2. Yesu ye u jaabi ko: “Aw ye
duguma taw ye, ne k¢ni ye sanf= ta
ye. Aw ye nin di$= taw ye, nka ne t=
nin di$= ta ye.” Yesu ye u jaabi ko:
“Ti$= ti$= la ne b’a f¢ aw ye ko:
Sani Ibrahima ka bange, o y’a s¢r¢
ne b= yen.” –Yuhana 8.23, 58
Yesu y’a f¢ u ye ko: “Ne de ye
$=namaya dumunif=n ye. M¢g¢
min nana ne ma, k¢ng¢ t=na o min=
fewu. Min dara ne la, minn¢g¢ t=-
na o min= abada.” –Yuhana 6.35
“Ka ne to di$= la, ne ye di$= ka
k=n= de ye.” –Yuhana 9.5
Yesu y’a f¢ ko kura ko: “Ti$= ti-
$= la ne b’a f¢ aw ye ko: Ne ye sa-
gabon da ye.” –Yuhana 10.7
Yesu y’a f¢ a ye ko: “Ne de ye su
kununni ni $=namaya ye. Min da-
ra ne la, hali ni o sara, a na $=na-
maya.” –Yuhana 11.25
“Aw b= ne wele Karam¢g¢ ani
Matigi, aw ye ti$= f¢, katuguni ne
y’o ye.” –Yuhana 13.13
Yesu y’a jaabi ko: “Ne de ye sira
ye, ani ti$=, ani $=namaya. M¢g¢ si
t= na ne Fa ma, ni a ma t=m=n ne
f=.” –Yuhana 14.6
4 Yesu b’a y=r= ko fæ an ye Yesu ka kabako dæw fil= 5
O k¢ Yesu y’a f¢ ko m¢g¢w k’u
sigi bin kan. A ye o nbuurukun du-
uru ni j=g= fila ta, k’a $= k¢r¢ta san
f= ka barika da Ala ye. O k=len, a
ye o nbuurukunw karikari k’u di a
ka kalandenw ma, olu y’u di jama
ma. U b== ye dumuni k= k’u fa.
Dumuni kunkurun minnu tora, ka-
landenw ye olu c= ka segi tan ni fila
fa. O dumunik=law tun ye c= waa
duuru $¢g¢n ye, musow ni denmi-
s=nw sen t’o la. –Matiyu 14.19-21
Yesu tilalen k¢ kuma la, a y’a f¢
Sim¢n ye ko: “I ka kurun madon
dun na, ka aw ka j¢w fili ji la ka
m¢nni k=.” Sim¢n y’a jaabi ko:
“Karam¢g¢, an sira baara la, an
ma foyi min=, nka i ka kuma ko-
s¢n, ne na j¢w fili ji la.” O k=len k¢
u f=, u ye j=g= caman min=, fo u ka
j¢w binna tig=li la. –Luka 5.4-6
Fiyent¢ fila sigilen tun b= sira
da la. U y’a m=n ko Yesu be t=m=n,
u p=r=nna ko: “Matigi, Dawuda
B¢ns¢n, makari an na!” Yesu...
ko: “Aw b’a f= ne ka mun de k= aw
ye?” U ko: “Matigi, an $=w ka yeli
k=.” U hin= donna Yesu la, a maga-
ra u $=w la, o y¢r¢nin b== u ye yeli
k=. U tugura Yesu n¢f=.
–Matiyu 20.30, 32-34
K’a mas¢r¢ ale [Krisita] de la
f=n b== dara, sankolola f=nw ani
dugukolo kan f=nw, f=n yetaw ni
f=n yebaliw, masayaw ni ma-
tigiyaw ni kuntigiyaw ani fangaw.
U b== dara a f= ani a ye.
Kolosekaw 1.16
F=n b== dara ale de f=. F=n o f=n
dara, o si ma da ni ale n¢ t=.
Yuhana 1.3
...N=nkunw b== ka j¢ a la ko Ye-
su Krisita ye Matigi ye. O na n¢¢r¢
da Fa Ala kan. –Filipekaw 2.11
Ala...kumana an f= nin laban
donw na a Denk= da la. Ala ye o
sigi ka k= f=n b== ciy=ntala ye. A ye
di$=w da fana o barika la.
–Heburuw 1.1, 2
“O de y’a to Isra=l b== k’a d¢n
k’a j=ya ko aw ye nin Yesu min
gengen jiri la, Ala ye o k= Matigi ni
Krisita ye.” –K=walew 2.36
Nin de y’a to Krisita sara ka
$=namaya ko kura, walisa a ka k=
m¢g¢ salenw ni m¢g¢ $=namaw b==
Matigi ye. –Rom=kaw 14.9
Ala ye kantigi ye. Ale de ye aw
wele ka k= a Denk= an Matigi Yesu
Krisita j=$¢g¢nw ye.
–1 K¢r=ntekaw 1.9
6 Yesu Krisita ye Dabaa ani Matigi ye
“Ne de ye da ye. Ni min donna ne
f=, o na kisi. A na don ka b¢ ka du-
munik= y¢r¢ s¢r¢.” –Yuhana 10.9
Yesu y’a jaabi ko: “Ne de ye sira
ye, ani ti$=, ani $=namaya. M¢g¢ si
t= na ne Fa ma, ni a ma t=m=n ne
f=.” –Yuhana 14.6
“O de y’a to ne y’a f¢ aw ye ko,
aw na sa ka aw to aw ka jurumuw
la. ¼w¢, ni aw ma da a la ko: ‘Ne
ye ale de ye’, aw na sa ka aw to aw
ka jurumuw la.” –Yuhana 8.24
O de kos¢n fana, minnu b= g=r=
Ala la ale [Yesu] bolo, a b= se ka
olu kisi fo a laban, k’a mas¢r¢ a
$=nama don badaa-badaa ka delili
k= u ye. –Heburuw 7.25
A dafalen k¢, a k=ra badaa kisili
dab¢baa ye a kan min=baaw b== ye
–Hebu ruw 5.9
Faranfasi si t=, m¢g¢w b== ye ju-
rumu k=, u b== d=s=ra Ala n¢¢r¢ la.
Jo b= di u ma gansan Ala ka n==ma
barika la, Krisita Yesu ka kunma-
b¢li f=. –Rom=kaw 3.23, 24
“Kisili t= s¢r¢ d¢ w=r= si la Yesu
k¢, katuguni an ka kan ka kisi t¢g¢
min f=, o d¢ w=r= ma di m¢g¢w ma
sankolo juk¢r¢ ale t¢g¢ k¢.”
–K=walew 4.12
Ala ma a latig= ko an ka dimi-
nya s¢r¢, f¢ kisili, an Matigi Yesu
Krisita barika la.
–1 Tesalonikekaw 5.9
8 Kunmabæli b= særæ Yesu Krisita kelenpe de f= Kunmabæli b= særæ Yesu Krisita kelenpe de f= 9
Nka Ala de barika la aw b= Kri-
sita Yesu la. Ala ye Yesu k= an ka
hakilitigiya ni an ka tilennenya ye.
An b= saniyali ni kunmab¢li fana
s¢r¢ ale la. –1 K¢r=ntekaw 1.30
Yesu Krisita ye a y=r= di an ko-
s¢n, walisa a ka an kunmab¢ ko
juguw b== ma, ka m¢g¢ d¢w saniya
ka u k= a y=r= kelenpe taw ye, u ji-
jalen k=wale $umanw b== k=li la.
–Tite 2.14
A’ ye barika da Fa Ala ye ni $a-
gali ye, ale min ye se di aw ma ka
aw niy¢r¢ s¢r¢ a ka m¢g¢ senumaw
ka ciy=n na k=n=yeelen na. A ye an
tila ka b¢ dibi fanga la ka an ladon
a Denk= kanulen ka masaya la. An
ye kunmab¢li s¢r¢ ale de la, juru-
muw yafa k¢ni.
–Kolosekaw 1.12-14
U b= d¢nkili kura da ko: “E de
ka kan ni o kitabu min=li ye ka a
taamashy=nw wuli, katuguni i
fagara, i ye m¢g¢ d¢w kunmab¢
Ala ye ni i joli ye, ka b¢ b¢ns¢nw
b== ni kanw b== ni m¢g¢w b== ani
siyaw b== la.” –Jirali 5.9
...Taama kanuya la, i ko Krisita
fana ye an kanu ka a y=r= di an
kos¢n ka k= s¢nni f=n ni saraka ye
Ala ye, suma diyalan $uman.
