1.
Kursus Perbandingan Agama
Institut Latihan Islam Malaysia
23 Ogos 2017 8.30pg. - 10.30pg.
USTAZ YUSRI MOHAMAD RAMLI
Pensyarah Perbandingan Agama
Jabatan Usuluddin dan Falsafah
Fakulti Pengajian Islam
Universiti Kebangsaan Malaysia

2.
INTISARI
● Nama
● Takrif
● Tujuan
● Kedudukan
● Kepentingan
● Sejarah
● Tokoh dan Karya
● Kaedah
● Pendekatan
● Perbahasan
● Soal Jawab

3.
NAMA
● Bahasa Melayu: Perbandingan Agama, Kajian Agama
● Bahasa Arab: ‫األديان‬ ‫,مقارنة‬ ‫األديان‬ ‫علم‬‫المقارن‬ , ‫والنحل‬ ‫الملل‬
● Bahasa Inggeris: Comparative Religion, Comparative
Study of Religion, Study of Religion, Science of
Religion, Scientific Study of Religion, Religious Studies
● Bahasa German: Religionswissenschaft,
Religionsgeschichte
● Bahasa Perancis: Sciences des Religions
● Siapa dan bila ia mula dipanggil Perbandingan Agama?
● Kenapa dipanggil Perbandingan Agama?
● Apakah perbezaan dengan Imu Agama/Teologi: Pengajian
Islam, Pengajian Kristian dsb?

4.
TAKRIF
BAHASA:
● Perbandingan/ ‫/مقارنة‬Comparative:
hal dibandingkan; perseimbangan; perbandingan dua
perkara atau lebih; menghimpukan sesuatu dengan
sesuatu yang lain dan membandingkan perkara-perkara
yang ada pada keduanya; penganalisisan sistematik
terhadap persamaan dan perbezaan
Variasi: ibarat, penanda ukur, lebih dari sudut kualiti dan kuantiti
● Agama/‫/دين‬Religion:
(inti) akidah/ikatan/kepercayaan kepada Tuhan;
(fungsi) tradisi/sistem kepercayaan kepada Tuhan,
peribadatan, amalan, sikap

5.
ISTILAH:
● Ilmu yang membanding agama secara analitik
dan sistematik dari sudut persamaan dan
perbezaan
● Ilmu yang mengkaji agama dari sudut
kepercayaan, tingkah laku dan institusi
● Ilmu yang membanding agama untuk
mengetahui kebenaran dan kebatilan

6.
TUJUAN
SCIENTIA/ILMU
● Untuk mengetahui dan memahami agama
dan kepercayaan
● Untuk membanding agama-agama dari
sudut kepercayaan dan amalan
SAPIENTIA/MAKRIFAH
● Untuk memahami hakikat kepelbagaian
agama
● Untuk mengenalpasti hubungan falsafah
dan sejarah antara agama

7.
KEPENTINGAN
● Membantu mempertahan Islam daripada serangan
agama lain dengan hujah diyakini
● Menyedari ketinggian Islam berbanding agama lain
● Mengetahui kebenaran dan kebatilan dalam agama
● Mengambil hikmah dari pelbagai tradisi
● Memahami penyelewengan dalam agama
● Meningkatkan keimanan dan mengukuhkan akidah
● Membantu dalam berdakwah
● Meningkatkan keberanian untuk berdakwah
● Menggalakkan interaksi antara agama
● Mengukuhkan toleransi dan keharmonian beragama

8.
KEDUDUKAN
HUJAH AL-QURAN:
● Allah menurukan semua Kitab (Ali ‘Imran 3:1-4):
﴿ ‫الم‬١﴿ ُ‫م‬‫ُّو‬‫ي‬‫ا‬‫ق‬ْ‫ال‬ ُّ‫ي‬‫ا‬‫ح‬ْ‫ال‬ ‫ا‬‫و‬ُ‫ه‬ َّ‫َل‬ِ‫إ‬ ‫ا‬‫ه‬ٰ‫ـ‬‫ا‬‫ل‬ِ‫إ‬ ‫ا‬‫َل‬ ُ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ ﴾٢‫ا‬‫ح‬ْ‫ال‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫اب‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬ْ‫ال‬ ‫ا‬‫ْك‬‫ي‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ع‬ ‫ا‬‫ل‬َّ‫از‬‫ن‬ ﴾‫ا‬‫ا‬‫م‬ِِّ‫ل‬ ‫ا‬ً‫ق‬ِِّ‫د‬‫ا‬‫ص‬ُ‫م‬ ِِّ‫ق‬
﴿ ‫ا‬‫ل‬‫ي‬ ِ‫نج‬ِ ْ‫اْل‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬‫ة‬‫ا‬‫ا‬‫ر‬ ْ‫و‬َّ‫ت‬‫ال‬ ‫ا‬‫ل‬‫نزا‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫و‬ ِ‫ه‬ْ‫ي‬‫ا‬‫د‬‫ا‬‫ي‬ ‫ْنا‬‫ي‬‫ا‬‫ب‬٣‫ا‬ ‫ا‬‫ل‬‫نزا‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫و‬ ِ‫اس‬َّ‫ن‬‫ل‬ِِّ‫ل‬ ‫ًى‬‫د‬ُ‫ه‬ ُ‫ل‬ْ‫ب‬‫ا‬‫ق‬ ‫ن‬ِ‫م‬ ﴾َّ‫ن‬ِ‫إ‬ ۗ ‫انا‬‫ا‬‫ق‬ ْ‫ر‬ُ‫ف‬ْ‫ل‬
‫ا‬‫و‬ ۗ ٌ‫د‬‫ي‬ِ‫د‬‫ا‬‫ش‬ ٌ‫اب‬‫ا‬‫ذ‬‫ا‬‫ع‬ ْ‫م‬ُ‫ه‬‫ا‬‫ل‬ ِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ ِ‫ت‬‫ا‬‫ا‬‫ي‬‫آ‬ِ‫ب‬ ‫وا‬ُ‫ر‬‫ا‬‫ف‬‫ا‬‫ك‬ ‫ِينا‬‫ذ‬َّ‫ال‬﴿ ٍ‫ام‬‫ا‬‫ق‬ِ‫ت‬‫ان‬ ‫و‬ُ‫ذ‬ ٌ‫يز‬ ِ‫ز‬‫ا‬‫ع‬ ُ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬٤﴾
● Hubungan dengan agama terdahulu (al-Syura 42:13):
‫ي‬ِ‫ذ‬َّ‫ال‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬ً‫ح‬‫و‬ُ‫ن‬ ِ‫ه‬ِ‫ب‬ ٰ‫ى‬َّ‫ص‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬‫ا‬‫م‬ ِ‫ين‬ِِّ‫د‬‫ال‬ ‫نا‬ِِّ‫م‬ ‫م‬ُ‫ك‬‫ا‬‫ل‬ ‫ا‬‫ع‬‫ا‬‫ار‬‫ش‬‫ا‬‫ا‬‫م‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬‫ْك‬‫ي‬‫ا‬‫ل‬ِ‫إ‬ ‫اا‬‫ن‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ح‬ ْ‫و‬‫ا‬‫أ‬ِ‫ب‬ ‫اا‬‫ن‬ْ‫ي‬َّ‫ص‬ ‫ا‬‫و‬ِ‫ه‬
ٰ‫ى‬‫ا‬‫س‬‫و‬ُ‫م‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬‫يم‬ِ‫ه‬‫ا‬‫ا‬‫ْر‬‫ب‬ِ‫إ‬ٰ‫ى‬‫ا‬‫س‬‫ي‬ِ‫ع‬ ‫ا‬‫و‬
● Islam agama yang benar (Ali ‘Imran 3:19):
ُ‫م‬ ‫ا‬‫َل‬ْ‫س‬ِ ْ‫اْل‬ ِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ ‫ا‬‫د‬‫ن‬ِ‫ع‬ ‫ينا‬ِِّ‫د‬‫ال‬ َّ‫ن‬ِ‫إ‬
● Mencari selain Islam tidak diterima (Ali ‘Imran 3:85):
‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ب‬ْ‫ق‬ُ‫ي‬ ‫ن‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ف‬ ‫ا‬ً‫ن‬‫ِي‬‫د‬ ِ‫م‬ ‫ا‬‫َل‬ْ‫س‬ِ ْ‫اْل‬ ‫ا‬‫ْر‬‫ي‬‫ا‬‫غ‬ ِ‫غ‬‫ا‬‫ت‬ْ‫ب‬‫ا‬‫ي‬ ‫ن‬‫ا‬‫م‬ ‫ا‬‫و‬‫نا‬ِ‫م‬ ِ‫ة‬ ‫ا‬‫ر‬ ِ‫خ‬ ْ‫اْل‬ ‫ي‬ِ‫ف‬ ‫ا‬‫و‬ُ‫ه‬ ‫ا‬‫و‬ ُ‫ه‬ْ‫ن‬ِ‫م‬ِ‫ر‬ِ‫س‬‫اا‬‫خ‬ْ‫ال‬‫ينا‬

