hi

1. i
Bμi gi¶ng
N«ng l©m kÕt hîp
Ch−¬ng tr×nh hç trî L©m NghiÖp X· Héi

2. ii
Ch−¬ng Tr×nh Hç Trî L©m NghiÖp X· Héi
Bμi gi¶ng
N«ng l©m kÕt hîp
Nhãm t¸c gi¶:
NguyÔn V¨n Së - §Æng H¶i Ph−¬ng: §¹i Häc N«ng L©m TP. Hå ChÝ Minh
Vâ Hïng, NguyÔn V¨n Th¸i: §¹i Häc T©y Nguyªn
Lª Quang B¶o, D−¬ng ViÖt T×nh, Lª Quang VÜnh: §¹i Häc N«ng L©m HuÕ
Ph¹m Quang Vinh, KiÒu ChÝ §øc: §ai Häc L©m NghiÖp Xu©n Mai
§Æng Kim Vui, Mai Quang Tr−êng: §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn
Per Rubdejer, Cè VÊn dù ¸n SIDA/ICRAF/SEANAFE
Hμ Néi, 2002

3. iii
Giíi thiÖu
Trong kho¶ng 2 thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20, ngμnh n«ng l©m nghiÖp ®· vμ ®ang cã
nh÷ng biÕn ®æi lý thó vμ quan träng, trong ®ã ph¶i kÓ sù ra ®êi cña m«n N«ng L©m kÕt hîp.
M«n nμy ®−îc h×nh thμnh do cã sù gia t¨ng quan t©m ®Õn sù hiÖn diÖn cña con ng−êi ë vïng
rõng nói cao mμ sù hiÖn diÖn nμy kh«ng ph¶i lóc nμo còng lμ nguyªn nh©n cña sù suy tho¸i tμi
nguyªn tù nhiªn. Ngμnh L©m NghiÖp hiÖn nay ®ang ph¸t triÓn thªm L©m nghiÖp x· héi hay
céng ®ång trong ®ã céng ®ång ng−êi d©n vïng cao lμ c¸c trî thñ ®¾c lùc cña chÝnh s¸ch n«ng
l©m nghiÖp cña nhiÒu quèc gia ë ¸ Ch©u trong ®ã cã ViÖt Nam. Cho ®Õn nay, nhiÒu chÝnh s¸ch
cña nhμ n−íc ViÖt Nam trong ®ã cã c¸c ch−¬ng tr×nh 661, ®Þnh canh ®Þnh c−, giao ®Êt kho¸n
rõng, vμ s¾c luËt 327 ®· hæ trî hμng v¹n ha trång rõng ®−îc tiÕn hμnh do sù hîp t¸c cña d©n c−
vμ c¸c c¬ quan n«ng l©m nghiÖp nhμ n−íc.
Nh»m hç trî cho chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n, còng nh− ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu thùc
tiÔn cña s¶n xuÊt, m«n häc N«ng L©m KÕt Hîp ®−îc Ch−¬ng tr×nh Hç trî L©m nghiÖp X· héi
(SFSP), dù ¸n m¹ng l−íi ®μo t¹o n«ng l©m kÕt hîp (SEANAFE) cïng n¨m tr−êng ®¹i häc
trong n−íc gåm §¹i Häc N«ng L©m Thñ §øc, §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn, §¹i Häc
L©m NghiÖp Xu©n Mai, §¹i Häc N«ng L©m HuÕ vμ §¹i Häc N«ng L©m T©y Nguyªn ®· so¹n
th¶o tËp bμi gi¶ng n«ng l©m kÕt hîp nμy ®Ó phôc vô cho gi¶ng d¹y vμ häc tËp cho c¸c tr−êng
tõ n¨m 2000. M«n häc nμy ®−îc ®Æt c¬ së trªn sù phèi hîp hμi hßa cña c¸c chuyªn m«n chÝnh
cña nhμ tr−êng nh− n«ng, l©m vμ sóc häc ®Ó t¹o ra mét ngμnh häc ph¸t triÓn v÷ng bÒn vμ
mang tÝnh b¶o vÖ sinh th¸i ë vïng ®åi nói cao. Ngoμi ra, m«n häc còng ®· dùa vμo c¸c nghiªn
cøu khoa häc trªn kh¾p thÕ giíi vÒ l·nh vùc sö dông ®Êt v÷ng bÒn tõ h¬n 30 n¨m trë l¹i ®©y.
PhÇn bμi gi¶ng cña m«n nμy ®−îc x©y dùng nh»m giíi thiÖu mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ c¬ së
vμ kü thuËt N«ng L©m kÕt hîp. Nã ®−îc chia ra lμm 5 phÇn: PhÇn 1 giíi thiÖu h×nh ¶nh thùc
sù cña vïng ®åi nói cao hiÖn nay víi sù tËp trung vμo hiÖn t−îng du canh ph¸ rõng lμm rÉy vμ
sù suy tho¸i tμi nguyªn thiªn nhiªn ë n−íc ta. PhÇn hai th¶o luËn vÒ c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n cña
n«ng l©m kÕt hîp. Ch−¬ng thø ba giíi thiÖu c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp chÝnh ë ViÖt Nam
gåm c¸c hÖ thèng truyÒn thèng vμ c¶i tiÕn. PhÇn thø t− giíi thiÖu tæng qu¸t c¸c kü thuËt n«ng
l©m kÕt hîp ¸p dông cho c¸c trang tr¹i nhá gåm trång trät vμ ch¨n nu«i. Vμ PhÇn thø n¨m
tæng kÕt c¸c c¸ch tiÕp cËn ®Ó thiÕt kÕ, x©y dùng vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng N«ng L©m kÕt hîp
nh»m ®−a kü thuËt nμy vμo thuc tÕ n«ng th«n.
¦íc väng cña c¸c t¸c gi¶ lμ phÇn bμi gi¶ng nμy kh«ng dõng ë mét chç mμ cßn ph¶i ®−îc
bæ sung liªn tôc ®Ó lμm tμi liÖu h−íng dÉn cho sinh viªn triÓn khai c¸c c«ng t¸c ph¸t triÓn
n«ng th«n cña m×nh trong t−¬ng lai. T¸c gi¶ hoμn toμn tin t−ëng vμo sù quan t©m vμ nhiÖt t©m
cña ng−êi ®äc vμ sinh viªn trong viÖc c¶i tiÕn kh«ng ngõng néi dung cña bμi gi¶ng nμy.
Nhãm gi¶ng viªn so¹n th¶o m«n häc n«ng l©m kÕt hîp
Th¸ng 4 n¨m 2002

4. iv
Danh s¸ch c¸c b¶ng
Trang
B¶ng 1: C¸c biÖn ph¸p ph©n lo¹i c¸c hÖ thèng vμ kü thuËt n«ng l©m kÕt
hîp ë ph¹m vi thÕ giíi (Nair, 1989) 31
B¶ng 2: Møc ®é xãi mßn cña c¸c ph−¬ng thøc sö dông ®Êt kh¸c nhau
(dùa theo Ohigbo vμ Lal, 1977) 35
B¶ng 3: ThÝ dô vÒ b¶ng kiÓm kª n«ng hé 94
B¶ng 4: ThÝ dô vÒ b¶ng thu chi cña n«ng hé 95
B¶ng 5: Mét sè loμi c©y thuèc cã thÓ dïng chöa bÖnh th«ng th−êng cho
gia sóc 104
B¶ng 6 : BiÓu sμng läc tiªu chÝ cho sù bÒn v÷ng cña c¸c kü thuËt n«ng l©m
kÕt hîp 124
Danh s¸ch c¸c h×nh
H×nh 1: Rõng bÞ tæn th−¬ng 9
H×nh 2: Giao thoa gi÷a ®Êt n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp 10
H×nh 3: M©u thuÉn gi÷a trång trät vμ l©m nghiÖp trong ®iÒu kiÖn ¸p lùc d©n
sè gia t¨ng dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®a d¹ng
ë vïng cao (theo Kuo, 1977) 12
H×nh 4: C¸c lîi Ých, tiÒm n¨ng vμ mét sè giíi h¹n cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m
kÕt hîp 20
H×nh 5: Gi¶n ®å 3 vßng trßn c©y l©u n¨m, hoa mμu vμ vËt nu«i trong hÖ thèng
n«ng l©m kÕt hîp 26
H×nh 6: S¬ ®å ph©n lo¹i theo cÊu t¹o c¸c thμnh phÇn 30
H×nh 7: M« t¶ chu tr×nh hoμn tr¶ chÊt dinh d−ìng vμ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t chèng
xãi mßn trong mét hÖ thèng trång xen theo b¨ng (cña Kang vμ Wilson,
1987) 36
H×nh 8: Líp th¶m vËt rông d−íi t¸n rõng trång c©y tai t−îng 36
H×nh 9: Giíi thiÖu c¸c tiÕn tr×nh mμ c©y l©u n¨m cã thÓ c¶i thiÖn ®−îc ®iÒu

5. v
kiÖn ®Êt (Young, 1989) 37
H×nh 10: M« h×nh SALT canh t¸c s¶n xuÊt hoa mμu l−¬ngthùc vμ t¹o thu nhËp
trªn ®Êt dèc 38
H×nh 11: §Æc ®iÓm ®a d¹ng vμ phßng hé cña rõng tù nhiªn t¹i §«ng Nam Bé,
ViÖt Nam 40
H×nh 12: C©y khÕ cho qu¶ 43
H×nh 13 : Mét loμi thùc vËt lμm c©y thuèc mäc tù nhiªn t¹i rõng C«n §¶o 43
H×nh 14 : Bá ho¸ ®Ó c¶i t¹o phôc håi ®Êt 46
H×nh 15 : S¬ ®å theo thêi gian cña kü thuËt bá ho¸ c¶i tiÕn cña ng−êi d©n
téc Naalad, Philipin 47
H×nh 16 : HÖ thèng rõng – ruéng bËc thang 48
H×nh 17 : HÖ thèng v−ên rõng ë ViÖt Nam 49
H×nh 18 : HÖ thèng v−ên c©y c«ng nghiÖp chÌ, cμ phª xen c©y ¨n qu¶ vμ
c©y rõng 50
H×nh 19 : HÖ thèng v−ên c©y ¨n qu¶ 52
H×nh 20 : HÖ thèng v−ên – ao – chuång (VAC) 53
H×nh 21 : HÖ thèng rõng – v−ên – ao – chuång (RVAC) t¹i ViÖt Nam 54
H×nh 22 : HÖ thèng canh t¸c theo ®−êng ®ång møc trªn ®Êt dèc 56
H×nh 23 : Trång xen theo b¨ng 57
H×nh 24 : HÖ thèng canh t¸c xen theo b¨ng – SALT 1 58
H×nh 25 : Khung ch÷ A ®Ó ®o ®−êng ®ång møc 58
H×nh 26 : Kü thuËt SALT 2 62
H×nh 27 : Kü thuËt SALT 3 63
H×nh 28 : S¬ ®å trång c©y lμm hμng rμo ph©n ranh giíi 65
H×nh 29: KÕt cÊu ®ai ch¾n giã kÝn 65
H×nh 30: Sù bè trÝ liªn kÕt c¸c ®ai ch¾n giã 66
H×nh 31: HÖ thèng NLKH Taungya h×nh vßng trßn ë Nigeria 68
H×nh 32: HÖ thèng NLKH Taungya kiÓu hμnh lang ë Zaiir 69
H×nh 33: HÖ thèng rõng-®ång cá phèi hîp 70
H×nh 34: S¬ ®å canh t¸c l©m ng− phèi hîp 71
H×nh 35: C©y che phñ ®Êt 79
H×nh 36 : Qu¸ tr×nh xãi mßn vμ l¾ng ®äng 76
H×nh 37 : Canh t¸c theo ®−êng ®ång møc 78

6. vi
H×nh 38 : Canh t¸c bËc thang 79
H×nh 39 : C©y che phñ ®Êt 80
H×nh 40 : Lu©n canh hoa mμu 81
H×nh 41 : Trång cá theo b¨ng ®ång møc 82
H×nh 42 : Hμng rμo c©y xanh ®ång møc 83
H×nh 43 : §ai ®æi h−íng n−íc ch¶y 84
H×nh 44 : Rμo c¶n c¬ giíi 85
H×nh 45 : Bë t−êng ®¸ 86
H×nh 46 : C¸c hè bÈy ®Êt 86
H×nh 47 : Ao tÝch chøa n−íc 87
H×nh 48 ; Canh t¸c rÈy kh«ng ®èt 88
H×nh 49 : §èt chÆn löa 97
H×nh 50 : C¸c kiÓu liÕp trong v−ên −¬m trang tr¹i NLKH 98
H×nh 51 : Dμn che vμ vËt liÖu lμm dμn che 100
H×nh 52 : Ðp gia sóc ¨n ®Ó vç bÐo 103
H×nh 53 : Khu vùc trång c©y vμ cá lμm thøc ¨n gia sóc 105
H×nh 54: S¬ ®å qu¸ tr×nh m« t¶, chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ 110
H×nh 55 : Sö dông " Khung t− duy cho thiÕt kÕ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 118
H×nh 56: C¸c giai ®o¹n trong tiÕn tr×nh nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp 119

7. vii
Môc lôc
Trang
Lêi giíi thiÖu, danh s¸ch b¶ng vμ h×nh, danh tõ viÕt t¾t
Khung ch−¬ng tr×nh m«n häc n«ng l©m kÕt hîp 1
Ch−¬ng I: Më ®Çu 6
Bμi 1: C¸c vÊn ®Ò th¸ch thøc trong qu¶n lý bÒn v÷ng tμi
nguyªn thiªn nhiªn 7
Bμi 2: TriÓn väng ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét
ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng 13
Ch−¬ng II: Nguyªn lý vÒ n«ng l©m kÕt hîp 22
Bμi 3: Kh¸i niÖm vμ ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 23
Bμi 4: Ph©n lo¹i c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 27
Bμi 5: Vai trß cña thμnh phÇn c©y l©u n¨m trong c¸c hÖ thèng
n«ng l©m kÕt hîp 32
Bμi 6: Rõng trong c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 39
Ch−¬ng III: M« t¶ vμ ph©n tÝch c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 44
Bμi 7: C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp truyÒn thèng 45
Bμi 8: C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp c¶i tiÕn 57
Ch−¬ng IV: Kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 73
Bμi 9: Giíi thiÖu c¸c kü thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc 74
Bμi 10: C¸c kü thuËt ¸p dông trong trang tr¹i nhá n«ng l©m
kÕt hîp 90
Ch−¬ng V: ¸p dông vμ ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 106
Bμi 11: Giíi thiÖu chung vÒ qu¸ tr×nh ¸p dông vμ ph¸t triÓn
kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia 108
Bμi 12: M« t¶ ®iÓm, chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ kü thuËt n«ng l©m
kÕt hîp cã sù tham gia 115
Bμi 13: Thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng
l©m kÕt hîp 119
Tμi liÖu tham kh¶o 125

8. 1
Khung ch−¬ng tr×nh m«n häc N«ng L©m kÕt hîp
Tæng sè tiÕt lý thuyÕt: 45
Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian
Ch−¬ng1.
Më ®Çu
Bμi 1: C¸c
vÊn ®Ò
th¸ch thøc
trong qu¶n
lý bÒn v÷ng
tμi nguyªn
thiªn nhiªn
• X¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh th¸ch thøc
cho qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng ë n«ng
th«n miÒn nói theo c¸c tiªu chÝ c¬ b¶n nh−
tÝnh bÒn v÷ng, hiÖu qu¶ vμ c«ng b»ng
• X¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n mang tÝnh b¶n
chÊt cña c¸c khã kh¨n
• NhËn ra c¸c nhu cÇu thay ®æi sö dông vμ
qu¶n lý ®Êt ®ai theo c¸ch tiÕp cËn tæng hîp
vμ cã sù tham gia
• §Æc ®iÓm cña khu vùc n«ng
th«n miÒn nói
• C¸c thay ®æi mang tÝnh thö
th¸ch cho qu¶n lý sö dông bÒn
v÷ng ®Êt miÒn nói
• Nhu cÇu vμ th¸ch thøc ®èi víi
ph¶t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n
miÒn nói
- ThuyÕt tr×nh
- Th¶o luËn
nhãm
- Ph©n tÝch
x−¬ng c¸
- 5 nguyªn
nh©n
- GiÊy A0
- Bót viÕt
- GiÊy mμu
- B¶ng
- §Ìn chiÕu
- Slide
3 tiÕt
Bμi 2: TriÓn
väng ph¸t
triÓn n«ng
l©m kÕt hîp
nh− lμ mét
ph−¬ng
thøc qu¶n
lý sö dông
®Êt bÒn
v÷ng
• Ph©n tÝch ®−îc c¸c thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch
ph¸t triÓn, c¸c nh©n tè chi phèi sù ph¸t triÓn
cña n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi vμ ë ViÖt
Nam
• X¸c ®Þnh c¸c lîi Ých cã thÓ cña n«ng l©m kÕt
hîp trong ph¸t triÓn ®êi sèng céng ®ång vμ
b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng
• X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch c¸c tiÒm n¨ng, c¬ héi
vμ h¹n chÕ trong viÖc ph¸t triÓn n«ng l©m
kÕt hîp ë n−íc ta
• L−îc sö h×nh thμnh vμ ph¸t
triÓn n«ng l©m kÕt hîp
- LÞch sö ph¸t triÓn n«ng l©m
kÕt hîp trªn thÕ giíi
- LÞch sö ph¸t triÓn n«ng l©m
kÕt hîp ë ViÖt nam
• Lîi Ých cña c¸c hÖ thèng n«ng
l©m kÕt hîp vμ thö th¸ch cña
chóng
- C¸c lîi Ých cña n«ng l©m kÕt
hîp
- TiÒm n¨ng vμ triÓn väng
ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë
ViÖt Nam
• Mét sè h¹n chÕ trong nghiªn
cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt
hîp ë ViÖt Nam
- Gi¶ng bμi cã
minh häa
- Th¶o luËn
nhãm
- Ph©n tÝch 5
nguyªn nh©n
- Ph©n tÝch
nghiªn cøu
tr−êng hîp
- GiÊy A0
- Bót viÕt
- GiÊy mμu
- §Ìn chiÕu
- Tμi liÖu
ph¸t tay
- Slide
2 tiÕt

