Presentatie sa mbo it hengelo informatiemanagement
Whitepaper ict sourcing in de publieke sector 8 d-071 28 final
1. Public the way we see it
Expertbrief ICT-Sourcing
in de Publieke Sector
Het maken van de juiste keuze(s) in de jungle die
sourcing heet
in collaboration with
Insert partner logo
2. Inhoudsopgave
Inleiding
1 Trends en ontwikkelingen 02
1.1 Trends 02
1.2 Ontwikkelingen 03
2 Visie, wat betekent dit voor de publieke sector 05
3 De uitgangspunten en doelstellingen van een sourcingstrategie 06
4 Toelichting op verschillende sourcingscenario’s 08
4.1 Inleiding 08
4.2 Uitbestedingsmodellen 09
4.3 Aanvullingen op de bovenstaande sourcingmodellen 13
4.4 Regiemodellen 14
5 Sourcingstrategie aanpak 17
6 Slotopmerkingen 18
6.1 Geen kant-en-klare sourcingstrategie 18
3. Public the way we see it
Inleiding
Body-Section-Intro; Helvetica 75 bold; 13/19pt;
Content can continue for 3 lines; arsimonia ncre
lorem ipsolum arisimonia contentdere.
Sourcing is het verplaatsen Publieke organisaties staan voor de afweging of ICT tot hun core business behoort
van (een gedeelte van een) én of zij in staat zijn om de kennisopbouw bij te houden binnen de stroomver-
dienstverlening en, indien van snelling van de technologische ontwikkelingen. De keuze van de juiste optie voor
toepassing, de daarbij horende strategische ICT-sourcing in de publieke sector speelt dan ook, meer dan ooit
middelen en medewerkers, aan tevoren, een cruciale rol.
een gespecialiseerde interne
of externe dienstenleverancier Hierbij dient zich een fundamentele vraag aan: zijn de sturende factoren achter
en vervolgens het gedurende verandering in de publieke sector anders dan in de particuliere sector? En zo ja,
de looptijd van het contract zijn hiervoor dan andere oplossingen vereist?
terug ontvangen van deze
dienstverlening tegen Het antwoord op deze vraag is waarschijnlijk bevestigend. In dit artikel beschrij-
een overeengekomen ven we de opvattingen zoals Capgemini die heeft ten aanzien van het sourcing-
vergoedingsstructuur en vraagstuk1.
kwaliteitsniveau.
De financiële wereld heeft al eerder stappen gezet in de wereld van sourcing. Vaak
ging het daarbij om sourcing van een applicatie, en minder vaak was een afdeling
of de gehele ICT-organisatie het onderwerp voor sourcing.
In tegenstelling tot het bedrijfsleven is binnen de publieke sector de vraag voor
sourcing van de (gedeeltelijke of) gehele ICT-afdeling meer toepasselijk dan de
vraag voor sourcing van een applicatie. De wijze van benadering binnen de over-
heid vereist een andere aanpak, vanuit de Europese aanbestedingswetgeving, van-
uit de maatschappelijke verantwoordelijkheid, door het verschil in omvang van
Dit document is opgesteld het sourcingvraagstuk en door het verschil van ervaring met sourcing binnen de
ten behoeve van beslissers publieke sector.
en beleidsmakers binnen de
(centrale) overheid op het Door middel van deze expertbrief2 zetten we achtereenvolgens de trends en ont-
gebied van ICT, welke belast wikkelingen, onze visie, de uitgangspunten en doelstellingen, de sourcingmodel-
zijn met besluitvoorbereiding len en onze sourcingaanpak in de spotlights. Door dit document levert Capgemini
of het nemen van besluiten een positieve bijdrage aan de totstandkoming van een duidelijk beeld ten aanzien
ten aanzien van strategische van uitbestedingstrategieën binnen de publieke sector.
sourcing van ICT. Men denke
aan Chief Information Officers,
bestuurders en directeuren
met ICT in de portefeuille
en informatiemanagers als
adviseur van de directie.
1De definitie ‘sourcing is..’ is ontleend aan het rapport “Taxonomie Outsourcing” van het
Platform Outsourcing Nederland. Dit rapport is in boekvorm verschenen bij uitgeverij Van Haren
Publishing.
2Deze expertbrief is een verdere doorontwikkeling van het document Strategic Sourcing of IT
Services opgesteld door Ian Pretty (2006, Capgemini) en toegespitst op de Nederlandse markt.
Inleiding 1
#
4. Public the way we see it
1 Trends en
ontwikkelingen
Body-Section-Intro; Helvetica 75 bold; 13/19pt;
Content can continue for 3 lines; arsimonia ncre
lorem ipsolum arisimonia contentdere.
De nadruk ligt inmiddels veel 1.1 Trends
meer op factoren die een Uit onderzoek in de markt blijkt dat externe sourcing, door publieke en particu-
meerwaarde opleveren. liere organisaties, aanvankelijk werd beschouwd als een manier om de ICT-kosten
te beïnvloeden c.q. verlagen. Er is sindsdien echter sprake geweest van een aan-
zienlijke verschuiving in de overwegingen van organisaties om een bepaalde keuze
te maken rondom sourcing. Naast de meest in het oog springende factor:
n zuivere kostenbesparing;
ligt de nadruk inmiddels veel meer op factoren die een meerwaarde opleveren,
zoals:
n de mogelijkheid om te profiteren van een bedrijfszekere toegang tot tech-
nologie;
n kunnen voldoen aan snelle veranderingen in de markt of het publieke domein
(wetswijzigingen);
n blijvende beschikbaarheid over personele kennis, vaardigheden en compe-
tenties;
n verbeteren van kwaliteit van product of dienstverlening;
n efficiencyverbeteringen door het delen van bronnen/shared capacity;
n informatiebeveiligingsaspecten, bijvoorbeeld het voldoen aan normen van
ISO 27001;
n sturen op resultaat in plaats van inspanningsverplichtingen.