9.
● Orang-orang Yahudi menyembunyikan kebenaran (Ali
‘Imran3:71):
‫ا‬‫و‬ ِ‫ل‬ِ‫اط‬‫ا‬‫ب‬ْ‫ال‬ِ‫ب‬ َّ‫ق‬‫ا‬‫ح‬ْ‫ال‬ ‫ونا‬ُ‫س‬ِ‫ب‬ْ‫ل‬‫ا‬‫ت‬ ‫ا‬‫م‬ِ‫ل‬ ِ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬ْ‫ال‬ ‫ا‬‫ل‬ْ‫ه‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ا‬‫ي‬‫ونا‬ُ‫م‬‫ا‬‫ل‬ْْ‫ا‬‫ت‬ ْ‫م‬ُ‫ت‬‫ن‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫و‬ َّ‫ق‬‫ا‬‫ح‬ْ‫ال‬ ‫ونا‬ُ‫م‬ُ‫ت‬ْ‫ك‬‫ا‬‫ت‬
● Berbahas dengan baik (al-’Ankabut 29:46):
‫ا‬‫س‬ْ‫ح‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ي‬ِ‫ه‬ ‫ي‬ِ‫ت‬َّ‫ال‬ِ‫ب‬ َّ‫َل‬ِ‫إ‬ ِ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬ْ‫ال‬ ‫ا‬‫ل‬ْ‫ه‬‫ا‬‫أ‬ ‫وا‬ُ‫ل‬ِ‫د‬‫ا‬‫ا‬‫ج‬ُ‫ت‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬ُ‫ل‬‫و‬ُ‫ق‬ ‫ا‬‫و‬ ۖ ْ‫م‬ُ‫ه‬ْ‫ن‬ِ‫م‬ ‫وا‬ُ‫م‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ظ‬ ‫ِينا‬‫ذ‬َّ‫ال‬ َّ‫َل‬ِ‫إ‬ ُ‫ن‬‫ا‬َّ‫ن‬‫ا‬‫م‬‫آ‬ ‫وا‬
‫ا‬‫و‬ ‫اا‬‫ن‬ُ‫ه‬ٰ‫ـ‬‫ا‬‫ل‬ِ‫إ‬ ‫ا‬‫و‬ ْ‫م‬ُ‫ك‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬ِ‫إ‬ ‫ا‬‫ل‬ ِ‫نز‬ُ‫أ‬ ‫ا‬‫و‬ ‫اا‬‫ن‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬ِ‫إ‬ ‫ا‬‫ل‬ ِ‫نز‬ُ‫أ‬ ‫ي‬ِ‫ذ‬َّ‫ال‬ِ‫ب‬‫ونا‬ُ‫م‬ِ‫ل‬ْ‫س‬ُ‫م‬ ُ‫ه‬‫ا‬‫ل‬ ُ‫ن‬ْ‫اح‬‫ن‬ ‫ا‬‫و‬ ٌ‫د‬ ِ‫اح‬ ‫ا‬‫و‬ ْ‫م‬ُ‫ك‬ُ‫ه‬ٰ‫ـ‬‫ا‬‫ل‬ِ‫إ‬
● Persoal kepercayaan musyrikin (al-’Ankabut 29:17):
ْ‫ف‬ِ‫إ‬ ‫ونا‬ُ‫ق‬ُ‫ل‬ْ‫خ‬‫ا‬‫ت‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬ً‫ن‬‫ا‬‫ا‬‫ث‬ ْ‫و‬‫ا‬‫أ‬ ِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ ِ‫ُون‬‫د‬ ‫ن‬ِ‫م‬ ‫ونا‬ُ‫د‬ُ‫ب‬ْْ‫ا‬‫ت‬ ‫ا‬‫ا‬‫م‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬‫ا‬ ِ‫ُون‬‫د‬ ‫ن‬ِ‫م‬ ‫ونا‬ُ‫د‬ُ‫ب‬ْْ‫ا‬‫ت‬ ‫ِينا‬‫ذ‬َّ‫ال‬ َّ‫ن‬ِ‫إ‬ ۚ ‫ا‬ً‫ك‬‫ا‬‫َل‬ ِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫لل‬
‫ا‬‫و‬ ‫قا‬ ْ‫ز‬ِِّ‫الر‬ ِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ ‫ا‬‫د‬‫ن‬ِ‫ع‬ ‫وا‬ُ‫غ‬‫ا‬‫ت‬ْ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ف‬ ‫ا‬ً‫ق‬ ْ‫ز‬ ِ‫ر‬ ْ‫م‬ُ‫ك‬‫ا‬‫ل‬ ‫ونا‬ُ‫ك‬ِ‫ل‬ْ‫م‬‫ا‬‫ي‬ُْ‫ا‬‫ج‬ ْ‫ر‬ُ‫ت‬ ِ‫ه‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬ِ‫إ‬ ۖ ُ‫ه‬‫ا‬‫ل‬ ‫وا‬ُ‫ر‬ُ‫ك‬ْ‫ش‬‫ا‬ ‫ا‬‫و‬ ُ‫ه‬‫ُو‬‫د‬ُ‫ب‬ْ‫ع‬‫ا‬‫ونا‬
● Penjelasan hakikat ‘Isa (a.s.) (Ali ‘Imran 3:59):
‫إ‬َّ‫ن‬‫ن‬ِ‫م‬ ُ‫ه‬‫ا‬‫ق‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫خ‬ ۖ ‫ا‬‫م‬‫ا‬‫د‬‫آ‬ ِ‫ل‬‫ا‬‫ث‬‫ا‬‫م‬‫ا‬‫ك‬ ِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ ‫ا‬‫د‬‫ن‬ِ‫ع‬ ٰ‫ى‬‫ا‬‫س‬‫ي‬ِ‫ع‬ ‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ث‬‫ا‬‫م‬ُ‫ون‬ُ‫ك‬‫ا‬‫ي‬‫ا‬‫ف‬ ‫ن‬ُ‫ك‬ ُ‫ه‬‫ا‬‫ل‬ ‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ا‬‫ق‬ َّ‫م‬ُ‫ث‬ ٍ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ر‬ُ‫ت‬
● Persoalan logika jika dua tuhan? (al-Anbiya 21:22):
‫ا‬‫ا‬‫ت‬‫ا‬‫د‬‫ا‬‫س‬‫ا‬‫ف‬‫ا‬‫ل‬ ُ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ َّ‫َل‬ِ‫إ‬ ٌ‫ة‬‫ا‬‫ه‬ِ‫ل‬‫آ‬ ‫ا‬‫ا‬‫م‬ِ‫ه‬‫ي‬ِ‫ف‬ ‫انا‬‫ا‬‫ك‬ ْ‫و‬‫ا‬‫ل‬

10.
● Pengubahan ayat (al-Nisa 4:46) dan seumpamanya
(al-Baqarah 2:75; al-Ma’idah 5:13,41):
ِ‫ه‬ِْ ِ‫اض‬ ‫ا‬‫و‬َّ‫م‬ ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ‫ا‬‫م‬ِ‫ل‬‫ا‬‫ك‬ْ‫ال‬ ‫ونا‬ُ‫ف‬ِِّ‫ر‬‫ا‬‫ح‬ُ‫ي‬ ‫ُوا‬‫د‬‫اا‬‫ه‬ ‫ِينا‬‫ذ‬َّ‫ال‬ ‫نا‬ِِّ‫م‬
● Penukaran ayat dan menjadi kufur (al-Baqarah 2:59)
dan seumpamanya (al-A’raf 7:162; al-Baqarah 2:108;):
ْ‫م‬ُ‫ه‬‫ا‬‫ل‬ ‫ا‬‫ل‬‫ي‬ِ‫ق‬ ‫ي‬ِ‫ذ‬َّ‫ال‬ ‫ا‬‫ْر‬‫ي‬‫ا‬‫غ‬ ً‫َل‬ ْ‫و‬‫ا‬‫ق‬ ‫وا‬ُ‫م‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ظ‬ ‫ِينا‬‫ذ‬َّ‫ال‬ ‫ا‬‫ل‬َّ‫د‬‫ا‬‫ب‬‫ا‬‫ف‬
● Islam agama fitrah dan fitrah/sunnah Allah tidak
berubah (al-Rum 30:30) dan seumpamanya (al-Ahzab
23:62; Fatir 35:43); al-Fath 48:23):
ِ‫ت‬َّ‫ال‬ ِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ ‫ا‬‫ت‬‫ا‬‫ر‬ْ‫ط‬ِ‫ف‬ ۚ ‫ا‬ً‫ف‬‫ي‬ِ‫ن‬‫ا‬‫ح‬ ِ‫ين‬ِِّ‫د‬‫ل‬ِ‫ل‬ ‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫ه‬ْ‫ج‬ ‫ا‬‫و‬ ْ‫م‬ِ‫ق‬‫ا‬‫أ‬‫ا‬‫ف‬‫ا‬‫ل‬‫ي‬ِ‫د‬ْ‫ب‬‫ا‬‫ت‬ ‫ا‬‫َل‬ ۚ ‫ا‬‫ا‬‫ه‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ع‬ ‫ا‬‫اس‬َّ‫ن‬‫ال‬ ‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫ط‬‫ا‬‫ف‬ ‫ي‬ۚ ِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ ِ‫ق‬ْ‫ال‬‫خ‬ِ‫ل‬
‫ا‬‫ي‬ ‫ا‬‫َل‬ ِ‫اس‬َّ‫ن‬‫ال‬ ‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫ث‬ْ‫ك‬‫ا‬‫أ‬ َّ‫ن‬ِ‫ك‬ٰ‫ـ‬‫ا‬‫ل‬ ‫ا‬‫و‬ ُ‫م‬ِِّ‫ي‬‫ا‬‫ق‬ْ‫ال‬ ُ‫ين‬ِِّ‫د‬‫ال‬ ‫ا‬‫ك‬ِ‫ل‬ٰ‫ا‬‫ذ‬‫ونا‬ُ‫م‬‫ا‬‫ل‬ْْ