–Efesekaw 5.2
Yesu Krisita ye mægæ b== ka Kiritig=la de ye 7
E k¢ni, mun y’a to i b= i balima
jalaki? E fana, mun y’a to i b= i ba-
lima mafi$=ya? An b== na j¢ Ala ka
kiritig= y¢r¢ la. –Rom=kaw 14.10
...Krisita Yesu...b=na kiri tig=
m¢g¢ $=namaw ni suw kan, . . .
Krisita nali ni a ka masaya kos¢n.
–2 Timote 4.1
“M¢g¢ Denk= mana na ni a
n¢¢r¢ ni a ka m=l=k=w b== ye, a na
sigi a ka masasigilan n¢¢r¢ma kan.
Siyaw b== na laj= a $= k¢r¢. A na u
fara ka b¢ $¢g¢n na, i ko bagan-
g=nna b= a ka sagaw ni a ka baw
fara ka u b¢ $¢g¢n na cogo min
na.” –Matiyu 25.31, 32
“Fa Ala t= kiri tig= m¢g¢ si kan,
nka a ye kiri ko b== di a Denk=
ma.” –Yuhana 5.22
O na jira ni Ala b= m¢g¢w ka ko
dogolenw kiri tig= Krisita Yesu
bolo don min na ka k=$= ni ne ka
Kibaru Duman f¢len ye.
–Rom=kaw 2.16
“Yesu y’a f¢ an ye ko an ka m¢-
g¢w waaju k’a jira u la k’a j=ya ko
Ala ye min sigi ka k= $=namaw ni
suw kiritig=la ye, o ye ale de ye.”
–K=walew 10.42
3. Janko jo dilen k¢ an ma Yesu
joli barika la, an na kisi Ala ka
diminya ma ale barika la.
–Rom=kaw 5.9
“Sabu nin ye ne joli ye, Ala ka
layidu sigili joli. A b¢nna m¢g¢ ca-
man ka jurumuw yafa kama.”
–Matiyu 26.28
K’a mas¢r¢ aw b’a d¢n ko aw
ma kunmab¢ ni f=n tolitaw ye, i ko
wari ni sanu, ka b¢ aw taama cogo
fufafu la, aw kalanna o min na aw
faw f=. Nka aw kunmab¢ra ni
Krisita joli ye, o ka fisa f=n b== ye.
Ale k=ra i ko sagaden, n¢ si t’a la,
n¢g¢ y¢r¢ t’a la –1 Pi=r= 1.18, 19
Nka ni an b= taama k=n= la, i ko
Ala y=r= b= k=n= la cogo min na, an
ye j=$¢g¢nw ye, a Denk= Yesu joli
b= an saniya jurumuw b== ma.
–1 Yuhana 1.7
Nka Krisita joli b= saniyali k= ka
t=m=n o kan kos=b=! A y’a y=r= di
Ala ma saraka fi$=ntan ye, badaa
Ni barika la. Ale joli na an dusu-
kunw saniya k=wale salenw ma,
walisa an ka baara k= Ala $=nama
ye. –Heburuw 9.14
An b= $agali kos=b= Ala la an
Matigi Yesu Krisita barika la, o
min ye an ni Ala c= b=n sisan.
–Rom=kaw 5.11
10 Yafali b= særæ Krisita joli la Kisili b= særæ dannaya de f=, Krisita la 11
Aw kisilen b= n==ma de barika la
dannaya f=, o ma b¢ aw y=r=w la
d=, Ala ka nilif=n don. O t= k=wa-
lew n¢ ye, walisa m¢g¢ si kana a y=-
r= bonya. –Efesekaw 2.8, 9
Jo dira an ma dannaya barika
la. O de kos¢n h=r= donna an ni Ala
c= an Matigi Yesu Krisita barika
la. –Rom=kaw 5.1
“Da Matigi Yesu la, i na
kisi....” –K=walew 16.31
K’a mas¢r¢ min bangera Ala f=,
o b= se s¢r¢ di$= kan. Se min b=
s¢r¢ di$= kan, o ye nin de ye, an ka
dannaya. –1 Yuhana 5.4
K’a mas¢r¢ Krisita Yesu la, bo-
lokoli wo, bolokobaliya wo, nafa t=
o si la. Dannaya min b= baara k=
kanuya barika la, nafa b= o de la.
–Galasikaw 5.6
U y’a $ininka ko: “An ka kan ka
mun k= walisa ka Ala sago k=?
Yesu ye u jaabi ko: “Ala sago ye
nin de ye, ko Ala ye min ci, aw ka
da o la.” –Yuhana 6.28, 29
Nka nin kow s=b=nna walisa aw
ka da a la ko Yesu ye Krisita ye,
Ala Denk=, ani walisa aw ka $=na-
maya s¢r¢ ale t¢g¢ la o dannaya f=.
–Yuhana 20.31
An Matigi Yesu Krisita Fa Ala
ka tanu, o min ye makari Fa ni
dusu saaloli b== tigi Ala ye.
–2 K¢r=ntekaw 1.3
Ala w=r= jum=n b= tilenbaliya
kow yafa ka $in= a ka m¢g¢w t¢
tolenw ka jurumu k¢, i ko e? Ma-
tigi diminnen t=na to badaa k’a
mas¢r¢ makari ka di a ye haali.
–Mise 7.18
K’a mas¢r¢ i ka $umaya y=l=nna
fo sankolo la, i ka kantigiya sera fo
sankabaw ma. –Zaburuw 108.5
Matigi ka makariba kos¢n, an
ma halaki ka ban, a ma a ka hin=-
ba mab¢ an na fewu. Olu b= kura-
ya s¢g¢ma o s¢g¢ma. A ka kantigi-
ya t= ban abada.
–Jeremi ka ma$umat¢kan 3.22, 23
A b= makari min k= a $=siran-
baaw la, o ka bon, o b= sankolo ni
dugukolo c= janya b¢. Nka Matigi
ka $umaya b= to a $=siranbaaw
kan, tuma b== ni waati b== la. A ka
tilennenya b= to u denw ta denw
kan. –Zaburuw 103.11, 17
An y=r=w ye k=wale $uman min-
nu k=, olu n¢ t= d=, a y=r= ka makari
n¢ don, o k=ra bange ko kura koli
ani Ni Senu ka kurayali f=.
–Tite 3.5
12 Ala ka Makari Ala b= an wele ka na a ma 13
Ayiwa Matigi ko: “Aw ka na, an
ka $¢g¢n faamu. Hali ni aw ka ju-
rumuw bilenna kos=b=, u na j=ya i
ko neje. Hali ni u bilenna fo ka fin,
u na j=ya i ko sagasi j=man.”
–Esayi 1.18
Yesu ye o ye mink=, a diminna.
A y’a f¢ a ka kalandenw ye ko:
“A’y’a to denmis=nw ka na ne ma,
aw kana u bali, katuguni Ala ka
masaya ye olu b¢$¢g¢nkow de ta
ye.” –Marka 10.14
Ni Senu ni k¢$¢muso b’a f¢ ko:
“Na!” Min b’a m=n, o k’a f¢ fana
ko: “Na!” Minn¢g¢ b= min na, o ka
na. Min b’a f=, o ka $=namaya ji
min gansan. –Jirali 22.17
Minn¢g¢t¢w, aw b== ka na ji bo-
yi da la. Wari t= minnu f=, a’ ye na
sanni k= ka dumuni k=. A’ ye na
diw=n ni n¢n¢ san ni wari t=, s¢ng¢
t’a la. –Esayi 55.1
Seli laban don na, seli donba k¢-
ni, Yesu y’i j¢ jama c=ma ka p=r=n
ko: “Minn¢g¢ b= min na, o ka na
ne ma k’i min.” –Yuhana 7.37
“A’ ye na ne ma, aw minnu b==
s=g=nnen b=, ni aw doninen b=, ne
na lafiya di aw ma.” –Matiyu 11.28
Ala denw ni Sitan= denw b= d¢n
ka b¢ $¢g¢n na nin de la: Min t= to
ka tilennenya kow k=, o ma b¢ Ala
la, ani min t= a balima kanu fana.
–1 Yuhana 3.10
Ala Ni Senu b= minnu $=min=,
olu b== ye Ala denw ye. Aw ye Ni
min s¢r¢, o t= j¢nya ni ye, fo aw ka
siran tun, nka aw ye denya Ni s¢r¢.
O de barika la, an b= p=r=n ko:
“Aba, an Fa!”
