitstellen van
kwaliteit beïnvloed door de beide andere het uitkeren van bedrijfsopbrengsten aan
kwaliteiten, ‘people’ en ‘planet’ (connectoren). aandeelhouders en werknemers ten behoeve dan
20 Van sociaal perspectief vormt de bevolking van toekomstige opbrengsten. In het bijzonder vinden
een regio de afzet- en arbeidsmarkt voor het investeringen plaats in activiteiten die op speur- en
bedrijfsleven. Vanuit ecologisch perspectief is de ontwikkelingswerk zijn gericht. Daarnaast is ook de
regionale economie afhankelijk van hetgeen de creatie van een geheel nieuwe onderneming een
fysieke ruimte in de regio te bieden heeft. De vorm van innovatie. Indicatoren voor innovatie zijn
kwaliteit ‘profit’ stoelt daarom op vier voorraden: daarom het aandeel van speur- en ontwikkelings-
(1) welvaartscreatie, (2) innovatie, (3) afzet- en activiteiten in de werkgelegenheid, de omvang van
arbeidsmarkt en (4) natuurlijke hulpbronnen. investeringen ten opzichte van de omzet
(investeringsratio) en het aantal startende

De voorraad welvaartscreatie geeft niet alleen een ondernemers ten opzichte van de omvang van
indruk van de huidige economische leefbaarheid, de beroepsbevolking.
maar vormt ook een indicatie voor de
duurzaamheid van de welvaart op lange termijn. De bevolking vervult als connector op economisch
Een gezond bedrijfsleven is productief en flexibel gebied twee verschillende rollen. De kwaliteit
en heeft daardoor ‘vlees op de botten’ voor ‘profit’ wordt daardoor op twee manieren
mindere tijden. Productiviteit speelt een rol op het beïnvloed door de kwaliteit ‘people’. In de eerste
niveau van de individuele werknemer en op het plaats vormt de bevolking in een gebied de
niveau van ondernemingen en het bedrijfsleven als afzetmarkt voor het (regionale) bedrijfsleven. In dit
geheel. Flexibiliteit blijkt voor een deel uit de plaats verband zijn de bevolkingsdichtheid en de welvaart
die het midden- en kleinbedrijf in de economie (uitgedrukt in inkomensniveau) belangrijke
inneemt. Een groot bestand aan kleine onder- indicatoren. Naarmate een gebied meer inwoners
nemingen blijkt vaak een sterkere economische telt en de welvaart van die inwoners groter is,
basis dan een klein aantal grote ondernemingen. speelt dat gebied immers een belangrijkere rol als
Arbeidsproductiviteit, winstgevendheid en aantal afzetmarkt. Daarnaast voorziet de bevolking in

arbeidskrachten die voor economische activiteiten aan de hand aanvullende data en informatie uit
noodzakelijk zijn. Voor de rol die een gebied speelt bestaande studies en rapporten. De laatste
als arbeidsmarkt, zijn de omvang van de paragraaf van dit hoofdstuk biedt een beknopte
beroepsbevolking en het gemiddelde samenvatting van de belangrijkste resultaten van
opleidingsniveau belangrijke indicatoren. De eisen dit hoofdstuk en geeft een overzicht van de sterke
die aan de kennis en kunde van werknemers en zwakke punten van de economische kwaliteit
worden gesteld, worden immers steeds hoger. van de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden.

De fysieke ruimte voorziet als connector het
bedrijfsleven van natuurlijke hulpbronnen 3.2 Economische kwaliteiten
(grondstoffen). Bij deze natuurlijke hulpbronnen
gaat het in de eerste plaats om ruimte voor De economische kwaliteit van de regio
productiefaciliteiten. Voor de landbouw kan het Alblasserwaard-Vijfheerenlanden is net iets hoger
aandeel van het landbouwareaal in het totale dan gemiddeld in de referentieregio’s. Dit geldt
oppervlak als indicator dienen, voor het overige zowel voor het stedelijke als landelijke deel van de
bedrijfsleven dient het aandeel bedrijventerrein regio.
als indicator. Daarnaast voorziet de kwaliteit ‘planet’
in grondstoffen voor de productieprocessen in De regio heeft een lage welvaartscreatie maar is
het bedrijfsleven. wel innovatief. Het landelijke deel wordt bovendien
gekenmerkt door een gunstige afzet- en
In dit hoofdstuk wordt de score van de regio arbeidsmarkt. Het stedelijke deel heeft juist een 21
Alblasserwaard-Vijfheerenlanden gepresenteerd minder gunstige afzet- en arbeidsmarkt maar is wel
voor de kwaliteit ‘profit’ en voor de vier voorraden rijkelijk voorzien van natuurlijke hulpbronnen.
die daaraan ten grondslag liggen: welvaartscreatie,
innovatie, afzet en arbeidsmarkt en natuurlijke Welvaartscreatie
hulpbronnen. Vervolgens worden enkele Als eerste kijken we naar de scores voor
opvallende scores binnen deze kwaliteit uitgediept welvaartscreatie. De enige positieve uitkomst voor