9. 2
Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian
Ch−¬ng 2.
Nguyªn lý
vÒ n«ng
l©m kÕt
hîp
Bμi 3: Kh¸i
niÖm vμ
c¸c ®Æc
®iÓm cña
n«ng l©m
kÕt hîp
• Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ n«ng l©m kÕt hîp
• Vai trß cña n«ng l©m kÕt hîp
• §Þnh nghÜa vÒ n«ng l©m kÕt
hîp
• TÇm quan träng cña n«ng l©m
kÕt hîp
- Tr×nh bμy
- §Æt vÊn ®Ò
- Gi¶n ®å
- GiÊy trong
- M¸y chiÕu
- B×a
- Tranh cæ
®éng
3 tiÕt
Bμi 4: C¬
së ph©n
lo¹i c¸c hÖ
thèng n«ng
l©m kÕt hîp
• Gi¶i thÝch ®−îc c¬ së ®Ó ph©n lo¹i n«ng
l©n kÕt hîp
• C¸c c¬ së ®Ó ph©n lo¹i n«ng
l©m kÕt hîp
- Tr×nh bμy
- Bμi tËp
- Th¶o luËn
- GiÊy trong
- M¸y chiÕu,
b×a,
- Tranh minh
ho¹
- S¸ch tham
kh¶o
4 tiÕt
Bμi 5: Vai
trß cña c©y
l©u n¨m
trong n«ng
l©m kÕt hîp
• NhËn ®Þnh ®−îc vai trß cña c©y l©u n¨m
trong hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp
• Vai trß phßng hé
• Vai trß s¶n xuÊt
- Héi th¶o
- Video
- Slide
- Tr×nh bμy
thuyÕt minh
- B¨ng video
- Slides
- M¸y chiÕu
- C¸c kÕt
qu¶ nghiªn
cøu
5 tiÕt
Bμi 6: Vai
trß cña
rõng trong
NLKH
• X¸c ®Þnh ®−îc vai trß cña rõng trong hÖ
thèng n«ng l©m kÕt hîp
• C¸c chøc n¨ng cña rõng
- S¶n xuÊt
- Phßng hé
- V¨n ho¸ x· héi
- Héi th¶o
- Vvideo
- Slide
- Tr×nh bμy
thuyÕt minh
- B¨ng video
- Slides
- M¸y chiÕu
- C¸c nghiªn
cøu ®iÓn
h×nh
3 tiÕt

10. 3
Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian
Ch−¬ng 3.
M« t¶ vμ
ph©n tÝch
c¸c hÖ
thèng
n«ng l©m
kÕt hîp
Bμi 7:
C¸c hÖ
thèng
n«ng l©m
kÕt hîp
truyÒn
thèng
(b¶n ®Þa)
• M« t¶ mét sè hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp b¶n
®Þa/ truyÒn thèng
• Ph©n tÝch c¸c lîi Ých/−u ®iÓm vμ h¹n chÕ cña
tõng hÖ thèng
• Kh¸i niÖm
• C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt
hîp truyÒn thèng (b¶n ®Þa):
- HÖ thèng bá hãa/h−u canh
c¶i tiÕn
- C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt
hîp ®a tÇng truyÒn thèng
- HÖ thèng rõng-ruéng bËc
thang
- C¸c hÖ thèng v−ên nhμ:
+ V−ên rõng.
+ V−ên c©y c«ng nghiÖp
+ V−ên c©y ¨n qu¶
+ VAC
+ RVAC
+ Rõng/ hoa mμu/ ruéng
- Tr×nh bμy
- Th¶o luËn
nhãm,
- Tr×nh bμy cã
minh häa
- Ph©n tÝch
hai m¶ng
- Bμi gi¶ng
GV
- Tμi liÖu
ph¸t tay
- H×nh Slide
- Poster
- B×a mμu
- GiÊy Ao
4 tiÕt
Bμi 8: C¸c
hÖ thèng
n«ng l©m
kÕt hîp
c¶I tiÕn ë
ViÖt Nam
• M« t¶ mét sè hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp c¶I
tiÕn ë ViÖt Nam
• Ph©n tÝch c¸c lîi Ých/ −u ®iÓm vμ h¹n chÕ
cña tõng hÖ thèng
• HÖ thèng canh t¸c xen theo
b¨ng (SALT 1)
• Trång c©y ph©n ranh giíi
• HÖ thèng ®ai phßng hé ch¾n
giã
• HÖ thèng Taungya
• C¸c hÖ thèng rõng vμ ®ång
cá phèi hîp
• HÖ thèng n«ng sóc ®¬n gi¶n
(SALT 2)
• HÖ thèng canh t¸c n«ng l©m
bÒn v÷ng (SALT 3)
• HÖ thèng s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp víi c©y ¨n qu¶ quy m«
nhá (SALT 4)
• HÖ thèng l©m ng− kÕt hîp
- Xem Video,
ph¶n håi
- Tr×nh bμy
- Ph©n tÝch
hai m¶ng
- Th¶o luËn
nhãm
- Tr×nh bμy cã
minh häa
- Video,
- Bμi giao
nhiÖm vô
- Tμi liÖu
ph¸t tay
- OHP
- H×nh Slide
- Poster
4 tiÕt

11. 4
Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu thßi gian
Ch−¬ng 4.
Kü thuËt
n«ng L©m
kÕt hîp
Bμi 9:
Kü thuËt
b¶o tån
®Êt vμ
n−íc
• Gi¶i thÝch ®−îc sù cÇn thiÕt cña viÖc b¶o tån
®Êt vμ n−íc.
• Ph©n biÖt ®−îc c¸c nguyªn t¾c chÝnh cña
viÖc phßng chèng xãi mßn ®Êt vμ cña kü
thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc.
• Ph©n biÖt, lùa chän ®−îc c¸c kü thuËt b¶o
tån ®Êt vμ n−íc cã kh¶ n¨ng ¸p dông trong
trang tr¹i n«ng l©m kÕt hîp.
• Gi¶i thÝch ®−îc c¸c b−íc vμ ¸p dông kü thuËt
n«ng l©m kÕt hîp trªn ®Êt dèc cho trang tr¹i
• Sù cÇn thiÕt cña viÖc b¶o tån
®Êt vμ n−íc.
• Mét sè nguyªn t¾c chÝnh cña
viÖc phßng chèng xãi mßn ®Êt.
• Mét sè nguyªn t¾c chÝnh ®Ó b¶o
tån ®Êt vμ n−íc.
• Mét sè kü thuËt b¶o tån ®Êt vμ
n−íc cã thÓ ¸p dông trong trang
tr¹i n«ng l©m kÕt hîp.
Kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp
trªn ®Êt dèc.
- ThuyÕt
tr×nh
- Gi¶ng cã
minh ho¹
- Hái
miÖng
- Th¶o luËn
nhãm
- Tμi liÖu
ph¸t tay
- GiÊy Ao,
hå d¸n
- B×a mμu
- OHP Slides
- KÐo, giÊy
bãng kÝnh
- Video
3 tiÕt
Bμi 10:
C¸c kü
thuËt cã
tiÒm
n¨ng ¸p
dông
trong
trang tr¹i
n«ng l©m
kÕt hîp
nhá
• Tr×nh bμy ®−îc kh¸i niÖm trang tr¹i trong
n«ng l©m kÕt hîp
• Gi¶i thÝch ®−îc c¸c c«ng viÖc vμ kü thuËt
qu¶n lý trang tr¹i ®Ó ¸p dông vμo c¸c ®iÒu
kiÖn cô thÓ
• Ph©n biÖt, lùa chän ®Ó ¸p dông nh÷ng kü
thuËt trång trät vμ ch¨n nu«i thÝch hîp cho
trang tr¹i n«ng l©m kÕt hîp nhá
• Kh¸i niÖm vÒ trang tr¹i n«ng
l©m kÕt hîp
• Qu¶n lý trang tr¹i n«ng l©m kÕt
hîp
• Kü thuËt g©y trång mét sè loμi
c©y trong trang tr¹i n«ng l©m
kÕt hîp nhá
• Kü thuËt ch¨n nu«i trong trang
tr¹i n«ng l©m kÕt hîp nhá
- Gi¶ng cã
minh ho¹.
- §éng
n·o
- Hái
miÖng
- Th¶o luËn
nhãm
- Tμi liÖu
ph¸t tay
- GiÊy Ao,
B¨ng dÝnh,
hå d¸n
- B×a mμu
- M¸y ®Ìn
chiÕu,
Slides
- GiÊy bãng
kÝnh
- Video
4 tiÕt

12. 5
Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian
Ch−¬ng 5.
¸p dông
vμ ph¸t
triÓn kü
thuËt n«ng
l©m kÕt
hîp
Bμi 11:
Giíi thiÖu
chung vÒ
ph¸t triÓn
n«ng l©m
kÕt hîp cã
sù tham
gia
• Gi¶i thÝch ®−îc tÝnh cÊp thiÕt cña ¸p dông
ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù
tham gia
• Ph©n tÝch ®−îc c¸c yÕu tè bªn ngoμi, bªn
trong ¶nh h−ëng ®Õn ph¸t triÓn kü thuËt cã
sù tham gia
• TÝnh cÊp thiÕt cña ph¸t triÓn kü
thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù
tham gia.
• Qu¸ tr×nh ¸p dông vμ ph¸t triÓn
kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã
sù tham gia
- ThuyÕt tr×nh
- Gi¶ng cã
minh ho¹
- Tμi liÖu
ph¸t tay
- GiÊy Ao,
bót, b¶ng
- OHP
- GiÊy bãng
kÝnh
- B¨ng dÝnh,
dao kÐo
1 tiÕt
Bμi 12:
M« t¶
®iÓm,
chÈn ®o¸n
vμ thiÕt kÕ
(C&D,D)
• ¸p dông ®−îc ph−¬ng ph¸p C&D, D trong
ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp t¹i mét
®Þa ®iÓm cô thÓ.
• Lùa chän vμ ¸p dông c¸c c«ng cô trong m«
t¶ ®iÓm chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ.
• Ph−¬ng ph¸p m« t¶ ®iÓm,
chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ
(C&D,D) cña Trung t©m quèc
tÕ nghiªn cøu n«ng l©m kÕt
hîp,1998
• C¸c c«ng cô khi m« t¶ ®iÓm,
chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ trong lËp
kÕ ho¹ch nghiªn cøu, ¸p dông
vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp
- Gi¶ng cã
minh ho¹
- Hái miÖng
- Th¶o luËn
nhãm
- tμi liÖu
ph¸t tay
- GiÊy Ao
bót, b¶ng
- OPH
- Slide
- GiÊy bãng
kÝnh
- B¨ng dÝnh,
dao, kÐo
4 tiÕt
Bμi 13:
Thùc hiÖn
vμ ph¸t
triÓn c¸c
ho¹t ®éng
nghiªn
cøu n«ng
l©m kÕt
hîp cã sù
tham gia
• Ph©n biÖt, lùa chän kiÕn thøc b¶n ®Þa cho
nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp
• Gi¶i thÝch ®−îc sù ph¸t triÓn kü thuËt kü
thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia
• Gi¶i thÝch ®−îc qu¸ tr×nh tæ chøc gi¸m s¸t
vμ ®¸nh gi¸ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù
tham gia
Ph©n biÖt, lùa chän c¸c tiªu chÝ trong
gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ kü thuËt n«ng l©m kÕt
hîp cã sù tham gia
• Ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m
kÕt hîp cã sù tham gia
• Tæ chøc gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸
ho¹t ®éng ph¸t triÓn n«ng l©m
kÕt hîp cã sù tham gia
• C¸c tiªu chÝ vμ chØ b¸o trong
gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ho¹t
®éng ph¸t triÓn kü thËt n«ng
l©m kÕt hîp
- Thùc hμnh
- §ãng vai
(role play)
- BμI tËp t×nh
huèng.
- Tμi liÖu
ph¸t tay
- GiÊy Ao,
bót,b¶ng
- OHP, slidÐ
- B¨ng dÝnh,
dao, kÐo
5 tiÕt

13. 6
Ch−¬ng I
Më ®Çu
Môc ®Ých
• X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò th¸ch thøc vμ c¸c nhu cÇu c¶i tiÕn trong sö
dông vμ qu¶n lý ®Êt ®ai miÒn nói
• NhËn thÊy ®−îc triÓn väng cña ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp cho qu¶n lý sö dông
bÒn v÷ng ®Êt ®ai n«ng th«n vμ miÒn nói
Môc tiªu: Sau khi häc xong ch−¬ng nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng
• Nªu vμ ph©n tÝch ®−îc c¸c ®Æc tr−ng cña hÖ sinh th¸i nh©n v¨n miÒn nói vμ c¸c
vÊn ®Ò khã kh¨n trong ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói hiÖn nay
• Ph©n tÝch c¸c nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi
vμ ë ViÖt Nam
• X¸c ®Þnh c¸c lîi Ých, tiÒm n¨ng, vμ c¸c tån t¹i cÇn kh¾c phôc cña ph¸t triÓn n«ng
l©m kÕt hîp ë n−íc ta.

14. 7
Bμi 1. C¸c vÊn ®Ò th¸ch thøc trong qu¶n lý bÒn v÷ng
tμi nguyªn thiªn nhiªn
Môc tiªu: sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng:
• X¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh th¸ch thøc cho qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng ë
n«ng th«n miÒn nói theo c¸c tiªu chÝ c¬ b¶n: tÝnh bÒn v÷ng, tÝnh hiÖu qu¶ vμ tÝnh c«ng
b»ng
• X¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n mang tÝnh b¶n chÊt cña c¸c khã kh¨n
• NhËn ra c¸c nhu cÇu thay ®æi sö dông vμ qu¶n lý ®Êt ®ai theo tiÕp cËn tæng hîp
vμ cã sù tham gia
1 C¸c vÊn ®Ò trong ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói
ë c¸c quèc gia §«ng Nam ¸, khu vùc ®Êt n«ng th«n vμ miÒn nói chiÕm phÇn lín diÖn
tÝch l·nh thæ vμ lμ n¬i sinh sèng cña mét bé phËn lín d©n c− cña quèc gia. ë ViÖt Nam,
®Êt ®åi nói chiÕm kho¶ng 2/3 diÖn tÝch vμ lμ vïng sinh sèng cña h¬n 1/3 d©n sè c¶ n−íc
(Jamieson vμ céng sù, 1998; Chu H÷u Quý, 1995; Rambo, 1995).
1.1 TÝnh chÊt mong manh vμ dÔ bÞ tæn th−¬ng cña ®Êt vμ rõng nhiÖt ®íi
Rõng vμ ®Êt lμ hai nguån tμi nguyªn nh¹y c¶m cña vïng nhiÖt ®íi Èm. Khi kh«ng bÞ t¸c
®éng, c¸c hÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi vèn æn ®Þnh nhê vμo sù ®a d¹ng cao ®é cña c¸c loμi
c©y vμ con, ®−îc g¾n kÕt víi nhau th«ng qua c¸c chu tr×nh dinh d−ìng gÇn nh− khÐp kÝn
(Warner, 1991). Theo Richard (1977) (trÝch dÉn bëi Warner, 1991), sù æn ®Þnh cña hÖ
sinh th¸i vïng nhiÖt ®íi chÝnh lμ sù thÓ hiÖn kh¶ n¨ng chèng ®ì c¸c biÕn ®æi thÊt th−êng
cña khÝ hËu vμ c¸c yÕu tè kh¸c cña m«i tr−êng tù nhiªn. Trong ®ã, c¸c loμi thùc vËt th©n
gç ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc quyÕt ®Þnh cÊu tróc, chøc n¨ng vμ tÝnh bÒn v÷ng cña
hÖ sinh th¸i rõng.
Tuy nhiªn sù æn ®Þnh nμy chØ cã thÓ tån t¹i trong khu«n khæ qu¸ tr×nh diÔn thÕ tù nhiªn.
D−íi t¸c ®éng cña con ng−êi, rõng vμ ®Êt nhiÖt ®íi trë nªn rÊt dÔ bÞ suy tho¸i. ChÝnh c¸c
nh©n tè ®a d¹ng, phøc t¹p vμ chu tr×nh dinh d−ìng khÐp kÝn vèn cã kh¶ n¨ng duy tr× hÖ
sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi trong bèi c¶nh kh«ng bÞ t¸c ®éng ®· t¹o nªn c¸c ®Æc tÝnh dÔ bÞ
tan vì khi tiÕp xóc víi con ng−êi (Warner, 1991). ë rõng m−a nhiÖt ®íi, do tÝnh chÊt
chuyªn biÖt cao ®é cña tõng loμi thùc vËt ®· dÉn ®Õn kh¶ n¨ng phôc håi thÊp khi cã t¸c
®éng trªn qui m« lín cña con ng−êi (Goudic, 1984 - trÝch dÉn bëi Warner, 1991). Do
phÇn lín chÊt dinh d−ìng trong hÖ sinh th¸i ®−îc dù tr÷ trong sinh khèi, nªn mét khi
rõng bÞ chÆt ph¸ ®i th× xÈy ra hiÖn t−îng thiÕu chÊt dinh d−ìng ®Ó duy tr× t¨ng tr−ëng
míi cña c¸c loμi c©y. Thªm vμo ®ã do l−îng m−a lín, trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã c©y che
phñ, c¸c qu¸ tr×nh röa tr«i vμ xãi mßn diÔn ra m¹nh mÏ lμm ®Êt ®ai bÞ tho¸i hãa nhanh
chãng. Nh− vËy sù bÒn v÷ng cña ®Êt rõng nhiÖt ®íi hoμn toμn phô thuéc vμo líp che
phñ thùc vËt cã cÊu tróc phøc t¹p, ®a d¹ng mμ trong ®ã c¸c loμi c©y th©n gç ®ãng vai
trß chñ ®¹o. HiÖn t−îng thiÕu chÊt dinh d−ìng trong ®Êt còng nh− vai trß quyÕt ®Þnh cña
th¶m thùc vËt rõng ®Õn sù bÒn v÷ng vÒ søc s¶n xuÊt cña ®Êt cho thÊy vÒ c¬ b¶n th× ®Êt
nhiÖt ®íi kh«ng phï hîp víi c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®éc canh