–Rom=kaw 8.14, 15
Walisa aw ka k= jalakibali
j=lenw ye, Ala den jalakibaliw,
m¢g¢ tulo g=l=nw c=ma, k’a s¢r¢ aw
b= yeelen b¢ u c=ma i ko lanpa b=
yeelen b¢ di$= la cogo min na.
–Filipekaw 2.15
O de kos¢n Matigi ko: “A’ ye b¢
u c=ma ka fara u la. Aw kana ma-
ga f=n saniyabali si la. Ni aw ye o
k=, ne na s¢n aw ma. Ne na k= aw
fa ye, aw na k= ne denk=w ni ne
denmusow ye. Matigi Sebaaya-
b==tigi ye o f¢.”
–2 K¢r=ntekaw 6.17, 18
O b== n’a ta, minnu s¢nna a ma
ka da a la, a ye fanga di olu b== ma
ka k= Ala denw ye. –Yuhana 1.12
14 Mægæ b== t= Ala den ye Ala b= kuma minnu fæ dælæ ko la 15
Farisogo ka k=walew jirala, olu
fil=: jat¢ya, n¢g¢lenya, kakalaya,
boli batoli, subaaya, juguya, s¢s¢-
li, k=l=, keleya, diminya, bila $¢g¢n
na kow, farali, kan tilali, koniya,
d¢l¢t¢ya ni ko kolonya ani olu
b¢$¢g¢nkow. Ne b= aw las¢mi i ko
ne tun y’a f¢ aw ye ka ban cogo
min na ko minnu b= o kow k=, olu
t=na don Ala ka masaya la fewu.
–Galasikaw 5.19-21
Ni diw=n $= bilennen b= kanga
jifilen k¢n¢, ni a b= furufuru tuma
min na, i kana a fil=. A laban na, a
b= m¢g¢ cin i ko sa, ka s¢g¢li k= i
ko sa jugu –Ntalenw 23.31, 32
An ka taama s=b=ya la i ko tilef=-
la cogo. An ka an y=r=w tanga ju-
guya ni d¢l¢t¢ya ni jat¢ya ni ka-
kalaya ni k=l=w ni keleya ma. Aw
ka Matigi Yesu Krisita don aw kan
na i ko dul¢ki. Aw kana aw fariso-
go nege kow $=sigi.
–Rom=kaw 13.13, 14
M¢g¢ minnu b= soli ka wuli ka
taa minnif=n farinma min ka m=n
u $= na su f= ka u $=namini, b¢n=
b= olu ye. –Esayi 5.11
D¢l¢ ye mafi$=ya f=n ye, min-
nif=n farinma b= balawu lawuli,
m¢g¢ o m¢g¢ b= a caman min, o ye
hakilintan ye. –Ntalenw 20.1
4. Yesu y’a jaabi ko: “I ka i Matigi
Ala kanu ni i dusukun b== ye, ani i
ni b== ni i hakili b==. O ye ci f¢len
f¢l¢f¢l¢ ni ciw b== la belebele de ye.
A filanan b¢len b= o f= ko, i ka i
m¢g¢ $¢g¢n kanu i ko i y=r=.”
–Matiyu 22:37-39
Yesu taat¢ sira f=, c= d¢ bolila ka
i $¢ngiri a k¢r¢, k’a $ininka ko:
“Karam¢g¢ $uman, ne ka kan ka
mun k= walisa ne ka $=namaya
banbali s¢r¢?” Yesu y’a f¢ a ye ko:
“Mun na i b= ne wele $uman?
%uman si t=, Ala kelen k¢. I b= ci
f¢lenw d¢n ko: ‘I kana m¢g¢ faga.
I kana jat¢ya k=. I kana sonyali k=.
I kana nkalon da i m¢g¢ $¢g¢n na.
I kana m¢g¢ si t¢$¢. I ka i fa ni i ba
bonya.’ ” O c= ko: “Karam¢g¢, ne
ye o ci f¢lenw b== mara kabini ne
denmis=nma.” Yesu y’a mafil= ni
kanuya ye k’a f¢ a ye ko: “F=n ke-
len b’i j=. Taa i bolof=nw b== feere
ka o wari di faantanw ma. O tuma
la, i na nafoloba s¢r¢ sankolo la. O
k¢, na tugu ne la.” O c= $= kumuna
o kuma kos¢n. A $=nasisilen taara
k’a mas¢r¢ nafoloba tun b’a f=.
–Marka 10:17-22
Sira d¢ tilennen b= m¢g¢ $= na,
nka o laban ye saya sira ye.
–Ntalenw 16:25
16 Dusu s=b= t’a bæ l kana i y=r= lafili 17
Aw kana aw y=r=w lafili. M¢g¢ t=
y=l= b¢ Ala ma. M¢g¢ mana f=n o
f=n dan, a b= o de suman tig=.
–Galasikaw 6.7
Denmis=nw, m¢g¢ si kana aw la-
fili. Min b= to ka tilennenya kow
k=, o tilennen b= i ko Krisita y=r=
tilennen b= cogo min na. Min b= to
ka jurumu k=, o b¢ra Sitan= de la,
katuguni Sitan= b= jurumu k=
kabini f¢l¢f¢l¢. –1 Yuhana 3.7, 8
Aw m’a d¢n ko kojuguk=law
t=na Ala ka masaya s¢r¢ wa? Aw
kana aw y=r=w lafili. Kakalaw wo,
bolis¢nnaw wo, jat¢w wo, c=$¢g¢n
$ininaw wo, sonyalik=law wo,
wasabaliw wo, d¢l¢t¢w wo, nenili-
k=law wo, binkannik=law wo, olu si
t=na Ala ka masaya s¢r¢.
–1 K¢r=ntekaw 6.9, 10
Aw kana to m¢g¢w ka aw lafili
ni kuma fu ye, k’a mas¢r¢ o kow
de b’a to Ala ka diminya b= se kan
bilali denw ma. –Efesekaw 5.6
Aw ka k= Ala ka kuma k=baaw
ye, aw kana k= a m=nbaaw ye d¢r¢n,
ka aw y=r=w lafili. –Yakuba 1.22
“M¢g¢ caman b=na na ne t¢g¢ la
k’a f¢ ko u y=r=w ye Krisita de ye.
U na m¢g¢ caman lafili.”
–Matiyu 24.5
Jurumu donna di$= la m¢g¢ ke-
len barika la, saya fana donna ju-
rumu barika la. Saya sera Hada-
madenw b== ma ten, k’a mas¢r¢ u
b== ye jurumu k=. –Rom=kaw 5.12
Nege dun mana k¢n¢ ta, a b=
jurumu bange. Ni jurumu k¢g¢ra, a
b= saya bange. –Yakuba 1.15
Farisogo kow miirili ye saya de
ye nka Ni Senu ko miirili ye $=na-
maya ni h=r= de ye: Farisogo kow
miirili ye Ala juguya ye, sabu a
kololen t= Ala ka sariya ye. A t= se
ka o k= fana. –Rom=kaw 8.6, 7
“M¢g¢ min b= jurumu k=, o de
na sa. Fa ka tilenbaliya doni t=na
da a denk= kan, denk= ka tilen-
baliya doni t=na da a fa kan. M¢g¢
tilennen ka tilennenya na jate a
y=r= kun. M¢g¢ jugu ka juguya na
da a y=r= kun.” –Ezeki=l 18.20
“ ‘ Nka an ka kan ka $agali ka
an $=naj=, k’a mas¢r¢ i d¢g¢k= min
fil= nin ye, o salen tun b=, a $=na-
mayara. A tun tununna, a yera.’ ”
–Luka 15.32
Tilennenya b= m¢g¢ $=namaya,
nka m¢g¢ min b= tugu ko jugu n¢f=,
o b= taa saya la. –Ntalenw 11.19
Jurumu sara ye saya ye.
–Rom=kaw 6:23
18 Jurumu b= na ni saya ye Krisita ye se særæ saya kan 19
A kununni ka b¢ suw c=ma, o y’a
jira ko Ala Denk= don ka k=$= ni
senuya Ni ye, ko sebaayaba b’a f=,
Yesu Krisita an Matigi.
–Rom=kaw 1.4
O kumaw f¢len k¢, a p=r=nna ni
kanba ye ko: “Lazar=, b¢ k=n=ma.”
Su b¢ra, a senw ni a bolow meleke-
len tun don ni fini ye, kunnasiri
tun b= a $=da la. Yesu y’a f¢ u ye
ko: “A’ y’a foni, k’a bila ka taa.”