We zien in de markt bewegingen plaatsvinden waarbij elke overheidsinstelling,
die op het punt staat wezenlijke veranderingen te implementeren, zichzelf serieus
afvraagt of de juiste vaardigheden en competenties aanwezig zijn om de transfor-
matie naar de nieuwe situatie tot een goed einde te brengen. Hierbij moeten ver-
schillende vragen worden beantwoord:
n Welke vaardigheden en competenties zijn vereist?
n Zijn deze beschikbaar binnen de eigen organisatie?
n Is het onderhouden en verbeteren van ICT-competenties nog te handhaven
door inzet van ‘interne’ medewerkers, nu de organisatie altijd toegang heeft tot
de juiste vaardigheden en competenties tegen de beste prijs?
Zo nee, dan moet er worden gezocht naar partners voor samenwerking: hetzij
andere overheidsorganisaties, hetzij leveranciers uit de particuliere sector.
Een groot aantal overheidsinstellingen in de zorg, het onderwijs, de rechtsketen,
ministeries en verschillende uitvoeringsorganisaties zijn steeds meer afhankelijk
van ICT om hun activiteiten uit te voeren en hun diensten te leveren aan hun
klanten. Daarom moet binnen deze organisaties een juiste afweging binnen het
beleid worden gemaakt in de keuze voor de beste sourcingstrategie voor ICT-
services. Door de discussie rondom sourcing op strategisch niveau te voeren zijn
het naar onze mening juist ook deze instellingen die het initiatief dienen te nemen
bij het debat over sourcing in de Nederlandse publieke sector.
2
5. Public the way we see it
1.2 Ontwikkelingen
Op grond van bovenstaande ziet Capgemini een aantal cruciale ontwikkelingen:
n Efficiëntie: Instellingen staan onder druk om meer ICT te leveren voor minder
geld, naarmate de overheid streeft naar eliminatie van kosten en naar meer effi-
ciëntie;
n Beschikbaarheid: De eisen die worden gesteld aan de beschikbaarheid van syste-
men wordt groter naarmate deze instanties hun dienstverlening uitbreiden, door
bijvoorbeeld webapplicaties en avondopenstellingen;
n Competentiemedewerker: Het wordt steeds moeilijker om de vaardigheden van
ICT-medewerkers op peil te houden, gelet op de snelheid waarmee de technolo-
gie zich ontwikkelt;
Ontwikkelingen: n Kennismanagement: Het verloop binnen de ICT-sector is relatief genomen
n Efficiëntie groot. Bij het vertrek van een medewerker verliest de afdeling en het bedrijfson-
n Beschikbaarheid derdeel ook een (belangrijk) deel van de opgebouwde kennis van de in gebruik
n Competenties zijnde systemen. Ook de verlengde openstelling(en) zijn een reden dat meer
n Kennismanagement personeel benodigd is dan voorheen;
n Kwaliteitsverbetering n Kwaliteitsverbetering: Organisaties binnen de publieke sector krijgen steeds
n Redundantie vermindering
Graphic-Title; Helvetica betere producten en diensten 3 lines.
meer de behoefte om 75 Bold 8/11pt text can run for te leveren. Deze kwaliteits-
n Resultaatverplichting.
Cell height is is niet altijd is .5pt.
verbetering 15mm. Rule eenvoudig te realiseren gezien het aantal oplossingen
dat in de markt beschikbaar is. Overheden zoeken hiervoor veelal naar oplos-
singen door gebruik te maken van externe adviseurs. Ook voor oplossingen op
het gebied van informatiebeveiliging wordt vaak deze insteek gekozen;
n Redundantie vermindering: Ook overheden zien overeenkomsten in de diverse
vormen van dienstenverlening. Zij zoeken daarbij steeds meer naar mogelijkhe-
This box is for the placement of a graphic.
den om deze krachten te bundelen en een efficiencyverbetering te realiseren,
bijvoorbeeld in de vorm van een shared service center; content
Right-click on this box and change
n Resultaat(-verplichting) ICT: Daar waar in het verleden vaak een inspannings-
to picture and place the appropriate artwork.
verplichting werd gevraagd van de ICT-afdeling en de medewerker in het bij-
zonder zien we tegenwoordig meer een verschuiving van deze inspanningsver-
plichting naar het leveren van een goed resultaat. Dit vraagt een andere instel-
ling van de ICT-leverancier en dus ook van de medewerker. Een andere
arbeidsinstelling en werkhouding van het personeel zijn van cruciaal belang in
het realiseren van deze doelstelling.
Graphics-Source; Helvetica 45 light 6pt
Wereldwijd zijn overheidsinstellingen bezig met het onderbrengen van competen-
ties in gedeelde (shared) services. Een voorbeeld hiervan is het introduceren van
het vraag- en aanbodmodel. Hierdoor kunnen de ICT-services door één centrale
organisatie (een zelfstandige eenheid of een onderdeel van een bestaande organi-
satie) worden aangeboden en door meerdere overheidsinstellingen worden afge-
nomen.
In hoeverre het complete scala aan sourcingoplossingen kan worden benut, is
sterk afhankelijk van de politieke context waarin de publieke sector opereert. In
Nederland zijn bepaalde overheidsdiensten geprivatiseerd terwijl voor andere,
zoals de nutsbedrijven, de monopoliepositie is opgeheven. Voor een aantal uitvoe-
ringsinstanties hanteert de overheid het uitgangspunt ‘de markt, tenzij’. Dit geeft
duidelijke richting aan een sourcingstrategie. De inzet van particuliere servicepro-
viders om diensten te leveren die traditioneel als overheidsdiensten worden
beschouwd, is derhalve niet nieuw en externe sourcing wordt steeds algemener.
Nederland is binnen de Europese Unie momenteel waarschijnlijk koploper als het
gaat om uitbesteding van diverse ICT-activiteiten.