11.
● Ayat-ayat tentang musyrikin, berhala, dan sebagainya
● Ayat-ayat tentang Bani Isra’il, Nabi-nabi, exodus,
Kan’an, dan sebagainya
● Ayat-ayat tentang pengikut Nabi ‘Isa (a.s.) dan
Kristian: Ashab al-Ukhdud, Ashab al-Kahf, Habib al-
Najjar dan Dakwah Peter dan John (a.s.), Last Supper,
pendeta dan rahib Kristian (al-Maidah 5: 82-86),
penyelewengan, trinity, dan sebagainya
● Sikap terhadap Islam (al-Baqarah 2:120):
َّ‫ت‬‫ا‬‫ت‬ ٰ‫ى‬َّ‫ت‬‫ا‬‫ح‬ ٰ‫ى‬ ‫ا‬‫ار‬‫ا‬‫ص‬َّ‫ن‬‫ال‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬ ُ‫د‬‫و‬ُ‫ه‬‫ا‬‫ي‬ْ‫ال‬ ‫ا‬‫نك‬‫ا‬‫ع‬ ٰ‫ى‬‫ا‬‫ض‬ ْ‫ر‬‫ا‬‫ت‬ ‫ن‬‫ا‬‫ل‬ُ‫ه‬ ِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ ‫ى‬‫ا‬‫د‬ُ‫ه‬ َّ‫ن‬ِ‫إ‬ ْ‫ل‬ُ‫ق‬ ۗ ْ‫م‬ُ‫ه‬‫ا‬‫ت‬َّ‫ل‬ِ‫م‬ ‫ا‬‫ع‬ِ‫ب‬ۗ ٰ‫ى‬‫ا‬‫د‬ُ‫ه‬ْ‫ال‬ ‫ا‬‫و‬
ْ‫ل‬ِْْ‫ال‬ ‫نا‬ِ‫م‬ ‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫ء‬‫ا‬‫ا‬‫ج‬ ‫ِي‬‫ذ‬َّ‫ال‬ ‫ا‬‫د‬ْْ‫ا‬‫ب‬ ‫م‬ُ‫ه‬‫ا‬‫ء‬‫ا‬ ‫ا‬‫و‬ْ‫ه‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ت‬ْْ‫ا‬‫ب‬َّ‫ت‬‫ا‬ ِ‫ن‬ِ‫ئ‬‫ا‬‫ل‬ ‫ا‬‫و‬‫ا‬‫ن‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬ ٍِّ‫ي‬ِ‫ل‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ن‬ِ‫م‬ ِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ ‫نا‬ِ‫م‬ ‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫ل‬ ‫ا‬‫ا‬‫م‬ ِ‫م‬ٍ‫ير‬ ِ‫ص‬

12.
● Seruan dakwah (al-Nahl 16:125):
ْ‫ال‬ ِ‫ة‬‫ا‬‫ظ‬ِ‫ع‬ ْ‫و‬‫ا‬‫م‬ْ‫ال‬ ‫ا‬‫و‬ ِ‫ة‬‫ا‬‫م‬ْ‫ك‬ ِ‫ح‬ْ‫ال‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫ِّك‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫ر‬ ِ‫ل‬‫ي‬ِ‫ب‬‫ا‬‫س‬ ٰ‫ى‬‫ا‬‫ل‬ِ‫إ‬ ُ‫ع‬ْ‫د‬‫ا‬ْ‫ح‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ي‬ِ‫ه‬ ‫ي‬ِ‫ت‬َّ‫ال‬ِ‫ب‬ ‫م‬ُ‫ه‬ْ‫ل‬ِ‫د‬‫ا‬‫ا‬‫ج‬ ‫ا‬‫و‬ ۖ ِ‫ة‬‫ا‬‫ن‬‫ا‬‫س‬‫ا‬‫ح‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬ ۚ ُ‫ن‬‫ا‬‫س‬
ْ‫ع‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫و‬ُ‫ه‬ ‫ا‬‫و‬ ۖ ِ‫ه‬ِ‫ل‬‫ي‬ِ‫ب‬‫ا‬‫س‬ ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ َّ‫ل‬‫ا‬‫ض‬ ‫ن‬‫ا‬‫م‬ِ‫ب‬ ُ‫م‬‫ا‬‫ل‬ْ‫ع‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫و‬ُ‫ه‬ ‫ا‬‫َّك‬‫ب‬ ‫ا‬‫ر‬‫ِينا‬‫د‬‫ا‬‫ت‬ْ‫ه‬ُ‫م‬ْ‫ال‬ِ‫ب‬ ُ‫م‬‫ا‬‫ل‬
● Seruan dialog (Ali ‘Imran 3:64):
‫ا‬‫ب‬ ٍ‫اء‬ ‫ا‬‫و‬‫ا‬‫س‬ ٍ‫ة‬‫ا‬‫م‬ِ‫ل‬‫ا‬‫ك‬ ٰ‫ى‬‫ا‬‫ل‬ِ‫إ‬ ‫ا‬ ْ‫و‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ا‬ْ‫ا‬‫ت‬ ِ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬ْ‫ال‬ ‫ا‬‫ل‬ْ‫ه‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ا‬‫ي‬ ْ‫ل‬ُ‫ق‬َّ‫َل‬ِ‫إ‬ ‫ا‬‫د‬ُ‫ب‬ْْ‫ا‬‫ن‬ َّ‫َل‬‫ا‬‫أ‬ ْ‫م‬ُ‫ك‬‫ا‬‫ن‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ب‬ ‫ا‬‫و‬ ‫اا‬‫ن‬‫ا‬‫ن‬ْ‫ي‬ِ‫ر‬ْ‫ش‬ُ‫ن‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬‫ا‬‫ك‬
ِِّ‫م‬ ‫ا‬ً‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ب‬ ْ‫ر‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬ً‫ض‬ْْ‫ا‬‫ب‬ ‫اا‬‫ن‬ُ‫ض‬ْْ‫ا‬‫ب‬ ‫ا‬‫ذ‬ ِ‫خ‬َّ‫ت‬‫ا‬‫ي‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬ً‫ئ‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ش‬ ِ‫ه‬ِ‫ب‬‫وا‬ُ‫ل‬‫و‬ُ‫ق‬‫ا‬‫ف‬ ‫ا‬ ْ‫و‬َّ‫ل‬ ‫ا‬‫و‬‫ا‬‫ت‬ ‫ن‬ِ‫إ‬‫ا‬‫ف‬ ۚ ِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ ِ‫ُون‬‫د‬ ‫ن‬‫ُوا‬‫د‬‫ا‬‫ه‬ْ‫ش‬‫ا‬
‫ونا‬ُ‫م‬ِ‫ل‬ْ‫س‬ُ‫م‬ ‫ا‬َّ‫ن‬‫ا‬‫أ‬ِ‫ب‬
● Surah al-Kafirun (109:1-6). Adakah surah ini menyeru
berlepas diri dari agama lain?
﴿ ‫ونا‬ُ‫ر‬ِ‫ف‬‫ا‬‫ا‬‫ك‬ْ‫ال‬ ‫ا‬‫ا‬‫ه‬ُّ‫ي‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ا‬‫ي‬ ْ‫ل‬ُ‫ق‬١﴿ ‫ونا‬ُ‫د‬ُ‫ب‬ْْ‫ا‬‫ت‬ ‫ا‬‫ا‬‫م‬ ُ‫د‬ُ‫ب‬ْ‫ع‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫َل‬ ﴾٢ُ‫ب‬ْ‫ع‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ا‬‫م‬ ‫ونا‬ُ‫د‬ِ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ع‬ ْ‫م‬ُ‫ت‬‫ن‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬ ﴾﴿ ُ‫د‬٣﴾
﴿ ْ‫م‬ُّ‫ت‬‫د‬‫ا‬‫ب‬‫ا‬‫ع‬ ‫ا‬َّ‫م‬ ٌ‫د‬ِ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ع‬ ‫اا‬‫ن‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬٤﴿ ُ‫د‬ُ‫ب‬ْ‫ع‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ا‬‫م‬ ‫ونا‬ُ‫د‬ِ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ع‬ ْ‫م‬ُ‫ت‬‫ن‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬ ﴾٥‫ي‬ِ‫د‬ ‫ا‬‫ي‬ِ‫ل‬ ‫ا‬‫و‬ ْ‫م‬ُ‫ك‬ُ‫ن‬‫ي‬ِ‫د‬ ْ‫م‬ُ‫ك‬‫ا‬‫ل‬ ﴾﴿ ِ‫ن‬٦﴾
● dan banyak lagi ayat-ayat tentang agama …

13.
● Perkataan ‘Isa (a.s.) lebih banyak disebutkan (25)
dari Muhammad (s.a.w.) (4) (tidak termasuk kata ganti)
● Perkataan Maryam disebut 34 kali (tidak termasuk
kata ganti), nama ibu Nabi tidak disebutkan
● Banyak ayat menceritakan tentang agama-
agama, membanding agama, membahaskan akidah
agama, penyelewengan, sejarah, amalan, dan
sebagainya, seruan supaya berdakwah dan dialog
dengan agama lain
● Kesimpulan: al-Quran galak kaji agama