15. 8
1.2 TÝnh ®a d¹ng vÒ sinh th¸i - nh©n v¨n cña khu vùc n«ng th«n vμ
miÒn nói
• §a d¹ng vÒ ®Þa h×nh-®Êt ®ai-tiÓu khÝ hËu: Sù biÕn ®æi m¹nh vÒ ®Þa h×nh dÉn ®Õn
biÕn ®éng lín vÒ ®Êt ®ai vμ tiÓu khÝ hËu c¶ trªn nh÷ng ph¹m vi nhá.
• §a d¹ng sinh häc: HÖ ®éng thùc vËt phong phó vμ ®a d¹ng. Thùc vËt bao gåm rÊt
nhiÒu loμi vμ d¹ng sèng kh¸c nhau.
• §a d¹ng vÒ d©n téc vμ v¨n hãa: MiÒn nói ViÖt Nam lμ ®Þa bμn sinh sèng cña h¬n
1/3 d©n sè c¶ n−íc thuéc 54 d©n téc kh¸c nhau. Mçi d©n téc cã c¸c ®Æc ®iÓm v¨n ho¸
®Æc thï (Jamieson vμ céng sù, 1998).
• §a d¹ng vÒ c¸c hÖ thèng canh t¸c truyÒn thèng: Sù ®a d¹ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn
(®iÒu kiÖn lËp ®Þa vμ sinh c¶nh) vμ x· héi ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng vÒ hÖ thèng canh t¸c
truyÒn thèng ë n«ng th«n miÒn nói. C¸c kiÕn thøc kü thuËt vμ qu¶n lý truyÒn thèng trong
sö dông ®Êt vμ canh t¸c cña ng−êi d©n ë n«ng th«n miÒn nói rÊt ®a d¹ng, ®· ®−îc thö
nghiÖm, chän läc vμ ph¸t triÓn qua nhiÒu thÕ kû.
• N«ng th«n miÒn nói chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè kinh tÕ x· héi rÊt phøc t¹p:
Bªn c¹nh c¸c ®Æc ®iÓm phøc t¹p vÒ tù nhiªn nh− ®Þa h×nh, tiÓu khÝ hËu, ®Êt ®ai vμ sinh
häc, trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y khu vùc n«ng th«n miÒn nói ®ang g¸nh chÞu sù t¸c
®éng cña nhiÒu nh©n tè kinh tÕ x· héi nh− d©n sè gia t¨ng, chÝnh s¸ch kh«ng cô thÓ vμ
¶nh h−ëng cña kinh tÕ thÞ tr−êng, sù x©m nhËp v¨n hãa ngo¹i lai tõ bªn ngoμi, v.v. ®·
dÉn ®Õn c¸c thay ®æi phøc t¹p vÒ tμi nguyªn vμ v¨n ho¸ x· héi t¹o ra nh÷ng trë ng¹i vμ
th¸ch thøc lín cho qu¶n lý/sö dông bÒn v÷ng nguån tμi nguyªn.
TÝnh ®a d¹ng vÒ sinh th¸i nh©n v¨n cña khu vùc n«ng th«n miÒn nói lμ mét trong
nh÷ng c¬ së ®Ó ®a d¹ng hãa c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt, còng nh− ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng
sö dông tμi nguyªn tæng hîp. Tuy nhiªn, ®©y còng lμ th¸ch thøc lín cho c¸c nhμ qu¶n lý,
nhμ lËp chÝnh s¸ch do yªu cÇu ph¶i h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn tõng hÖ thèng qu¶n lý sö
dông ®Êt, c¸c hÖ thèng canh t¸c phï hîp cho tõng ®iÒu kiÖn sinh th¸i nh©n v¨n ®Æc thï.
2 C¸c thay ®æi mang tÝnh th¸ch thøc cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng
n«ng th«n miÒn nói
• Sù gia t¨ng ¸p lùc d©n sè g©y ra c¸c vÊn ®Ò bøc xóc vÒ ®Êt canh t¸c vμ an toμn
l−¬ng thùc, vμ søc Ðp lªn tμi nguyªn thiªn nhiªn miÒn nói
ë c¸c khu vùc n«ng th«n miÒn nói, mËt ®é d©n c− kh«ng cao nh− c¸c khu vùc ®«
thÞ ë vïng ®ång b»ng nh−ng l¹i cã tèc ®é t¨ng d©n sè rÊt nhanh. Theo §ç §×nh S©m
(1995), tèc ®é t¨ng d©n sè ë miÒn nói ViÖt Nam biÕn ®éng trong kho¶ng 2,5% - 3,5%
trong khi tèc ®é b×nh qu©n cña c¶ n−íc ë d−íi møc nμy nhiÒu. T×nh tr¹ng nμy mét phÇn
chñ yÕu do phong trμo di d©n tù do tõ c¸c khu vùc ®ång b»ng qu¸ ®«ng ®óc lªn c¸c vïng
®åi nói, ®Æc biÖt lμ c¸c tØnh khu vùc T©y Nguyªn (§ak Lak, Gia Lai, Kon Tum). D©n sè
t¨ng trong ®iÒu kiÖn khan hiÕm ®Êt cã tiÒm n¨ng n«ng nghiÖp ë miÒn nói ®· dÉn ®Õn
b×nh qu©n ®Êt canh t¸c ®Çu ng−êi gi¶m. Tuy miÒn nói ViÖt Nam ®−îc xem lμ khu vùc
d©n c− th−a thít víi mËt ®é b×nh qu©n 75 ng−êi/km2
nh−ng b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt canh
t¸c ®Çu ng−êi rÊt thÊp (vμo kho¶ng 1200 - 1500 m2
/ng−êi) (FAO vμ IIRR, 1995), trong
khi ®ã møc ®Êt canh t¸c ®Ó ®¸p øng nhu cÇu l−¬ng thùc tèi thiÓu lμ 2000m2
/ng−êi. ë khu

16. 9
vùc miÒn nói cña 11 tØnh phÝa Nam, diÖn tÝch canh t¸c b×nh qu©n ®Çu ng−êi ë d−íi
1000m2
/ng−êi, cßn thÊp h¬n c¶ ë miÒn nói ë c¸c tØnh phÝa b¾c miÒn Trung nh− NghÖ An
vμ Thanh Hãa (Jamieson vμ céng sù, 1998). Trong lóc ®ã kh¶ n¨ng t¨ng diÖn tÝch lóa
n−íc - lμ hÖ thèng s¶n xuÊt ngò cèc cã n¨ng suÊt cao vμ æn ®Þnh nhÊt ViÖt Nam - ë khu
vùc miÒn nói rÊt h¹n chÕ, chØ diÔn ra ë c¸c khu vùc ph©n t¸n nhá hÑp cã thÓ t−íi tiªu
®−îc. V× vËy cã thÓ nãi r»ng mËt ®é d©n sè ®ang tiÕn gÇn ®Õn hoÆc thËm chÝ ®· v−ît qu¸
kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña ®Êt ®ai ë phÇn lín khu vùc miÒn nói (Jamieson vμ céng sù,
1998).
Sù gia t¨ng d©n sè ®· t¹o ra ¸p lùc lín lªn tμi nguyªn thiªn nhiªn miÒn nói lμ rõng,
®Êt vμ nguån n−íc, lμm c¸c nguån tμi nguyªn quÝ gi¸ nμy suy gi¶m nhanh chãng.
• Sù suy tho¸i vÒ tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ m«i tr−êng
- Sù suy gi¶m nhanh chãng tμi nguyªn rõng: §é che phñ rõng c¶ n−íc gi¶m tõ
43% vμo n¨m 1943 xuèng 32,1% n¨m 1980, 27,2% n¨m 1990 sau ®ã t¨ng dÇn lªn
28,1% n¨m 1995 råi ®¹t ®Õn 33,2% n¨m 1999 (Theo tμi liÖu “ ChiÕn l−ît ph¸t triÓn l©m
nghiÖp giai ®o¹n 2001-2010 ®−îc Bé N«ng NghiÖp vμ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n phª duyÖt
theo Q§ sè 199/Q§-BNN-PTNT ngμy 22/1/2002). C¸ch ®©y 50 n¨m, rõng tù nhiªn bao
phñ phÇn lín khu vùc ®åi nói nh−ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· gi¶m xuèng d−íi
20% ë phÇn lín khu vùc ®åi nói phÝa B¾c, thËm chÝ cã n¬i gi¶m cßn 10% nh− ë khu
vùc miÒn nói vïng T©y B¾c. C¸c diÖn tÝch rõng cßn l¹i phÇn lín lμ rõng nghÌo kiÖt, tr÷
l−îng gç thÊp vμ hiÕm cã loμi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ.
- Sù suy tho¸i cña ®Êt ®ai lμ
®iÒu dÔ thÊy ë kh¾p miÒn nói
ViÖt Nam. Do thiÕu rõng che
phñ, xãi mßn ®Êt vμ röa tr«i
chÊt dinh d−ìng diÔn ra m¹nh
lμm gi¶m ®é mμu mì cña ®Êt.
Canh t¸c n−¬ng rÉy vèn lμ
ph−¬ng thøc canh t¸c truyÒn
thèng cña c¸c d©n téc miÒn
nói, tá ra kh¸ phï hîp trong
®iÒu kiÖn mËt ®é d©n c−
thÊp vμ tμi nguyªn rõng cßn phong phó. Trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, do ¸p lùc d©n sè
vμ sù suy gi¶m diÖn tÝch rõng, giai ®o¹n canh t¸c kÐo dμi h¬n vμ giai ®o¹n bá hãa bÞ rót
ng¾n l¹i, dÉn ®Õn sù suy gi¶m liªn tôc cña ®é ph× ®Êt vμ cá d¹i ph¸t triÓn m¹nh. KÕt qu¶
dÉn ®Õn gi¶m n¨ng suÊt c©y trång mét c¸ch nhanh chãng.
- Sù suy gi¶m vÒ ®a d¹ng sinh häc: NhiÒu loμi ®éng thùc vËt ®· bÞ biÕn mÊt hoÆc
trë nªn khan hiÕm. N¹n ph¸ rõng, viÖc ph¸t triÓn trång rõng thuÇn loμi vμ n«ng nghiÖp
®éc canh ®· lμm suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc, trong ®ã bao gåm c¶ ba cÊp ®é: ®a d¹ng di
truyÒn, ®a d¹ng chñng loμi vμ ®a d¹ng vÒ hÖ sinh th¸i .
• T×nh tr¹ng ®ãi nghÌo
Vμo n¨m 1994, khi GDP b×nh qu©n cña c¶ n−íc lμ 270 USD th× ë miÒn nói phÝa B¾c
chØ lμ 150 USD vμ ë T©y Nguyªn lμ 70 USD. RÊt nhiÒu n¬i ë miÒn nói cã thu nhËp tiÒn
H×nh 1 . Rõng bÞ tæn th−¬ng

17. 10
mÆt b×nh qu©n ®Çu ng−êi d−íi 50 USD/n¨m. Hé nghÌo ®ãi chiÕm 34% ë miÒn nói phÝa
B¾c vμ h¬n 60% ë T©y Nguyªn, víi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi d−íi 50.000®/th¸ng,
rÊt thÊp so víi tØ lÖ hé nghÌo ®ãi b×nh qu©n lμ 27% cña c¶ n−íc. H¬n 56% hé gia ®×nh ë
miÒn nói phÝa B¾c vμ T©y Nguyªn ë t×nh tr¹ng suy dinh d−ìng nghiªm träng, cã tiªu thô
n¨ng l−îng d−íi 1500kcals/ng−êi/ngμy trong lóc ph¶i cÇn 2200-2500kcals/ng−êi/ngμy
(Jamieson vμ céng sù, 1995). T×nh tr¹ng ®ãi nghÌo kh«ng chØ thÓ hiÖn ë thu nhËp thÊp
mμ cßn ë kh«ng ®¶m b¶o c¸c nhu cÇu c¬ b¶n kh¸c nh− gi¸o dôc, y tÕ, th«ng tin v¨n hãa
x· héi, v.v.
• Sù ph¸t triÓn theo c¸c m« h×nh canh t¸c rËp khu«n, ¸p ®Æt vμ phô thuéc vμo bªn
ngoμi.
Tr¸i ng−îc víi ®iÒu kiÖn ®a d¹ng vÒ sinh th¸i- nh©n v¨n vμ sù phong phó vÒ kiÕn
thøc canh t¸c truyÒn thèng ë miÒn nói, c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn miÒn nói cña chÝnh
phñ th−êng thùc hiÖn theo c¸c "m« h×nh" qu¶n lý kü thuËt ®ång bé, h×nh thμnh theo c¸ch
nghÜ cña ng−êi vïng ®ång b»ng. C¸c nhμ n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp ®−îc ®μo t¹o chÝnh
thèng th−êng cã ®Þnh kiÕn vÒ sù l¹c hËu cña c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt truyÒn thèng, hay
nghÜ ®Õn viÖc t¨ng c−êng thùc hiÖn ph¸p luËt nhμ n−íc vμ ¸p ®Æt c¸c m« h×nh kü thuËt
s¶n xuÊt tõ bªn ngoμi h¬n lμ h×nh thμnh c¸c vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng qu¶n lý kü thuËt
thÝch øng, phèi hîp gi÷a kiÕn thøc b¶n ®Þa vμ kü thuËt míi phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn cô
thÓ cña n«ng d©n vμ thóc ®Èy ph¸t huy tÝnh tù chñ cña hä trong qu¶n lý tμi nguyªn
(Hoμng H÷u C¶i, 1999). ChÝnh ®iÒu nμy ®· lμm gi¶m hiÖu qu¶ vμ t¸c dông cña nhiÒu c¸c
ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn miÒn nói mÆc dï cã ®Çu t− rÊt lín.
• Xu h−íng giao thoa gi÷a l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp vμ c¸c ngμnh kh¸c trong sö
dông tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ ph¸t triÓn kinh tÕ
H×nh 2. Giao thoa gi÷a ®Êt n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp

18. 11
Kh¸i niÖm ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt l©m nghiÖp mét c¸ch thuÇn tóy vμ t¸ch biÖt theo
quan niÖm tr−íc ®©y ®a trë nªn kh«ng cßn phï hîp ë nhiÒu khu vùc d©n c− ë miÒn nói.
Ph¸t triÓn sö dông ®Êt thuÇn n«ng hoÆc thuÇn l©m ®· béc lé nhiÒu h¹n chÕ lín, ch¼ng
h¹n canh t¸c thuÇn n«ng trªn ®Êt dèc cho n¨ng suÊt thÊp vμ kh«ng æn dÞnh trong khi ph¸t
triÓn thuÇn l©m l¹i cã khã kh¨n vÒ nhu cÇu l−¬ng thùc tr−íc m¾t. Thùc tiÔn s¶n xuÊt ®·
xuÊt hiÖn c¸c ph−¬ng thøc sö dông ®Êt tæng hîp, cã sù ®an xen gi÷a n«ng nghiÖp, l©m
nghiÖp vμ thñy s¶n.
3 Nhu cÇu vμ th¸ch thøc ®èi víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng
th«n miÒn nói
3.1 Ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói
Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vμ n«ng th«n bÒn v÷ng lμ qu¶n lý vμ b¶o tån c¸c nguån tμi
nguyªn thiªn nhiªn vμ ®Þnh h−íng c¸c thay ®æi kü thuËt vμ ®Þnh chÕ nh»m ®¶m b¶o tho¶
m·n c¸c nhu cÇu cña con ng−êi cña c¸c thÕ hÖ hiÖn t¹i vμ trong t−¬ng lai. §ã lμ sù ph¸t
triÓn ®¶m b¶o b¶o tån ®Êt, n−íc vμ c¸c nguån gen ®éng thùc vËt, chèng xuèng cÊp vÒ
m«i tr−êng, phï hîp vÒ kü thuËt, kh¶ thi vÒ kinh tÕ vμ ®−îc x· héi chÊp nhËn (FAO,
1995). Nãi mét c¸ch ®¬n gi¶n h¬n, ph¸t triÓn bÒn v÷ng chÝnh lμ viÖc sö dông tμi nguyªn
®¸p øng ®−îc c¸c nhu cÇu vÒ s¶n xuÊt cña thÕ hÖ hiÖn t¹i, trong khi vÉn b¶o tån ®−îc
nguån tμi nguyªn cÇn cho nhu cÇu cña c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai.
3.2 C¸c th¸ch thøc
Bèi c¶nh thay ®æi trªn ®· cho thÊy nhu cÇu ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói còng
chÝnh lμ th¸ch thøc cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng. C¸c th¸ch thøc nμy lμ:
• H×nh thμnh vμ ph¸t triÓn c¸c ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn
(bao gåm rõng, ®Êt vμ n−íc) mét c¸ch tæng hîp trong ®ã cã sù dung hßa gi÷a c¸c lîi Ých
vÒ kinh tÕ vμ b¶o tån tμi nguyªn m«i tr−êng
• Qu¶n lý vμ sö dông ®Êt ®åi nói cã hiÖu qu¶
• Qu¶n lý vμ sö dông ®Êt ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng ®−îc sù chÊp chÊp nhËn cña
ng−êi d©n vμ c¸c nhãm ®èi t−îng cã liªn quan kh¸c.
N«ng l©m kÕt hîp lμ mét ph−¬ng thøc sö dông ®Êt tæng hîp gi÷a l©m nghiÖp víi c¸c
ngμnh n«ng nghiÖp (bao gåm c¶ ch¨n nu«i) vμ thñy s¶n, cã nhiÒu −u ®iÓm vμ ý nghÜa vÒ
b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®−îc c«ng nhËn réng r·i trªn
kh¾p thÕ giíi.