Trends en ontwikkelingen 3
6. Public the way we see it
Voor een aantal Uiteindelijk blijft de mate waarin sourcingstrategieën kunnen worden ontwikkeld
uitvoeringsinstanties hanteert om tegemoet te komen aan de uitdagingen waarmee de Nederlandse publieke sec-
de overheid het uitgangspunt tor geconfronteerd wordt, afhankelijk van de ontwikkelingen in het politieke
‘de markt, tenzij’. Dit geeft debat omtrent de inzet van particuliere serviceproviders om overheidsdiensten te
duidelijke richting aan een leveren. Dit geldt zowel voor activiteiten uit het primaire proces als activiteiten in
sourcingstrategie. secundaire processen.
Duidelijk waarneembaar is de toenemende vraag naar kennis en expertise in het
bepalen van de juiste keuzes. Een vraag waarbij de jarenlange expertise van
Capgemini de organisaties kan ondersteunen in het maken van die keuzes.
#
4
7. Public the way we see it
2 Visie, wat betekent dit
voor de publieke sector
Sourcing biedt een gelegenheid Capgemini is van mening dat overheidsinstellingen hun sourcingstrategie dienen
om de beste diensten en te herzien (of dat ze een dergelijke strategie moeten ontwikkelen indien dit nog
oplossingen te selecteren, niet gebeurd is). In de opvatting van Gartner opereren alle (zowel publieke, als
maar vereist tevens een zware private) organisaties in een steeds complexere omgeving, waardoor elke organisa-
investering in het management tie een sourcingstrategie moet ontwikkelen die sterk relatiegeoriënteerd is.
van de interactie en de
onderlinge afhankelijkheid Gartner constateert een trend in8/11pt text can run for for need’-leveranciers, de
Graphic-Title; Helvetica 75 Bold de richting van ‘best 3 lines.
tussen de leveranciers. serviceproviders die een combinatie van vaardigheden en competenties aanbieden
Cell height is 15mm. Rule is .5pt.
die het best aansluit op de behoeften van de organisatie. Om een omgeving met
meerdere sourcingmodellen succesvol te kunnen beheren, moet echter een aantal
uitdagingen op organisatorisch gebied worden overwonnen, met name ten aan-
zien van de volgende aspecten:
n De processen die moeten worden uitgevoerd, welke zijngraphic.
This box is for the placement of a kernactiviteiten van de
klantorganisatie en welke on this box and change content
Right-click niet?
n Waar kan de verantwoordelijkheid het best neergelegd worden en welke verant-
to picture and place the appropriate artwork.
woordelijkheden kan een overheidsinstelling onmogelijk overdragen aan part-
ners in de particuliere sector?
n Welke vaardigheden en competenties zijn benodigd om een ‘gemengde econo-
mie’ te beheren?
n Welke kennis is aanwezig, die intern bewaart, onderhouden en ontwikkeld
moet worden, en welke nieuwe kennis, vaardigheden en competenties moeten
Graphics-Source; Helvetica 45 light 6pt
worden ontwikkeld?
n Waar bevinden de risico’s zich binnen de sourcingoplossing? Bedrijfsrisico’s
kunnen niet worden overgedragen en een onduidelijke risicoverdeling leidt er
uiteindelijk toe dat het risico terugvalt naar de klantorganisatie.
De resultaten van onderzoeken door Capgemini bevestigen deze opvattingen en
onderstrepen dat het de uitdaging is om te beslissen welke diensten binnen het
gehele pakket ICT-services voor de klantorganisatie het meeste belang vertegen-
woordigen. Instellingen moeten weten wat de kernactiviteiten van hun organisatie
zijn en welke activiteiten ze daarop kunnen inkopen.
Sourcing biedt een gelegenheid om de beste diensten en oplossingen te selecteren,
maar vereist tevens een zware investering in het management van de interactie en
de onderlinge afhankelijkheid tussen de leveranciers. Uit recente cases blijkt dat
de kwaliteit van de vraagarticulatie van groot belang is in de besturing van leve-
ranciers. Hierdoor wordt het cruciaal om mensen met de juiste competenties aan
te trekken en te behouden ten behoeve van een effectief management van presta-
ties, competenties en contracten, alsmede om een goed inzicht te verkrijgen in de
integratie van grootschalige systemen en processen.
Visie, wat betekent dit voor de publieke sector 5
8. Public the way we see it
3 De uitgangspunten en
doelstellingen van een
sourcingstrategie
Momenteel is er geen duidelijke markttrend die wijst op een voorkeur voor een
specifiek sourcingmodel. En dat is ook zoals het behoort te zijn. Wel bestaat de
voorkeur om een omvangrijke regiefunctie - met veel personeel - in te richten,
waardoor het personeel behouden kan blijven voor de bestaande organisatie.
Verschillende overheidsorganisaties worden geconfronteerd met geheel verschil-
lende uitdagingen en sturende factoren. In onze opvatting is het belangrijk dat
topmanagers:
n zorgvuldig analyseren met welke uitdagingen en beperkingen ze te maken
hebben;
n unieke, op maat gemaakte sourcingoplossingen ontwikkelen;
n niet zomaar een specifiek model overnemen dat voor een andere organisatie
goed gefunctioneerd heeft.
Als vooraanstaand leverancier van outsourcingoplossingen voor ICT-services heeft
Capgemini nog nooit twee keer dezelfde oplossing geleverd. Oplossingen zijn elke
keer anders. Iedere klant wordt met andere uitdagingen geconfronteerd. Daarom
ligt het ook voor de hand dat iedere klant kiest voor een andere sourcingoplos-
sing, waarbij natuurlijk wel gebruik wordt gemaakt van de Capgemini-aanpak
middels de sourcing levenscyclus.