–Yuhana 11.43, 44
“Ne Fa b= ne kanu, katuguni ne
b= ne ni di walisa k’a ta ko kura.
M¢g¢ si t= ne ni min= ne la, nka ne
y=r= b’a di. Se b= ne ye ka ne ni di,
se b= ne ye ka a ta ko kura. O ci de
f¢ra ne ye ne Fa f=.”
–Yuhana 10.17, 18
A g=r=la u la k’a bolo da su talan
kan, su tabaaw y’u j¢. Yesu ko:
“Kamalen, ne b’a f¢ i ye, wuli!” A
wulila k’i sigi ka kuma damin=.
–Luka 7.14, 15
“Ne $=nama don, ne tun sara, a
fil=, ne $=nama b= to badaabadaa.
Saya ni Had=si konn=g=w b= ne
bolo.” –Jirali 1.18
An jugu min na ban f=n b== k¢, o
ye saya de ye. –1 K¢rentekaw 15.26
Matigi ko, . . . ‘I kana batof=n
w=r= si k= i f= ne k¢.
‘I kana ja d=s=nen si dila i y=r=
ye, wala f=n si bisigi, sankolola f=n
wo, dugukolo kan f=n wo, duguko-
lo juk¢r¢ ji la f=n wo. I kana i biri
u k¢r¢, i kana baara k= u ye ....
‘I kana Matigi i ka Ala t¢g¢ f¢
fu, k’a mas¢r¢ min b= Matigi t¢g¢
f¢ fu, Matigi t=na o tigi jalakibali
to.
‘I hakili to lafi$= don na k’a sa-
niya, i ko Matigi i ka Ala y’a f¢ i
ye cogo min na. I ka baara k= tile
w¢¢r¢ k¢n¢ ka i ka baara b== k=.
‘I ka i fa ni i ba bonya, i ko Ma-
tigi i ka Ala y’a f¢ i ye cogo min
na....
‘I kana m¢g¢ faga.
‘I kana jat¢ya k=.
‘I kana sonyali k=.
‘I kana nkalon da i m¢g¢ $¢g¢n
na.
‘I $= kana b¢ i m¢g¢ $¢g¢n muso
f=. I $= kana b¢ i m¢g¢ $¢g¢n ka so
f=, wala a ka foro, wala a ka j¢nk=,
wala a ka j¢nmuso, wala a ka misi,
wala a ka fali f=. I $= kana b¢ i
m¢g¢ $¢g¢n ka f=n si f=.’ ”
– Dut=r¢n¢m= 5.7-21
20 Ala ka sariya tan I t= se k’i y=r= dogo Ala la 21
“K’a mas¢r¢ Ala $=w y=l=len
don ka m¢g¢ fil=, a b= m¢g¢ senda
kow b== k¢l¢si. Dibi wala saya
suma t= yen ka k= tilenbaliya k=-
baaw dogo y¢r¢ ye.” –Job 34.21, 22
“M¢g¢ d¢ b= se ka i dogo y¢r¢ d¢
la ni ne t= a ye wa? Yala ne t= san-
kolo ni dugukolo fa wa?” Matigi
ko ten. –Jeremi 23.24
Ne na taa min ka mab¢ i la, ne
na boli ka taa min, ni i t= yen? Ni
ne y=l=nna sankolo la, i b= yen, ni
ne ye ne da kaburu k¢n¢, a fil=, i b=
yen. Dibi t= ye i $= na, su b= yeelen
b¢ i ko tile, su ni k=n= ka kan i $=
na. –Zaburuw 139.7, 8, 12
Matigi $= b= y¢r¢ b== ka m¢g¢
juguw ni m¢g¢ $umanw k¢l¢si.
–Ntalenw 15:3
Daf=n si dogolen t= Ala ma. An
ka kan ka an ka ko$=w f¢ min ye,
f=n b== lankolon don, u day=l=len
b= o $= k¢r¢. –Heburuw 4.13
“F=n si dogolen t= min t=na b¢
k=n= kan. Gundo si t= ni a t=na
d¢n.” –Luka 8.17
A b’a f= u ka Ala $ini, ni u m¢-
m¢li k=t¢ b= se ka a s¢r¢, hali k’a
s¢r¢ a y¢r¢ man jan an si la.
–K=walew 17.27
5. “M¢g¢ Denk= na a ka m=l=k=w
ci. F=n o f=n b= m¢g¢ kunnati$=
ani minnu b= ko juguw k=,
m=l=k=w na olu lab¢ a ka masaya
la. U na olu fili gantugu tasuma la,
u na kasi k’u $inw $imi yen.”
–Matiyu 13.41, 42
M¢g¢ juguw b= taa lahara, ani
siya minnu b== b= $in= Ala k¢.
–Zaburuw 9.18
“Olu na taa t¢¢r¢ banbali la,
m¢g¢ tilennenw na taa $=namaya
banbali la.” –Matiyu 25.46
Nka sankolo ni dugukolo
sisanlama maralen b= halakili
kama ni tasuma ye Ala ka o kuma
kelen barika la. Kiri na tig= Ala
$=siranbaliw kan ka u halaki don
min na, u maralen b= o don kama.
–2 Pi=r= 3.7
Olu ka t¢¢r¢ na k= halakili banbali
ye. U na g=n ka b¢ Matigi ni a ka
sebaaya n¢¢r¢ k¢r¢ a na tuma la.
–2 Tesalonikekaw 1.9
“Ni i bolo wala i sen b= k= saba-
bu ye ka jurumu lase i ma, a tig=
ka a fili. I sen kelen tigi wala i bo-
lo kelen tigi ka don $=namaya la, o
ka fisa i ma i sen fila tigi ni i bolo
fila tigi fililen ye tasuma banbali
la.” – Matiyu 18.8
22 Ala ÿ=siranbaliw na tææræ særæ abada Laban don na, kiri na tig= 23
K’a mas¢r¢ a ye don d¢ sigi, a na
kiri tig= di$= b== kan ni tilennenya
ye a ka c= $=nat¢m¢len bolo. A ye
taamashy=n j=len k= o la m¢g¢w
b== ye, katuguni a y’a lakunun ka
b¢ suw c=ma.” –K=wal=w 17.31
O b== b’a jira ko Matigi b= se ka
Ala $=siranbaaw tila k¢r¢b¢li la,
ka kojuguk=law mara kiri don $=
t¢¢r¢ kama. –2 Pi=r= 2.9
Ne ye suw b== ye, kunbabaw ni
d¢g¢manninw, u j¢len b= masasi-
gilan $= k¢r¢. Kitabuw day=l=la,
kitabu w=r= day=l=la, o ye $=na-
maya kitabu ye. Kiri tig=ra suw
kan ka k=$= ni u ka k=walew ye.
–Jirali 20.12
Kanuya b= dafa an f= nin de la,
walisa an ja ka g=l=ya kiri tig= don
na, katuguni ale b= cogo min na,
an fana b= di$= la o cogo de la.
–1 Yuhana 4.17
A latig=ra ko m¢g¢w ka sa si$=
kelenpe. O k¢, kiri na tig=.
–Heburuw 9.27
Katuguni wajibi don an b== ka
j¢ Krisita $= k¢r¢ a ka kiri tig=
y¢r¢ la, walisa m¢g¢w b== kelen-
kelen ye min k= k’a to farikolo la,
ko $uman wo, ko jugu wo, a ka o
sara s¢r¢. –2 K¢r=ntekaw 5.10
O cogo la an b== kelen-kelen na
an y=r=w ka ko$=w jate Ala $=
k¢r¢. –Rom=kaw 14:12
Nka o hak= ko ni Ala ka nilif=n
t= cogo kelen na. Ni m¢g¢ kelen ka
hak= y’a to m¢g¢ caman sara, a
j=len don ko Ala ka n==ma ni ni-
lif=n min b= b¢ m¢g¢ kelen ka n==-
ma la, Yesu Krisita k¢ni, olu jigin-
na m¢g¢ caman kan ka caya ka t=-
m=n o hak= ko kan. –Rom=kaw 5.15
O de kos¢n, a t= k= ka k=$= ni
m¢g¢ sago ye wala a boli cogo. A
b= k= ka k=$= ni makarik=la Ala
sago ye. –Rom=kaw 9.16
“Ala b= kunc=baaw k=l=, nka a
b= n==ma di y=r=majiginlenw ma.”