Profit, scores voor voorraad Welvaartscreatie, scores voor indicatoren



de regio in dit opzicht is de gemiddelde sectoren in de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden in
bedrijfsgrootte die relatief laag ligt en daarmee dit opzicht minder goed presteren dan hun
gunstig bijdraagt aan de welvaartscreatie. Met de concurrenten in de rest van Nederland. Hierbij valt
scores voor de andere twee indicatoren komt de vooral de lage arbeidsproductiviteit van de
regio wat minder goed uit de verf: het bedrijfsleven industrie in de regio opvalt. De lage winstmarges
realiseert relatief lage brutowinstmarges en de (brutowinst als aandeel van de omzet) in de regio
arbeidsproductiviteit is relatief laag. blijken vooral hun oorsprong te vinden in de
industrie en de bouw. Deze sectoren realiseren in
De regio heeft een sterke bouw-, industrie-, handel- de hele regio een lagere brutowinstmarge dan de
en transportsector die ze te danken heeft aan de sector in Nederland als geheel.
ligging van het gebied bij de monding van de
grote rivieren. Voorbeelden hiervan zijn de Verder blijkt dat het vooral de grote bedrijven
binnenvaartsector en baggerbedrijven in in de regio zijn die ten opzichte van hun
Papendrecht. Maar ook het wegtransport is sterk concurrenten het minst goed presteren (in de zin
vertegenwoordigd. Daarnaast is in Gorinchem de van arbeidsproductiviteit en brutowinst). De
op scheeps- en vliegtuigbouw gerichte metaal-, oorzaak zou kunnen liggen in de exportoriëntatie
machine- en elektrotechnische industrie van deze bedrijven. Een groot deel van de
beeldbepalend. Gorinchem, Vianen en Leerdam bedrijvigheid in de regio staat bloot aan de koude
hebben dankzij hun centrale ligging in het land wind van internationale concurrentie. Dat heeft
een omvangrijke (groot)handelssector. In het noodgedwongen een lage productiviteit en een
22 gehele bezoekgebied zijn ‘stedelijke’ sectoren als lage winstmarge tot gevolg.
horeca en de commerciële en collectieve
dienstverlening sterk ondervertegenwoordigd10. Ten slotte is de gemiddelde bedrijfsgrootte de
enige indicator die wel gunstig bijdraagt aan de
De lage arbeidsproductiviteit en brutowinstmarges welvaartscreatie en daarmee aan de economische
doen zich over nagenoeg de hele breedte van de kwaliteit van de regio. Een bedrijf in de regio
economie voor. Dat wil zeggen dat de meeste Alblasserwaard-Vijfheerenlanden telt gemiddeld 58

Figuur 3.3: Figuur 3.4:
Aantal banen per sector, 2008 Innovatie, scores voor indicatoren