Nadenkend over de beste manier om te profiteren van de beschikbare interne en
externe kennis en kunde dienen beleidsmakers rekening te houden met de vol-
gende aspecten:
Fasering van een sourcing levenscyclus
Analysis and
Analyse en
strategie
Definition
Scenario
Delivery or Sourcingscenario &
Operatie Planning and
Operations
Business Case
Business Case
Business Case
Transition or
Transitie & transformatie Selection en
Selectie and
Migration
Preparation
voorbereiding
(Voor toelichting zie hoofdstuk 5)
#
6
9. Public the way we see it
n De competenties die worden ingezet om samen met de overheidsinstelling tech-
nische oplossingen voor zakelijke problemen te ontwikkelen (en daarmee de
zakelijke transformatie te ondersteunen) moet voorhanden zijn. Het kan hierbij
gaan om een mix van interne en externe competenties welke nodig zijn om de
capaciteit, kennis en vaardigheden te vergroten.
n Hoewel de strategische controle uiteindelijk intern moet blijven, dient er bij de
sourcingstrategie en het sourcingmodel rekening te worden gehouden met de
beperkte middelen die de organisatie ter beschikking staan. Hierbij moet
gezocht worden naar manieren om de flexibiliteit en alertheid te vergroten ten-
einde op het juiste moment over de juiste competenties te beschikken. De inzet
van externe medewerkers maakt daardoor integraal deel uit van een sourcing-
strategie die is ontwikkeld om een maximale capaciteit te realiseren met behulp
van interne en externe competenties.
n De intern aanwezige medewerkers moeten zich met de kritieke aspecten van de
totale organisatiearchitectuur bezighouden en een planning maken voor de ver-
dere evolutie hiervan. Deze planning kan eventueel beschikbaar worden gesteld
aan externe serviceproviders, die vervolgens de gespecificeerde infrastructuur
dienen te implementeren.
Graphic-Title; Helvetica 75 Bold 8/11pt text can run for 3 lines.
n Een organisatie moet beoordelen of de activiteiten op het gebied van integratie,
Cell height is 15mm. Rule is .5pt.
ontwikkeling en de eigenlijke dienstverlening blijvend in huis worden uitge-
voerd. Wordt deze vraag negatief beantwoord, dan moet de organisatie op zoek
gaan naar andere mogelijkheden om deze services te leveren, terwijl de interne
medewerkers worden ingezet voor het behoud van de regiefunctie in de eigen
organisatie.
This box is for the placement of a graphic.
Right-click on this box and change content
to picture and place the appropriate artwork.
Graphics-Source; Helvetica 45 light 6pt
De uitgangspunten en doelstellingen van een sourcingstrategie 7
10. Public the way we see it
4 Toelichting op verschil-
lende sourcingscenario’s
4.1 Inleiding
‘De meeste bedrijven, en ook overheden, nemen een besluit over sourcing (veelal
uitbesteding) per project of geval. Zelden gebeurt dit vanuit een bedrijfsvisie’3.
Capgemini onderschrijft dit en bepleit het formuleren van sourcingscenario’s
welke logisch volgen op de bedrijfsstrategie, maar deze dienen tevens aan te slui-
ten op de besturingsmogelijkheden van de uitbesteder.
Volgens Forrester is het sourcingvraagstuk te beschouwen vanuit een 6-tal model-
len4. Elk model onderscheidt zich door specifieke kenmerken. Capgemini is van
mening dat de kenmerken zeker karakteristiek zijn voor het betreffende model.
Een keuze voor een model betekent niet automatisch dat andere, goed toepasbare
kenmerken uit een ander model niet kunnen worden gebruikt voor het meest
geschikte model in de huidige situatie.
Om de verschillende modellen uit te kunnen leggen, wordt gebruik gemaakt van
een zogenaamde ‘Sourcing Stack’. Forrester noemt deze in haar rapport
‘Outsourcing Stack’, maar volgens Capgemini bepalen diverse factoren welke
vorm van sourcing de meest geschikte is, en daar is outsourcing er slechts één
van.
The outsourcing stack
Applications
}
OS and
middleware
Servers, Infrastructure
storage, and PCs
WAN
LAN Network
VoIP
Source: Forrester Research, Inc.
In de Sourcing Stack worden globaal de ICT-componenten benoemd en weerge-
geven in een schematisch model. De Sourcing Stack vormt daarmee het techni-
sche uitgangspunt voor de zes geformuleerde sourcingmodellen. De zes modellen
worden in dit hoofdstuk toegelicht.
In de ontwikkeling van een sourcingscenario geldt primair het onderzoeken en
vaststellen welke vorm van sourcing het best past in de toekomstige situatie van
3 Computable 01 juni 2007, nieuwsitem ‘Stappenplan voor strategische sourcing’
4 Forrester 13 april 2007, ‘Enterprise IT Outsourcing Models’
#
8
11. Public the way we see it
een organisatie, gebaseerd op de sourcingstrategie. Dit krijgt vorm in een sour-
cingscenario.
Daarnaast is het van belang om rekening te houden met een besturingsvraagstuk,
als gevolg van een sourcingscenario. Het betreft hier de keuze voor de regiefunc-
tie. Elk sourcingscenario vereist van een bedrijf een specifieke inrichting van dit
regiemodel. Natuurlijk moet de regiefunctie passend zijn voor de organisatie qua
aansturing van partijen (intern en/of extern), en ook dient het management ver-
trouwen te hebben in de gekozen regiefunctie. Bijvoorbeeld in het geval van
outsourcing van (een deel van) de bedrijfsapplicaties kan het beter zijn om het
functioneel applicatiebeheer te behouden binnen het eigen bedrijf.
Een sourcingmodel is niet een blauwdruk dat kan worden toegepast op willekeu-
rig welke organisatie. Het is een keuze die wordt gebaseerd op de wensen van de
organisatie en die wordt gecombineerd met de expertise van Capgemini op gebied
van sourcing; (‘de schoen moet niet alleen passen, maar hij moet lekker zitten
zodat je de Nijmeegse vierdaagse er op kan lopen’.)
Graphic-Title; Helvetica 75 Bold 8/11pt text can run for 3 lines.
4.2 Uitbestedingsmodellen
Cell height is 15mm. Rule is .5pt.
