Çoklu Zekâ Kuramı, Multiple Intelligences Theory

1. ÇOKLU ZEKÂ KURAMI
Zafer KARADAYI
Aralık, 2012 | Çanakkale

2. ĠÇĠNDEKĠLER
3-4 5 6-32 33-35
Zekâ Nedir? Çoklu Zekâ Kuramı Çoklu Zekâ Türleri ÇZK Ġlkeleri
SÖZEL – DĠLBĠLĠMSEL
MATEMATĠKSEL – MANTIKSAL
GÖRSEL – UZAMSAL
BEDENSEL – KĠNESTETĠK
KĠġĠLER ARASI – SOSYAL
KĠġĠSEL – ÖZEDÖNÜK
DOĞA
VAROLUġÇU
2

3. ZEKÂ Nedir?
• Wechsler; bireyin amaçlı davranma, akılcı düĢünme ve
çevresi ile etkilice baĢ etmesi için kullandığı kapasitedir.
• Woolfolk; bireyin kalıtım ya da öğrenme ürünü zihinsel
iĢlevleri, bilgiyi edinme, hatırlama, geri getirme ve
problem çözme ya da dünyaya uyum sağlamada
kullanma yetenekleridir.
3

4. ZEKÂ Nedir?
4

5. ÇOKLU ZEKÂ KURAMI
Çoklu zekâ kuramı ilk olarak Howard Gardner'in
1983 yılında yayınladığı ve büyük yankılar
uyandıran Frames of Mind (DüĢüncenin
Çerçeveleri) ile baĢlamıĢtır. Ardından 1993
yılında yayınlanan Multiple Intelligences (Çoklu
zekâ) ile doruğa ulaĢmıĢ ve özellikle eğitim
alanında sayısız araĢtırmanın önünü açmıĢtır.
5

6. ÇOKLU ZEKÂ TÜRLERĠ
1983
1995 1999
6

7. SÖZEL - DĠLBĠLĠMSEL ZEKÂ
Sözcükleri yazılı ve sözlü kullanma becerisi olarak
tanımlanabilmektedir. Dilin yapısını, semantiğini ve pratiğini
yönlendirebilme/manipüle edebilme yeteneği olan bir zekâ
türüdür.
Sözel/dilbilimsel zekâsı geliĢmiĢ bireylerin dinleme, yorumlama
ve hatırlama potansiyelleri oldukça güçlüdür.
7

8. SÖZEL - DĠLBĠLĠMSEL ZEKÂ
Kelimelerle oynayarak, yazarak, okuyarak, konuĢarak, mizahı
kullanarak, ikna ederek öğrenme.
Politikacılar, yazarlar, Ģairler, hukukçular, dilbilimciler, tiyatrocular,
sunucular, editörler ve gazeteciler.
8

9. SÖZEL - DĠLBĠLĠMSEL ZEKÂ
 Her hikâyeyi, masalı, fıkrayı anlatır. Ġyi bir hafızası vardır.
 Kelime oyunlarını sever. Ġyi bir kelime hazinesi vardır.
 Sözel olarak iyi iletiĢim kurar.
 Öğrenmede daha çok kitaplar, teypler, yazma materyalleri, görüĢme ve
tartıĢmalar, konuĢma ve dinleme materyallerine ihtiyaç duyar.
 Cümleleri dinler, yorumlar, farklı bir tarzda ifade eder ve söylediklerini hatırlar.
Okuduklarını anlar, özetler ve kolaylıkla hatırlar.
 Farklı zamanlarda, farklı amaçlar için, farklı gruplara etkili bir biçimde hitap
edebilir. Dinleyicileri, konuĢmaları ile etkiler.
 Okuma, yazma, dinleme ve konuĢma gibi dil sanatlarında farklı yapılar
oluĢturabilir.
 Farklı dilleri öğrenme becerisine sahiptir.
 Hikâye, Ģiir yazma gibi etkinliklerden zevk alır. Yeni dil formları oluĢturur.
 Etkili dinleme becerilerine sahiptir. 9