–1 Pi=r= 5.5
K’a mas¢r¢ aw b= an Matigi
Yesu Krisita ka n==ma d¢n, ko ale
tun ye f=ntigi ye, nka a y’a y=r= k=
faantan ye aw kos¢n, walisa aw ka
f=ntigiya a ka faantanya f=.
–2 K¢r=ntekaw 8.9
Hak=w cayara y¢r¢ min na, Ala
ka n==ma cayara yen ka t=m=n o
kan kos=b=, walisa jurumu ye kun-
tigiya k= saya barika la cogo min
na, o cogo la Ala ka n==ma ka kun-
tigiya k= tilennenya barika la
$=namaya banbali kama, Yesu Kri-
sita an Matigi barika la.
–Rom=kaw 5.20b, 21
Cidenw tun b= seereya k= Matigi
Yesu kununni ko la ni sebaayaba
ye. N==maba tun b= u b== kan.
–K=walew 4.33
24 Yesu Krisita ka n==ma Nimisili 25
“Ne b’a f¢ aw ye ko ayi d=r=, nka
ni aw ma nimisa aw ka jurumuw
la, aw b== na halaki ten.”
–Luka 13.3
A tun b= welewele da ko: “A’ ye
nimisa aw ka jurumuw la, katugu-
ni sankolo masaya surunyara.”
–Matiyu 3.2
Pi=r= y’a f¢ u ye ko: “A’ ye nimi-
sa aw ka jurumuw la, aw b== ke-
len-kelen ka batise Yesu Krisita
t¢g¢ la, walisa aw ka jurumuw ya-
fa s¢r¢. Ala na Ni Senu di aw ma.
O de y’a to a’ ye nimisa aw ka ju-
rumuw la ka segin Ala ma walisa
aw ka jurumuw ka j¢si ka b¢ yen,
walisa Matigi ka dususuma waati
di aw ma.” –K=walew 2.38; 3.19, 20
“Aw ye sariya ti$= ko minnu k=
ka aw y=r=w jalaki, a’ ye olu fili
y¢r¢ jan.” –Ezeki=l 18.31
M¢g¢ min b= a ka hak=w dogo, o
ka k=taw t= $=, nka min b= i j¢ u la
ka u dabila, makari na k= o la.
–Ntalenw 28.13
K’a mas¢r¢ $=nasisi min b= b=n
Ala sago ma, o de b’a to m¢g¢ b=
k¢segin k’a cogo y=l=ma ka kisili
s¢r¢, a t= nimisa o la, nka di$= ka
$=nasisi b= na ni saya ye.
–2 K¢r=ntekaw 7.10
“Ni m¢g¢ jugu y=l=mana ka a ka
jurumu dabila, ni a ye ne ka ko la-
tig=lenw sira taama ka ti$= f¢ ka
tilennenya kow k=, siga t’a la a $=-
nama na to, a t=na sa.”
–Ezeki=l 18.21
M¢g¢ jugu ka a ka sira jugu
bila, m¢g¢ tilenbali ka a ka miirili
juguw bila. A ka k¢segin Matigi, an
ka Ala ma, o na makari a la, k’a
mas¢r¢ ale b= yafali k= ka caya.
–Esayi 55.7
“Ko waajuli na k= a t¢g¢ la si-
yaw b== c=ma k’a damin= Jeru-
sal=m, ko m¢g¢w ka nimisa u ka
jurumuw la walisa u ka jurumu
yafa s¢r¢.” –Luka 24.47
“Balimaw, aw k’a d¢n ko juru-
muw yafa ko b= f¢ aw ye Yesu la.
Ala y’a k¢r¢ta k’a sigi a kinin f=
ka a k= Masak= ni Kisibaa ye, wa-
lisa Isra=l ka se ka nimisa ka juru-
muw yafa s¢r¢.”
–K=walew 13.38; 5.31
“Ne j¢len fil= da la ka da
k¢nk¢n. Ni m¢g¢ d¢ ye ne kan m=n
ka da y=l= ne ye, ne na don o y¢r¢
ka dumuni k= o f=, a na dumuni k=
ne f=.” –Jirali 3.20
Yesu ye o m¢g¢w ka dannaya ye
mink=, a y’a f¢ c= fanfilasalen ye
ko: “Ne denk=, i ka jurumuw ya-
fara i ma.” –Marka 2.5
26 Jurumu yafali Farali diÿ= ko la 27
Ala ka n==ma y’i jira m¢g¢w b==
kisili kos¢n. O n==ma b= an kalan
ko an ka ban Ala $=siranbaliya ni
nin di$= nege juguw ma, ka taama
nin waati la ni hakili sigilen ni
tilennenya ni Ala $=siran ye.
–Tite 2.11, 12
A’ ye miiri sanf= f=nw na, aw ka-
na miiri dugukolo kan f=nw na.
–Kolosekaw 3.2
Aw kana di$= kanu, aw kana di-
$= k¢n¢ f=nw kanu. Ni m¢g¢ d¢ b=
di$= kanu, Fa Ala kanuya t= o tigi
k¢n¢ fewu. Katuguni f=n minnu
b== b= di$= la, farisogo nege, $= ne-
ge, ani di$= ka y=r=jiranciya, olu si
t= b¢ Fa Ala la, u b= b¢ di$= de la.
–1 Yuhana 2.15, 16
Aw ni dibi la k=wale nafantanw
kana j=, nka aw ka u k¢r¢f¢ y=r=.
–Efesekaw 5.11
Jat¢w! Aw m’a d¢n ko di$= teri-
ya ye Ala juguya de ye wa? Min
b’a f= ka k= di$= teri ye, o b= a y=r=
k= Ala jugu de ye. –Yakuba 4.4
“Aw ka aw ko ka aw saniya. Aw ka
aw ka k=wale juguw b¢ ne $= k¢r¢
ka ko jugu k=li dabila.” –Esayi 1.16
7. Ani n=nkunw b== ka j¢ a la ko
Yesu Krisita ye Matigi ye. O na
n¢¢r¢ da Fa Ala kan.
–Filipekaw 2.11
“M¢g¢ o m¢g¢ mana j¢ a la m¢-
g¢w $= na ko a ye ne ta ye, ne fana
na j¢ a la ne sankolola Fa $= k¢r¢
ko o tigi ye ne ta ye. Nka min b= i
dalac= ne la m¢g¢w $= na, ne fana
na ne dalac= o tigi la ne sankolola
Fa $= k¢r¢.” –Matiyu 10.32, 33
M¢g¢ o m¢g¢ b’a f¢ ko Yesu ye
Ala Denk= ye, Ala tolen b= o la, o
fana tolen b= Ala la.
–1 Yuhana 4.15
Ni i b= i j¢ a la i da la ko Yesu ye
Matigi ye, ka da a la fana i dusu la
ko Ala y’a lakunun ka b¢ suw c=ma,
i na kisi. K’a mas¢r¢ m¢g¢ b= dan-
naya k= a dusukun na ka tilenne-
nya s¢r¢, a b’i j¢ a la a da la ka ki-
sili s¢r¢. –Rom=kaw 10.9, 10
Min b= ban Denk= la, o b= ban a
Fa fana la. Min b= s¢n Denk= ma, o
b= s¢n a Fa fana ma. –1 Yuhana 2.23
“Ni m¢g¢ min maloyara ne ni ne
ka kumaw ma, M¢g¢ Denk= na
maloya o tigi ma, ni a nana ni a y=-
r= n¢¢r¢ ye tuma min na, ani a Fa
n¢¢r¢, ani m=l=k= senumaw n¢¢r¢.”
–Luka 9.26
34 K’i jæ Krisita la i da la, o ye wajibi ye Sitan= — an juguba don 35
A’ ye aw hakili sigi ka to aw $=
na! K’a mas¢r¢ aw jugu Sitan= b=
yaalayaala i ko waraba konbot¢. A
b= se ka min s¢r¢ k’a dun, a b= o de
$ini. Aw ka a k=l= ka aw sinsinnen
to dannaya la. –1 Pi=r= 5.8, 9
O k¢, Ni Senu ye Yesu $=min= ka
taa kungokolon k¢n¢ walisa Sitan=
k’a k¢r¢b¢. Nka Yesu ko: “Taa ka
b¢ yan, Sitan=, katuguni a s=b=n-
nen b= fana ko: ‘I ka i Matigi Ala
bato ka baara k= o kelenpe ye.’” O
k¢, Sitan= taara. M=l=k= d¢w nana
Yesu mago $=. –Matiyu 4.1, 10, 11
O b== k¢, a’ ye aw barika bonya
Matigi ni a ka sebaaya fangama la.