In deze paragraaf worden de zes modellen uit het rapport gepresenteerd. Per
model worden specifieke kenmerken aangegeven5.
n Model 1: Global outsourcing
n Model 2: Uitbesteding van infrastructuur
n Model 3: Verticale uitbesteding
This box is for the placement of a graphic.
n Model 4: Best-of-breed selectieve outsourcing
n Model 5: Gecombineerde infrastructuur en verticale applicaties
Right-click on this box and change content
n Model 6: Horizontale uitbesteding
to picture and place the appropriate artwork.
Model 1: Global outsourcing
Dit is het meest brede uitbestedingsmodel, waarin de uitbesteder zijn gehele ICT-
afdeling uitbesteedt aan één enkele dienstverlener.
Dit scenario is tamelijk ongewoon. De strategie heeft zin als een organisatie een-
voudige dienstverlening grootschalig uitbesteed en zich wil concentreren op kern-
Graphics-Source; Helvetica 45 light 6pt
Model 1: Global outsourcing
IT Department
Applications
OS and
middleware
Servers,
storage, and PCs
WAN
LAN Network
VoIP
Source: Forrester Research, Inc.
activiteiten, zonder daarbij hinder te ondervinden van besturingsproblematiek.
Het model komt soms voor bij uitbesteders die al veelvuldig andere bedrijfsvoe-
ring uitbesteden. Het kan de keuze van de uitbesteder zijn om de dienstverlener
5De beschrijving is deels ontleend aan het Forrester-rapport ‘Enterprise IT Outsourcing Models’
van 13 april 2007.
Toelichting op verschillende sourcingscenario’s 9
12. Public the way we see it
de mogelijkheid te bieden de onderliggende dienstverlening in delen weer verder
uit te besteden in onderaanneming, waardoor de voordelen dat een best-of-breed
model kent wel kunnen worden benut, zonder daarbij zelf hinder te ondervinden
van meer gecompliceerde regie op meerdere dienstverleners.
Model 2: Uitbesteden van infrastructuur
Bij dit model kiezen uitbesteders ervoor om niet de gehele ICT-divisie bij de
dienstverlener onder te brengen, maar alleen hun ICT-infrastructuur. De ICT-
infrastructuur wordt vaker gezien als een dienstverlening ‘uit het stopcontact’,
hoewel men wel degelijk beseft dat een professionele dienstverlening in ruime
mate kennis en competenties vereist. Veel (overheids-) bedrijven kiezen voor dit
model, en houden daarbij de applicatieve en functionele applicatiebeheer voor-
alsnog binnenshuis. Ook hier geldt dat het de keuze van de uitbesteder is om de
Model 2: Infrastructure outsourcing
Applications
Desktop/Laptop
OS and management
middleware
Servers
storage and PCs
Network
Source: Forrester Research, Inc.
dienstverlener de mogelijkheid te bieden de onderliggende dienstverlening in
delen weer verder uit te besteden in onderaanneming, waardoor de voordelen dat
een best-of-breed model kent wel kunnen worden benut, zonder daarbij zelf hin-
der te ondervinden van de meer gecompliceerde regie op meerdere dienstverle-
ners.
Model 3: Verticale uitbesteding
Hierbij wordt een verticaal deel van de technologie, de kolom die verantwoorde-
lijk is voor één bepaalde activiteit of bedrijfsproces bij de klant, ondergebracht bij
Model 3: Vertical outsourcing
BPO
Applications
OS and
middleware
Servers
Network
Source: Forrester Research, Inc.
#
10
13. Public the way we see it
de dienstverlener. Een voordeel van een dergelijk model is de vereenvoudigde
besturing vanuit de opdrachtgever. Organisaties welke kiezen voor een dergelijk
scenario hebben de mogelijkheid ook een bijbehorend business proces, als in
Business Process Outsourcing, uit te besteden. Een dergelijk scenario ondersteunt
dan ook de overname van personeel door de dienstverlener. In die gevallen waar-
bij eenvoudige mutatieactiviteiten uitbesteed kunnen worden naar andere landen
zijn juist hier ook grote kostenvoordelen te behalen. Met name financiële markten
maken gebruik van dit scenario. Het kan echter ook zeer goed toepasbaar zijn
voor overheden.
Model 4: Best-of-breed selectieve outsourcing
Dit model domineert momenteel de markt. Veel bedrijven verwachten betere
resultaten wanneer ze de beste dienstverlener selecteren voor iedere specifieke
categorie waarin ze willen uitbesteden.
Model 4: Best-of-breed selectieve outsourcing
Graphic-Title; Helvetica 75 Bold 8/11pt text can run for 3 lines.
Cell height is 15mm. Rule is .5pt.
IT Department
Applications
This box is for the placement of a graphic.
OS and
middleware
Right-click on this box and change content
Servers
to picture and place the appropriate artwork.
Network
Source: Forrester Research, Inc.
Dienstverleners die een antwoord bieden op deze vraag hebben zich vaak verre-
Graphics-Source; Helvetica 45 light 6pt
gaand gespecialiseerd. De dienstverlener richt zich dan zeer specifiek op bijvoor-
beeld mainframedienstverlening, of netwerkdienstverlening, of informatiebeveili-
ging, middleware, tools en verder. Organisaties die opteren voor een dergelijk
model moeten beschikken over de juiste evaluatiecriteria om effectief een dienst-
verlener te selecteren en te besturen. Het stelt daarmee hoge eisen aan zowel de
kennis ten aanzien van de uitbestede diensten als aan de competentie deze partij-
en in samenhang te besturen. Met andere woorden: de regiefunctie is hier een
zeer belangrijke factor, en met name de professionaliteit en kwaliteit ervan, voor
het succes van een uitbesteding.
Model 5: Gecombineerde infrastructuur en verticale applicaties
In dit model selecteert de klant een enkele dienstverlener voor het overnemen van
het beheer van de infrastructuur en verschillende specialistische aanbieders voor
het beheer van applicaties, waarbij sommige programma’s in intern beheer blij-
ven.