10. MATEMATĠKSEL – MANTIKSAL ZEKÂ
Sayılarla düĢünme, hesaplama, sonuç çıkarma, mantıksal
iliĢkiler kurma, hipotezler üretme, problem çözme, eleĢtirel
düĢünme, sayılar, geometrik Ģekiller gibi soyut sembollerle
tanıĢma, bilginin parçaları arasındaki iliĢkiler kurma becerisidir.
Mantıksal/matematiksel zekâ düzeyleri yüksek olan bireyler;
aritmetik hesap yapma, sorgulama, hipotez kurma ve bilgi
yorumlama konularında baĢarılıdırlar.
10

11. MATEMATĠKSEL – MANTIKSAL ZEKÂ
Akıl yürüterek, soyut modelleri tasarlayarak, sayılarla düĢünerek,
iliĢkileri ve bağlantıları kurgulayarak öğrenme.
Bilim adamları, mühendisler, muhasebeciler, satıĢ uzmanları,
istatistikçiler, bilgisayar programcıları ve ekonomistler.
11

12. MATEMATĠKSEL – MANTIKSAL ZEKÂ
 Nesnelerin nasıl çalıĢtığına dair sorular sorar.
 Hızlı bir Ģekilde zihinsel matematik yapar. Matematik aktivitelerini, strateji
oyunlarını, mantık bulmacalarını sever.
 Yüksek düĢünme tekniklerini kullanır. Zekâ oyunlarında baĢarılıdır.
 Deney yapma, sınama, sorgulama ve araĢtırmalardan zevk alır. Öğrenmede
daha çok keĢifler, düĢünme, tümevarım ve problem çözmeden yararlanır.
 Neden-sonuç iliĢkilerini çok iyi kurar.
 Somut cisimleri soyut sembolik ifadelere dönüĢtürebilir.
 Mantıksal problem çözümlerinde baĢarılıdır.
 Hipotezler kurar ve sınar. Miktar tahminlerinde bulunur.
 Grafikler ya da Ģekiller halinde verilen (görsel) bilgileri yorumlar.
 Bilgisayar programları hazırlar. Grafik, Ģema, Ģekillerle çalıĢmaktan hoĢlanır.
12

13. GÖRSEL – UZAMSAL ZEKÂ
Üç boyutlu bir nesnenin Ģekil ve görüntüsünü hayal edebilme ya
da diğer bir deyiĢle dünyayı doğru algılama ve bu algılama
sonucunda gördüklerini yansıtabilme yeteneği olarak
tanımlanabilmektedir.
Bu zekâ türü güçlü bireyler, bir objenin farklı perspektiflerini
algılayabilmekte, resim ve Ģekillerle düĢünebilmektedirler.
13

14. GÖRSEL – UZAMSAL ZEKÂ
Ġmgeleri düzenleyerek, zihinsel resimler oluĢturarak, çizerek,
desen oluĢturarak, hayal ederek öğrenme.
Mimarlar, denizciler, pilotlar, heykeltıraĢlar, ressamlar, izciler,
avcılar, dekoratörler, tasarımcılar ve kameramanlar.
14

15. GÖRSEL – UZAMSAL ZEKÂ
 Resimler ve Ģekillerle düĢünür. Hayalinde gördüğü resimleri anlatabilir.
 Harita, tablo ve diyagramları anlayabilir.
 Çok hayal kurar. Sanat ve Proje aktivitelerini, görsel sunuĢları sever.
 Okurken kelimelerden çok resimlerden anlar. Tasarım, çizim ve görsellikten
zevk alır.
 Öğrenmede daha çok sanat, video, filmler, bulmacalar ve haritalardan
yararlanır. Kolaylıkla yön bulma becerisine sahiptir.
 Dinlediklerinden zihinsel objeler hayaller, resimler üretir. Öğrendiği bilgileri
hatırlamada bu zihinsel resimleri kullanır.
 Üç boyutlu ürünler hazırlamaktan hoĢlanır. Origami ve maketler hazırlar.
 Bir objenin farklı açılardan perspektifini anlayabilir, onu zihninde canlandırabilir.
Öğrendiği bilgileri somut ve görsel sunuĢlara dönüĢtürür.
15

16. BEDENSEL - KĠNESTETĠK ZEKÂ
Problem çözme ya da bir ürün ortaya koymayı bedenin tamamını
ya da ilgili bölümlerini kullanarak gerçekleĢtirme, düĢünce ve
duyguları bedeni kullanarak ifade etme yeteneğidir.
Bedensel/duyudevinimsel zekâsı güçlü bireylerin koordinasyon,
balans, güç, esneklik, dokunma duyusu ve hız gibi konularda
oldukça yetkindirler.
16