14.
HUJAH AL-SUNNAH (HADITH DAN SIRAH)
● Bahirah
● Waraqah bin Nawfal
● Dakwah Nabi
● Hijrah ke Habsyah
● Perbahasan dengan Yahudi (al-Nisa 4:82)
ِ‫د‬‫ن‬ِ‫ع‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬ ‫انا‬‫ا‬‫ك‬ ْ‫و‬‫ا‬‫ل‬ ‫ا‬‫و‬ ۚ ‫آنا‬ ْ‫ر‬ُ‫ق‬ْ‫ال‬ ‫ونا‬ُ‫َّر‬‫ب‬‫ا‬‫د‬‫ا‬‫ت‬‫ا‬‫ي‬ ‫ا‬‫َل‬‫ا‬‫ف‬‫ا‬‫أ‬ً‫ف‬ ‫ا‬‫َل‬ِ‫ت‬ْ‫اخ‬ ِ‫ه‬‫ي‬ِ‫ف‬ ‫ُوا‬‫د‬‫ا‬‫ج‬ ‫ا‬‫و‬‫ا‬‫ل‬ ِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫الل‬ ِ‫ْر‬‫ي‬‫ا‬‫غ‬‫ا‬ً‫ير‬ِ‫ث‬‫ا‬‫ك‬ ‫ا‬
● Kristian Najran
● Hatim al-Ta’i
● ‘Abd Allah bin Salam, Tha’labah bin Sa’id,
Asad bin ‘Ubayd, Ka’ab ibn Mati’ al-Ahbar

15.
● Hari Asyura
● Umar membaca Taurat:
‫أحمد‬ ‫مسند‬-‫ينا‬ ِ‫ر‬ِ‫ث‬ْ‫ك‬ُ‫م‬ْ‫ال‬ ِ‫د‬‫ا‬‫ن‬ْ‫س‬ُ‫م‬ ‫ي‬ِ‫ق‬‫ا‬‫ا‬‫ب‬-‫أص‬ ‫بكتاب‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫هللا‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫أتى‬‫أهل‬ ‫بْض‬ ‫من‬ ‫ابه‬
‫الخطاب‬ ‫ابن‬ ‫يا‬ ‫فيها‬ ‫أمتهوكون‬ ‫فقال‬ ‫فغضب‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫هللا‬ ‫صلى‬ ‫النبي‬ ‫فقرأه‬ ‫الكتب‬
‫اا‬‫ن‬‫ا‬‫ث‬َّ‫د‬‫ا‬‫ح‬‫ا‬‫أ‬ ٌ‫م‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ش‬ُ‫ه‬ ‫اا‬‫ن‬‫ا‬‫ث‬َّ‫د‬‫ا‬‫ح‬ ‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ا‬‫ق‬ ِ‫ان‬‫ا‬‫م‬ُّْْ‫ن‬‫ال‬ ُ‫ْن‬‫ب‬ ُ‫ج‬ْ‫ي‬ ‫ا‬‫ر‬ُ‫س‬‫ا‬‫ج‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ِِّ‫ي‬ِ‫ب‬َّْْ‫ش‬‫ال‬ ِ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ٌ‫د‬ِ‫ل‬‫ا‬‫ا‬‫ج‬ُ‫م‬ ‫اا‬‫ن‬ ‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫ب‬ْ‫خ‬ِ‫د‬ْ‫ب‬‫ا‬‫ع‬ ِ‫ْن‬‫ب‬ ِ‫ر‬ِ‫ب‬‫ا‬
ُ َّ‫اَّلل‬ ‫ى‬َّ‫ل‬‫ا‬‫ص‬ َّ‫ي‬ِ‫ب‬َّ‫ن‬‫ال‬ ‫ى‬‫ا‬‫ت‬‫ا‬‫أ‬ ِ‫ب‬‫ا‬َّ‫اط‬‫خ‬ْ‫ال‬ ‫ْنا‬‫ب‬ ‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫م‬ُ‫ع‬ َّ‫ن‬‫ا‬‫أ‬ ِ َّ‫اَّلل‬ُ‫ه‬‫ا‬‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ص‬‫ا‬‫أ‬ ٍ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫م‬َّ‫ل‬‫ا‬‫س‬ ‫ا‬‫و‬ ِ‫ه‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ع‬ِ‫ض‬ْْ‫ا‬‫ب‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬
‫ا‬‫و‬ ِ‫ه‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ع‬ ُ َّ‫اَّلل‬ ‫ى‬َّ‫ل‬‫ا‬‫ص‬ ُّ‫ي‬ِ‫ب‬َّ‫ن‬‫ال‬ ُ‫ه‬‫ا‬‫أ‬‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫ق‬‫ا‬‫ف‬ ِ‫ب‬ُ‫ت‬ُ‫ك‬ْ‫ال‬ ِ‫ل‬ْ‫ه‬‫ا‬‫أ‬ِ‫ف‬ ‫ونا‬ُ‫ك‬ِِّ‫و‬‫ا‬‫ه‬‫ا‬‫ت‬ُ‫م‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ا‬‫ق‬‫ا‬‫ف‬ ‫ا‬‫ب‬ ِ‫اض‬‫غ‬‫ا‬‫ف‬ ‫ا‬‫م‬َّ‫ل‬‫ا‬‫س‬‫ْنا‬‫ب‬‫ا‬ ‫ا‬‫ا‬‫ي‬ ‫ا‬‫ا‬‫ه‬‫ي‬
‫ا‬‫ب‬ ‫ا‬‫ا‬‫ه‬ِ‫ب‬ ْ‫م‬ُ‫ك‬ُ‫ت‬ْ‫ئ‬ ِ‫ج‬ ْ‫د‬‫ا‬‫ق‬‫ا‬‫ل‬ ِ‫ه‬ِ‫د‬‫ا‬‫ي‬ِ‫ب‬ ‫ي‬ِ‫س‬ْ‫ف‬‫ا‬‫ن‬ ‫ِي‬‫ذ‬َّ‫ال‬ ‫ا‬‫و‬ ِ‫ب‬‫ا‬َّ‫اط‬‫خ‬ْ‫ال‬ْ‫اي‬‫ش‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ْ‫م‬ُ‫ه‬‫و‬ُ‫ل‬‫ا‬‫أ‬ْ‫س‬‫ا‬‫ت‬ ‫ا‬‫َل‬ ً‫ة‬َّ‫ي‬ِ‫ق‬‫ا‬‫ن‬ ‫ا‬‫ء‬‫ا‬‫ا‬‫ض‬ْ‫ي‬ْ‫م‬ُ‫ك‬‫و‬ُ‫ر‬ِ‫ب‬ْ‫خ‬ُ‫ي‬‫ا‬‫ف‬ ٍ‫ء‬
‫ا‬‫و‬ ِ‫ه‬ِ‫ب‬ ‫وا‬ُ‫ق‬ِِّ‫د‬‫ا‬‫ص‬ُ‫ت‬‫ا‬‫ف‬ ٍ‫ل‬ِ‫اط‬‫ا‬‫ب‬ِ‫ب‬ ْ‫و‬‫ا‬‫أ‬ ِ‫ه‬ِ‫ب‬ ‫وا‬ُ‫ب‬ِِّ‫ذ‬‫ا‬‫ك‬ُ‫ت‬‫ا‬‫ف‬ ٍِّ‫ق‬‫ا‬‫ح‬ِ‫ب‬‫ا‬‫ص‬ ‫ى‬‫ا‬‫س‬‫و‬ُ‫م‬ َّ‫ن‬‫ا‬‫أ‬ ْ‫و‬‫ا‬‫ل‬ ِ‫ه‬ِ‫د‬‫ا‬‫ي‬ِ‫ب‬ ‫ي‬ِ‫س‬ْ‫ف‬‫ا‬‫ن‬ ‫ِي‬‫ذ‬َّ‫ال‬ِ‫ه‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ع‬ ُ َّ‫اَّلل‬ ‫ى‬َّ‫ل‬
‫ي‬ِ‫ن‬‫ا‬ِْ‫ب‬َّ‫ت‬‫ا‬‫ي‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫أ‬ َّ‫َل‬ِ‫إ‬ ُ‫ه‬‫ا‬ِْ‫س‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬‫ا‬‫م‬ ‫ًّا‬‫ي‬‫ا‬‫ح‬ ‫انا‬‫ا‬‫ك‬ ‫ا‬‫م‬َّ‫ل‬‫ا‬‫س‬ ‫ا‬‫و‬