19. 12
H×nh3. M©u thuÉn gi÷a trång trät vμ l©m nghiÖp trong ®iÒu kiÖn t¨ng ¸p lùc d©n sè
®Én ®Õn sù ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®a d¹ng ë vïng cao
(Theo Kuo, 1977)
M©u thuÉn trong
qu¶n lý vμ sö dông
®Êt
Khai hoang nhiÒu
diÖn tÝch rõng h¬n ®Ó
s¶n xuÊt thªm l−¬ng
thùc
§Êt rõng cÇn ®−îc
b¶o vÖ ®Ó t¸i t¹o l¹i
rõng, chèng l¹i
canh t¸c n−¬ng rÉy
kh«ng bÒn v÷ng
ChiÒu h−íng
s¶n xuÊt ®a
d¹ng
Trång xen hoa mμu vμ
c©y l©u n¨m ®Ó tèi ®a
hãa søc s¶n xuÊt trong
®iÒu kiÖn tμi nguyªn
khan hiÕm
C©y l©u n¨m vμ hoa mμu
®−îc qu¶n lý tæng hîp
®Ó tèi −u hãa viÖc b¶o vÖ
®Êt vμ n−íc, trong khi
vÉn tháa m·n nhu cÇu
s¶n xuÊt l−¬ng thùc
¸p lùc d©n sè gia t¨ng
Ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp

20. 13
Bμi 2.Ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét
ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng
Môc tiªu: sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng:
• Ph©n tÝch ®−îc c¸c thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn, c¸c nh©n tè chi phèi sù ph¸t
triÓn cña n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi vμ ë ViÖt Nam
• X¸c ®Þnh c¸c lîi Ých cã thÓ cña n«ng l©m kÕt hîp trong ph¸t triÓn ®êi sèng céng
®ång vμ b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng
• X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch c¸c tiÒm n¨ng, c¬ héi vμ c¸c h¹n chÕ trong viÖc ph¸t triÓn
n«ng l©m kÕt hîp ë n−íc ta.
1 L−îc sö h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp
1.1 LÞch sö ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp thÕ giíi
Canh t¸c c©y th©n gç cïng víi c©y trång n«ng nghiÖp trªn cïng mét diÖn tÝch lμ
mét tËp qu¸n s¶n xuÊt l©u ®êi cña n«ng d©n ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Theo King (1987),
cho ®Õn thêi Trung cæ ë ch©u ¢u, vÉn tån t¹i mét tËp qu¸n phæ biÕn lμ "chÆt vμ ®èt" råi
sau ®ã tiÕp tôc trång c©y th©n gç cïng víi c©y n«ng nghiÖp hoÆc sau khi thu ho¹ch n«ng
nghiÖp. HÖ thèng canh t¸c nμy vÉn tån t¹i ë PhÇn Lan cho ®Õn cuèi thÕ kû 19, vμ vÉn
cßn ë mét sè vïng cña §øc ®Õn tËn nh÷ng n¨m 1920. NhiÒu ph−¬ng thøc canh t¸c
truyÒn thèng ë ch©u ¸, Ch©u Phi vμ khu vùc nhiÖt ®íi ch©u Mü ®· cã sù phèi hîp c©y
th©n gç víi c©y n«ng nghiÖp ®Ó nh»m môc ®Ých chñ yÕu lμ hç trî cho s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp vμ t¹o ra c¸c s¶n phÈm phô kh¸c kh¸c nh−: gç, cñi, ®å gia dông, v.v.
1.1.1 Sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng Taungya
Vμo cuèi thÕ kû 19, hÖ thèng taungya b¾t ®Çu ph¸t triÓn réng r·i ë Myanmar d−íi
sù b¶o hé cña thùc d©n Anh. Trong c¸c ®ån ®iÒn trång c©y gç tÕch (Tectona grandis),
ng−êi lao ®éng ®−îc phÐp trång c©y l−¬ng thùc gi÷a c¸c hμng c©y ch−a khÐp t¸n ®Ó gi¶i
quyÕt nhu cÇu l−¬ng thùc hμng n¨m. Ph−¬ng thøc nμy sau ®ã ®−îc ¸p dông réng r·i ë Ên
§é vμ Nam Phi. C¸c nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng kÕt hîp nμy th−êng h−íng
vμo môc ®Ých s¶n xuÊt l©m nghiÖp, ®−îc thùc hiÖn bëi c¸c nhμ l©m nghiÖp víi viÖc lu«n
cè g¾ng ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c
• Gi¶m thiÓu hoÆc kh«ng g©y tæn h¹i ®Õn c¸c loμi c©y rõng trång lμ ®èi t−îng cung
cÊp s¶n phÈm chñ yÕu trong hÖ thèng
• Sinh tr−ëng cña c©y rõng trång kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi c©y n«ng nghiÖp
• Tèi −u hãa vÒ thêi gian canh t¸c c©y trång n«ng nghiÖp sÏ ®¶m b¶o tØ lÖ sèng vμ
tèc ®é sinh tr−ëng nhanh cña c©y trång th©n gç.
• Loμi c©y rõng trång cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi c¸c loμi c©y n«ng nghiÖp
• Tèi −u hãa mËt ®é ®Ó ®¶m b¶o sù sinh tr−ëng liªn tôc cña c©y trång th©n gç.

21. 14
ChÝnh v× vËy mμ c¸c hÖ thèng nμy ch−a ®−îc xem xÐt nh− lμ mét hÖ thèng qu¶n lý
sö dông ®Êt cã ý nghÜa cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp (Nair, 1995).
1.1.2 C¸c nh©n tè lμm tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña n«ng l©m kÕt hîp trªn
ph¹m vi toμn cÇu
C¸c nh©n tè nμy bao gåm:
• Sù ®¸nh gi¸ l¹i chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña Ng©n hμng ThÕ giíi (WB);
• Sù t¸i thÈm ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch l©m nghiÖp cña Tæ chøc L−¬ng N«ng (FAO)
thuéc Liªn HiÖp Quèc;
• Sù thøc tØnh c¸c mèi quan t©m khoa häc vÒ xen canh vμ hÖ thèng canh t¸c;
• T×nh tr¹ng thiÕu l−¬ng thùc ë nhiÒu vïng trªn thÕ giíi;
• Sù gia t¨ng n¹n ph¸ rõng vμ suy tho¸i vÒ m«i tr−êng sinh th¸i;
• Cuéc khñng ho¶ng n¨ng l−îng trong thËp niªn 70 cña thÕ kû 20 vμ sau ®ã lμ sù
leo thang vÒ gi¸ c¶ vμ thiÕu ph©n bãn;
• Trung t©m Nghiªn cøu ph¸t triÓn Quèc tÕ (IDRC) cña Canada thiÕt lËp dù ¸n x¸c
®Þnh c¸c −u tiªn nghiªn cøu vÒ l©m nghiÖp nhiÖt ®íi.
• C¸c thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n
Trong vßng 2 thËp niªn 60 vμ 70 cña thÕ kû 20, d−íi sù b¶o trî cña Nhãm t− vÊn vÒ
Nghiªn cøu N«ng nghiÖp Quèc tÕ (CGIAR), nhiÒu trung t©m nghiªn cøu n«ng nghiÖp
quèc tÕ ®−îc thμnh lËp ë nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi nh»m nghiªn cøu n©ng cao n¨ng
suÊt cña c¸c lo¹i c©y trång vμ vËt nu«i chñ yÕu ë vïng nhiÖt ®íi. ViÖc ph¸t triÓn c¸c
gièng c©y trång ngò cèc n¨ng suÊt cao vμ c¸c kü thuËt th©m canh liªn quan nhê vμo nç
lùc cña mét sè Trung t©m vμ c¸c ch−¬ng tr×nh quèc gia cã liªn quan ®· t¹o nªn mét sù
thay ®æi lín vÒ n¨ng suÊt n«ng nghiÖp mμ th−êng ®−îc gäi lμ C¸ch m¹ng Xanh (Green
Revolution) (Borlaug vμ Dowswell, 1988). Tuy nhiªn c¸c nhμ qu¶n lý vμ ph¸t triÓn ®·
sím nhËn thÊy r»ng c¸c kü thuËt th©m canh míi ®· lμm t¨ng nhu cÇu ph©n bãn vμ c¸c
chi phÝ ®Çu vμo kh¸c trong khi ®ã vÉn cßn mét bé phËn lín n«ng d©n nghÌo n»m ngoμi
tÇm ¶nh h−ëng tÝch cùc cña cuéc c¸ch m¹ng trªn. PhÇn lín c¸c Trung t©m nghiªn cøu
n«ng nghiÖp quèc tÕ vμ c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp quèc gia trong thêi gian
nμy chØ míi tËp trung nghiªn cøu c¸c lo¹i c©y trång riªng rÏ trong khi thùc tÕ n«ng d©n
l¹i canh t¸c mét c¸ch tæng hîp: trång xen c¸c lo¹i c©y n«ng nghiÖp kh¸c nhau, c©y ng¾n
ngμy víi c©y gç dμi ngμy, v.v. Sù thiÕu sãt nμy ®· ®−îc nhiÒu nhμ qu¶n lý vμ ho¹ch ®Þnh
chÝnh s¸ch nhËn ra.
Tõ ®Çu thËp niªn 70, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña Ng©n hμng ThÕ giíi ®· b¾t ®Çu chó ý
h¬n c¸c vïng n«ng th«n nghÌo cïng víi sù tham gia cña n«ng d©n vμo c¸c ch−¬ng tr×nh
ph¸t triÓn n«ng th«n. Trong ch−¬ng tr×nh L©m nghiÖp x· héi cña WB trong nh÷ng n¨m
1980 kh«ng chØ chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè cña n«ng l©m kÕt hîp mμ cßn thiÕt kÕ trî gióp
n«ng d©n th«ng qua gia t¨ng s¶n xuÊt l−¬ng thùc thùc phÈm, b¶o vÖ m«i tr−êng vμ ph¸t
huy c¸c lîi Ých truyÒn thèng cña rõng. Trong thêi gian nμy, bªn c¹nh ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp, FAO ®Æc biÖt chó träng nhÊn m¹nh vai trß quan trong cña l©m nghiÖp trong ph¸t
triÓn n«ng th«n, khuyÕn c¸o n«ng d©n vμ nhμ n−íc nªn chó träng ®Æc biÖt ®Õn c¸c Ých lîi
cña rõng vμ c©y th©n gç ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, khuyÕn c¸o c¸c nhμ qu¶n lý sö dông

22. 15
®Êt kÕt hîp c¶ n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp vμo hÖ thèng canh t¸c cña hä (King, 1979).
NhiÒu kh¸i niÖm míi vÒ l©m nghiÖp nh− l©m nghiÖp céng ®ång, l©m nghiÖp x· héi ®·
®−îc h×nh thμnh vμ ¸p dông ë nhiÒu n−íc mμ n«ng l©m kÕt hîp th−êng ®−îc xem lμ mét
ph−¬ng thøc sö dông ®Êt nhiÒu tiÒm n¨ng, ®em l¹i nh÷ng lîi Ých trùc tiÕp cho céng ®ång
®Þa ph−¬ng vμ toμn x· héi.
• N¹n ph¸ rõng vμ t×nh tr¹ng suy tho¸i m«i tr−êng
Cuèi thËp niªn 70 vμ c¸c n¨m ®Çu thËp niªn 80, sù suy tho¸i tμi nguyªn m«i tr−êng
toμn cÇu, nhÊt lμ n¹n ph¸ rõng, ®· trë thμnh mèi quan t©m lo l¾ng lín cña toμn x· héi. Sù
ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp n−¬ng rÉy ®i kÌm víi ¸p lùc d©n sè, sù ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp th©m canh hãa häc, ®éc canh trªn qui m« lín vμ khai th¸c l©m s¶n lμ nh÷ng
nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra sù mÊt rõng, suy tho¸i ®Êt ®ai vμ ®a d¹ng sinh häc. Theo
−íc tÝnh cña FAO (1982), du canh lμ nguyªn nh©n t¹o ra h¬n 70% cña tæng diÖn tÝch
rõng nhiÖt ®íi bÞ mÊt ë ch©u Phi; diÖn tÝch ®Êt rõng bá hãa sau n−¬ng rÉy chiÕm 26,5%
diÖn tÝch rõng khÐp t¸n cßn l¹i ë ch©u Phi, kho¶ng 16% ë ch©u Mü Latin vμ 22,7% ë
khu vùc nhiÖt ®íi cña ch©u ¸.
• Gia t¨ng quan t©m vÒ nghiªn cøu c¸c hÖ thèng canh t¸c tæng hîp vμ c¸c hÖ thèng
kü thuËt truyÒn thèng
Thùc tr¹ng nμy cïng nhiÒu nç lùc nghiªn cøu ®· gîi më ra c¸c chiÕn l−îc qu¶n lý
sö dông ®Êt tæng hîp thay thÕ cho c¸c ph−¬ng thøc qu¶n lý hiÖn thêi kh«ng bÒn v÷ng ®·
®−îc x¸c ®Þnh lμ mét xu h−íng tÊt yÕu. Ch¼ng h¹n nh− c¸c nhμ sinh th¸i häc ®· cung
cÊp nhiÒu b»ng chøng thuyÕt phôc vÒ vai trß cña rõng vμ c©y th©n gç ®èi víi viÖc ®¶m
b¶o ®é æn ®Þnh cña hÖ sinh th¸i, dÉn ®Õn c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ rõng cßn l¹i,
®−a c¸c loμi c©y th©n gç l©u n¨m vμo c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt còng nh− lμm thay ®æi
quan ®iÓm canh t¸c. §· cã nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu ban ®Çu ë nhiÒu khu vùc trªn thÕ
giíi vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cao trong viÖc sö dông c¸c tμi nguyªn tù nhiªn (®Êt, n−íc vμ ¸nh
s¸ng mÆt trêi) còng nh− tÝnh æn ®Þnh cao cña c¸c hÖ thèng xen canh, c¸c hÖ thèng canh
t¸c tæng hîp so víi hÖ thèng n«ng nghiÖp ®éc canh (Papendick vμ céng sù, 1976). C¸c
nghiªn cøu cña c¸c nhμ nh©n chñng häc vμ khoa häc x· héi vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt ®·
chØ ra tÇm quan träng cña c¸c hÖ thèng canh t¸c tæng hîp b¶n ®Þa/truyÒn thèng vμ l−u ý
cÇn xem xÐt chóng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c tiÕp cËn míi (Nair, 1995).
• Sù h×nh thμnh Trung t©m Quèc tÕ vÒ Nghiªn cøu N«ng L©m KÕt Hîp (ICRAF)
Vμo th¸ng 7/1977, ®−îc sù ñy nhiÖm cña Trung t©m Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Quèc tÕ
(IDRC) cña Canada, John Bene ®· tiÕn hμnh dù ¸n nghiªn cøu víi c¸c môc tiªu:
- X¸c ®Þnh c¸c kho¶ng trèng trong ®μo t¹o vμ nghiªn cøu l©m nghiÖp thÕ giíi;
- §¸nh gi¸ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp ë c¸c quèc gia
nhiÖt ®íi cã thu nhËp thÊp vμ ®Ò xuÊt nghiªn cøu nh»m tèi −u hãa sö dông ®Êt;
- X©y dùng c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu l©m nghiÖp nh»m t¹o ra c¸c t¸c ®éng
kinh tÕ, x· héi cã ý nghÜa ë cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn;
- §Ò xuÊt c¸c s¾p xÕp vÒ tæ chøc, thÓ chÕ ®Ó thùc hiÖn c¸c nghiªn cøu trªn mét
c¸ch cã hiÖu qu¶ vμ
- ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch hμnh ®éng ®Ó cã ®−îc ñng hé cña c¸c nhμ tμi trî quèc tÕ.