17. BEDENSEL - KĠNESTETĠK ZEKÂ
Zihinle bedeni birleĢtirerek, mimiklerle, vücudu geliĢtirerek,
dokunarak, dans ederek, üç boyutlu tasarımlar oluĢturarak
öğrenme.
Bale, heykel, pandomim gibi sanat dallarında faaliyet gösteren
sanatçılar, sporcular, koreograflar ve cerrahlar.
17

18. BEDENSEL - KĠNESTETĠK ZEKÂ
 Hareket ederek öğrenir. Dinleme, konuĢma, dans, koĢma, dokunma ve hareket
etmeyi sever.
 Öğrenmede role-play, drama, tiyatro ve hareket etmeye ihtiyaç duyar.
 Sağlıklı yaĢam konusunda vücutlarına özen gösterirler.
 Fiziksel iĢlerde, görevlerde denge, zarafet, maharet ve dakiklik gösterirler.
 Öğrendiklerine dokunmayı, ellemeyi ya da onları kullanmayı tercih ederler.
 Fiziksel maharet isteyen alanlarda (dans, spor...) yenilikler keĢfeder ve
farklılıklar ortaya çıkarırlar.
 Rol yapma, atletizm, dans, dikiĢ-nakıĢ gibi alanlarda yetenekleri vardır.
 Aktif katılımla daha iyi öğrenirler. Söylenenden daha çok yapılanı hatırlarlar.
 Gezi-inceleme-model/maket yapma gibi fiziksel aktivitelere katılımdan zevk
alırlar.
 Organizasyon yapma özellikleri geliĢmiĢtir. Bulundukları çevreye ve onu
kapsayan sistemlere karĢı duyarlıdırlar ve sorumlu davranırlar. 18

19. MÜZĠKAL – RĠTMĠK ZEKÂ
Sesler, notalar, ritimlerle düĢünme, faklı sesleri tanıma ve yeni
sesler, ritimler üretme becerisidir. Ritmik ve tonal kavramları
tanıma ve kullanma, çevreden gelen seslere ve müzik aletlerine
karĢı duyarlılık kapasitelerini içerir.
Bu kiĢiler müzikal tınıları ayırt edebilme, müzik aletlerini
kullanabilme ve Ģarkı söyleme gibi konularda beceri sahibidir
19

20. MÜZĠKAL – RĠTMĠK ZEKÂ
Melodi ve ritim yaratarak, empati kurarak, seslere duyarlı olarak,
enstrüman kullanarak, müziğin yapısını kavrayarak öğrenme.
Müzisyenler, Ģarkıcılar, besteciler, orkestra Ģefleri, koristler ve
müzik aleti üreticileri.
20

21. MÜZĠKAL – RĠTMĠK ZEKÂ
 Notasını görmediği müziği tanır. Melodileri tanır. Enstrüman çalar, koroda
söyler.
 ÇalıĢırken tempo, ritim tutar. Seslere karĢı duyarlıdır.
 ġarkıları kolaylıkla öğrenir. ġarkı söyleme, mırıldanma ve dinlemeyi sever.
 Öğrenmede müzik aletlerine ve ritimlere ihtiyaç duyar.
 Ġnsan sesi, çevreden gelen sesler gibi çok farklı seslere karĢı duyarlıdır, dinler
ve tepkide bulunur.
 Müziği yaĢamında kullanmak için fırsatlar oluĢturur.
 Seslerle nota ve ritimlere karĢı özel bir ilgiye sahiptir.
 Müziği hareketlerle birleĢtirerek farklı figürler ortaya çıkarabilir. Orijinal müzik
kompozisyonları oluĢturabilir.
21

22. KĠġĠLER ARASI – SOSYAL ZEKÂ
Grup içerisinde iĢbirlikçi çalıĢma, sözel ve sözsüz iletiĢim kurma,
insanların duygu, düĢünce ve davranıĢlarını anlama, paylaĢma,
ifade edebilme, yorumlama ve insanları ikna edebilme
becerisidir.
Bu zekâ etkili dinleme ve konuĢma, sözsüz iletiĢim becerilerini
etkili bir Ģekilde kullanabilme, grupla iĢbirliği içinde çalıĢabilme,
empati yapabilme, sinerji yaratma ve sürdürme gibi etkinleri
kapsamaktadır.
22