16.
● Athar Ibn Mas’ud:
‫ا‬‫ف‬ ،ٍ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬ِ‫ب‬ ٍ‫د‬‫و‬ُْْ‫س‬‫ا‬‫م‬ ‫ْنا‬‫ب‬‫ا‬ ‫ى‬‫ا‬‫ت‬‫ا‬‫أ‬ ‫ِي‬‫د‬ْ‫ن‬ِ‫ك‬ْ‫ال‬ ٍ‫ة‬َّ‫ر‬ُ‫ق‬ ‫ا‬‫ا‬‫ب‬‫ا‬‫أ‬ َّ‫ن‬‫ا‬‫أ‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ا‬‫ق‬:ْ‫ع‬‫ا‬‫أ‬‫ا‬‫ف‬ ِ‫ام‬َّ‫ش‬‫ال‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫ا‬‫ذ‬‫ا‬‫ه‬ ُ‫ت‬ْ‫أ‬‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫ق‬ ‫ي‬ِِّ‫ن‬ِ‫إ‬‫ا‬‫ا‬‫ذ‬ِ‫إ‬‫ا‬‫ف‬ ،‫ي‬ِ‫ن‬‫ا‬‫ب‬‫ا‬‫ج‬
‫و‬ُْْ‫س‬‫ا‬‫م‬ ُ‫ْن‬‫ب‬‫ا‬ ‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ا‬‫ق‬‫ا‬‫ف‬ ،ِ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬ْ‫ال‬ ِ‫ل‬ْ‫ه‬‫ا‬‫أ‬ ِ‫ب‬ُ‫ت‬ُ‫ك‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬ ٌ‫اب‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬ ‫ا‬‫و‬ُ‫ه‬ٍ‫د‬:ِ‫ب‬ ْ‫م‬ُ‫ك‬‫ا‬‫ل‬ْ‫ب‬‫ا‬‫ق‬ ‫انا‬‫ا‬‫ك‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫م‬ ‫ا‬‫ك‬‫ا‬‫ل‬ْ‫ه‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ا‬‫م‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬ْ‫م‬ِ‫ه‬ِ‫ع‬‫ا‬‫ا‬‫ب‬ِِّ‫ت‬‫ا‬
ِ‫هللا‬ ‫ا‬‫اب‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬ ْ‫م‬ِ‫ه‬ِ‫ك‬ ْ‫ر‬‫ا‬‫ت‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬‫ب‬ُ‫ت‬ُ‫ك‬ْ‫ال‬.‫ا‬‫ف‬ ٍ‫اء‬‫ا‬‫م‬ ‫ا‬‫و‬ ٍ‫ت‬ْ‫س‬‫ا‬‫ط‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫ا‬‫ع‬‫ا‬‫د‬‫ا‬‫ف‬َّ‫ت‬‫ا‬‫ح‬ ِ‫ه‬ِ‫د‬‫ا‬‫ي‬ِ‫ب‬ ُ‫ه‬‫ا‬‫ث‬‫ا‬‫ا‬‫م‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫و‬ ِ‫ه‬‫ي‬ِ‫ف‬ ُ‫ه‬‫ا‬ْ‫ا‬‫ض‬ ‫ا‬‫و‬ُ‫ْت‬‫ي‬‫ا‬‫أ‬‫ا‬‫ر‬ ‫ى‬
ِ‫د‬‫ا‬‫ا‬‫د‬ِ‫م‬ْ‫ال‬ ‫ا‬‫د‬‫ا‬ ‫ا‬‫و‬‫ا‬‫س‬
● Israiliyyat:
‫البخاري‬ ‫صحيح‬-ِ‫اء‬‫ا‬‫ي‬ِ‫ب‬ْ‫ن‬‫ا‬ ْ‫األ‬ ِ‫ث‬‫ِي‬‫د‬‫ا‬‫ا‬‫ح‬‫ا‬‫أ‬ ‫اب‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬-‫ف‬ ‫الشحوم‬ ‫عليهم‬ ‫حرمت‬ ‫اليهود‬ ‫هللا‬ ‫لْن‬‫فباعوها‬ ‫جملوها‬
‫اا‬‫ن‬‫ا‬‫ث‬َّ‫د‬‫ا‬‫ح‬‫ا‬ ْ‫األ‬ ‫اا‬‫ن‬ ‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫ب‬ْ‫خ‬‫ا‬‫أ‬ ٍ‫د‬‫ا‬‫ل‬ْ‫خ‬‫ا‬‫م‬ ُ‫ْن‬‫ب‬ ُ‫اك‬َّ‫ح‬َّ‫ض‬‫ال‬ ٍ‫م‬ ِ‫اص‬‫ا‬‫ع‬ ‫و‬ُ‫ب‬‫ا‬‫أ‬ِ‫ط‬‫ا‬‫ع‬ ُ‫ْن‬‫ب‬ ُ‫ان‬َّ‫س‬‫ا‬‫ح‬ ‫اا‬‫ن‬‫ا‬‫ث‬َّ‫د‬‫ا‬‫ح‬ ُّ‫ي‬ِ‫ع‬‫ا‬‫زا‬ ْ‫و‬ْ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ‫ا‬‫ة‬َّ‫ي‬
‫ي‬ِ‫ب‬‫ا‬‫أ‬َّ‫ي‬ِ‫ب‬َّ‫ن‬‫ال‬ َّ‫ن‬‫ا‬‫أ‬ ‫و‬ ٍ‫ر‬ْ‫م‬‫ا‬‫ع‬ ِ‫ْن‬‫ب‬ ِ َّ‫اَّلل‬ ِ‫د‬ْ‫ب‬‫ا‬‫ع‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ‫ا‬‫ة‬‫ا‬‫ش‬ْ‫ب‬‫ا‬‫ك‬ِِّ‫ل‬‫ا‬‫ب‬ ‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ا‬‫ق‬ ‫ا‬‫م‬َّ‫ل‬‫ا‬‫س‬ ‫ا‬‫و‬ ِ‫ه‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ع‬ ُ َّ‫اَّلل‬ ‫ى‬َّ‫ل‬‫ا‬‫ص‬ْ‫و‬‫ا‬‫ل‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ي‬ِِّ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ‫وا‬ُ‫غ‬
‫ا‬‫ذ‬‫ا‬‫ك‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫م‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬‫ج‬ ‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫ح‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬‫ل‬‫ي‬ِ‫ئ‬‫ا‬‫ا‬‫ر‬ْ‫س‬ِ‫إ‬ ‫ي‬ِ‫ن‬‫ا‬‫ب‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ‫وا‬ُ‫ث‬ِِّ‫د‬‫ا‬‫ح‬ ‫ا‬‫و‬ ً‫ة‬‫ا‬‫ي‬‫آ‬‫ا‬‫م‬ ْ‫أ‬ َّ‫و‬‫ا‬‫ب‬‫ا‬‫ت‬‫ا‬‫ي‬ْ‫ل‬‫ا‬‫ف‬ ‫ًا‬‫د‬ِِّ‫م‬‫ا‬ْ‫ا‬‫ت‬ُ‫م‬ َّ‫ي‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ع‬ ‫ا‬‫ب‬ْ‫ن‬ِ‫م‬ ُ‫ه‬‫ا‬‫د‬‫ا‬ْْ‫ق‬
ِ‫ار‬َّ‫ن‬‫ال‬