Bron: LISA, bewerking Rabobank Bron: Rabobank

werknemers terwijl bedrijven in de referentieregio’s Daarnaast blijkt het bedrijfsleven in de regio
gemiddeld maar liefst 76 werknemers tellen. Kleine Alblasserwaard-Vijfheerenlanden een hoge
bedrijven zorgen doorgaans voor flexibiliteit en een investeringsratio te hebben (investeringen afgezet
sterke economische basis voor een regio. tegen de toegevoegde waarde). De investerings-
bereidheid bij het bedrijfsleven is dus groot wat
Innovatie gunstig bijdraagt aan de innovativiteit en daarmee
De regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden is economische kwaliteit van het gebied.
innovatiever dan de referentieregio’s. Dit geldt
zowel voor het stedelijke als landelijke deel van de Hoewel er voldoende innovativiteit in de regio
regio. Deze positieve uitkomst heeft de regio te aanwezig is lijkt de regio geen broedplaats van
danken aan het grote aantal starters en de hoge bedrijven die specifiek op producten proces-
investeringsratio bij het bedrijfsleven. innovaties georiënteerd zijn. Dat blijkt uit het
aandeel banen bij bedrijven die zich richten op
In de regio worden veel nieuwe bedrijven gestart speur- en ontwikkelingswerk. Dit aandeel ligt
(uitgedrukt in aantal starters ten opzichte van de hier relatief laag.
omvang van de beroepsbevolking). Startende
ondernemingen vormen doorgaans een essentieel Desondanks geeft de totaalscore op de voorraad
onderdeel van de regionale economie. Nieuwe ‘innovatie’ een gunstig signaal af over de fitheid
bedrijven zorgen voor verjonging en vernieuwing en de dynamiek van het bedrijfsleven waarmee
van de economische structuur. Bovendien zijn de regio in staat is zich aan te passen aan
starters doorgaans een drijvende kracht achter het veranderende economische omstandigheden. 23
innovatieve vermogen van de economie11 en een Innovatie is van belang om vooruit te komen of op
belangrijke bron van werkgelegenheid. Zo komt in zijn minst niet achterop te raken. Het geeft een
Nederland ongeveer 25% van de nieuwe banen impuls aan de regionale economie en zorgt voor
voor rekening van starters12. continuïteit van de bedrijvigheid in een gebied.

Aandeel starters, 1997-2006 Afzet- en arbeidsmarkt, scores voor indicatoren

Bron: KvK bewerking Rabobank Bron: Rabobank


Afzet- en arbeidsmarkt bevolking). Dit hangt samen met de in paragraaf
De afzet- en arbeidsmarkt van de regio 2.2 geconstateerde hoge grijze druk in dit deel van
Alblasserwaard-Vijfheerenlanden laat per saldo een de regio, die aangeeft dat het aandeel 65-plussers
gemiddeld beeld zien. Het landelijke deel van de binnen de bevolking van dit deel van de regio
regio komt in dit opzicht relatief gunstig uit de verf groot is. Bovendien ligt het aandeel
terwijl het stedelijke deel juist iets achterblijft ten hoogopgeleiden in het stedelijke deel van de
24 opzichte van de referentieregio’s. regio lager dan in andere stedelijke regio’s. Dit kan
Uit figuur 3.7 blijkt dat de relatief lage score van het verklaard worden vanuit het ontbreken van hoger
stedelijke deel van de regio wordt veroorzaakt door onderwijs in Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
de indicatoren die de arbeidsmarkt weergeven. waardoor er dus ook geen (ex)-studentenpopulatie
De stedelijke gemeenten in Alblasserwaard- aanwezig is. Bovendien is de zakelijke en financiële
Vijfheerenlanden hebben namelijk een relatief dienstverlening, die doorgaans een hoog opgeleide
kleine beroepsbevolking (als aandeel van de totale beroepsbevolking aantrekken, niet sterk aanwezig.

Figuur 3.7: Figuur 3.8:
Gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden, 2005 Natuurlijke hulpbronnen, scores voor indicatoren


Ook in de Sociale Structuurschets (2004) wordt zelfs in de top 10 van Nederlandse gemeenten met
aangegeven dat het gemiddelde opleidingsniveau de laagste werkloosheid in 2008. Wij verwachten
in de regio per saldo relatief laag is in vergelijking dat deze lage werkloosheid te maken heeft met de
met provinciale en landelijke gegevens. In de sterke arbeidsmoraal en sociale cohesie in het 25
structuurschets wordt hieraan toegevoegd dat dit gebied waarin het ‘werkloos zijn’ niet thuishoort.
aansluit bij de aanwezige werkgelegenheid in de
regio (bijvoorbeeld in de bouw en industrie). Natuurlijke hulpbronnen
De voorraad natuurlijke hulpbronnen biedt inzicht
Opvallend is dat het landelijke deel van de regio in dat deel van de fysieke ruimte dat ter
juist een tegenovergesteld beeld laat zien met een beschikking staat van economische activiteiten. In
grote beroepsbevolking (en relatief lage grijze druk) het landelijke deel van Alblasserwaard-
en vooral veel hoogopgeleiden. Ook het Vijfheerenlanden ligt de ruimte voor natuurlijke
inkomensniveau blijkt hier relatief hoog te liggen. hulpbronnen ongeveer op het gemiddelde niveau. Triple P, regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
Ten opzichte van andere landelijke gemeenten Het stedelijke deel is juist opvallend ruim voorzien
verdient een huishouden in dit deel van de regio van natuurlijke hulpbronnen. Deze hoge score van
maar liefst 9% meer (zie figuur 3.7). Het landelijke het stedelijk gebied is te danken aan het ruime
deel van Alblasserwaard-Vijfheerenlanden lijkt de aanbod landbouwgrond en bedrijventerreinen.
rol te vervullen als suburb van hoogopgeleide
goedverdieners. Dit beeld is gunstig voor de rol van In de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden is
het gebied als afzetmarkt voor de economische driekwart van het totale grondoppervlak in gebruik
activiteiten die er plaatsvinden. voor de landbouw. Van dit landbouwareaal is bijna
70% in gebruik als grasland terwijl dit landelijk nog
In de hele regio ligt overigens de werkloosheid op geen 45% is. Met de veehouderij en fruitteelt vormt
een relatief laag niveau (2,1% in de regio versus de agrarische sector een economische en
3,7% in de referentieregio’s). Vooral in het landelijke beeldbepalende rol in de regio. Hoewel het aantal
deel van de regio ligt deze erg laag namelijk op landbouwbedrijven terugloopt, geldt dit niet voor
1,3%. Vijf van de zeven landelijke gemeenten staan de hoeveelheid landbouwgrond (schaalvergroting).