23. KĠġĠLER ARASI – SOSYAL ZEKÂ
Sinerji oluĢturarak, empati kurarak, iĢbirliği yaparak, kaynaĢarak,
iletiĢim kurarak öğrenme.
Öğretmenlik, yönetim, iĢletme, danıĢmanlık, psikologluk,
rehberlik uzmanı ve politika gibi alanlarda baĢarılıdırlar.
23

24. KĠġĠLER ARASI – SOSYAL ZEKÂ
 ArkadaĢları ile birlikte olmaktan hoĢlanır. Doğal lider olarak davranır.
 Ġkna becerisine sahiptir. Kulüp dernek ve komitelerde zevkle çalıĢır.
 Çok arkadaĢı vardır. Dinlemeyi ve konuĢmayı sever.
 Yönetme ve organize etmeden zevk alır.
 Öğrenmede arkadaĢlar, grup oyunları ve sunuĢ yapmaya ihtiyaç duyar. YaĢıtlar
ile ya da farklı yaĢ grupları ile olmaktan zevk alırlar.
 Diğer insanların duygularına karĢı duyarlıdırlar. Diğer insanları konuĢmaları ile
etkilerler.
 Grup ve takım çalıĢmalarından, çok özel ve mükemmel ürünler ortaya
çıkararak; gruplar halinde çalıĢmaktan zevk alırlar.
 Farklı kültürler, farklı yaĢam tarzları konusunda çok meraklıdırlar.
24

25. KĠġĠLER ARASI – SOSYAL ZEKÂ
 Çok küçük yaĢlarda bile toplumsal ve politik sorunlarla ilgilenebilirler.
 Güçlü bir espri yeteneğine sahiptirler.
 DavranıĢlarının sonuçlarını değerlendirebilirler.
 Ġnsanların her tür davranıĢına karĢı kabul edicidirler.
 Sözel ve bedensel dili etkili bir biçimde kullanırlar.
 Farklı ortamlara, farklı insan topluluklarına girdiklerinde kolaylıkla uyum
sağlayabilirler.
 Ġnsanları organize etme yetenekleri vardır. Liderlik vasıflarını taĢırlar.
25

26. KĠġĠSEL – ÖZEDÖNÜK ZEKÂ
Ġnsanın kendi duygularını, duygusal tepki derecesini, düĢünme
sürecini tanıma, kendini değerlendirebilme ve kendisiyle ilgili
hedefler oluĢturabilme becerisidir.
Bu zekâya sahip kiĢiler; kendilerini nesnel biçimde değerlendirip
denetleyebilmekte ve kim olduklarının, ne yaptıklarının, ne
istediklerinin, ne yapmaları gerektiğinin ayrımına
varabilmektedirler.
26

27. KĠġĠSEL – ÖZEDÖNÜK ZEKÂ
YoğunlaĢarak, duygu ve düĢüncelerinin farkına vararak, ruhsal
gerçekliklerin farkına vararak, düĢünmeyi düĢünerek, benliğini
geliĢtirerek, özgün bireysel etkinlikler yaparak öğrenme.
Yazar, psikoterapist, sosyal hizmet uzmanı, dini lider, sanatçı, iĢ
adamı, ressam, heykeltıraĢ vb. alanlarda baĢarıyla çalıĢabilirler.
27

28. KĠġĠSEL – ÖZEDÖNÜK ZEKÂ
 Özgürlüğüne düĢkündür. Bireysel çalıĢmalardan zevk alır.
 Kendisi hakkında düĢünmeyi sever. Kendi ilgi ve becerilerinin farkındadır.
 BaĢarı ve baĢarısızlıklardan zevk alır. Kendini sever ve kendisiyle gurur duyar.
 Yalnız kalmaktan hoĢlanır. Kendi iç dünyasını düĢünür.
 Hedefler oluĢturma ve hayallerden zevk alır.
 Öğrenirken kiĢisel çalıĢmalar, kendini değerlendirme ve kiĢisel farkındalığa
ihtiyaç duyar.
 YaĢadıkları her olay veya deneyim üzerinde çok fazla düĢünürler.
 Kendi içlerinde bir değer ve anlayıĢ sistemi oluĢtururlar.
 Her Ģeyde kendilerinden bir Ģey ararlar.
28