23. 16
MÆc dï víi môc ®Ých ban ®Çu lμ x¸c ®Þnh c¸c −u tiªn nghiªn cøu cho l©m nghiÖp
nhiÖt ®íi, nhãm nghiªn cøu cña John Bene ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng: ®Ó tèi −u hãa sö
dông ®Êt nhiÖt ®íi, −u tiªn sè mét nªn lμ nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng kÕt hîp
gi÷a l©m nghiÖp víi n«ng nghiÖp vμ ch¨n nu«i. Hay nãi c¸ch kh¸c, ®· cã mét sù chuyÓn
dÞch träng t©m tõ l©m nghiÖp sang nh÷ng kh¸i niÖm sö dông ®Êt réng h¬n, phï hîp h¬n
ë c¶ hai ph−¬ng diÖn trùc tiÕp (tr−íc m¾t) vμ dμi h¹n (Bene vμ céng sù, 1977). B¸o c¸o
dù ¸n nμy cña IDRC ®· ®−îc c¸c c¬ quan quèc tÕ xem xÐt vμ dÉn ®Õn sù h×nh thμnh Héi
®ång Quèc tÕ vÒ Nghiªn cøu N«ng L©m kÕt hîp vμo n¨m 1977, vμo 1991 c¬ quan nμy
®−îc ®æi tªn thμnh Trung t©m Quèc tÕ vÒ Nghiªn cøu N«ng L©m kÕt hîp (International
Centre for Research in Agroforestry - ICRAF). KÓ tõ khi thμnh lËp, ICRAF lμ tæ chøc
lu«n ®i ®Çu trong thu thËp th«ng tin, tiÕn hμnh c¸c dù ¸n nghiªn cøu, chuyÓn giao kÕt
qu¶ trong l·nh vùc n«ng l©m kÕt hîp.
1.1.3 Sù ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn
Song song víi sù ph¸t triÓn kh¸i niÖm vμ c¸c nghiªn cøu kü thuËt, ph−¬ng ph¸p tiÕp
cËn trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp còng kh«ng ngõng ®−îc c¶i thiÖn.
Trong mét thËp niªn gÇn ®©y, c¸c c«ng cô chÈn ®o¸n - thiÕt kÕ - ph¸t triÓn ®· ®−îc ph¸t
triÓn trªn c¬ së lý luËn cña c¸c tiÕp cËn cã sù tham gia vèn ®−îc sö dông phæ biÕn trong
l©m nghiÖp x· héi. C¸c nghiªn cøu ph©n tÝch ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng chÝnh s¸ch ®Õn
ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp vμ c¸c t¸c ®éng cña ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp lªn hÖ
thèng sö dông ®Êt, c¶nh quan vμ m«i tr−êng kinh tÕ x· héi còng nh− kh¶ n¨ng chÊp nhËn
cña n«ng d©n còng ®ang ®−îc chó träng xem xÐt. Bªn c¹nh ®ã, nhiÒu ph−¬ng ph¸p
nghiªn cøu míi cã liªn quan ®Õn c¸c ngμnh khoa häc kh¸c nh− khoa häc ®Êt, sinh lý häc
thùc vËt, sinh th¸i häc, khoa häc hÖ thèng vμ m« pháng, v.v. ®· ®−îc ¸p dông vμo nghiªn
cøu n«ng l©m kÕt hîp ®· t¹o ra ®−îc c¸c tiÕn bé ®¸ng kÓ trong nghiªn cøu.
1.1.4 Sù hßa nhËp cña n«ng l©m kÕt hîp vμo ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o n«ng
nghiÖp, l©m nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n
Ngμy nay, c¸c kiÕn thøc vÒ n«ng l©m kÕt hîp ®· ®−îc ®−a vμo gi¶ng d¹y ë c¸c
tr−êng ®¹i häc, viÖn nghiªn cøu-®μo t¹o vÒ n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ph¸t triÓn n«ng
th«n vμ qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. TiÒm n¨ng cña n«ng l©m kÕt hîp trong viÖc c¶i
t¹o ®Êt, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vμ nguån n−íc nãi chung ®· ®−îc c«ng nhËn. VÒ thùc
chÊt th× n«ng l©m kÕt hîp th−êng ®−îc xem nh− lμ mét hÖ thèng sö dông ®Êt cã tiÒm
n¨ng ®em l¹i c¸c Ých lîi vÒ l©m s¶n, l−¬ng thùc thùc phÈm trong lóc vÉn cã kh¶ n¨ng
b¶o tån vμ kh«i phôc hÖ sinh th¸i.
1.2 L−îc sö ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam
Còng nh− nhiÒu quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, c¸c tËp qu¸n canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp
®· cã ë ViÖt Nam tõ l©u ®êi, nh− c¸c hÖ thèng canh t¸c n−¬ng rÉy truyÒn thèng cña
®ång bμo c¸c d©n téc Ýt ng−êi, hÖ sinh th¸i v−ên nhμ ë nhiÒu vïng ®Þa lý sinh th¸i trªn
kh¾p c¶ n−íc, v.v. Lμng truyÒn thèng cña ng−êi ViÖt còng cã thÓ xem lμ mét hÖ thèng
n«ng l©m kÕt hîp b¶n ®Þa víi nhiÒu nÐt ®Æc tr−ng vÒ cÊu tróc vμ c¸c dßng chu chuyÓn vËt
chÊt vμ n¨ng l−îng.
Tõ thËp niªn 60, song song víi phong trμo thi ®ua s¶n xuÊt, hÖ sinh th¸i V−ên - Ao
- Chuång (VAC) ®−îc nh©n d©n c¸c tØnh miÒn B¾c ph¸t triÓn m¹nh mÏ vμ lan réng kh¾p
c¶ n−íc víi nhiÒu biÕn thÓ kh¸c nhau thÝch hîp cho tõng vïng sinh th¸i cô thÓ. Sau ®ã lμ
c¸c hÖ thèng Rõng - V−ên - Ao - Chuång (RVAC) vμ v−ên ®åi ®−îc ph¸t triÓn m¹nh ë

24. 17
c¸c khu vùc d©n c− miÒn nói. C¸c hÖ thèng rõng ngËp mÆn- nu«i trång thñy s¶n còng
®−îc ph¸t triÓn m¹nh ë vïng duyªn h¶i c¸c tØnh miÒn Trung vμ miÒn Nam. C¸c dù ¸n
®−îc tμi trî quèc tÕ còng giíi thiÖu c¸c m« h×nh canh t¸c trªn ®Êt dèc theo ®−êng ®ång
møc (SALT) ë mét sè khu vùc miÒn nói. Trong hai thËp niªn gÇn ®©y, ph¸t triÓn n«ng
th«n miÒn nói theo ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp ë c¸c khu vùc cã tiÒm n¨ng lμ mét
chñ tr−¬ng ®óng ®¾n cña §¶ng vμ Nhμ n−íc. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Þnh canh
®Þnh c−, kinh tÕ míi, míi ®©y c¸c ch−¬ng tr×nh 327, ch−¬ng tr×nh 5 triÖu ha rõng (661)
vμ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ®Òu cã liªn quan ®Õn viÖc x©y
dùng vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp t¹i ViÖt Nam.
C¸c th«ng tin, kiÕn thøc vÒ n«ng l©m kÕt hîp còng ®· ®−îc mét sè nhμ khoa häc, tæ
chøc tæng kÕt d−íi nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau. §iÓn h×nh lμ c¸c Ên phÈm cña Lª Träng
Cóc vμ céng sù (1990) vÒ viÖc xem xÐt vμ ph©n tÝch c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp vïng
trung du miÒn B¾c trªn c¬ së tiÕp cËn sinh th¸i nh©n v¨n. C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp
®iÓn h×nh trong n−íc ®· ®−îc tæng kÕt bëi FAO vμ IIRR (1995), còng nh− ®· ®−îc m« t¶
trong Ên phÈm cña Côc KhuyÕn N«ng vμ KhuyÕn l©m d−íi d¹ng c¸c "m« h×nh" sö dông
®Êt. Mittelman (1997) ®· cã mét c«ng tr×nh tæng quan rÊt tèt vÒ hiÖn tr¹ng n«ng l©m kÕt
hîp vμ l©m nghiÖp x· héi ë ViÖt Nam, ®Æc biÖt lμ c¸c nh©n tè chÝnh s¸ch ¶nh h−ëng ®Õn
sù ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp. Tuy nhiªn c¸c t− liÖu nghiªn cøu vÒ t−¬ng t¸c gi÷a ph¸t
triÓn n«ng l©m kÕt hîp víi m«i tr−êng tù nhiªn, kinh tÕ x· héi xung quanh (vi m« vμ vÜ
m«) vÉn cßn rÊt Ýt.
2 Lîi Ých cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp vμ th¸ch thøc
2.1 C¸c lîi Ých cña n«ng l©m kÕt hîp
Thùc tiÔn s¶n xuÊt còng nh− nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu trung vμ dμi h¹n ë nhiÒu
n¬i trªn thÕ giíi ®· cho thÊy n«ng l©m kÕt hîp lμ mét ph−¬ng thøc sö dông tμi nguyªn
tæng hîp cã tiÒm n¨ng tho¶ m·n c¸c yÕu tè cña ph¸t triÓn n«ng th«n vμ miÒn nói bÒn
v÷ng. C¸c lîi Ých mμ n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ mang l¹i rÊt ®a d¹ng, tuy nhiªn cã thÓ chia
thμnh 2 nhãm: nhãm c¸c lîi Ých trùc tiÕp cho ®êi sèng céng ®ång vμ nhãm c¸c lîi Ých
gi¸n tiÕp cho céng ®ång vμ x· héi.
2.1.1 C¸c lîi Ých trùc tiÕp cña n«ng l©m kÕt hîp
• Cung cÊp l−¬ng thùc vμ thùc phÈm: NhiÒu m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp ®−îc h×nh
thμnh vμ ph¸t triÓn nh»m vμo môc ®Ých s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i l−¬ng thùc thùc phÈm, cã gi¸
trÞ dinh d−ìng cao ®¸p øng nhu cÇu cña hé gia ®×nh. §iÓn h×nh lμ hÖ thèng VAC ®−îc
ph¸t triÓn réng r·i ë nhiÒu vïng n«ng th«n ë n−íc ta. ¦u ®iÓm cña c¸c hÖ thèng n«ng
l©m kÕt hîp lμ cã kh¶ n¨ng t¹o ra s¶n phÈm l−¬ng thùc vμ thùc phÈm ®a d¹ng trªn mét
diÖn tÝch ®Êt mμ kh«ng yªu cÇu ®Çu vμo lín.
• C¸c s¶n phÈm tõ c©y th©n gç: ViÖc kÕt hîp c©y th©n gç trªn n«ng tr¹i cã thÓ t¹o
ra nhiÒu s¶n phÈm nh− gç, cñi, tinh dÇu, v.v. ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ nguyªn vËt liÖu cho
hé gia ®×nh.
• T¹o viÖc lμm: N«ng l©m kÕt hîp gåm nhiÒu thμnh phÇn canh t¸c ®a d¹ng cã t¸c
dông thu hót lao ®éng, t¹o thªm ngμnh nghÒ phô cho n«ng d©n.

25. 18
• T¨ng thu nhËp n«ng hé: Víi sù phong phó vÒ s¶n phÈm ®Çu ra vμ Ýt ®ßi hái vÒ
®Çu vμo, c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp dÔ cã kh¶ n¨ng ®em l¹i thu nhËp cao cho hé gia
®×nh.
• Gi¶m rñi ro trong s¶n xuÊt vμ t¨ng møc an toμn l−¬ng thùc: Nhê cã cÊu tróc
phøc t¹p, ®a d¹ng ®−îc thiÕt kÕ nh»m lμm t¨ng c¸c quan hÖ t−¬ng hç (cã lîi) gi÷a c¸c
thμnh phÇn trong hÖ thèng, c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp th−êng cã tÝnh æn ®Þnh cao
tr−íc c¸c biÕn ®éng bÊt lîi vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn (nh− dÞch s©u bÖnh, h¹n h¸n, v.v.). Sù
®a d¹ng vÒ lo¹i s¶n phÈm ®Çu ra còng gãp phÇn gi¶m rñi ro vÒ thÞ tr−êng vμ gi¸ cho
n«ng hé.
2.1.2 C¸c lîi Ých cña n«ng l©m kÕt hîp trong viÖc b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn
nhiªn vμ m«i tr−êng
• N«ng l©m kÕt hîp trong b¶o tån tμi nguyªn ®Êt vμ n−íc:
H¬n 20 n¨m nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp phèi hîp víi c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ
sinh th¸i häc, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vμ khoa häc ®Êt ®· cho thÊy c¸c hÖ thèng n«ng
l©m kÕt hîp - nÕu ®−îc thiÕt kÕ vμ qu¶n lý thÝch hîp - sÏ cã kh¶ n¨ng: gi¶m dßng ch¶y
bÒ mÆt vμ xãi mßn ®Êt; duy tr× ®é mïn vμ c¶i thiÖn lý tÝnh cña ®Êt vμ ph¸t huy chu tr×nh
tuÇn hoμn dinh d−ìng, t¨ng hiÖu qu¶ sö dông dinh d−ìng cña c©y trång vμ vËt nu«i. Nhê
vËy, lμm gia t¨ng ®é ph× cña ®Êt, t¨ng hiÖu qu¶ sö dông ®Êt vμ gi¶m søc Ðp cña d©n sè
gia t¨ng lªn tμi nguyªn ®Êt (Young, 1997).
Ngoμi ra, trong c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp do hiÖu qu¶ sö dông chÊt dinh
d−ìng cña c©y trång cao nªn lμm gi¶m nhu cÇu bãn ph©n hãa häc, v× thÕ gi¶m nguy c¬ «
nhiÔm c¸c nguån n−íc ngÇm (Young, 1997).
• N«ng l©m kÕt hîp trong b¶o tån tμi nguyªn rõng vμ ®a d¹ng sinh häc:
Th«ng qua viÖc cung cÊp mét phÇn l©m s¶n cho n«ng hé, n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ
lμm gi¶m tèc ®é khai th¸c l©m s¶n tõ rõng tù nhiªn. MÆt kh¸c, n«ng l©m kÕt hîp lμ
ph−¬ng thøc tËn dông ®Êt cã hiÖu qu¶ nªn lμm gi¶m nhu cÇu më réng ®Êt n«ng nghiÖp
b»ng khai hoang rõng. ChÝnh v× vËy mμ canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp sÏ lμm gi¶m søc Ðp
cña con ng−êi vμo rõng tù nhiªn, gi¶m tèc ®é ph¸ rõng (Young, 1997).
C¸c hé n«ng d©n qua canh t¸c theo ph−¬ng thøc nμy sÏ dÇn dÇn nhËn thøc ®−îc vai
trß cña c©y th©n gç trong viÖc b¶o vÖ ®Êt, n−íc vμ sÏ cã ®æi míi vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é cã
lîi cho c«ng t¸c b¶o tån tμi nguyªn rõng.
ViÖc phèi hîp c¸c loμi c©y th©n gç vμo n«ng tr¹i ®· tËn dông kh«ng gian cña hÖ
thèng trong s¶n xuÊt lμm t¨ng tÝnh ®a d¹ng sinh häc ë ph¹m vi n«ng tr¹i vμ c¶nh quan.
ChÝnh v× c¸c lîi Ých nÇy mμ n«ng l©m kÕt hîp th−êng ®−îc chó träng ph¸t triÓn
trong c«ng t¸c qu¶n lý vïng ®Öm xung quanh c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn vμ b¶o tån
nguån gen.
• N«ng l©m kÕt hîp vμ viÖc lμm gi¶m hiÖu øng nhμ kÝnh:
NhiÒu nhμ nghiªn cøu gîi ý r»ng sù ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp trªn qui m« lín cã
thÓ lμm gi¶m khÝ CO2 vμ c¸c lo¹i khÝ g©y hiÖu øng nhμ kÝnh kh¸c (Dixon, 1995, 1996;
Schroeder, 1994). C¸c c¬ chÕ cña t¸c ®éng nμy cã thÓ lμ: sù ®ång hãa khÝ CO2 cña c©y

26. 19
th©n gç trªn n«ng tr¹i; gia t¨ng l−îng cacbon trong ®Êt vμ gi¶m n¹n ph¸ rõng (Young,
1997).
2.2 TiÒm n¨ng vμ triÓn väng ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam
Kü thuËt n«ng l©m kÕt tuy míi ®−îc chó ý ph¸t triÓn gÇn ®©y ë ViÖt Nam tõ ®Çu
thËp niªn 90, nh−ng nã cã tiÒm n¨ng lín ®Ó ®−îc ph¸t triÓn l©u dμi v×:
• Sù ®a d¹ng vÒ sinh th¸i m«i tr−êng ë ViÖt Nam t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ¸p dông
c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp.
Trong ®ã chóng ta ph¶i kÓ ®Õn
- §a d¹ng vÒ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa (®Êt ®ai, ®Þa h×nh vμ tiÓu khÝ hËu)
- §a d¹ng sinh häc (c¶nh quan vμ hÖ sinh th¸i, loμi vμ c¸c biÕn bÞ di truyÒn d−íi
loμi)
®· gãp phÇn vμo sù ph¸t triÓn phong phó cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp kh¸c nhau
t¹i ViÖt Nam.
• Sù phong phó vμ ®a d¹ng vÒ c¸c kiÕn thøc kü thuËt b¶n ®Þa vÒ n«ng l©m kÕt hîp
Sù kÕt hîp gi÷a c©y rõng, hoa mμu vμ vËt nu«i trong sö dông ®Êt ë ViÖt Nam ®·
®−îc n«ng d©n cña c¸c céng ®ång d©n téc ë trong n−íc ¸p dông tõ l©u ®· vμ sÏ lμ
c¬ së v÷ng ch¾c cho ph¸t triÓn c¶i tiÕn c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp.
Qua mét thêi kú ph¸t triÓn ë ViÖt Nam kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®· chøng tá
phï hîp víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña nhμ n−íc vμ nh©n d©n nh−:
• Nhu cÇu ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp cña nh©n d©n
D−íi ¸p lùc cña d©n sè gia t¨ng, viÖc th©m canh ®Êt ®ai ®ång thêi sö dông ®Êt mét
c¸c tæng hîp lÊy ng¾n nu«i dμi, c©n ®èi gi÷a s¶n xuÊt vμ phßng hé vμ n©ng cao ®−îc
møc sèng lμ nguyÖn väng vμ nhu cÇu cña n«ng d©n ViÖt Nam. H¬n thÕ n÷a
• ChÝnh s¸ch cña §¶ng vμ Nhμ n−íc vÒ viÖc hç trî, −u tiªn ph¸t triÓn n«ng l©m
kÕt hîp
§Æc biÖt lμ c¸c chÝnh s¸ch giao ®Êt kho¸n rõng cho n«ng d©n canh t¸c, ch−¬ng tr×nh
phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc, ch−¬ng tr×nh 5 triÖu ha trång rõng míi, ch−¬ng
tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c−, æn ®Þnh canh t¸c vμ ®êi sèng ®ång bμo d©n téc miÒn nói ®·
dÇn dÇn c«ng nhËn vμ cÊp quyÒn sö dông ®Êt cã thêi h¹n cho n«ng hé, tËp thÓ ®·
t¹o ra ®éng lùc tÝch cùc ®Ó ¸p dông c¸c kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp. Sau cïng:
• Sù quan t©m ®Çu t− cho nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi
còng ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸n bé kü thuËt ®−îc nghiªn cøu vμ häc tËp thªm vÒ l·nh
vùc n«ng l©m kÕt hîp ¸p dông ë c¸c n−íc l©n cËn vμ trong n−íc, ®ång thêi phÇn
nμo cung cÊp c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vÒ n«ng l©m kÕt hîp gióp c¸c nhμ lËp chÝnh
s¸ch l−u ý ®Ó ph¸t triÓn.
2.3 Mét sè h¹n chÕ trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë
ViÖt Nam
Cã thÓ chia c¸c hiÖn thèng n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam thμnh 2 nhãm: c¸c hÖ
thèng n«ng l©m kÕt hîp b¶n ®Þa vμ c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp míi ®−îc ®−a vμo.