26

De landbouw blijft een belangrijke drager van het de verkoop van streekeigen producten en
groenblauwe karakter van de streek. aanvullende activiteiten in de sfeer van recreatie,
landschapsbeheer en sociaal-verzorgende
diensten).
3.3 Plattelandstoerisme
Als het gaat om verbrede landbouw in
Door economische, maatschappelijke en politieke Alblasserwaard-Vijfheerenlanden heeft organisatie

veranderingen zoekt de landbouw naar een Den Hâneker een belangrijke rol. De organisatie is
nieuwe positie in het landelijk gebied. De gestart door agrariërs die samen met burgers uit
liberalisering van het Europese landbouwbeleid de streek zich inzetten voor het behoud en de
leidt ertoe dat de veeteelt onder wereldmarkt- verbetering van natuurwaarden en het
condities moet produceren met als gevolg een aantrekkelijker maken van het landschap. Zo zetten
lagere en fluctuerende melkprijs. Schaalvergroting zij zich in op het terrein van plattelandstoerisme,
is tot nu toe het antwoord geweest binnen de streekproducten, educatie en landbouw & zorg.
sector op de noodzaak van een gezonde Als het gaat om agrotoerisme zorgen de
economische bedrijfsvoering. Schaalvergroting verschillende ondernemers gezamenlijk voor de
loopt echter tegen zijn grenzen aan waardoor promotie van hun streek en zetten zich in voor het
nieuwe overlevingsstrategieën worden leefbaar en beleefbaar houden van het platteland.
geïntroduceerd. Zo wordt de agrarische Steeds meer boeren in de regio bieden activiteiten
bedrijfsvoering steeds vaker gecombineerd met aan als rondleidingen, de verkoop van
andere activiteiten: verdieping (zoals de streekproducten, kamperen bij de boer en
biologische melkveehouderij) en verbreding (zoals kinderfeestjes op het erf.

27

Wel wordt door verschillende betrokkenen in de aanwezig met daarin knooppunten voor verhuur
regio aangegeven dat er vanuit het toeristisch- van fietsen en kano’s, maneges en horeca-
recreatieve ondernemerschap in de regio meer uit voorzieningen. Dichtbij de stedelijke randzone
de sector te halen is. Op dit moment lijkt vaak hebben enkele knooppunten zich tot
voorzichtigheid te overheersen waarbij innovatieve opvanggebieden ontwikkeld met bezoekerscentra.
ideeën wel aanwezig zijn maar niet goed worden Een toenemend aantal agrarische bedrijven
doorgezet. Hier is wat dat betreft nog het nodige te ontwikkelt bovendien recreatieve neventakken. Van
winnen. belang voor de samenhang van de routestructuren Triple P, regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
van andere regio’s zijn de veerponten.13
Ook in de brede zin wordt de toeristisch-
recreatieve ontwikkeling van de streek gezien als Behalve over de recreatieve functie van het
een economische drager met groeiperspectieven. landelijke gebied in het algemeen beschikt de
Het centrale open gebied van de Alblasserwaard is regio ook over een aantal specifieke toeristische
van grote recreatieve betekenis voor het trekpleisters. Dat zijn het molencomplex rond
aangrenzende stedelijke gebied. Het Kinderdijk, de vestingsteden langs de rivieren
landschappelijk aantrekkelijke agrarische gebied (Gorinchem, Nieuwpoort, Vianen en Ameide) en
leent zich uitstekend voor recreatief medegebruik de glasstad Leerdam. Naast de eigen toeristische
in de vorm van wandelen, fietsen, kanoën, potentie van deze trekpleisters, vervullen ze volgens
paardrijden, schaatsen etc. Ook de ecologische en de samenwerkende gemeenten ook de functie
cultuurhistorische kwaliteiten dragen bij aan de van toegangspoorten tot de kwaliteiten van het
recreatieve aantrekkelijkheid van het gebied. landelijk gebied. Het beleid van gemeenten is erop
In de regio is een netwerk van recreatieve routes gericht deze toeristische en recreatieve mogelijk-