17.
● Kaedah mendengar Israiliyyat:
‫البخاري‬ ‫صحيح‬-ِ‫آن‬ ْ‫ر‬ُ‫ق‬ْ‫ال‬ ِ‫ير‬ِ‫س‬ْ‫ف‬‫ا‬‫ت‬ ‫اب‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬-ِ‫ة‬ ‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫ق‬‫ا‬‫ب‬ْ‫ال‬ ُ‫ة‬ ‫ا‬‫ور‬ُ‫س‬-َّ‫ن‬‫ا‬‫م‬‫آ‬ ‫وا‬ُ‫ل‬‫و‬ُ‫ق‬ ‫اب‬‫ا‬‫ب‬‫ا‬‫ل‬ ِ‫ز‬ْ‫ن‬ُ‫أ‬ ‫ا‬‫ا‬‫م‬ ‫ا‬‫و‬ ِ َّ‫اَّلل‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫اا‬‫ن‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬ِ‫إ‬
ْ‫خ‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫م‬ُ‫ع‬ ُ‫ْن‬‫ب‬ ُ‫ان‬‫ا‬‫م‬ْ‫ث‬ُ‫ع‬ ‫اا‬‫ن‬‫ا‬‫ث‬َّ‫د‬‫ا‬‫ح‬ ٍ‫ار‬َّ‫ش‬‫ا‬‫ب‬ ُ‫ْن‬‫ب‬ ُ‫د‬َّ‫م‬‫ا‬‫ح‬ُ‫م‬ ‫اا‬‫ن‬‫ا‬‫ث‬َّ‫د‬‫ا‬‫ح‬ِ‫ْن‬‫ب‬ ‫ى‬‫ا‬‫ي‬ْ‫ح‬‫ا‬‫ي‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ِ‫ك‬ ‫ا‬‫ار‬‫ا‬‫ب‬ُ‫م‬ْ‫ال‬ ُ‫ْن‬‫ب‬ ُّ‫ي‬ِ‫ل‬‫ا‬‫ع‬ ‫اا‬‫ن‬ ‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫ب‬ِ‫ب‬‫ا‬‫أ‬ٍ‫ير‬ِ‫ث‬‫ا‬‫ك‬ ‫ي‬
‫ا‬‫ا‬‫ك‬ ‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ا‬‫ق‬ ُ‫ه‬ْ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ُ َّ‫اَّلل‬ ‫ا‬‫ي‬ ِ‫ض‬ ‫ا‬‫ر‬ ‫ا‬‫ة‬ ‫ا‬‫ْر‬‫ي‬ ‫ا‬‫ر‬ُ‫ه‬ ‫ي‬ِ‫ب‬‫ا‬‫أ‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ‫ا‬‫ة‬‫ا‬‫م‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫س‬ ‫ي‬ِ‫ب‬‫ا‬‫أ‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ْ‫ال‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫ة‬‫ا‬ ‫ا‬‫ر‬ ْ‫و‬َّ‫ت‬‫ال‬ ‫ونا‬ُ‫ء‬ ‫ا‬‫ر‬ْ‫ق‬‫ا‬‫ي‬ ِ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬ْ‫ال‬ ُ‫ل‬ْ‫ه‬‫ا‬‫أ‬ ‫نا‬ْ‫ب‬ِِْ‫ة‬َّ‫ي‬ِ‫ن‬‫ا‬ ‫ا‬‫ر‬
ُ‫ل‬‫و‬ُ‫س‬ ‫ا‬‫ر‬ ‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ا‬‫ق‬‫ا‬‫ف‬ ِ‫م‬ ‫ا‬‫َل‬ْ‫س‬ِ ْ‫اْل‬ ِ‫ل‬ْ‫ه‬‫ا‬ ِ‫أل‬ ِ‫ة‬َّ‫ي‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫ر‬‫ا‬ْْ‫ال‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫ا‬‫ه‬‫ا‬‫ن‬‫و‬ُ‫ر‬ِِّ‫س‬‫ا‬‫ف‬ُ‫ي‬ ‫ا‬‫و‬‫ا‬‫ص‬ُ‫ت‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫م‬َّ‫ل‬‫ا‬‫س‬ ‫ا‬‫و‬ ِ‫ه‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ع‬ ُ َّ‫اَّلل‬ ‫ى‬َّ‫ل‬‫ا‬‫ص‬ ِ َّ‫اَّلل‬ُ‫ق‬ِِّ‫د‬ِ‫ب‬‫ا‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬ْ‫ال‬ ‫ا‬‫ل‬ْ‫ه‬‫ا‬‫أ‬ ‫وا‬
‫ا‬‫ي‬ ْ‫اْل‬ ‫اا‬‫ن‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬ِ‫إ‬ ‫ا‬‫ل‬ ِ‫ز‬ْ‫ن‬ُ‫أ‬ ‫ا‬‫ا‬‫م‬ ‫ا‬‫و‬ ِ َّ‫اَّلل‬ِ‫ب‬ ‫ا‬َّ‫ن‬‫ا‬‫م‬‫آ‬ ‫وا‬ُ‫ل‬‫و‬ُ‫ق‬ ‫ا‬‫و‬ ْ‫م‬ُ‫ه‬‫و‬ُ‫ب‬ِِّ‫ذ‬‫ا‬‫ك‬ُ‫ت‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬‫ا‬‫ة‬
● Pertanyaan Sahabat tentang Taurat:
‫البخاري‬ ‫صحيح‬-ِ‫وع‬ُ‫ي‬ُ‫ب‬ْ‫ال‬ ‫اب‬‫ا‬‫ت‬ِ‫ك‬-ِ‫ق‬‫و‬ُّ‫س‬‫ال‬ ‫ي‬ِ‫ف‬ ِ‫ب‬‫ا‬‫خ‬َّ‫س‬‫ال‬ ِ‫ة‬‫ا‬‫ي‬ِ‫ه‬‫ا‬ ‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫ك‬ ‫اب‬‫ا‬‫ب‬
ٌ‫ل‬ ‫ا‬‫َل‬ِ‫ه‬ ‫اا‬‫ن‬‫ا‬‫ث‬َّ‫د‬‫ا‬‫ح‬ ٌ‫ح‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬ُ‫ف‬ ‫اا‬‫ن‬‫ا‬‫ث‬َّ‫د‬‫ا‬‫ح‬ ٍ‫اان‬‫ن‬ِ‫س‬ ُ‫ْن‬‫ب‬ ُ‫د‬َّ‫م‬‫ا‬‫ح‬ُ‫م‬ ‫اا‬‫ن‬‫ا‬‫ث‬َّ‫د‬‫ا‬‫ح‬ِ َّ‫اَّلل‬ ‫ا‬‫د‬ْ‫ب‬‫ا‬‫ع‬ ُ‫يت‬ِ‫ق‬‫ا‬‫ل‬ ‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ا‬‫ق‬ ٍ‫ار‬‫ا‬‫س‬‫ا‬‫ي‬ ِ‫ْن‬‫ب‬ ِ‫اء‬‫ا‬‫ط‬‫ا‬‫ع‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫ع‬‫و‬ ِ‫ر‬ْ‫م‬‫ا‬‫ع‬ ‫ْنا‬‫ب‬
‫ا‬‫ر‬ ِ‫ة‬‫ا‬‫ف‬ ِ‫ص‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ‫ي‬ِ‫ن‬ ْ‫ر‬ِ‫ب‬ْ‫خ‬‫ا‬‫أ‬ ُ‫ت‬ْ‫ل‬ُ‫ق‬ ‫ا‬‫ا‬‫م‬ُ‫ه‬ْ‫ن‬‫ا‬‫ع‬ ُ َّ‫اَّلل‬ ‫ا‬‫ي‬ ِ‫ض‬ ‫ا‬‫ر‬ ِ‫اص‬‫ا‬ْْ‫ال‬ ِ‫ْن‬‫ب‬‫ا‬‫م‬َّ‫ل‬‫ا‬‫س‬ ‫ا‬‫و‬ ِ‫ه‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ع‬ ُ َّ‫اَّلل‬ ‫ى‬َّ‫ل‬‫ا‬‫ص‬ ِ َّ‫اَّلل‬ ِ‫ل‬‫و‬ُ‫س‬‫ي‬ِ‫ف‬
ِ‫ب‬ ِ‫ة‬‫ا‬ ‫ا‬‫ر‬ ْ‫و‬َّ‫ت‬‫ال‬ ‫ي‬ِ‫ف‬ ٌ‫وف‬ُ‫ص‬ ْ‫و‬‫ا‬‫م‬‫ا‬‫ل‬ ُ‫ه‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬ ِ َّ‫اَّلل‬ ‫ا‬‫و‬ ْ‫ل‬‫ا‬‫ج‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ل‬‫ا‬‫ا‬‫ق‬ ِ‫ة‬‫ا‬ ‫ا‬‫ر‬ ْ‫و‬َّ‫ت‬‫ال‬َّ‫ن‬‫ال‬ ‫ا‬‫ا‬‫ه‬ُّ‫ي‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ا‬‫ي‬ ِ‫آن‬ ْ‫ر‬ُ‫ق‬ْ‫ال‬ ‫ي‬ِ‫ف‬ ِ‫ه‬ِ‫ت‬‫ا‬‫ف‬ ِ‫ص‬ ِ‫ض‬ْْ‫ا‬‫ب‬ُّ‫ي‬ِ‫ب‬‫ا‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬
‫ا‬‫أ‬ ‫ينا‬ِِّ‫ي‬ِِّ‫م‬ُ ْ‫ْل‬ِ‫ل‬ ‫ا‬ً‫ز‬ ْ‫ر‬ ِ‫ح‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬ً‫ِير‬‫ذ‬‫ا‬‫ن‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬ً‫ر‬ِِّ‫ش‬‫ا‬‫ب‬ُ‫م‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ًا‬‫د‬ِ‫ه‬‫اا‬‫ش‬ ‫ا‬‫ااك‬‫ن‬ْ‫ل‬‫ا‬‫س‬ ْ‫ر‬‫ا‬‫أ‬‫ا‬‫ل‬ِِّ‫ك‬ ‫ا‬‫و‬‫ا‬‫ت‬‫الم‬ ‫ا‬‫ك‬ُ‫ت‬ْ‫ي‬َّ‫م‬‫ا‬‫س‬ ‫ي‬ِ‫ل‬‫و‬ُ‫س‬ ‫ا‬‫ر‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ِي‬‫د‬ْ‫ب‬‫ا‬‫ع‬ ‫ا‬‫ت‬ْ‫ن‬ْ‫ي‬‫ا‬‫ل‬ٍِّ‫ظ‬‫ا‬‫ف‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫س‬
‫ا‬‫ئ‬ِِّ‫ي‬َّ‫س‬‫ال‬ِ‫ب‬ ُ‫ع‬‫ا‬‫ف‬ْ‫د‬‫ا‬‫ي‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬ ِ‫ق‬‫ا‬ ‫ا‬‫و‬ْ‫س‬‫ا‬ ْ‫األ‬ ‫ي‬ِ‫ف‬ ٍ‫ب‬‫ا‬َّ‫خ‬‫ا‬‫س‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬ ٍ‫يظ‬ِ‫ل‬‫ا‬‫غ‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫ا‬‫و‬‫ا‬‫ل‬ ‫ا‬‫و‬ ُ‫ر‬ِ‫ف‬ْ‫غ‬‫ا‬‫ي‬ ‫ا‬‫و‬ ‫و‬ُ‫ف‬ْْ‫ا‬‫ي‬ ْ‫ن‬ِ‫ك‬‫ا‬‫ل‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬‫ة‬‫ا‬‫ئ‬ِِّ‫ي‬َّ‫س‬‫ال‬ ِ‫ة‬ْ‫ق‬‫ا‬‫ي‬ ْ‫ن‬ُ َّ‫اَّلل‬ ُ‫ه‬‫ا‬‫ض‬ِ‫ب‬
َّ‫َل‬ِ‫إ‬ ‫ا‬‫ه‬‫ا‬‫ل‬ِ‫إ‬ ‫ا‬‫َل‬ ‫وا‬ُ‫ل‬‫و‬ُ‫ق‬‫ا‬‫ي‬ ْ‫ن‬‫ا‬‫أ‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫ء‬‫ا‬‫ا‬‫ج‬ ْ‫و‬‫ا‬ْْ‫ال‬ ‫ا‬‫ة‬َّ‫ل‬ِ‫م‬ْ‫ال‬ ِ‫ه‬ِ‫ب‬ ‫ا‬‫يم‬ِ‫ق‬ُ‫ي‬ ‫ى‬َّ‫ت‬‫ا‬‫ح‬‫ا‬‫ا‬‫ذ‬‫آ‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬ً‫ي‬ْ‫م‬ُ‫ع‬ ‫ا‬ً‫ن‬ُ‫ي‬ْ‫ع‬‫ا‬‫أ‬ ‫ا‬‫ا‬‫ه‬ِ‫ب‬ ُ‫ح‬‫ا‬‫ت‬ْ‫ف‬‫ا‬‫ي‬ ‫ا‬‫و‬ ُ َّ‫اَّلل‬ُ‫ص‬ ‫ا‬ً‫ن‬‫ا‬ً‫ب‬‫و‬ُ‫ل‬ُ‫ق‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ا‬ًّ‫م‬
‫ا‬ً‫ف‬ْ‫ل‬ُ‫غ‬