27. 20
Mét thùc tr¹ng ®· ®−îc chØ ra vμ ph©n tÝch bëi mét sè nhμ nghiªn cøu lμ: trong khi c¸c
hÖ thèng b¶n ®Þa ho¹t ®éng mét c¸ch cã hiÖu qu¶, lμ kÕ sinh nhai cña n«ng d©n tõ nhiÒu
n¨m nay th× phÇn lín c¸c "m« h×nh" n«ng l©m kÕt hîp míi du nhËp trong nh÷ng n¨m
gÇn ®©y béc lé nhiÒu h¹n chÕ vÒ tÝnh hiÖu qu¶, ®é bÒn v÷ng, tÝnh c«ng b»ng vμ sù chÊp
nhËn cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng.
VÊn ®Ò cèt lâi cña sù h¹n chÕ nμy lμ do c¸c "m« h×nh" ®−îc thiÕt kÕ vμ ¸p dông
theo lèi suy diÔn cña ng−êi bªn ngoμi (th−êng lμ ng−êi miÒn xu«i), l¹i th−êng ®−îc ¸p
dông mét c¸ch ®ång bé nªn kh«ng phï hîp víi c¸c tÝnh huèng sinh th¸i nh©n v¨n ®a
d¹ng vμ ®Æc thï cña tõng ®Þa ph−¬ng. ViÖc sö dông thuËt ng÷ "m« h×nh n«ng l©m kÕt
hîp" thay v× "hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp" hoÆc "tËp qu¸n/ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt
hîp" cã thÓ lμ nguyªn nh©n cña lèi suy nghÜ ph¸t triÓn theo lèi suy diÔn ®¬n gi¶n -"sao
chÐp vμ nh©n réng m« h×nh" trong ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë nhiÒu vïng cña n−íc ta.
H¬n n÷a, ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp th−êng
thiªn lÖch vÒ kinh tÕ - kü thuËt c« lËp, ch−a phèi hîp ®−îc c¸c kü thuËt míi v¬Ý c¸c yÕu
tè kiÕn thøc kü thuËt, ®Æc ®iÓm v¨n hãa vμ nh©n v¨n truyÒn thèng cña c¸c céng ®ång ®Þa
ph−¬ng.
C«ng t¸c ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp nhiÒu n¬i vÉn tiÕn hμnh theo lèi ¸p
®Æt tõ trªn xuèng, ch−a ph¸t huy ®−îc néi lùc vμ tÝnh tù chñ cña n«ng d©n vμ céng ®ång
dÉn ®Õn tÝnh bÒn v÷ng cña c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cßn thÊp.
C¸c nghiªn cøu ph©n tÝch ®¸nh gi¸ c¸c m« h×nh th−êng cßn qu¸ chó träng vÒ yÕu tè
kinh tÕ kü thuËt vμ xem nhÑ khÝa c¹nh x· héi, thÓ chÕ còng nh− t−¬ng t¸c cña c¸c hÖ
thèng n«ng l©m kÕt hîp víi m«i tr−êng vμ c¶nh quang. VÉn cßn qu¸ Ýt c¸c kÕt qu¶
nghiªn cøu so s¸nh hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp víi c¸c hÖ thèng n«ng nghiÖp, l©m
nghiÖp trªn c¸c ph−¬ng diÖn sinh th¸i, m«i tr−êng vμ kinh tÕ do thiÕu c¸c dù ¸n nghiªn
cøu/®iÓm nghiªn cøu dμi h¹n.
H×nh 4. C¸c lîi Ých tiÒm n¨ng vμ mét sè giíi h¹n cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp.
ViÖc qui ho¹ch ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp th−êng ®−îc tiÕn hμnh mét c¸ch ®éc
lËp, t¸ch rêi víi tiÕn tr×nh qui ho¹ch sö dông ®Êt ë nhiÒu n¬i nªn th−êng dÉn ®Õn viÖc
®−a c¸c "m« h×nh" n«ng l©m kÕt hîp thay thÕ c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt hiÖn cã. Trong
khi ®ã vÒ mÆt nguyªn lý th× viÖc ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ph¶i ®−îc dùa trªn c¬ së
chÈn ®o¸n c¸c h¹n chÕ trong sö dông ®Êt hiÖn hμnh vμ ®iÒu chØnh chóng h¬n lμ thay thÕ
Giíi h¹n
- H¹ tÇng c¬ së, trang
thiÕt bÞ
- Tr×nh ®é, kü n¨ng
- Chi phÝ ®Çu vμo
- Nguån lao ®éng
- C¹nh tranh tμi
nguyªn
- ThÞ tr−êng- v.v.
Lîi Ých
- Thùc phÈm, chÊt
®èt, thøc ¨n gia sóc,
v.v.
- Chèng xãi mßn
- X· héi æn ®Þnh
- Sö dông tμi
nguyªn bæ tæng hîp
- §a d¹ng sinh häc

28. 21
hoμn toμn (Young, 1987, 1997). ChÝnh v× thÕ, ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp cÇn phèi hîp
vμ lång ghÐp víi tiÕn tr×nh qui ho¹ch sö dông ®Êt còng nh− qui ho¹ch qu¶n lý khu vùc
®Çu nguån.
§Ó cã thÓ thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp trong thùc tiÔn cã hiÖu
qu¶, phï hîp víi n«ng d©n, ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng vμ c«ng b»ng, c¸n bé kü thuËt cÇn
®−îc trang bÞ c¸c kiÕn thøc vμ kü n¨ng vμ th¸i ®é cã liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c
nhau: sinh th¸i häc, sinh th¸i nh©n v¨n, c¸c khoa häc l©m nghiÖp, n«ng häc, ch¨n nu«i,
thñy s¶n, qu¶n lý b¶o tån ®Êt vμ n−íc, ph©n tÝch kinh tÕ n«ng tr¹i, c¸c ph−¬ng ph¸p
nghiªn cøu hÖ thèng vμ tiÕp cËn nghiªn cøu-ph¸t triÓn cã sù tham gia, v.v. còng nh− sù
am hiÓu s©u s¾c vÒ ®iÒu kiÖn sinh th¸i vμ nh©n v¨n cô thÓ cña tõng ®Þa ph−¬ng.
C©u hái th¶o luËn
1. Ph©n tÝch hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ë miÒn nói ViÖt Nam theo c¸c tiªu chÝ: TÝnh hiÖu
qu¶, tÝnh bÒn v÷ng vμ tÝnh c«ng b»ng ?
2. X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch c¸c nguyªn nh©n kh¸ch quan vμ chñ quan dÉn ®Õn sù kh«ng
bÒn v÷ng, kÐm hiÖu qu¶ vμ thiÕu c«ng b»ng trong sö dông tμi nguyªn ®Êt ë miÒn nói
ViÖt Nam ?
3. C¸c biÖn ph¸p chiÕn l−îc ®Ó t¨ng tÝnh bÒn v÷ng vμ hiÖu qu¶ trong sö dông ®Êt miÒn
nói ?
4. Ph©n tÝch tiÒm n¨ng, c¬ héi vμ c¸c vÊn ®Ò th¸ch thøc ®Ó ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ?

29. 22
CH¦¥NG 2
NGUY£N Lý VÒ N¤NG L¢M KÕT HîP
Môc ®Ých:
Ch−¬ng nμy sÏ trang bÞ cho sinh viªn c¸c lý luËn cÇn thiÕt ®Ó ph©n lo¹i vμ ph©n tÝch
c¸c kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp còng nh− chøng minh ®−îc c¸c vai trß cÇn thiÕt cña c©y
l©u n¨m vμ rõng trong ph¸t triÓn n«ng th«n mét c¸ch v÷ng bÒn.
Môc tiªu
1. LiÖt kª c¸c kh¸i niÖm kh¸c nhau theo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÜnh vùc n«ng l©m kÕt
hîp ®Ó x¸c ®Þnh c¸c xu h−íng hiÖn nay cña kü thuËt còng nh− vÞ trÝ cña nã trong
ph¸t triÓn n«ng th«n mét c¸ch v÷ng bÒn.
2. Ph©n lo¹i c¸c hÖ thèng vμ x¸c ®Þnh c¸c vai trß mÊu chèt cña c©y l©u n¨m vμ rõng
trong hÖ thèng kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®Ó ph©n tÝch vμ ®¸nh gi¸ cho c¸c kü thuËt
kh¸c nhau trong c¸c ch−¬ng kÕ tiÕp.

30. 23
bμI 3. KH¸I NIÖM Vμ §ÆC §IÓM CñA HÖ THèNG
N«NG L©M KÕT HîP
Môc tiªu:
Sau khi häc xong phÇn nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng ph¸t biÓu kh¸i niÖm vμ vai trß n«ng
l©m kÕt hîp trong ph¸t triÓn n«ng th«n bÒn v÷ng.
1 Kh¸i niÖm
1.1 LÞch sö ph¸t triÓn c¸c kh¸i niÖm vÒ N«ng l©m kÕt hîp
N«ng l©m kÕt hîp lμ mét lÜnh vùc khoa häc míi ®· ®−îc ®Ò xuÊt vμo thËp niªn 1960 bëi
King (1969). Qua nhiÒu n¨m, nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau ®−îc ph¸t triÓn ®Ó diÔn t¶ hiÓu
biÕt râ h¬n vÒ n«ng l©m kÕt hîp. Sau ®©y lμ mét sè kh¸i niÖm kh¸c nhau ®−îc ph¸t triÓn
cho ®Õn hiÖn nay:
N«ng l©m kÕt hîp lμ mét hÖ thèng qu¶n lý ®Êt v÷ng bÒn lμm gia t¨ng søc s¶n xuÊt
tæng thÓ cña ®Êt ®ai, phèi hîp s¶n xuÊt c¸c lo¹i hoa mμu (kÓ c¶ c©y trång l©u n¨m), c©y
rõng vμ/hay víi gia sóc cïng lóc hay kÕ tiÕp nhau trªn mét diÖn tÝch ®Êt, vμ ¸p dông c¸c
kü thuËt canh t¸c t−¬ng øng víi c¸c ®iÒu kiÖn v¨n hãa x· héi cña d©n c− ®Þa ph−¬ng
(Bene vμ c¸c céng sù, 1977)
N«ng l©m kÕt hîp lμ mét hÖ thèng qu¶n lý ®Êt ®ai trong ®ã c¸c s¶n phÈm cña rõng
vμ trång trät ®−îc s¶n xuÊt cïng lóc hay kÕ tiÕp nhau trªn c¸c diÖn tÝch ®Êt thÝch hîp ®Ó
t¹o ra c¸c lîi Ých kinh tÕ, x· héi vμ sinh th¸i cho céng ®ång d©n c− t¹i ®Þa ph−¬ng
(PCARRD, 1979).
N«ng l©m kÕt hîp lμ tªn chung cña nh÷ng hÖ thèng sö dông ®Êt trong ®ã c¸c c©y
l©u n¨m (c©y gç, c©y bôi, cä, tre, hay c©y ¨n qu¶, c©y c«ng nghiÖp...) ®−îc trång cã suy
tÝnh trªn cïng mét ®¬n vÞ diÖn tÝch qui ho¹ch ®Êt víi hoa mμu vμ/hoÆc víi vËt nu«i d−íi
d¹ng xen theo kh«ng gian hay theo thêi gian. Trong c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt Hîp cã
mèi t¸c ®éng hç t−¬ng qua l¹i vÒ c¶ mÆt sinh th¸i lÉn kinh tÕ gi÷a c¸c thμnh phÇn cña
chóng (Lundgren vμ Raintree, 1983). Xem h×nh 5 ë trang 26 ®Ó thÊy râ sù phèi hîp cña
3 thμnh phÇn trªn.
N«ng l©m kÕt hîp lμ mét hÖ thèng sö dông ®Êt trong ®ã phèi hîp c©y l©u n¨m víi
hoa mμu vμ/hay vËt nu«i mét c¸ch thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i vμ x· héi, theo h×nh
thøc phèi hîp kh«ng gian vμ thêi gian, ®Ó gia t¨ng søc s¶n xuÊt tæng thÓ cña thùc vËt
trång vμ vËt nu«i mét c¸ch v÷ng bÒn trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt, ®Æc biÖt trong c¸c
t×nh huèng cã kü thuËt thÊp vμ trªn c¸c vïng ®Êt khã kh¨n (Nair, 1987).
C¸c kh¸i niÖm trªn ®¬n gi¶n m« t¶ n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét lo¹t c¸c h−íng dÉn
cho mét sù sö dông ®Êt liªn tôc. Tuy nhiªn, n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét kü thuËt vμ
khoa häc ®· ®−îc ph¸t triÓn thμnh mét ®iÒu g× kh¸c h¬n lμ c¸c h−íng dÉn. Ngμy nay nã
®−îc xem nh− lμ mét ngμnh nghÒ vμ mét c¸ch tiÕp cËn vÒ sö dông ®Êt trong ®ã ®· phèi
hîp sù ®a d¹ng cña qu¶n lý tμi nguyªn tù nhiªn mét c¸ch bÒn v÷ng. Trong nç lùc ®Ó
®Þnh nghÜa n«ng l©m kÕt hîp theo ý nghÜa tæng thÓ vμ mang ®Ëm tÝnh sinh th¸i m«i
tr−êng h¬n, Leaky (1996) ®· m« t¶ nã nh− lμ c¸c hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn ®Æt c¬ së
trªn ®Æc tÝnh sinh th¸i vμ n¨ng ®éng nhê vμo sù phèi hîp c©y trång l©u n¨m vμo n«ng