Toelichting op verschillende sourcingscenario’s 11
14. Public the way we see it
Model 5: Combined infrastructure and vertical applications
IT Department
Applications
OS and
Desktop/Laptop
middleware management
Servers
Network
Source: Forrester Research, Inc.
Zonder de nadelen van de complexiteit van een best-of-breed scenario, kiezen
organisaties de beste leverancier voor applicatieve dienstverlening. Organisaties
welke kiezen voor dit model houden sommige strategische applicaties in eigen
beheer, bijvoorbeeld R&D en CAD/CAM- systemen in de industrie, complexe
rekenmodellen in de financiële sector en dergelijke. In dit model blijft het vermo-
gen tot samenwerken met interne en externe leveranciers een uitdaging.
Model 6: Horizontale uitbesteding
Klanten selecteren een enkele dienstverlener voor het beheer van applicaties (ont-
wikkeling, beheer en operationeel) en een andere dienstverlener voor het beheer
van de infrastructuur, of twee als desktops separaat zijn uitbesteed. Deze situatie
komt voor als eerst de infrastructuur is uitbesteed. De grootste uitdaging van dit
model is het vermogen tot samenwerken van de twee dienstverleners, met een
beperkte besturing vanuit de opdrachtgever.
Model 6: Horizontal outsourcing
IT Department
Applications
OS and
Desktop/Laptop
middleware management
Servers
Network
Source: Forrester Research, Inc.
Uiteindelijk moet een sourcingstrategie afgestemd zijn op de bedrijfsstrategie, de
competenties, de cultuur en de marktopties van de organisatie. Gartner heeft ver-
schillende sourcingmodellen uitgezet tegenover twee parameters:
n Bouwen of inkopen, de bereidheid om gebruik te maken van sourcing (inko-
pen) dan wel zelf een oplossing te bouwen, afhankelijk van de mate waarin de
markt aan de ICT-behoeften tegemoet kan komen.
#
12
15. Public the way we see it
n Concurrentieniveau: de bereidheid om te kiezen voor één centrale hoofdleve-
rancier (waardoor de managementoverhead afneemt maar het afhankelijkheids-
risico toeneemt) dan wel de voordelen van vrije concurrentie volledig te benut-
ten (met een aanzienlijk toegenomen managementoverhead en beperkte moge-
lijkheden voor risico-overdracht).
Het door Capgemini ontwikkelde sourcingscenario voor uw organisatie geeft hier-
op een antwoord.
4.3 Aanvullingen op de bovenstaande sourcingmodellen
We zien in de praktijk dat een potentiële uitbesteder meestal een proces van ont-
wikkeling doorloopt, waarin deze groeit in zijn ervaring met uitbestedingen. In de
uitwerking van de scenario’s kan dit worden meegenomen. Hieronder wordt een
beeld geschetst van de ontwikkelfasen:
Aanvullingen op de bovenstaande sourcingmodellen
Graphic-Title; Helvetica 75 Bold 8/11pt text can run for 3 lines.
Cell height is 15mm. Rule is .5pt.
3e ontwikkelfase: managed services
2e ontwikkelfase: outsourcing Applications
}
This box is for the placement of a graphic. OS and
middleware
e
1 ontwikkelfase: outtasking Applications
Right-click on this box and change content
}
Servers, Infrastructure
storage, and PCs
OS and
WAN middleware
to picture and place the appropriate artwork.
Applications
LAN
VoIP
Network
}
Servers, Infrastructure
storage, and PCs
OS and
WAN middleware
LAN Network
VoIP
Servers, Infrastructure
storage, and PCs
WAN
LAN Network
VoIP
Graphics-Source; Helvetica 45 light 6pt
Source: Forrester Research, Inc.
De eerste ontwikkelfase van uitbestedingen is voornamelijk gericht op outtas-
king: de werkzaamheden van personeel worden dan uitbesteed aan een leveran-
cier. Het betreft hier in feite een vervolg op het detacheringsmodel (inhuren van
expertise) waarbij activiteiten worden ingehuurd vanuit raamovereenkomsten. Het
werk wordt veelal uitgevoerd op de locatie waar de uitbesteder zelf ook de werk-
zaamheden verricht. De uitbesteder ziet dus dagelijks mensen werken voor de
afgesproken vergoeding, de mate van control lijkt tamelijk groot. Er zijn geen of
beperkte resultaatafspraken, de inspanningsverplichting domineert. De uitbesteder
domineert in grote mate de prioritering van de door de leverancier uitgevoerde
werkzaamheden. Eigendomsrecht en gebruiksrecht van middelen blijven veelal bij
de opdrachtgever.
In de tweede ontwikkelfase van uitbesteding verplaatst de arbeid naar een voor
de leverancier gunstige locatie en wordt gewerkt volgens service level agreements
(outsourcing). De klant wordt nog wel bediend vanuit specifiek ingerichte teams
met specifiek voor deze klant ingerichte infrastructuren en omgevingen. Het resul-
taat (output) en een optimale prijsstelling beginnen voorop te staan. De opdracht-
gever acteert als systeemintegrator. Eigendomsrechten komen terecht bij de leve-
rancier, de klant neemt af volgens bijvoorbeeld leasevergoedingen. Ook het ont-
staan van shared service centers is een ontwikkeling die plaatsvindt in deze fase.
Toelichting op verschillende sourcingscenario’s 13
16. Public the way we see it
In de derde ontwikkelfase uitbestedingen worden klanten bediend vanuit, een
met vele klanten gedeelde, infrastructuren die alleen virtueel gescheiden zijn per
klant. Bijvoorbeeld WAN, huisvesting, servers, gegevensopslag en netwerken wor-
den vanuit een beperkt aantal centrale datacenters gedeeld met vele andere afne-
mers. Vanuit ‘managed services’ krijgen klanten diensten aangeboden volgens een
blokkendoosmodel, waarbij elke klant vanuit de eigen bedrijfsbehoefte een op
zijn situatie toegeschreven set van diensten afneemt. Ook de leverancier kan van-
uit de gedeelde diensten kiezen voor een hoge mate van standaardisatie, wat ener-
zijds ten goede komt aan de kwaliteit, anderzijds een verdere verlaging van kosten
oplevert. De klant ziet geen onderliggende processen en structuren meer, enkel
het resultaat als uitkomst daarvan. Hierdoor kan de leverancier ook kiezen voor
verdere optimalisatie en taken laten uitvoeren door verder gespecialiseerde partij-
en via onderaanneming en/of kiezen voor verdere geografische spreiding en taken
laten uitvoeren vanuit China, India of andere landen.