A’ ye Ala ka k=l=k= min=nw b==
don aw la, walisa aw ka se ka j¢ ka
Sitan= ka nanbaraw kunb=n.
–Efesekaw 6.10, 11
An ka k=l=k= min=nw t= nin di$=
taw ye, nka min=n barikamaw don
Ala f=, ka k=l= kunb=n kogow ci.
–2 K¢r=ntekaw 10.4
Ale [Sitan=] k=ra m¢g¢fagala ye
kabini f¢l¢f¢l¢. A ma to ti$= kan,
katuguni ti$= si t’a k¢n¢...katu-
guni nkalontig=la don, nkalon fa
y=r= don. –Yuhana 8.44
Ne ye o yafa... walisa Sitan= kana
se s¢r¢ an kan, k’a mas¢r¢ an b= a
ka ko k=taw kala ma.
–2 K¢r=ntekaw 2.10b, 11
Denw ye kelen ye farisogo ni joli
la cogo min na, Yesu y=r= fana
k=ra u b¢$¢g¢nko ye ka niy¢r¢ ta
Hadamadenya la ten. A y’o k= wa-
lisa saya fanga b= min bolo, Sitan=
k¢ni, a ka o fanga ti$= ni a y=r=
saya ye. –Heburuw 2.14
Min b= to ka jurumu k=, o b¢ra
Sitan= de la, katuguni Sitan= b= ju-
rumu k= kabini f¢l¢f¢l¢. Ala Denk=
y’i jira nin de kos¢n, walisa a ka
Sitan= ka k=walew ti$=.
–1 Yuhana 3.8
“Ko a na ne ci olu ma walisa u
$=w ka y=l= ka b¢ dibi la ka na
k=n=yeelen na. U ka b¢ Sitan= bolo
ka na Ala ma, walisa u ka jurumuw
yafa s¢r¢ ka sigi y¢r¢ s¢r¢ danna-
baaw c=ma, olu minnu saniyara u
ka dannaya f= ale la.”
–K=walew 26.18
J¢ni na an fara ka b¢ Krisita ka
kanuya la? B¢n=ba, wala $=ni, wala
m¢g¢ ka t¢¢r¢, wala k¢ng¢ba, wala
f==r=, wala siran kow wala fagali
wa? Nka o kow b== la, an t=m=nna
se s¢r¢baaw b== kan an kanubaa
barika la. –Rom=kaw 8.35, 37
O de kos¢n, a’ ye kolo Ala ye.
A’ye j¢ Sitan= $= ka a k=l=, n’o
k=ra, a na boli k’i mab¢ aw la. A’
ye g=r= Ala la, ale fana na g=r= aw
la. –Yakuba 4.7, 8
36 Se særæli Sitan= kan Kanuya ye Yesu ka cidenw ka s=g=s=g=li ye 37
Hali ni ne b= m¢g¢w kanw ni
m=l=k=w kanw f¢, k’a s¢r¢ kanuya
t= ne k¢n¢, ne kumakan na k= i ko
ntanan mankan wala weleninw.
–1 K¢r=ntekaw 13.1
Nka Ni Senu den ye kanuya ye,
ani $agali, h=r=, mu$uli, hin=, $u-
maya, dannam¢g¢ya, sabali, y=r=-
min=li. –Galasikaw 5.22, 23a
A y’a f¢ a ye a si$= filanan la ko:
“Yuhana denk= Sim¢n, i b= ne ka-
nu wa?” Pi=r= y’a jaabi ko. “¼w¢,
Matigi, i y’a d¢n ko ne b’i kanu.”
Yesu y’a f¢ a ye ko: “Ne ka sagaw
k¢l¢si.” –Yuhana 21.16
“Ni aw b= ne kanu, aw na ne ka
ci f¢lenw mara.” –Yuhana 14.15
Ni m¢g¢ d¢ y’a f¢ ko a b= Ala ka-
nu, k’a s¢r¢ a b= a balima koniya, o
ye nkalontig=la ye. Katuguni a
$= b= a balima min na, ni a t= o
kanu, a $= t= Ala min na, a b= se ka
o kanu cogo di? –1 Yuhana 4.20
“Ni aw b= $¢g¢n kanu, m¢g¢w
b== n’a d¢n o de f= ko aw ye ne ka
kalandenw ye.” –Yuhana 13.35
An y’a d¢n ko an b¢ra saya la ka
don $=namaya la, katuguni an b=
balimaw kanu. Min t= a balima
kanu, o tolen b= saya la.
–1 Yuhana 3.14
Ka Ala kanu, o ye nin de ye, ka a
ka ci f¢lenw mara. A ka ci f¢lenw
man g=l=n. –1 Yuhana 5.3
Yesu kununnen k¢ ka b¢ suw c=-
ma, d¢g¢kun don f¢l¢ s¢g¢ma da
joona f=, a y’i jira Magadala Mari-
yama f¢l¢ la. A tun ye jin= wolon-
wula g=n ka b¢ o de la.
–Marka 16.9
Ale donna kiri la fo ka sa an ka
hak=w kos¢n, a kununna an jo s¢r¢li
kos¢n. –Rom=kaw 4.25
“Yesu ye ko minnu k= Yahutuw
ka jamana la ani Jerusal=m, an ye
o kow b== seerew ye. U y’a gengen
jiri kan k’a faga. Ala y’a lakunun
a tile sabanan don k’a to a k’i jira
m¢g¢ d¢w la. A ma i jira m¢g¢w
b== la, fo seere minnu $=nat¢m¢len
tun b= Ala f= ka k¢r¢, anw k¢ni
minnu ye dumuni k= ka minni k= a
f= a kununnen k¢ ka b¢ suw c=ma.”
–K=walew 10.39-41
O don kun$¢g¢n, Yesu ka kalan-
denw laj=len tun b= so k¢n¢ ko ku-
ra, T¢ma tun b= u f= yen. So daw s¢-
g¢len tun don, nka Yesu nana k’i j¢
u c=ma k’a f¢ ko: “H=r= ka k= aw
ye!” O k¢, a y’a f¢ T¢ma ye ko: “I
bolonk¢ni don yan ka ne t=g=w fil=,
i bolo m¢¢n¢b¢ k’a da ne k=r= la. I
ka fara dannabaliya la ka dannaya
k=.” T¢ma y’a jaabi ko: “Ne Matigi
ni ne ka Ala!” –Yuhana 20.26-28
38 Yesu Krisita su kununni Su kununni — an jigi nææræma don 39
“Waati b= na, o waati ye sisan de
ye, m¢g¢ salenw na Ala Denk= kan
m=n, a m=nbaaw na $=namaya. Aw
kana kabakoya o la, katuguni waa-
ti b= na, m¢g¢ salen minnu b= ka-
buruw k¢n¢, olu n’a kan m=n. U na
b¢ yen. Ko$umank=law na kunun
$=namaya kama, kojuguk=law na
kunun kiri kama.”
–Yuhana 5.25b, 28, 29
Aw m’a d¢n ko an minnu bati-
sera Krisita Yesu la, ko an b== ba-
tisera a saya de la wa? Ayiwa an ni
ale su donna $¢g¢n f= batiseli f=
saya la, walisa Krisita kununna ka
b¢ suw c=ma a Fa n¢¢r¢ barika la
cogo min na, o cogo la an fana ka
taama $=namaya kuraya la. Ni an
ni ale k=ra kelen ye a saya bisigi la,
a j=len don ko an ni ale na k= kelen
ye a kununni fana bisigi la.
–Rom=kaw 6.3-5
Ni Krisita b= aw la, hali ni aw
farikolow salen don jurumu kos¢n,
aw niw $=nama don tilennenya ko-
s¢n. Ala min ye Yesu lakunun ka
b¢ suw c=ma, ni o Ni sigilen b= aw
k¢n¢, ale min ye Krisita Yesu la-
kunun ka b¢ suw c=ma, o na aw fari-
kolo sataw $=namaya a Ni barika
la, o min sigilen b= aw k¢n¢.
–Rom=kaw 8.10, 11
8. “A [Ala] ye a $= da a ka m¢g¢w
kan ka u kunmab¢....Ko a na an
tila ka b¢ an juguw bolo, walisa an
ja g=l=yalen ka baara k= ale ye,
walisa an ka k= senumaw tilen-
nenw ye a $= k¢r¢ an si tilew b==
la.” –Luka 1.68, 74, 75
O layiduw tara an ye, balima
kanulenw. O de y’a to an ka an
saniya farisogo n¢g¢lenya ani
dusukun n¢g¢lenya b== ma, ka
saniyali dafa ni Ala $=siran ye.