31. 24
tr¹i hay ®ång cá ®Ó lμm ®a d¹ng vμ bÒn v÷ng sù s¶n xuÊt gióp gia t¨ng c¸c lîi Ých vÒ x·
héi, kinh tÕ vμ m«i tr−êng cña c¸c n«ng tr¹i nhá. Vμo n¨m 1997, Trung T©m Quèc TÕ
Nghiªn Cøu vÒ N«ng L©m kÕt hîp (gäi t¾t lμ ICRAF) ®· xem xÐt l¹i kh¸i niÖm n«ng
l©m kÕt hîp vμ ph¸t triÓn nã réng h¬n nh− lμ mét hÖ thèng sö dông ®Êt giíi h¹n trong
c¸c n«ng tr¹i. Ngμy nay nã ®−îc ®Þnh nghÜa nh− lμ mét hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn ®Æt
c¬ së trªn ®Æc tÝnh sinh th¸i vμ n¨ng ®éng nhê vμo sù phèi hîp c©y trång l©u n¨m vμo
n«ng tr¹i hay ®ång cá ®Ó lμm ®a d¹ng vμ bÒn v÷ng sù s¶n xuÊt cho gia t¨ng c¸c lîi Ých
vÒ x· héi, kinh tÕ vμ m«i tr−êng cña c¸c møc ®é n«ng tr¹i kh¸c nhau tõ kinh tÕ hé nhá
®Õn "kinh tÕ trang tr¹i". Mét c¸ch ®¬n gi¶n ICRAF ®· xem “n«ng l©m kÕt hîp lμ trång
c©y trªn n«ng tr¹i” vμ ®Þnh nghÜa nã nh− lμ mét hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn tù nhiªn
n¨ng ®éng vμ lÊy yÕu tè sinh th¸i lμm chÝnh, qua ®ã c©y ®−îc phèi hîp trång trªn n«ng
tr¹i vμ vμo hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp lμm ®a d¹ng vμ bÒn v÷ng søc s¶n xuÊt ®Ó gia t¨ng
c¸c lîi Ých kinh tÕ, x· héi vμ sinh th¸i cho ng−êi canh t¸c ë c¸c møc ®é kh¸c nhau.
1.2 C¸c ®Æc ®iÓm cña N«ng L©m KÕt Hîp
Víi ®Þnh nghÜa trªn cña ICRAF, mét hÖ canh t¸c sö dông ®Êt ®−îc gäi lμ n«ng l©m
kÕt hîp cã c¸c ®Æc ®iÓm sau ®©y:
• Kü thuËt n«ng l©m th−êng bao gåm hai hoÆc nhiÒu h¬n hai lo¹i thùc vËt (hay thùc
vËt vμ ®éng vËt) trong ®ã Ýt nhÊt ph¶i cã mét lo¹i c©y trång l©u n¨m.
• Cã Ýt nhÊt hai hay nhiÒu h¬n s¶n phÈm tõ hÖ thèng.
• Chu kú s¶n xuÊt th−êng dμi h¬n lμ mét n¨m .
• §a d¹ng h¬n vÒ sinh th¸i (cÊu tróc vμ nhiÖm vô) vμ vÒ kinh tÕ so víi canh t¸c ®éc
canh.
• CÇn ph¶i cã mét mèi quan hÖ hç t−¬ng cã ý nghÜa gi÷a thμnh phÇn c©y l©u n¨m vμ
thμnh phÇn kh¸c.
Trong c¸c hÖ thèng N«ng l©m kÕt hîp sù hiÖn diÖn cña c¸c mèi quan hÖ hç t−¬ng
bao gåm vÒ sinh th¸i vμ kinh tÕ gi÷a c¸c thμnh phÇn cña hÖ thèng lμ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n.
Theo Nair (1987), c¸c ®Æc ®iÓm mÊu chèt cña hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ®· ®−îc
®a sè c¸c nhμ khoa häc chÊp nhËn nh− sau:
• Nã lμ tªn chung ®Ó chØ c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt bao gåm viÖc trång c¸c c©y l©u n¨m
kÕt hîp víi hoa mμu vμ/hay gia sóc trªn cïng mét ®¬n vÞ diÖn tÝch.
• Phèi hîp gi÷a sù s¶n xuÊt c¸c lo¹i s¶n phÈm víi viÖc b¶o tån c¸c nguån tμi nguyªn
c¬ b¶n cña hÖ thèng.
• Chó träng sö dông c¸c loμi c©y ®Þa ph−¬ng, ®a dông.
• HÖ thèng ®Æc biÖt thÝch hîp cho ®iÒu kiÖn hoμn c¶nh dÔ bÞ tho¸i hãa vμ ®Çu t− thÊp.
• Nã quan t©m nhiÒu h¬n vÒ c¸c gi¸ trÞ d©n sinh x· héi so víi c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt
kh¸c.
• CÊu tróc vμ chøc n¨ng cña hÖ thèng th× phong phó ®a d¹ng h¬n so víi canh t¸c ®éc
canh.

32. 25
Tãm l¹i, n«ng l©m kÕt hîp víi sù phèi hîp cã suy tÝnh gi÷a c¸c thμnh phÇn kh¸c
nhau cña nã ®· mang ®Õn cho c¸c hÖ thèng s¶n suÊt n«ng nghiÖp c¸c ®iÓm chÝnh sau:
• T¹o nªn mét hÖ thèng qu¶n lý ®Êt ®ai bÒn v÷ng;
• Gia t¨ng n¨ng suÊt vμ dÞch vô trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch s¶n xuÊt;
• S¾p xÕp hoa mμu canh t¸c phï hîp gi÷a nhiÒu thμnh phÇn c©y l©u n¨m, hoa mμu
vμ/hay vËt nu«i theo kh«ng gian vμ thêi gian trªn cïng mét diÖn tÝch ®Êt;
• §ãng gãp vμo ph¸t triÓn cho c¸c céng ®ång d©n c− vÒ c¸c mÆt d©n sinh, kinh tÕ vμ
hoμn c¶nh sinh th¸i mμ vÉn t−¬ng thÝch víi c¸c ®Æc ®iÓm v¨n hãa, x· héi cña hä; vμ
• Kü thuËt cña nã mang ®Ëm nÐt b¶o tån sinh th¸i m«i tr−êng.
1.3 §Æc ®iÓm cña hÖ thèng N«ng l©m kÕt hîp phï hîp
Mét hÖ thèng N«ng l©m kÕt hîp phï hîp khi héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y:
1. Cã søc s¶n xuÊt cao
• S¶n xuÊt c¸c lîi Ých trùc tiÕp nh− l−¬ng thùc, thøc ¨n gia sóc, chÊt ®èt, sîi, gç
cõ cét vμ x©y dùng, c¸c s¶n phÈm kh¸c nh− chai, mñ, nhùa, dÇu thùc vËt, thuèc
trÞ bÖnh thùc vËt, vv..
• S¶n xuÊt c¸c lîi Ých gi¸n tiÕp hay "dÞch vô" nh− b¶o tån ®Êt vμ n−íc (xãi mßn
®Êt, vËt liÖu tñ ®Êt, vv..), c¶i t¹o ®é ph× cña ®Êt (ph©n h÷u c¬, ph©n xanh, b¬m
d−ìng chÊt tõ tÇng ®Êt s©u, ph©n hòy vμ chuyÓn hãa d−ìng chÊt), c¶i thiÖn ®iÒu
kiÖn tiÓu khÝ hËu (b¨ng phßng hé, che bãng), lμm hμng c©y xanh, vv.
• Gia t¨ng thu nhËp cña n«ng d©n.
2. Mang tÝnh bÒn v÷ng
• ¸p dông c¸c chiÕn thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc ®Ó b¶o ®¶m søc s¶n xuÊt l©u dμi.
• §ßi hái cã vμi h×nh thøc hç trî trong kü thuËt chuyÓn giao ®Ó b¶o ®¶m sù tiÕp
nhËn c¸c kü thuËt b¶o tån ®Æc biÖt ®èi víi c¸c n«ng d©n ®ang ë møc canh t¸c tù
cung tù cÊp (ThÝ dô c¸c ®éng c¬ vÒ quyÒn sö dông, canh t¸c trªn ®Êt, c¸c hç trî vÒ
kü thuËt vμ tÝn dông, vv.).
3. Møc ®é chÊp nhËn cña n«ng d©n
• Kü thuËt ph¶i phï hîp víi v¨n hãa/chÊp nhËn ®−îc (t−¬ng thÝch víi phong tôc, tËp
qu¸n, tÝn ng−ìng cña n«ng d©n)
• §Ó b¶o ®¶m sù chÊp nhËn cao, n«ng d©n ph¶i ®−îc tham gia trùc tiÕp vμo lËp kÕ
ho¹ch, thiÕt kÕ vμ thùc hiÖn c¸c hÖ thèng N«ng l©m kÕt hîp.
2 Vai trß cña n«ng l©m kÕt hîp
C¬ héi ®ãng gãp quan träng cña n«ng l©m kÕt hîp ®−îc ®Æt trªn hai c¬ së sau:
2.1 Hoμn c¶nh tù nhiªn: n«ng l©m kÕt hîp dùa vμo c¸c lîi Ých cña rõng vμ c©y l©u
n¨m ®èi víi ®Êt vμ m«i tr−êng nh−:
• B¶o tån vμ c¶i thiÖn ®Êt ®ai

33. 26
• B¶o tån n−íc
• C¶i thiÖn ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu
• C¸c lîi Ých kh¸c.
2.2 D©n sinh kinh tÕ: N«ng l©m kÕt hîp lÊy tiÒn ®Ò hç trî c¸c ®iÒu kiÖn d©n sinh
kinh tÕ cña n«ng d©n nghÌo vμ kh«ng cã ®Êt canh t¸c ë vïng cao. Hä lμ nhãm ®èi t−îng
thiÕu tμi nguyªn vμ hç trî, thÊt nghiÖp vμ th−êng bÞ ®Èy canh t¸c ë c¸c vïng ®Êt ®ai c»n
cæi. Do vËy, N«ng l©m kÕt hîp tËp trung gi¶i quyÕt:
• C«ng ¨n viÖc lμm
• Nguån nguyªn liÖu cho tiÓu thñ c«ng nghiÖp
• Nguån l−¬ng thùc, n¨ng l−îng (gç cñi), thøc ¨n cho gia sóc, vv., vμ
• Nguån vËt liÖu ®Ó x©y nhμ, n«ng tr¹i, vv.
3. Quan hÖ gi÷a n«ng l©m kÕt hîp vμ l©m nghiÖp x· héi
N«ng l©m kÕt hîp lμ mét ngμnh kü thuËt mμ môc tiªu chÝnh cña nã lμ ph¸t triÓn
nh÷ng hÖ thèng s¶n xuÊt v÷ng bÒn. Nã tr¶ lêi kh«ng chØ cho nh÷ng vÊn ®Ò nh− lo¹i hoa
mμu hay gia sóc nμo ®−îc phèi hîp? xen nh− thÕ nμo trong nu«i trång? lμm sao tμi
nguyªn ®Êt vμ rõng ®−îc b¶o tån? vμ vv.. mμ cßn t×m ra biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt c¸c khã
kh¨n, phôc vô c¸c nhu cÇu cña n«ng d©n vμ c¸c céng ®ång vïng cao nh»m c©n ®èi ph¸t
triÓn vμ b¶o tån tμi nguyªn thiªn nhiªn.
L©m nghiÖp x· héi lμ mét c¸ch tiÕp cËn míi ®Æt träng t©m t¨ng c−êng n¨ng lùc
cho con ng−êi ®Ó qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch bÒn v÷ng.
Mét hÖ thèng kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ ®−îc sö dông kh«ng nh÷ng cho d©n
ë vïng cao mμ cßn ë vïng ®ång b»ng, cho c¸c n«ng d©n c¸ thÓ lÉn c¶ mét céng ®ång
d©n c−. Tuy nhiªn, cho ®Õn hiÖn nay, n«ng l©m kÕt hîp lμ mét trong nhiÒu ngμnh kü
thuËt chÝnh ®ang ®−îc sö dông trong c¸c ch−¬ng tr×nh l©m nghiÖp x· héi v× ®èi t−îng
kh¸ch hμng chÝnh cña c¶ hai lμ c− d©n nghÌo, thiÕu tμi nguyªn ë vïng cao. V× vËy, cã
thÓ nãi r»ng hiÖn nay n«ng l©m kÕt hîp lμ mét trî thñ kü thuËt thÝch hîp nhÊt cho chiÕn
l−îc ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi ë vïng cao.
H×nh 5. Gi¶n ®å 3 vßng trßn c©y l©u n¨m, hoa mμu, vμ vËt nu«i trong mét hÖ thèng
N«ng l©m kÕt hîp

34. 27
Bμi 4. Ph©n lo¹i c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp
Môc tiªu:
Sinh viªn cã kh¶ n¨ng gi¶i thÝch c¬ së ph©n lo¹i vμ ph©n lo¹i bÊt kú mét hÖ thèng n«ng
l©m kÕt hîp nμo t¹i ®Þa ph−¬ng.
1 Quan ®iÓm vμ nguyªn t¾c ®Ó ph©n lo¹i c¸c hÖ thèng N«ng
l©m kÕt hîp
N«ng l©m kÕt hîp nh− ®· ®−îc kh¸i niÖm ë trªn lμ mét lÜnh vùc khoa häc míi ®Æt
c¬ së trªn c¸c hiÓu biÕt vμ ph¸t triÓn riªng biÖt t¹i mçi vïng, vμ dùa vμo c¸c nghiªn cøu
nh»m bæ sung thªm thμnh c¸c hÖ thèng míi. V× thÕ, nhiÒu t¸c gi¶ ®· cè g¾ng ph©n lo¹i
c¸c m« h×nh n«ng l©m kh¸c nhau vμo mét b¶ng s¾p xÕp thèng nhÊt. Nair, 1989 ®· tæng
kÕt c¸c ®Æc ®iÓm cña ph−¬ng thøc n«ng l©m vμ nªu ra mét sè nguyªn t¾c ®Æt c¬ së cho
ph©n lo¹i nh− sau:
• C¬ së cÊu tróc: dùa trªn cÊu tróc cña c¸c thμnh phÇn, bao gåm sù phèi hîp kh«ng
gian cña c¸c thμnh phÇn c©y gç, sù ph©n chia theo tÇng th¼ng ®øng cña c¸c thμnh phÇn
hçn giao víi nhau vμ sù phèi hîp theo thêi gian kh¸c nhau.
• C¬ së chøc n¨ng: dùa trªn chøc n¨ng chñ yÕu hay vai trß cña c¸c thμnh phÇn trong
hÖ thèng, chñ yÕu lμ thμnh phÇn th©n gç (thÝ dô nhiÖm vô s¶n xuÊt nh− lμ s¶n xuÊt thùc
phÈm, thøc ¨n gia sóc, cñi chÊt ®èt hay nhiÖm vô phßng hé ch¼ng h¹n nh− ®ai c¶n giã,
rõng phßng hé chèng c¸t bay, b¶o vÖ ®Êt chèng xãi mßn ,b¶o vÖ vïng ®Çu nguån n−íc,
b¶o d−ìng ®Êt ®ai).
• C¬ së sinh th¸i: dùa vμo ®iÒu kiÖn sinh th¸i vμ sù t−¬ng thÝch sinh th¸i cña c¸c hÖ
thèng do nhËn ®Þnh r»ng mét vμi lo¹i hÖ thèng thÝch hîp h¬n cho mét sè vïng sinh th¸i
nh− vïng kh« h¹n, b¸n kh« h¹n, nhiÖt ®íi Èm, vv.
• C¬ së kinh tÕ x· héi: dùa trªn c¸c møc ®é ®Çu t− vμo qu¶n lý n«ng tr¹i (thÊp hay
cao) hay c−êng ®é hay tÇm møc cña sù qu¶n trÞ vμ môc ®Ých th−¬ng m¹i (tù cung tù
cÊp, s¶n xuÊt hμng hãa hay c¶ hai).
C¸c nguyªn t¾c ph©n lo¹i trªn râ rμng cã quan hÖ lÉn nhau, ch¼ng h¹n nh− c¸c
nguyªn t¾c dùa vμo cÊu tróc tÇng vμ dùa vμo chøc n¨ng th−êng ®−îc ®Æt lμm c¬ së ®Ó
ph©n chia hÖ thèng, cßn c¸c nguyªn t¾c kh¸c nh− lμ d©n sinh kinh tÕ, vïng sinh th¸i
®−îc sö dông lμm nÒn t¶ng ®Ó chia c¸c nhãm theo môc ®Ých.
1.1 Ph©n lo¹i theo cÊu tróc cña hÖ thèng
1.1.1 Dùa trªn tÝnh chÊt cña c¸c thμnh phÇn
Trong hÖ thèng n«ng l©m ®iÓn h×nh cã ba thμnh phÇn chÝnh lμ: c©y l©u n¨m, c©y
n«ng nghiÖp ng¾n ngμy vμ vËt nu«i dÉn ®Õn sù ph©n chia sau ®©y:
- Ph−¬ng thøc kÕt hîp c©y l©u n¨m vμ hoa mμu
- Ph−¬ng thøc kÕt hîp c©y l©u n¨m, ®ång cá vμ gia sóc
- Ph−¬ng thøc kÕt hîp hoa mμu, ®ång cá gia sóc vμ c©y l©u n¨m