heden te versterken en verder uit te bouwen, onder tekort aan ruimte voor bedrijfsterreingebonden
andere door de samenhang tussen toegangs- bedrijven en voor kantoren. Met name het
poorten en landelijk gebied te versterken.14 ontbreken van goede locaties voor uitplaatsing van
transportbedrijven en andere hindergevende
Ten behoeve van de ontwikkeling van het toerisme bedrijven in de kernen of het landelijk gebied is
hebben de gemeenten in de regio samen met de een zwaar knelpunt. Ook in kwalitatieve zin blijkt
Kamer van Koophandel een gezamenlijke visie op het huidige aanbod bedrijventerrein onvoldoende
toerisme en recreatie ontwikkeld: Groeipad in de aan te sluiten bij de vraag. Het aanbod is vooral
Polder15. In het Toeristisch Actieplan wordt vanuit gemengd terrein terwijl de vraag voor een derde
een analyse van kansen en bedreigingen een aantal bestaat uit hoogwaardige locaties. Om te voorzien
uitdagingen (groeimogelijkheden) voor de in de bedrijventerreinbehoefte wil de regio een
toeristische ontwikkeling van de regio gegeven. aantal locaties met (sub-)regionale functies
Ook hier is één van de thema’s de populariteit van ontwikkelen.17
agrotoerisme. Verder ziet men onder andere het
toenemende aantal ouderen als belangrijke In de economische visie die voor de regio is
doelgroep en het enorme potentieel aan opgesteld (Vernieuwend Vakmanschap, 2002)
recreanten dat in de dichtbevolkte gebieden rond wordt aangegeven dat de maakindustrie
de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden woont. (scheepsbouw, metaal, beton- en bouwproducten,
Ten slotte wil men zich richten op de zakelijke glas en voedings- en genotmiddelen) een
markt voor zowel logies als bijeenkomsten en wil belangrijk speerpunt is voor de regio en dat deze
28 men overnachtingsmogelijkheden bieden voor tevens de economische motor is voor toeleverende
korte vakanties. diensten (zoals technische en zakelijke
dienstverlening, transport en logistiek en onderwijs
Door het verbeteren van de samenwerking en een en vakopleidingen). De regio wil de grote lokale
goede aansluiting tussen het toeristisch-recreatieve logistieke- en handelsondernemingen op
aanbod enerzijds en de veranderende vraag van bedrijventerreinen nabij de hoofdinfrastructuur
de consument en de zakelijke markt anderzijds, (A15 en A27) bundelen. Reden hiervoor is niet
zouden de kansen verzilverd moeten kunnen alleen het milieu maar ook vanwege economische
worden.16 meerwaarde en doelmatig ruimtegebruik

(verkeersontsluiting). Hiervoor is de locatie
Schelluinen-West aangewezen. De ontwikkelingen
3.4 Bedrijventerreinen die hier plaatsvinden worden verderop in deze
paragraaf nader toegelicht.
Het stedelijke deel van de regio beschikt over een
ruim aanbod bedrijventerreinen. De grootschalige Daarnaast wenst de regio voorzieningen voor groei
terreinen zijn vooral gelegen langs de rivieren waar van watergebonden bedrijvigheid en
het beeld wordt bepaald door ruimte-intensieve gecombineerd wegen watervervoer. In dit
bedrijvigheid zoals scheepsbouw en verband is ook uitbreiding van de
betonindustrie. containerterminal in Gorinchem van belang
(Avelingen-Oost). Verder geeft de regio aan dat
Van de totaal 1.000 hectare netto bedrijventerrein rekening moet worden gehouden met een verdere
die de regio telt, is echter al meer dan 90% tertiairisering van de economie, waaronder
uitgegeven. In de regio zijn dan ook dringend technische en financieel-administratieve diensten
aanvullende bedrijvenlocaties nodig. Er is een ten behoeve van de bedrijvigheid in de regio en