29. DOĞA ZEKÂSI
Doğadaki tüm canlıları tanıma, araĢtırma ve canlıların
yaratılıĢları üzerine düĢünme becerisidir. Çoklu Zekâ Kuramının
dinamik ve geliĢtirilebilir olma savının doğruluğuna iliĢkin bir
kanıttır.
ÇeĢitli doğal örüntü, renk, koku, ses, Ģekil ve dokulara karĢı özel
bir bilgi; doğayla bağlantıya geçebilme, yaĢayan varlıklarla
ilgilenme, çevrenin üzerindeki etkisini hissedebilme, türleri
tanıma ve sınıflandırma gibi yetenekler içerir.
29

30. DOĞA ZEKÂSI
Doğayı ve doğada olup bitenleri gözlemleyebilme yeteneği
kazanarak, kendisinin de bu dünyanın bir parçası olduğunun
farkına vararak öğrenme.
Zooloji, botanik, organik kimya, biyoloji, jeoloji, meteoroloji,
arkeoloji, çiçekçilik, tıp, fotoğrafçılık, dağcılık, izcilik vb. alanlarda
baĢarıyla çalıĢabilirler.
30

31. DOĞA ZEKÂSI
 AraĢtırmalar yapmayı sever.
 Doğadaki canlıları incelemekten hoĢlanır.
 Doğadaki hemen her canlının yaĢamına ilgi duyarlar.
 Farklı canlı türlerinin isimlerine karĢı dikkatlidirler, çiçek türleri hayvan türleri
onlar için çok çekicidir.
 Seyahat etmeyi, belgeseller izlemeyi severken, doğa ve gezi dergilerini
incelemekten hoĢlanırlar.
 Kendilerine özgü out-door etkinlikler düzenlerler doğayla her Ģeyi paylaĢırlar.
 Doğadaki bitki türlerine karĢı duyarlıdırlar.
 Doğanın insanlar üzerindeki ya da insanın doğa üzerindeki etkisi ile ilgilenirler.
31

32. VAROLUġÇU ZEKÂ
Evrenin ve insanlığın var olma nedenlerine odaklanan "büyük
soruların zekâsı" olarak tanımlanabilmektedir.
Teoloji, felsefe ve tasavvuf ile yakından ilgilidir.
32

33. ÇOKLU ZEKÂ KURAMININ
ĠLKELERĠ
Ġnsanlar çok farklı zekâ türlerine sahiptir.
Her insanın zekâ profili tüm zekâların baskın ve çekinik olarak bileĢiminden
oluĢur.
Zekâların her biri insanda farklı bir geliĢim sürecine sahiptir.
Bütün zekâlar dinamiktir.
Ġnsandaki zekâlar tanımlanabilir ve geliĢtirilebilir.
33

34. ÇOKLU ZEKÂ KURAMININ
ĠLKELERĠ
Her insan kendi zekâsını geliĢtirme ve tanıma fırsatına sahiptir.
Her bir zekânın geliĢimi kendi içinde değerlendirilmelidir.
Her bir zekâ hafıza, dikkat, algı ve problem çözme açısından faklı bir sisteme
sahiptir.
Bir zekânın kullanımı esnasında diğer zekâlardan da faydalanılabilir.
KiĢisel altyapı, kültür, kalıtım, inançlar zekâların geliĢimi üzerinde etkiye
sahiptir.
34

35. ÇOKLU ZEKÂ KURAMININ
ĠLKELERĠ
Bütün zekâlar, insanın kendini gerçekleĢtirmesi yolunda farklı ve özel
kaynaklardır.
Ġnsan geliĢimini değerlendiren tüm bilimsel teoriler çoklu zekâ teorisini
desteklemektedir.
ġu anda bilinen zekâ türlerinden daha farklı zekâlar da olabilir.
Her insanın zekâ profili parmak izi kadar özgündür.
35

36. ÇOKLU ZEKÂ KURAMI
Zafer KARADAYI
TEġEKKÜRLER
Aralık, 2012 | Çanakkale
36