4.4 Regiemodellen
Onderzoek door Capgemini laat zien dat de afweging van risico’s voor een organi-
satie de belangrijkste factor is bij het kiezen voor een strategie. Het risico van een
onvoldoende concurrerende omgeving (‘kostenrisico’) moet worden afgewogen
tegen de risico’s van het beheren van de integratie (‘competentierisico’). Uit onder-
zoek blijkt tevens dat sourcing moet worden beoordeeld op basis van enerzijds
zakelijke behoeften met hoge risico’s en een beperkt bronnenaanbod (strategische
sourcing) en anderzijds zakelijke behoeften met lage risico’s en meerdere bronnen
(commodity-sourcing). Dit heeft tevens gevolgen voor de overdracht en het
beheer van risico’s, evenals voor de mate waarin de overheidsinstelling bereid is
de controle uit handen te geven in ruil voor de overdracht van risico. Een en
ander vereist echter een zorgvuldig intern debat.
Een organisatie die de controle slechts beperkt uit handen wil geven, dient uitein-
delijk de meest essentiële ICT-rol zelf te behouden: het verzamelen en integreren
van de ICT-services. Bij de evaluatie van mogelijke sourcingmodellen dient daar-
om het volgende te worden overwogen:
n Welke ICT-services behoren tot de kernactiviteiten van de organisatie en welke
niet?
n In welke mate is de organisatie bereid de controle uit handen te geven?
n Welk risicoprofiel wordt er gegenereerd en waar wordt het risico onderge-
bracht?
n Welke vaardigheden en competenties zijn intern aanwezig, wat moet van bui-
tenaf worden aangeleverd en wat dient er intern te worden ontwikkeld?
Vanuit dit perspectief kunnen vier algemene modellen worden onderscheiden:
Regiemodel 1: de organisatie als systeem integrator.
Regiemodel 1: de organisatie als systeem integrator
Organisatie
Werkpakket Werkpakket Werkpakket
A B C
#
14
17. Public the way we see it
In dit model kiest de uitbesteder er voor de uitbestede dienstverlening (vaak aan
verschillende partijen) zelf te besturen. Een dergelijk model wordt vaak gezien bij
organisaties die de eerste stappen zetten op het gebied van uitbesteding. De uitbe-
steder blijft hier zelf verantwoordelijk voor de integratie van dienstverlening naar
de eigen organisatie. Als gevolg hiervan is/blijft een regieorganisatie van redelijke
omvang nodig, die beschikt over een actuele kennis van de inhoudelijke dienst-
verlening en beschikt over de juiste competenties. Het transitie-risico is op zich-
zelf beperkt, omdat afgebakende werkpakketten steeds volgtijdelijk in transitie
kunnen worden gebracht.
Regiemodel 2: de organisatie met een hoofdleverancier als systeem
integrator.
Regiemodel 2: de organisatie met een hoofdleverancier als systeem integrator
Organisatie
Systeemintegrator
Werkpakket Werkpakket Werkpakket
A B C
In dit model kiest de uitbesteder voor één of een beperkt aantal hoofdaannemers,
die op zichzelf ook de (operationele) aansturing van onderleveranciers verzorgen.
Graphics-Source; Helvetica 45 light 6pt
De contractrelatie met leveranciers van werkpakketten A en C blijft bij de organi-
satie zelf. Dit model zorgt ervoor dat enerzijds de integratieproblematiek bij een
hoofdaannemer wordt neergelegd, anderzijds dat de uitbesteder over minder
inhoudelijk kennis van de dienstverlening hoeft te beschikken. De regie-organisa-
tie kan als gevolg hiervan minder omvangrijk maar ook minder volwassen zijn,
waardoor de uitbesteder zich daadwerkelijk kan richten op de kernactiviteiten.
Tijdens transitie moet meer aandacht besteed worden aan de complexiteit van
inrichting van de dienstverlening bij de hoofdaannemer.
Regiemodel 3: de organisatie met een strategische partner
Dit model is minder gebruikelijk, maar zien we steeds meer toegepast worden. In
Nederland zijn er hiervan, zowel in de profit als non-profit, aansprekende voor-
beelden bekend. In dit model kiest de uitbesteder of een groep samenwerkende
uitbesteders voor één strategische partner als hoofdaannemer. De hoofdaannemer
kan zelf uitvoering geven aan werkpakketten, maar besteed deze ook uit naar
onderaannemers. De strategische partner kan zowel een marktpartij zijn als een
door de organisatie of samenwerkende organisaties opgerichte B.V. of stichting.
De werkpakketten worden volgens een best-of-breed model uitbesteed aan partij-
en in de markt die daar het best voor zijn geëquipeerd.
Veel bedrijven verwachten betere resultaten wanneer ze de beste dienstverlener
selecteren voor iedere specifieke categorie waarin ze willen uitbesteden.
Dienstverleners die een antwoord bieden op deze vraag hebben zich vaak verre-
gaand gespecialiseerd. Het complexe besturingsvraagstuk van het best-of-breed
scenario is in dit model uitbesteed aan de strategische partner.
Toelichting op verschillende sourcingscenario’s 15
18. Public the way we see it
Regiemodel 3: de organisatie met een strategische partner
Organisatie
Strategische Partner
Dit regiemodel vereist van de uitbesteder een verregaande mate van volwassen-
heid ten opzichte van de strategische partner, met een transparante besturing naar
de co-partners en naar de opdrachtgevende organisatie.