nabije omgeving, maar ook zakelijke krijgen hier alle ruimte om ook in de toekomst te
dienstverlening met een bredere scope. Deze groeien. Dit terrein is gunstig gelegen bij de
verbreding van de economische structuur vraagt snelwegen A15 en A27, zodat de vrachtwagens
ook om ruimte voor kantoren.18 minder kilometers maken in de polder en door de
Er wordt in de visie gekozen voor het versterken en stad- en dorpskernen. In samenspraak met de
selectief verbreden (bijvoorbeeld toerisme en provincie Zuid-Holland hebben de gemeenten
zakelijke diensten versterken) van de economische deze locatie aangewezen voor een bedrijventerrein
structuur. Er worden daarbij ruimtelijke keuzes waar transportbedrijven zich samen vestigen.
gemaakt: enerzijds een open binnengebied met
beperkte economische ontwikkelingen, anderzijds De locaties die vrijkomen na de bedrijfsverplaatsing
een verdere economische versterking aan de krijgen een nieuwe bestemming. Het landschap
randen. Duurzaamheid en intensiteit zijn voor wordt hersteld en waar mogelijk is de bouw van
beide gebieden kernbegrippen.19 nieuwe woningen gepland. De kwaliteit van het
landschap staat voorop. De beleving van het ruime
In 2007 heeft de regio een Bedrijventerreinen- polderlandschap is het uitgangspunt. De nieuwe
strategie laten opstellen waarin de regionale woningen mogen de zichtlijnen niet verstoren. Met
opgave voor bedrijventerreinen verder wordt het bouwen van woningen – in samenhang met
uitgewerkt. het landschap – wordt de verplaatsing van de
bedrijven gefinancierd. Het geheel aan
Schelluinen-West nieuwgebouwde woningen plus aanvullende
In het gebied Alblasserwaard-Vijfheerenlanden zijn subsidies maakt dit plan kostendekkend. 29
altijd al veel bedrijven voor transport en logistiek
geweest en zij zijn hier van groot economisch Voor de vrachtwagens die in het openbaar gebied
belang. De bedrijven liggen verspreid over de regio geparkeerd worden, is een oplossing gevonden in
gevestigd op locaties waar ze niet meer kunnen de aanleg van vier of vijf parkeerterreinen. Op
uitbreiden. De vele kleine bedrijventerreinen en grond van de Algemeen Plaatselijke Verordening
geparkeerde vrachtwagens ontsieren het van (APV) is het parkeren van vrachtwagens in het
oudsher weidse landschap; de vrachtwagens openbaar gebied straks in alle gemeenten in de
belasten de wegen te veel en verminderen de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden verboden.
luchtkwaliteit. De omheinde en beveiligde ROM-S parkeer- Triple P, regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
voorzieningen bieden tegen een vergoeding plaats
Bovendien is in de regio het aantal bouwlocaties aan die vrachtwagens die geen alternatief hebben
beperkt vanwege de voorwaarden die het Groene om te parkeren. Inmiddels functioneert het eerste
Hart als nationaal landschap met zich meebrengt. parkeerterrein in de gemeente Liesveld te Groot-
Grootschalige woningbouw is in dit gebied niet Ammers en zijn drie andere parkeerterreinen in
mogelijk. Wel bestaat de wens om op geschikte voorbereiding.
locaties het aantal woningen in het gebied te
vergroten. De winst voor ondernemers is dat er een kwalitatief
sterk bedrijventerrein berekend op groei wordt
Een oplossing die winst biedt voor zowel bewoners ontwikkeld, dat er minder kilometers door de regio
als ondernemers, is de aanleg van het nieuwe gereden hoeven te worden en dat de financiële
bedrijventerrein Schelluinen-West. Met dit terrein oplossing voor de verplaatsing is voorzien.
van 35 hectare bruto wordt de aantrekkelijkheid Bewoners zijn blij dat de landschappelijke kwaliteit
van het gebied vergroot. De transportbedrijven hersteld wordt, dat er extra woningen in de

Triple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoek

Triple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoek

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Triple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoek

Similar to Triple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoek (20)

More from Willem van der Velden

More from Willem van der Velden (20)

Triple P Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, volledig onderzoek