–2 K¢r=ntekaw 7.1
Ayiwa balimaw, aw ka kan ka
taama cogo min na ka aw ko diya
Ala ye, an ye aw kalan o la. Ti$=
don, aw b= taama ten. Nka an b=
aw deli ka aw laadi Matigi Yesu
t¢g¢ la ko aw ka jiidi o la ka taa $=.
An ye ci minnu f¢ aw ye Matigi
Yesu barika la, aw b= olu d¢n. Ala
sago ye aw saniyali de ye, ko aw
kana jat¢ya k=. Aw b== kelen-kelen
ka se ka a farikolo min= senuya ni
bonyali la. Ala ma an wele n¢g¢-
lenya kama, f¢ saniyali.
–1 Tesalonikekaw 4.1-4, 7
Nka aw ka k= senumaw ye aw
taama cogo b== la i ko aw welebaa
Ala ka senu cogo min na, k’a mas¢-
r¢ a s=b=nnen b= Kitabu la ko: “Aw
ka k= senumaw ye, katuguni ne ka
senu.” –1 Pi=r= 1.15, 16
40 Senumaya Matigi ta fan f= Senumaya Matigi ta fan f= 41
O de kos¢n Yesu fana t¢¢r¢la ka
sa dugu k¢f=, walisa a ka m¢g¢w
saniya ni a y=r= joli ye.
–Heburuw 13.12
Ala ye an $=nat¢m¢ Krisita la
sani di$= ka da, walisa an ka k=
senumaw ni jalakibaliw ye ale $=
k¢r¢....Ka jogo kura don aw la, o
min dara Ala bisigi la, ti$= ka
tilennenya ni a ka senumaya la.
–Efesekaw 1.4; 4.24
Siraba na k= yen, o sira na wele
ko “Senuya sira.” M¢g¢ n¢g¢len si
t=na t=m=n o sira f=, f¢ m¢g¢ sani-
yalenw dama. M¢g¢ minnu b= taa-
ma o sira f=, hali ni hakilintanw
don, u t=na fili. –Esayi 35.8
Ni an b’an j¢ an ka jurumuw la,
ale ye kantigi ye, a tilennen b= ka
an ka jurumuw yafa an ma, ani k’an
saniya tilenbaliya b== ma.
–1 Yuhana 1.9
Ni o f=nw b== na yeele ten, aw ka
kan ka k= mun sifa m¢g¢ ye taama
senuma ni Ala $=siran na?
–2 Pi=r= 3.11
Aw ka h=r= $ini aw ni m¢g¢w b==
c=, ka tugu senumaya n¢f= k’a ma-
s¢r¢ m¢g¢ si t=na Matigi ye ni sani-
yali t=. –Heburuw 12.14
A’ ye bonya da Matigi t¢g¢
n¢¢r¢ma kan. A’ ye aw $¢ngiri Ma-
tigi $= k¢r¢ ka a bato, aw masir-
ilen ni senuya ye. –Zaburuw 29.2
“Aw minnu ka jugu, ni aw b= f=n
$umanw di cogo d¢n aw denw ma,
aw sankolola Fa t=na Ni Senu di a
delibaaw ma ka t=m=n aw ta cogo
kan kos=b= wa?” –Luka 11.13
U tilara Ala delili la tuma min
na, u laj=len tun b= y¢r¢ min na, o
y=r=y=r=la, u b== fara Ni Senu la ka
Ala ka kuma f¢ ni ja g=l=ya ye.
–K=walew 4.31
“Ne na ne Ni don aw la walisa
aw ka ne ka ko latig=lenw sira
taama ka ne ka sariyaw mara ka u
k=.” –Ezeki=l 36.27
Aw k¢ni t= taama farisogo diya-
$ekow sira f=, nka aw b= taama Ni
Senu barika la, ni a y’a s¢r¢ Ala Ni
sigilen b= aw k¢n¢. Krisita Ni t= min
k¢n¢, o tigi t= Krisita ta ye fewu.
–Rom=kaw 8.9
“Nka aw na sebaaya s¢r¢ ni Ni
Senu jiginna ka na aw kan tuma
min na, aw na k= ne seerew ye.”
–K=walew 1.8
Barnabasi tun ye m¢g¢ s=b= ye, a
falen tun b= Ni Senu ni dannaya la.
–K=walew 11.24
Dannabaaw k¢ni fara $agali ni
Ni Senu la. –K=walew 13.52
Aw kana aw $=namini ni diw=n
ye, kakalaya b= o la d=, nka aw ka
fa Ni Senu la. –Efesekaw 5.18
42 Mægæ falen Ni Senu la Layidu ÿumanw b= Dannabaaw f= 43
Matigi ka surun m¢g¢ dusu ka-
silenw na, a b= m¢g¢ dusu nimisi-
baat¢ kisi. –Zaburuw 34.19
“F=n o f=n b= yen, ne ye olu b==
da. U b== b= yen ne de barika la.”
Matigi ko ten. “Nka min ka di ne
ye, o ye m¢g¢ majiginnen nimisa-
baat¢ ye, min b= siran ne ka kuma
$=.” –Esayi 66.2
Ne balima kanulenw, k¢r¢b¢li
g=l=nma min b= aw c=ma, i n’a f¢
aw b= tasuma c=tig=, aw kana
kabakoya o la, i n’a f¢ kabako f=n
ye aw s¢r¢, nka aw ka $agali k’a
mas¢r¢ aw ye niy¢r¢ s¢r¢ Krisita
ka t¢¢r¢w la, walisa ni ale n¢¢r¢
fana y’i jira tuma min na, aw ka
nis¢ndiya ka $agali kos=b=.
–1 Pi=r= 4.12, 13
“A na $=ji b== c= ka b¢ u $= la.
Saya t=na k= tun, su kasi fana t=na
k= tun, wala kasikan wala dimin,
k’a mas¢r¢ f=n f¢l¢w t=m=nna.”
–Jirali 21.4
I jigi da Matigi kan ka ko $uman
k=. I sigilen ka to h=r= la jamana
k¢n¢ ka tilennenya sira taama.
–Zaburuw 37.3
“A’ ye Ala ka masaya ni a ka ti-
lennenya $ini f¢l¢. O mana k=, Ala
na o f=nw b== di aw ma ka fara olu
kan.” –Matiyu 6.33
A b= se ka k¢r¢b¢lenw d=m= si-
san, k’a mas¢r¢ a y=r= t¢¢r¢la k¢-
r¢b¢li f=. –Heburuw 2.18
H=r=tigi Ala na Sitan= c¢ng¢ aw
senw k¢r¢ s¢¢ni. –Rom=kaw 16.20
Ni i b= jiw c=tig= tuma min na,
ne na k= i f= yen. Ni i b= bajiw
c=tig= tuma min na, u t=na i tunun.
Ni i b= tasuma c=tig=, a t=na i jeni,
tasuma mana t=na i jeni.
–Esayi 43.2
K¢r¢b¢li si ma aw s¢r¢ min ma
deli ka m¢g¢ s¢r¢. Ala ye kantigi ye.
A t=na s¢n aw k¢r¢b¢li ka t=m=n
aw barika dan y¢r¢ kan. Nka k¢r¢-
b¢li mana se, a na b¢ y¢r¢ jira wa-
lisa aw ka se ka o k¢r¢b¢li mu$u.
–1 K¢r=ntekaw 10.13
M¢g¢ tilennen degun kow ka ca,
nka Matigi b’a tila u b== la.
–Zaburuw 34.20
An y’a d¢n ko f=n b== b= baara k=
$¢g¢n f= ka ko $uman k= Ala kanu-
baaw ye, olu minnu welela ka k=$=
ni a ka ko latig=len ye.
–Rom=kaw 8.28
Sarakalasebaaw kuntigi min t=
se ka hin= an na an ka barika-
ntanya kow la, o t= an f=. Nka an
ka sarakalasebaa kuntigi k¢r¢b¢ra
f=n b== la i ko an y=r=w, jurumu
k¢ni sen t’a la. –Heburuw 4.15
44 Layiduw, kæræbælenw ta fan f= Layiduw, se særæbaaw ta fan f= 45
“Min mana se s¢r¢, o na k= nin
kow ciy=ntala ye. Ne na k= o ka
Ala ye, a na k= ne den ye.”