Regiemodel 4: de organisatie met een tijdelijke partner als regievoerder
Een variant op model 2 en 3 is het model waarbij een regievoerder tijdelijk de
regie voert over de systeemintegrator. Dit model wordt toegepast als tijdelijk con-
cept, bijvoorbeeld bij grootschalige uitbestedingen, waarbij de uitbesteder zelf nog
niet gereed is de complexe regie te voeren op de nieuwe leverancier(s). Tijdens de
moeilijke transitieperiode stuurt de regievoerder de verschillende leveranciers aan
en draagt tegelijkertijd geleidelijk kennis over de wijze van regievoeren over naar
de uitbesteder. Dit model verzacht ook de moeizame veranderprocessen van de
zogenaamde ‘retained organisatie’ die zich qua taken en competenties om moet
vormen naar een adequate regievoerder. De regievoerder is bij voorkeur ook de
partij die de uitbesteder heeft geadviseerd (de mediator) tijdens het selectieproces,
waardoor deze al over veel intrinsieke kennis beschikt over proces en contract, en
dus de uitbesteder optimaal terzijde kan staan.
Regiemodel 4: de organisatie met een tijdelijke partner als regievoerder
Organisatie Regie
Systeemintegrator
Werkpakket Werkpakket Werkpakket
A B C
#
16
19. Public the way we see it
5 Sourcingstrategie
aanpak
Binnen het model is een scala De behoefte tot kostenbesparing, verhoogde efficiency of strategische oriëntatie
aan methoden, submodellen en kunnen aanleidingen zijn een sourcingstrategie te (her-)overwegen. De sourcing
activiteiten gepositioneerd: levenscyclus kenmerkt zich door een procesmatig verloop van activiteiten, waarbij
n strategisch boardroom advies in de analysefase een sourcingstrategie wordt ontwikkeld, gebaseerd op de
met behulp van een sourcing bedrijfsstrategie. Vanaf de sourcingstrategie wordt direct een aantal realistische
awareness scan en het global scenario’s onderkent, in samenhang met een visie op de regie organisatie en een
sourcing of services tool analyse op risico’s. Vanuit de scenario’s wordt een for 3 lines.case ontwikkeld. De
Graphic-Title; Helvetica 75 Bold 8/11pt text can run business
n uitvoeren van nader onder- business case en daaraan gekoppelde risicoanalyse ondersteunt de besluitvor-
Cell height is 15mm. Rule is .5pt.
zoek door middel van een mingsfase, waar een leveranciersselectie kan plaatsvinden conform de vigerende
health check ten behoeve van Europese aanbestedingsregels.
het ontwikkelen van scena-
rio’s De sourcing levenscyclus is ontwikkeld als model voor de fasering van sourcing-
n opstellen van een business activiteiten, volgend uit een gedefinieerde sourcingstrategie. Op elke fase in het
case en risico analyses This box is for the placement of a graphic.
model zijn service offerings gepositioneerd waarbij Capgemini als adviseur of als
n herijken van de uitbestede inbesteder een organisatie inon this box and change content achtereen-
Right-click dit proces kan begeleiden. De fasen zijn
dienstverlening tegen de volgens:
opgestelde business case n Analyse ento picture and place the appropriate artwork.
strategie
n applicatierationalisatie n Sourcingscenario & business case
n interim management ten n Selectie en voorbereiding
behoeve van een ‘huis op n Transitie & Transformatie
orde’ strategie n Operatie
n leiden of begeleid-en van tran-
sitie/transformatie Kenmerkend Helveticahet model is dat het cyclisch is, sourcingsvraagstukken komen
Graphics-Source;
voor 45 light 6pt
n inrichten van demand-en sup- op deze wijze regelmatig opnieuw aan de orde, waardoor een organisatie de koers
plymanagementfunctie steeds kan valideren aan de gekozen strategie.
n inrichten regie-organisatie
n audits
n procesoptimalisatie
Sourcing levenscyclus
Analysis and
Analyse en
strategie
Definition
Scenario
Delivery or Sourcingscenario &
Operatie Planning and
Operations
Business Case
Business Case
Business Case
Transition or
Transitie & transformatie Selection en
Selectie and
Migration
Preparation
voorbereiding
Sourcingstrategie aanpak 17
20. Public the way we see it
6 Slotopmerkingen
6.1 Geen kant-en-klare sourcingstrategie
Er bestaat geen specifieke oplossing die altijd het juiste antwoord biedt. In tegen-
stelling tot de algemene ICT-trend in de richting van commerciële, kant-en-klare
softwareoplossingen, bestaat er geen kant-en-klare sourcingstrategie.
Overheidsinstellingen die worden gedreven door de noodzaak om hun organisatie
te transformeren of door de noodzaak om efficiënter te worden (of beide), moeten
zich afvragen of ze beschikken over de juiste competenties. Tijdens het ontwikke-
len van hun sourcingstrategie dienen deze organisaties zich de volgende vragen te
stellen:
n wat zijn ambities, vastgelegd in missie en visie;
n welke uitdagingen liggen er de komende jaren op het pad van de organisatie;
n wat zijn kerncompetenties en welke niet;
n welke kaders gelden er (toezichthouder, overheid, wettelijke beperkingen);
n welke besturingsfilosofie geldt er, en hoe past sourcing daarin;
n wat is de kwaliteit van de vraagarticulatie;
n is personele kennis en kunde voorhanden.
Het advies van Capgemini wordt gekenmerkt door een praktische insteek, met
een duidelijke en onderbouwde boodschap.
Albert van Dijk, IT Sourcing Consultant
Ad Welten, IT Sourcing Consultant
#
18
21. Public the way we see it
Graphic-Title; Helvetica 75 Bold 8/11pt text can run for 3 lines.
Cell height is 15mm. Rule is .5pt.
This box is for the placement of a graphic.
Right-click on this box and change content
to picture and place the appropriate artwork.
Graphics-Source; Helvetica 45 light 6pt
Slotopmerkingen 19