18.
● Al-Sunnah melarang mengambil agama
daripada Yahudi dan Nasrani, namun
menggalakkan kaji agama kerana dalam agama
mereka ada kebenaran (persamaan)(wajib
dibenarkan) dan ada kebatilan (perbezaan)(wajib
dinafikan) dan ada yang mungkin pengkaji tidak
tahu/pasti (wajib tawaqquf)

19.
HUJAH AQLI
● Adakah Ilmu perbandingan agama dicipta oleh Barat
untuk memusnahkan Islam?
● Hakikatnya ia diasaskan oleh para sarjana
Muslim
● Tidak pernah muncul sebagai ilmu sebelum
kedatangan Islam kerana masyarakat terdahulu
bersikap ekslusif, tidak mengiktiraf dan ambil
tahu agama, budaya masyarakat lain
● Islam muncul selepas wujudnya pelbagai
agama

20.
● Hubungan dengan Ilmu lain: berkait,
menyokong, dan menyempurnakan Ilmu akidah,
fiqh, hadith, sirah, dan sebagainya
● Pada awalnya berdiri di bawah ilmu lain
sehingga ia menjadi ilmu tersendiri
● Kesimpulan: Perbandingan Agama adalah
syar’i, fardu kifayah, suatu keperluan yang
dituntut dan amat diperlukan

21.
SEJARAH
● Zaman Nabi (Kurun 1H/6M)
penurunan wahyu; dakwah; pertembungan kerjasama
dan konflik antara agama: Kristian, Yahudi, Musyrikin
Mekah, Majusi dsb, perbandingan agama dalam
bentuk ‘mentah’ dan belum menjadi disiplin
● Zaman Salaf al-Salih (Kurun 1-3H/6-9M)
perluasan wilayah; pembukaan kota; masyarakat
agama lain memeluk Islam; percampuran;
perkahwinan; perbahasan agama, toleransi Ahli Kitab,
perbandingan agama disentuh secara historikal dalam
cakupan pelbagai ilmu: fiqh, tafsir, hadith, sejarah, dsb

22.
● Zaman Pertengahan (Kurun 2-9H/8-15M)
Kebebasan berfikir; kemasukan falsafah;
pengkajian; penerokaan; penterjemahan kitab
agama, perdebatan; mempertahan akidah
Islam; Khalifah Abbasiyyah menggalak wacana
agama, ilmu mula dibentuk oleh sarjana Muslim
namun masih belum berdiri sendiri; teologikal
menjadi dominan disamping historikal; buku-
buku khusus mula ditulis

23.
● Zaman Moden (10-13H/16-19M)
Dunia Islam merudum dan melupakan ilmu
perbandingan agama, zaman penjajahan, Muslim
mula tercari identiti; Tumpuan kepada ilmu asas: fiqh,
akidah, dan tasawwuf; Perbandingan Agama menjadi
malap sehingga ia berkembang di Barat pada awal
kurun ke-19; berpaksi Kristian; evangelisme,
kolonialisme; umat Islam kurang mengkaji dan
menumpu menghadapi penjajah dalam aspek politik
dan pemikiran, Perbandingan Agama berdiri sendiri,
namun masih belum mantap

24.
● Zaman Kontemporari (14-15H/20-21M)
Disiplin ilmu menjadi mapan dan tersusun;
semakin pesat di Barat, mula bibit-bibit diambil
perhatian kembali oleh umat Islam, konflik
antara agama, terrorisme, Islamophobia dan
pelbagai insiden konflik menyebabkan
Perbandingan Agama kembali berkembang
kalangan umat Islam sekaligus penyuburan
interaksi dan dialog antara agama, pendekatan
rohani dan etika

25.
TOKOH DAN KARYA
● al-Kalbi (737-819M): Kitab al-Asnam
● al-Jahiz (776-868M): al-Radd ‘ala al-Nasara
● ‘Ali ibn Rabban al-Tabari (838-870M): al-Radd ‘ala al-Nasara
● Ibn Jarir al-Tabari (839-923M): Jamiʿ al-Bayan ʿan Taʾwil Ayi al-
Qurʾan
● al-Hallaj (858-922M): Akhbar al-Hallaj, al-Tawasin
● al-Mas’udi (896-957M): al-Masa’il wa al-’Ilal fi al-Madhahib wa al-
Milal; Sirr al-Hayah
● al-Hasan bin Musa al-Nawbakhti (k9-10M): al-Ara wa al-Diyanat
● al-’Amiri (913-992M): al-I’lam bi Manaqib al-Islam
● al-Musabbihi (977-1029M): Dark al-Bughyah
● al-Biruni (973-1048M): Tahqiq Ma li al-Hind min Maqulat Maqbulah fi
al-’Aql aw Mardhulah

26.
● ‘Abd al-Qahir al-Baghdadi (w. 1037M): al-Milal wa al-Nihal
● Ibn Hazm (994-1064M): al-Fisal fi al-Milal wa al-Ahwa wa al-Nihal
● al-Ghazali (1058-1111M): al-Radd al-Jamil
● al-Shahrastani (1086-1158M): al-Milal wa al-Nihal
● Ibn ‘Arabi (1165-1240M): al-Futuhat al-Makkiyyah
● al-Qurtubi (1214-1273M): al-I’lam bima fi Din al-Nasara min al-Fasad
wa al-Awham
● Ibn Kammunah (1215-1284M): Tanqih al-Abhath li al-Milal al-Thalath
● al-Qarafi (1228-1285M): al-Ajwibah al-Fakhirah
● Ibn Taymiyyah (1263-1328M): al-Jawab al-Sahih li Man Baddala ‘an
Din al-Masih
● Ibn Qayyim al-Jawziyyah (1292-1350M): Hidayat al-Hayara min al-
Yahud wa al-Nasara

27.
● Ibn Khaldun (1332-1406M): Kitab al-’Ibar/Muqaddimah
● Anselm Turmeda/’Abd-Allah at-Tarjuman (1355-
1423M): Tuhfat al-Arib fi al-Radd 'ala ahl al-Salib
●‘Abd al-Karim al-Jili (1366-1424M): al-Insan al-Kamil
● al-Suyuti (1445-1505M): Nuzul ‘Isa ibn Mayam Akhir al-Zaman
● Nur al-Din al-Raniri (w.1658M): al-Tibyan fi Ma’rifat al-Adyan
● Dara Shikoh (1615-1659M): Majma’ al-Bahrayn
● al-Alusi (1802-1854M): al-Jawab al-Fasih lima Laffaqahu ‘Abd al-
Masih
● Rahmat Allah Kairanawi al-Hindi (1817-1890M): Izhar
al-Haqq

28.
● Friedrich Max Müller (1823–1900): The Sacred Books of the East;
Introduction to the Science of Religion
● Cornelis Petrus Tiele (1830-1902M): Outlines of the History of
Religion; Comparative History
● Muhammad ‘Abduh (1849-1905M): al-Islam wa al-Nasraniyyah
ma’a al-Ilm wa al-Madaniyyah
● William James (1842-1910M): The Varieties of Religious Experience
● David Émile Durkheim (1858-1917M): The Elementary Forms
of the Religious Life; The Rules of Sociological Method
● Pierre Daniel Chantepie de la Saussaye (1848-1920M):
Lehrbuch der Religiongeschichte
● Ignaz Goldziher (1850-1921M): Muhammedanische Studien;
Vorlesungen über den Islam
● Carl Eduard Sachau (1845-1930M): Alberuni's India

29.
● Josef Horovitz (1874-1931M): The Earliest Biographies of the
Prophet and Their Authors
● Christiaan Snouck Hurgronje (1857-1936M): Mekka
● Sigmund Freud (1856-1939M): Obsessive Actions and Religious
Practices; Totem and Taboo; The Future of an Illusion
● James George Frazer (1854–1941): The Golden Bough
● Heinrich Robert Zimmer (1890-1943M): Myths and Symbols in
Indian Art; Civilization and Philosophies of India
● Miguel Asín Palacios (1871-1944): La Escatologia Musulmana en
la Divina Comedia; Abenházam de Córdoba y su historia crítica de las ideas
religiosas
● Reynold Alleyne Nicholson (1868-1945): The Mathnawí of
Jalálu'ddín Balkhi; Kashf al-Mahjub of al-Hajvari