–Jirali 21.7
“Min mana se s¢r¢, ne na o k=
samasen ye ne ka Ala batosoba k¢-
n¢, a t=na b¢ yen tun abada. Ne na
ne ka Ala t¢g¢ s=b=n a kan ani ne
ka Ala ka dugu Jerusal=m kura t¢-
g¢, o b= jigin ka b¢ sankolo la ne
ka Ala y¢r¢. Ne na ne t¢g¢ kura
fana s=b=n a kan.” –Jirali 3.12
“Min mana se s¢r¢ ka ne ka k=-
walew mara fo a laban, ne na fan-
ga di o ma siyaw kun na.”
–Jirali 2.26
“Min mana se s¢r¢, fini j=manw
na don o kan na. Ne t=na a t¢g¢
j¢si ka b¢ $=namaya kitabu la. Ne
n’a f¢ ne Fa ni a ka m=l=k=w $=
k¢r¢ ko o tigi ye ne ta ye.”
–Jirali 3.5
“Min mana se s¢r¢, ne na o lasi-
gi ne f= ne ka masasigilan kan, i ko
ne fana ye se s¢r¢ ka sigi ne Fa f=
a ka masasigilan kan cogo min
na.” –Jirali 3.21
“Ni Senu b= min f¢ egilisiw ye,
tulo b= min f=, o ka o lam=n! Min
mana se s¢r¢, $=namaya jiri min
b= Ala ka alij=n= la, ne na o den d¢
di o ma, a k’a dun.” –Jirali 2.7
9. 46 Ala b= kuma an f= furu so ko la
Dannabaa minnu furulen don,
ne b’a f¢ olu ye k’a g=l=ya, ne kan
t=, Matigi kan don, ko: Muso kana
fara a c= la. Ni a farala a c= la, a fu-
rubali ka to, wala a ka k¢segin a c=
ma. C= fana kana a muso bila. Mu-
so min furulen b=, o sirilen b= a c=
la ka a c= $=nama to, nka ni a c=
sara, a h¢r¢nyara. C= min ka di a
ye a b= se ka furu o ma, nka o ka k=
dannabaaw c=ma d¢r¢n.
–1 K¢r=ntekaw 7.10, 11, 39
O cogo la muso min furulen don,
o sirilen b= a c= la sariya f= k’a c=
$=nama to, nka ni a c= sara, a h¢r¢-
nyara a c= ka sariya ma. O de ko-
s¢n ni a k=ra c= w=r= muso ye ka a
c= $=nama to, a na wele jat¢muso.
Nka ni a c= sara, a h¢r¢nyara o sa-
riya ma. O tuma la ni a k=ra c= w=-
r= muso ye, a t= jat¢muso ye tun.
–Rom=kaw 7.2, 3
“M¢g¢ o m¢g¢ b= a muso furu sa
ka d¢ w=r= furu, o b= jat¢ya k=. Min
b= muso furu salen furu, o b= jat¢-
ya k=.” –Luka 16.18
“Nka ne k¢ni b’a f¢ aw ye ko m¢-
g¢ o m¢g¢ b= a muso furu sa ni ja-
t¢ya sababu t=, o b= a muso bila ja-
t¢ya la. C= min b= muso furu salen
furu, o fana b= jat¢ya k=.”
–Matiyu 5.32
Yesu Krisita na kæsegin diÿ= la 47
“Ni ne taara y¢r¢ lab=n aw ye, ne
b= na ko kura ka aw ta, walisa ne
b= y¢r¢ min na, aw fana ka k= yen.”
–Yuhana 14.3
“O tuma la M¢g¢ Denk= ka taa-
mashy=n na ye sankolo la. Dugu-
kolo kan siyaw b== na kasi. U na
M¢g¢ Denk= nat¢ ye sankabaw kan
ni fanga ni n¢¢r¢ba ye.”
–Matiyu 24.30
“Ni m¢g¢ min ye ne ni ne ka
kuma maloya k= a la bi m¢g¢ jat¢w
jurumut¢w c=ma, M¢g¢ Denk= fana
na o tigi maloya k= a la ni a nana a
Fa n¢¢r¢ la ni a ka meleke senu-
maw ye.” –Marka 8.38
Kanulenw, sisan an ye Ala denw
ye, nka an na k= min ye, o ma jira
f¢l¢. An y’a d¢n ko Krisita mana i
jira, an na k= a b¢$¢g¢nkow ye, k’a
mas¢r¢ ale b= cogo min na, an n’a
ye ten. O jigi b= m¢g¢ o m¢g¢ f=
Krisita kan, o b= a y=r= saniya i ko
ale ka senu cogo min na.
–1 Yuhana 3.2, 3
“Aw fana lab=nnen ka to, k’a
mas¢r¢ aw t= miiri ko M¢g¢ Denk=
b= na waati min na, a b= na o waati
y=r= de la.” –Luka 12.40
“M¢g¢ Denk= k¢ni b=na na a Fa
n¢¢r¢ la, a ni a ka m=l=k=w. O ma-
na k=, a na m¢g¢w b== kelen-kelen
sara ka k=$= ni u ka k=walew ye.”
–Matiyu 16.27
48 Ala ka Kuma Ala delili ani yafali ÿægæn ma
“Sankolo ni dugukolo na t=m=n,
nka ne ka kumaw t=na t=m=n aba-
da.” –Luka 21.33
Katuguni kiraya kuma si ma na
m¢g¢ sago la abada, nka Ala ye a
ka kuma min di m¢g¢w ma, u ku-
mana ka o f¢ Ni Senu de barika la.
–2 Pi=r= 1.21
Kitabu kuma b== k=ra a s=b=nni-
k=law k¢n¢ Ala dafi$= f=. Nafa b’a
la kalanni ni k¢r¢f¢li ni latilenni
kama, ani kololi, tilennenya ko la.
–2 Timote 3.16
I ka kuma ye fitin= ye ne sen ye,
a b= yeelen b¢ ne ka sira la.
–Zaburuw 119.105
“Aw ka kan ka Ala deli tan ko:
‘An Fa min b= sankolo la, i t¢g¢ ka
saniya. I ka masaya ka na. I sago ka
k= dugukolo kan i ko a b= k= sanko-
lo la cogo min na. An ka bi dumuni
di an ma. An ka hak=w yafa an ma,
i ko an fana b= yafa an hak= tabaaw
ma cogo min na. I kana an don
k¢r¢b¢li la, nka an kisi Sitan= ma.
[Katuguni masaya ni sebaaya ni
n¢¢r¢ ye e de ta ye badaa-badaa.
Amiina.]’ Ni aw b= m¢g¢ t¢w ka
hak=w yafa u ma, aw sankolola Fa
na yafa aw ma fana. Nka ni aw t=
m¢g¢ t¢w ka hak=w yafa u ma, aw
sankolola Fa t=na aw ka hak=w
yafa aw ma fana.” –Matiyu 6.9-13
Ala ka Kisili Cogo
Ne mago b= Kisibaa la.
M¢g¢w b== ye jurumu k=, u b==
d=s=ra Ala n¢¢r¢ la.
–Rom=kaw 3.23
Krisita sara ne kosæn.
Krisita sara si$= kelenpe juru-
muw kos¢n, tilennen t¢¢r¢la tilen-
baliw n¢ na, walisa a ka an lase
Ala ma. –1 Pi=r= 3.18
Wajibi don ne ka nimisi ne ka
jurumu la.
M¢g¢ min b= a ka hak=w dogo, o
ka k=taw t= $=, nka min b= i j¢ u la
ka u dabila, makari na k= o la.
–Ntalenw 28.13
Ne ka kan ka sæn Yesu ma
dannaya barika la.
O b== n’a ta, minnu s¢nna a ma
ka da a la, a ye fanga di olu b== ma
ka k= Ala denw ye. – Yuhana 1.12
Ne b= se ka dæn ko ne
kisilen b=.
O Denk= b= min f=, $=namaya b=
o f=. –1 Yuhana 5.12
“Ti$= ti$= la ne b’a f¢ aw ye ko:
Min ye ne ka kumaw lam=n ka da
ne cibaa la, $=namaya banbali b= o
tigi f=. O sen t= kiri la, nka a b¢ra
saya la ka don $=namaya la.”
–Yuhana 5.24
Published in numerous languages by World Missionary Press as God sup-
plies funds in answer to prayer. If you would like more copies for careful dis-
tribution, write in English or visit www.wmpress.org.
World Missionary Press, Inc.
P.O. Box 120
New Paris, IN 46553-0120 USA
1-07 5 Bambara