30.
● Cornelis van Arendonk (1881-1946M): De opkomst van het
Zaiditisch Imamaat
● Robert Ernest Hume (1877-1949M): The World’s Living
Religions
● Wilhelm Schmidt (1868–1954): The Origin of the Idea of God;
The Origin and Growth of Religion
● Joachim Wach (1898-1955M): Types of Religious Experience:
Christian and Non-Christian, The Comparative Study of Religions
● Carl Brockelmann (1868-1956M)
● Carl Gustav Jung (1875-1961M)
● Louis Massignon (1883-1962M): La Passion de Husayn Ibn
Mansûr Hallâj
● Hendrik Kraemer (1888-1965M)

31.
● Arthur John Arberry (1905-1969M): The Koran Interpreted,
Muslim Saints and Mystics; Mystical Poems of Rumi
● Robert Charles Zaehner (1913-1974M): Zurvan, a
Zoroastrian Dilemma; Hinduism; Hindu Scriptures
● Mircea Eliade (1907–1986): The General Nature of Religion;
The Sacred and the Profane; Symbolism of the Center
● Maximilian Karl Emil "Max" Weber (1864-1920M):
The Religion of India: The Sociology of Hinduism and Buddhism
● Rudolf Otto (1869-1937M): The Idea of the Holy
● Ananda Kentish Coomaraswamy (1877-1947):
Hinduism and Buddhism
● Gerardus van der Leeuw (1890-1950M): Religion in
Essence and Manifestation: A Study in Phenomenology

32.
● ‘Abd al-Wahid Yahya (1886-1951M): Introduction to the
Study of Hindu Doctrines
● Hamilton Alexander Rosskeen Gibb (1895-1971M):
Modern Trends in Islam; Islam: An Historical Survey
● Muhammad Abu Zahrah (1898-1974M): al-Muhadarat fi
al-Nasraniyyah
● Isma'il Raji al-Faruqi (1921-1986M): Islam and Other Faiths
● Toshihiko Izutsu (1914-1993M): Sufism and Taoism: A
Comparative Study of Key Philosophical Concepts; God and Man in the Koran
● ‘Isa Nur al-Din (1907-1998M): Christianity/Islam; Form and
Substance in the Religions
● Ahmad Shalabi (1915-2000M): Muqaranat al-Adyan: al-
Yahudiyyah, al-Masihiyyah, al-Islam, Adyan al-Hind al-Kubra

33.
● Wilfred Cantwell Smith (1916-2000M): The Meaning and
End of Religion; Questions of Religious Truth
● Eric John Sharpe (1933-2000M): Comparative Religion: a
history; Understanding Religion
● Ninian Smart (1927-2001M): World Religions: A Dialogue;
Philosophy of Religion
● Franz Rosenthal (1914-2003M): The Muqaddimah: An
Introduction to History
● Annemarie Schimmel (1922-2003M): As Through a Veil,
Mystical Dimensions of Islam
● Abdul Mukti Ali (1923-2004M): Ilmu Perbandingan Agama di
Indonesia
● Geoffrey Parrinder (1910-2005M): What World Religions
Teach Us; Encountering World Religions: Questions of Religious Truth

34.
● Ahmad Deedat (1918-2005M)
● Clifford James Geertz (1926-2006M): The Religion of Java
● Jacques Waardenburg (1930-2015M): Classical
approaches to the study of religion; Muslim perceptions of other religions
● Huston Smith (1919-2016M): The World's Religions;
Forgotten Truth: The Common Vision of the World's Religions
● Peter Ludwig Berger (1929-2017M): The Social
Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge
● William Stoddart (l. 1925): Hinduism and Its Spiritual Masters
● Hans Küng (l. 1928M): Islam: Past, Present and Future; Global
Responsibility: In Search of a New World Ethic
● Eliot Deutsch (l. 1931): Advaita Vedanta: A Philosophical
Reconstruction; Religion and Spirituality

35.
● John Louis Esposito (l. 1940): Who Speaks for Islam? What a
Billion Muslims Really Think; Unholy War: Terror in the Name of Islam
● William Chittick (l. 1943): The Sufi Path of Love: The Spiritual
Teachings of Rumi; The Sufi Path of Knowledge
● Sachiko Murata (l. 1943): The Tao of Islam: A Sourcebook on
Gender Relationships in Islamic Thought
● Karen Armstrong (l. 1944M): A History of God; Jerusalem: One
City, Three Faiths; Muhammad: A Prophet For Our Time
● Diana Eck (l. 1945M): A new religious America: how a "Christian
country" has now become the world's most religiously diverse nation
● Carl W. Ernst (l. 1950M): A translation of The Unveiling of Secrets:
Diary of a Sufi Master by Ruzbihan Baqli; Words of Ecstasy in Sufism
● Zakir Abdul Karim Naik (l. 1965)

36.
● Muda@Ismail Abdul Rahman: Gerakan agama kristian di
Malaysia : satu tinjauan khas di Kuala Lumpur dan Petaling Jaya
● Ghazali Basri: Pengantar Ilmu Perbandingan Agama; Christian mission
and Islamic da'wah in Malaysia; Kristian di Sarawak : suatu kajian kes;
Kristianisasi sebagai sebuah gerakan: satu tinjauan sosiologi; Gerakan Kristian;
Pengaruh karismatik dalam agama kristian
● Kamar Oniah: Early Muslim Scholarship in Religionswissenschaft: The
Works and Contributions of Abu Rayhan Muhammad Ibn Ahmad Al-Biruni
● Khadijah Mohd Khambali@Hambali: Triniti Menurut Agama
Kristian; Ziarah Menurut Agama Yahudi; Perayaan-perayaan agama Kristian

37.
KAEDAH
● ma’rifah dituju dan hikmah dicari secara sintesis
● panduan al-Quran dan al-Sunnah
● Islam – tahrif(ubah)/tabdil(tukar), menambah/mengurang,
kesesatan/kedegilan
● adil (neutral) - memihak (bias)
● objektif - subjektif
● sebagai orang luar - pandangan dari dalam
● definisi agama
● silang agama, tidak semestinya membanding agama
● perbandingan mesti dihimpun (‫)مقابلة‬ dan dibanding (‫)مقارنة‬
● sebanding (‫)متجانسة‬ dan seganding (boleh ditemu (‫)متقابلة‬ secara
khusus dan digeneralisasikan (‫)مستفيضة‬ secara umum)
● apa yang termaktub - apa yang berlaku
● keterbukaan menghadapi kepelbagaian

38.
PENDEKATAN
● pemerian/‫/عرضية/وصفية‬ deskriptif/pensejarahan –
perbandingan/‫/جدلية/نقدية‬kritik/ analitik/dialektik/teori
● kepustakaan/tekstual – empirikal/lapangan/ikut
serta/amali
● berasaskan agama (perbandingan tidak langsung) –
berasaskan mawdu’/tema (perbandingan langsung)
● analisis perbandingan: persamaan dan perbezaan,
pengkelasan, hubungan, kesan, dsb
● polimetodik: sejarah, teologi, falsafah, antropologi,
sosiologi, fenomenologi, psikologi, identiti, budaya,
arkeologi, filologi, eskatologi, etika, rohani, dsb

39.
PERBAHASAN
AGAMA-AGAMA
● Islam
● Yahudi
● Kristian
● Sabian
● Majusi
● Greek Kuno
● Mesir Kuno
● Arab Kuno
● Hindu
● Buddha
● Sikh
● Tao
● Konfusius
● Shinto
● Baha’i
● Animisme
● Ateisme
● Satanisme
● dsb…

40.
ISU/MAWDU’/KARAKTER/STRUKTUR
● Dimensi: historikal (dogma, mitos, etika) -
parahistorikal/sistematik/ethnosentrik (ritual,
pengalaman, sosial, material)
● kepercayaan/doktrin/teologi
● peraturan/undang-undang
● amalan/peribadatan/ritual
● muamalat
● rumah ibadat
● sejarah
● teks suci

41.
● tinggalan suci dan bersejarah
● tempat suci dan bersejarah
● komuniti agamawan
● syiar/simbol agama
● mitos
● pengalaman
● institusi
● budaya dan identiti beragama
● isu semasa
● konflik antara agama
● gerakan dakwah dan misionari

42.
● pandangan: kemodenan, sains, globalisasi dsb
● dialog antara agama
● perkahwinan antara agama
● makanan dan produk
● dhimmi, minoriti
● kebenaran agama dan penyelamatan
● etika global
● isu global: alam sekitar, social, ekonomi,
politik
● agama-agama baru/kepercayaan
● ketidakberagamaan/atheism
● dsb …

43.
SOAL JAWAB
● Perbandingan Agama Ilmu Agama atau Ilmu Falsafah?
● Pengasas ilmu Perbandingan Agama?
● Klasifikasi Agama?
● Aliran dalam Perbandingan Agama?
● Cabang ilmu Perbandingan Agama?
● Sejarah perkembangan Perbandingan Agama di
Malaysia?
● Konflik antara agama terkini?
● …??

44.
SEKIAN, TERIMA KASIH
‫والمئاب‬ ‫المرجع‬ ‫وإليه‬ ‫بالصواب‬ ‫أعلم‬ ‫وهللا‬

45.
Sm.P.I. Usuluddin dan Falsafah (UKM), M.A. in Religious Conflict
(Nottingham)
Kepakaran: Perbandingan Agama, Hubungan antara Agama,
Konflik antara Agama, Tasawwuf, Akidah, Falsafah Islam,
Pemikiran Islam
Jabatan Usuluddin dan Falsafah
Fakulti Pengajian Islam
Universiti Kebangsaan Malaysia
03-8921 4526
012-352 9509
yusri_mr@ukm.edu.my
www.slideshare.net/yusrimohamadramli