35. 28
1.1.2 Dùa trªn sù s¾p xÕp cña c¸c thμnh phÇn
- Theo kh«ng gian
+ HÖ thèng hçn giao dμy (thÝ dô nh− hÖ thèng v−ên nhμ)
+HÖ thèng hçn giao th−a ( nh− hÖ thèng c©y trªn ®ång cá)
+ HÖ thèng xen theo vïng hay b¨ng ( canh t¸c xen theo b¨ng)
- Theo thêi gian
+ Song hμnh c¶ ®êi sèng
+ Song hμnh giai ®o¹n ®Çu
+ Trïng nhau mét giai ®o¹n
+ T¸ch biÖt nhau
+ Trïng nhau nhiÒu giai ®o¹n
Xem h×nh 6 ë trang 30 m« t¶ ph©n lo¹i theo cÊu t¹o c¸c thμnh phÇn.
1.2 Ph©n lo¹i theo chøc n¨ng cña hÖ thèng
C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ cã c¸c chøc n¨ng nh−:
1. S¶n xuÊt (s¶n xuÊt mét hay nhiÒu s¶n phÈm ®Ó tù cung tù cÊp hay s¶n xuÊt hμng ho¸)
2. Phßng hé (®Ó che ch¾n vμ b¶o vÖ c¸c hÖ thèng s¶n xuÊt kh¸c)
3. KÕt hîp gi÷a s¶n xuÊt vμ phßng hé.
1.3 Ph©n lo¹i theo vïng sinh th¸i
C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ ®−îc ph©n chia tïy theo tõng vïng sinh th¸i
kh¸c nhau. NhiÒu hÖ thèng cã thÓ cã cÊu t¹o vμ s¾p xÕp c¸c thμnh phÇn gièng nhau
nh−ng ®−îc ph©n lo¹i kh¸c do chóng ®−îc bè trÝ ë c¸c hoμn c¶nh sinh th¸i kh¸c nhau
nh− vïng ®åi nói, vïng cao, vïng thÊp; vïng kh«, vïng ngËp n−íc; khÝ hËu vμ ®Êt ®ai
kh¸c nhau. ThÝ dô: hÖ thèng VAC ®−îc ph¸t triÓn kh¾p ViÖt Nam nh−ng chóng ta cã thÓ
ph©n biÖt VAC ë vïng nói hay ®ång b»ng, miÒn B¾c, T©y Nguyªn hay ë ®ång b»ng s«ng
Cöu Long vv.
1.4. Ph©n nhãm theo ®iÒu kiÖn d©n sinh kinh tÕ x· héi
HÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp cßn ®−îc ph©n chia theo t×nh tr¹ng vμ môc tiªu cña s¶n
xuÊt nh−:
• s¶n xuÊt hμng hãa: khi mμ hÖ thèng cho ®Çu ra lμ c¸c s¶n phÈm kh¸c nhau ®Ó b¸n ra
thÞ tr−êng ®Ó lÊy lêi
• tù cung tù cÊp: khi hÖ thèng sö dông ®Êt s¶n xuÊt cung cÊp c¸c s¶n phÈm dïng trong
gia ®×nh nh− tháa m·n c¸c nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc thùc phÈm cho n«ng hé.
• trung gian c¶ hai thø: hÖ thèng s¶n xuÊt ®Ó tháa m·n c¶ nhu cÇu t¹i chç cña n«ng hé
vμ s¶n xuÊt hμng hãa cho thÞ tr−êng.
H¬n n÷a c¸c yÕu tè d©n sinh x· héi vμ v¨n ho¸ còng Ên ®Þnh nh÷ng nÐt riªng lÏ cho
tõng hÖ thèng kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp. T¹i mét ®Þa ®iÓm ®ång nhÊt vÒ c¸c yÕu tè

36. 29
tù nhiªn, sinh th¸i, mét kü thuËt nh− VAC cã thÓ ®−îc ph©n biÖt kh¸c nhau do ®−îc
¸p dông bëi t×nh tr¹ng kinh tÕ (giμu, trung b×nh hay nghÌo) cña n«ng hé hoÆc do c¸c
nhãm d©n kh¸c nhau (d©n téc Ýt ng−êi ë ®Þa ph−¬ng, ng−êi kinh ë ®ång b»ng, ng−êi
di c− ë c¸c vïng kh¸c vv.)
1.4 Ph©n tÝch hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt
hîp nhiÖt ®íi
C¸c lo¹i hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ®−îc x¸c ®Þnh ë mét vïng riªng biÖt nμo ®ã do
c¸c møc ®é cña yÕu tè sinh th¸i n«ng nghiÖp t¹i chç. Tuy nhiªn, nhiÒu yÕu tè d©n sinh
kinh tÕ, ch¼ng h¹n nh− ¸p lùc d©n sè, t×nh tr¹ng lùc l−îng lao ®éng s½n cã vμ yÕu tè thÞ
tr−êng còng ®· cã t¸c ®éng t¹o nªn c¸c biÕn t−íng cña c¸c hÖ thèng ph©n läai n«ng l©m
kÕt hîp nh− ¶nh h−ëng cña yÕu tè khÝ hËu vμ sinh th¸i tù nhiªn. §«i khi c¸c yÕu tè d©n
sinh kinh tÕ l¹i cã ¶nh h−ëng nhiÒu h¬n lμ c¸c yÕu tè sinh th¸i m«i tr−êng. Ngay c¶
trong tr−êng hîp nhiÒu hÖ thèng ®iÓn h×nh ë c¸c vïng sinh th¸i ®Þa lý ®Æc biÖt nh− hÖ
thèng canh t¸c n−¬ng rÉy vμ hÖ thèng taungya, vÉn cã rÊt nhiÒu h×nh th¸i kh¸c nhau Ên
®Þnh bëi mét vμi yÕu tè d©n sinh kinh tÕ nμo ®ã.
Mét c¸ch tæng qu¸t c¸c yÕu tè sinh th¸i vμ hoμn c¶nh sÏ x¸c ®Þnh ph©n läai chÝnh
c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp kh¸c nhau cho mét vïng ®Þa lý, nh−ng sù ®a d¹ng cña hÖ
thèng vμ møc ®é qu¶n lý kh¸c nhau l¹i tïy thuéc nhiÒu cña ¸p lùc d©n sè vμ søc s¶n xuÊt
cña ®Êt ®ai t¹i chç. C¸c hÖ thèng v−ên hé ®a chñng lo¹i nhiÒu tÇng t¸n lμ vÝ dô cho nhËn
®Þnh kÓ trªn. MÆc dï c¸c hÖ thèng nμy chØ th−êng thÊy ë vïng ®ång b»ng Èm, chóng
còng thÊy r·i r¸c ë c¸c hoμn c¶nh ®«ng d©n c− ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c. Trong ph©n
tÝch cÊu t¹o vμ chøc n¨ng cña c¸c hÖ thèng nμy, Fernades vμ Nair (1986) ®· ph¸t hiÖn
r»ng mÆc dï diÖn tÝch trung b×nh cña c¸c v−ên hé nμy th−êng nhá h¬n 0,5 ha mμ chóng
vÉn bao gåm mét sè l−îng lín c©y th©n gç vμ th©n th¶o trong cÊu tróc cña v−ên ®· ®−îc
thiÕt kÕ khÐo lÐo t¹o thμnh 3 ®Õn 5 tÇng t¸n kh¸c nhau, chiÕm c¸c vÞ trÝ vμ gi÷ c¸c chøc
n¨ng kh¸c nhau trong hÖ thèng. C¸c yÕu tè d©n sinh kinh tÕ cã chi phèi râ rÖt ®Õn c¸c
chøc n¨ng chÝnh cña kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp. ThÝ dô nh− nhiÖm vô chÝnh cña kü thuËt
n«ng l©m kÕt hîp ë vïng ®Êt dèc lμ kiÓm so¸t xãi mßn vμ b¶o tån ®Êt ®ai; ë n¬i cã t¸c
h¹i cña giã, chøc n¨ng nμy ph¶i ®−îc thÓ hiÖn bëi ®ai ch¾n giã vμ ®ai phßng hé; vμ ë n¬i
cã nhu cÇu gç chÊt ®èt, chøc n¨ng cña hÖ thèng cã thÓ lμ s¶n xuÊt c©y lμm chÊt ®èt. Cßn
cã mét sè hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp kh¸c cã môc ®Ých c¶i t¹o ®Êt tho¸i hãa, bá hãa (thÝ
dô, ®Êt bÞ bμo mßn c»n cæi ®i hay ®· ®−îc ch¨n th¶ gia sóc qu¸ møc, hay ®Êt bÞ nhiÔm
mÆn hay qu¸ kiÒm). Do vËy, sù −u thÕ cña v−ên hé vμ c¸c hÖ thèng ®a tÇng ë vïng ®ång
b»ng ph× nhiªu hay ë n¬i cã tiÒm n¨ng n«ng nghiÖp cao lμ mét biÕn thÓ mét ®Çu cña hÖ
thèng trong khi mét ®Çu kh¸c cña hÖ thèng lμ kü thuËt ®ång cá phèi hîp víi gia sóc, vμ
v« sè c¸c biÕn thÓ kh¸c gi÷a 2 cùc ®oan nμy ®· chøng tá r»ng c¸c biÕn ®éng vÒ hoμn
c¶nh sinh th¸i cña mét khu vùc lμ yÕu tè chÝnh ®Ó x¸c ®Þnh sù ph©n bè vμ møc ®é tiÕp
nhËn cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp c¸ biÖt.
Sù ph©n bè vÒ mÆt sinh th¸i vμ ®Þa lý cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp chÝnh trªn
thÕ giíi ®· ®−îc Nair (1989) tæng kÕt mét c¸ch cã hÖ thèng. Tuy nhiªn, cÇn cÈn thËn khi
thÓ hiÖn vμ suy luËn c¸c b¶ng “biÓu ®å n«ng l©m kÕt hîp “ nμy v× nã chØ kh¸i qu¸t giíi
thiÖu c¸c läai hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ë vïng nhiÖt ®íi t¹i mét sè khu vùc chÝnh
nh»m ph©n chia cã hÖ thèng trªn ph¹m vi toμn thÕ giíi, mÆc dï kh¸ quan träng nã còng
kh«ng chØ râ toμn c¶nh kinh tÕ cña hÖ sö dông ®Êt ë ®ã. Ng−îc l¹i, mét vμi kü thuËt, nh−
: “c©y ®a dông trªn n«ng tr¹i”, ®−îc ph¸t triÓn kh¾p mäi ®iÒu kiÖn ®Þa lý vμ hoμn c¶nh,

37. 30
nh−ng rÊt Ýt hÖ thèng nμy, thÝ dô nh− kü thuËt trång Acacia albida vμ Prosopis sp. ë c¸c
vïng kh« h¹n, ®−îc xÕp läai nh− lμ c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp riªng biÖt hay tr×nh
bμy trong c¸c gi¶n ®å n«ng l©m trªn thÕ giíi. Mét lîi ®iÓm næi bËt cña sù ph©n tÝch c¸c
yÕu tè sinh th¸i ®Þa lý, hoμn c¶nh lμ chóng ta cã thÓ ph©n nhãm dÔ dμng c¸c hÖ thèng
kh¸c nhau thμnh c¸c nhãm chÝnh theo ®iÒu kiÖn sinh th¸i ®Þa lý mμ kh«ng xÐt ®Õn c¸c
¶nh h−ëng cña d©n sinh kinh tÕ x· héi.
H×nh 6. S¬ ®å ph©n lo¹i theo cÊu t¹o c¸c thμnh phÇn

38. 31
B¶ng 1. C¸c biÖn ph¸p ph©n läai c¸c hÖ thèng vμ kü thuËt N«ng l©m kÕt hîp ë ph¹m vi thÕ giíi (Nair, 1989)
Ph©n cÊp c¸c hÖ thèng
(®Æt c¬ së trªn cÊu t¹o vμ chøc n¨ng cña chóng)
Chia nhãm c¸c hÖ thèng
(c¨n cø vμo ph¹m vi vμ c¸ch qu¶n trÞ cña chóng)
Cêu t¹o(tÝnh chÊt s¾p xÕp cña c¸c thμnh phÇn,
®Æc biÖt ®èi víi thμnh ph©n c©y th©n gç)
Chøc n¨ng (nhiÖm vô
vμ/hay c¸c xuÊt phÈm
cña c¸c thμnh phÇn)
Sù thÝch øng víi ®iÒu kiÖn
sinh th¸i n«ng nghiÖp
Møc ®é qu¶n lý vμ d©n sinh kinh
tÕ
TÝnh chÊt cña c¸c
thμnh phÇn
S¾p xÕp cña c¸c thμnh
phÇn
HÖ n«ng l©m (phèi
hîp hoa mμu vμ c©y
hay bôi ®a niªn
HÖ l©m vμ ®ång cá
(phèi hîp ®ång cá
ch¨n nu«i víi rõng
c©y l©u n¨m)
HÖ n«ng, l©m vμ
®ång cá (Phèi hîp
hoa mμu, c©y l©u n¨m
vμ ®ång cá ch¨n nu«i)
C¸c hÖ thèng kh¸c
(nu«i ong víi c©y vμ
hoa mμu, kÕt hîp thñy
s¶n vμ rõng trång
ngËp mÆn, phÌn)
Theo kh«ng gian
Hçn giao dμy (t.d. v−ên
hé)
Hçn giao th−a (t.d. c¸c
hÖ thèng c©y trång
trong ®ång cá ch¨n th·)
B¨ng (chiÒu réng cña b¨ng
bao gåm nhiÒu h¬n mét
c©y)
Trång c©y lμm ranh giíi
(c©y trång lμm ranh
giíi ®Êt tr¹i hay nhμ)
Theo thêi gian
Trïng nhau
XÕp lªn nhau
Chång lªn
C¸ch ®äan ph©n biÖt
Xen vμo
Chøc n¨ng s¶n xuÊt
L−¬ng thùc
Thøc ¨n gia sóc
Gç chÊt ®èt
C¸c läai gç kh¸c
C¸c läai s¶n phÈm
kh¸c
Chøc n¨ng phßng hé
§ai c¶n giã
§ai phßng hé
B¶o vÖ ®Êt
B¶o vÖ Èm ®é
C¶i t¹o ®Êt
Che bãng (cho hoa
mμu, gia sóc, vμ con
ng−êi)
HÖ thèng cña/ v×
Vïng ®ång b»ng nhiÖt ®íi Èm
Vïng cao nguyªn nhiÖt ®íi Èm
(cao h¬n 1.200 m so víi mùc
n−íc biÓn thÝ dô ë nói Andes,
Nepal, Malaysia)
Vïng ®ång b¨ng nhiÖt ®íi b¸n
Èm (thÝ dô nh− ë tr¶ng cá ë Phi
ch©u, Cerrado cña Nam Mü)
Vïng cao nguyªn nhiÖt ®íi
b¸n Èm (Cao nguyªn nhiÖt ®íi
ë Kenya, Ethiopia)
C¨n cø vμo møc ®é cña ®Çu t−
kü thuËt
§Çu t− Ýt (qu¶ng canh)
§Çu t− trung b×nh
§Çu t− nhiÒu
C¨n cø vμo tØ lÖ chi phÝ/lîi nhuËn
S¶n xuÊt hμng hãa
S¶n xuÊt tù tóc
S¶n xuÊt cho c¶ hai

39. 32
Bμi 5: VAI TRß cña thμnh phÇn c©y L©U N¨M
trong c¸c hÖ thèng n«ng l©m KÕT HîP
Môc tiªu
Gióp sinh viªn cã kh¶ n¨ng ph¸t biÓu vμ gi¶i thÝch ®−îc vai trß quan träng cña c©y l©u n¨m
trong hÖ thèng s¶n xuÊt ®Ó ®¹t ®−îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vμ b¶o vÖ ®−îc m«i tr−êng sinh
th¸i.
Lîi Ých t−¬ng ®èi râ rÖt cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp so víi c¸c hÖ thèng s¶n xuÊt
thuÇn trång trät kh¸c lμ sù hiÖn diÖn cña c©y l©u n¨m. ChÝnh nh÷ng c©y l©u n¨m trång trong
hÖ thèng ®· lμm cho c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt nμy trë nªn ®æi míi, s¸ng t¹o vμ ®a d¹ng.
Tõ l©u, n«ng d©n ë vïng ®åi nói ®· nhËn râ tÇm quan träng cña c©y l©u n¨m trong hÖ
canh t¸c cña hä qua c¸c dÉn chøng tiÕp theo trong bμi nμy. Tuy vËy, chØ khi n«ng l©m kÕt hîp
®−îc ph¸t triÓn nh− lμ mét lÜnh vùc míi th× c¸c nhμ ph¸t triÓn n«ng th«n vïng ®åi nói míi t×m
hiÓu thªm vai trß gi¸ trÞ nμy cña c©y l©u n¨m.
Mét c¸ch tæng qu¸t, c©y l©u n¨m cã hai chøc n¨ng chÝnh yÕu trong c¸c hÖ thèng n«ng
l©m kÕt hîp, ®ã lμ: phßng hé vμ s¶n xuÊt.
1 Chøc n¨ng phßng hé cña c©y l©u n¨m
NhiÒu kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®· chøng minh r»ng rõng Èm nhiÖt ®íi lμ th¶m thùc vËt thÝch
hîp nhÊt cho ®Êt ë vïng nhiÖt ®íi ®Æc biÖt lμ vïng ®Êt dèc. MÆc dï, c¸c hÖ thèng n«ng l©m
kÕt hîp kh«ng thÓ sao chÐp nguyªn b¶n rõng tù nhiªn vÒ mÆt b¶o vÖ ®iÒu kiÖn sinh th¸i, viÖc
trång c©y l©u n¨m vμo c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp sÏ thóc ®Èy m¹nh tÝnh chÊt phßng hé
cña c¸c n«ng tr¹i ë vïng ®åi nói.
1.1 C©y gióp phôc håi vμ l−u gi÷ ®é ph× cña ®Êt
PhÇn hÊp dÉn cña kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®−îc t×m thÊy trong kh¶ n¨ng cña c©y trång
l©u n¨m ®èi víi l−u gi÷ vμ phôc håi ®é ph× cña ®Êt ®ai qua ¶nh h−ëng ®Õn lý, hãa tÝnh vμ chu
tr×nh chÊt dinh d−ìng cña ®Êt.
1.1.1 ¶nh h−ëng ®Õn lý tÝnh cña ®Êt
§Êt d−íi c©y l©u n¨m cã khuynh h−íng ph¸t triÓn cÊu t−îng æn ®Þnh vμ gi÷ n−íc tèt do chÊt h÷u c¬ tõ
vËt rông vμ rÔ r· môc cña c©y (Young, 1987). Nair (1987) trong bμi tæng hîp c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt
nhau ®· ®Ò cËp r»ng “viÖc ®−a c©y l©u n¨m vμo trång vμo n«ng tr¹i cho kÕt qu¶ lμ lý tÝnh ®Êt ®−îc c¶i
t¹o tèt h¬n vÒ ®é thÊm n−íc, kh¶ n¨ng gi÷ n−íc, cÊu t−îng, vμ chÕ ®é nhiÖt”. Tuy nhiªn, l−u ý r»ng ®Ó
®¹t ®−îc c¸c c¶i thiÖn trªn, ®Êt cÇn thêi gian t¸c ®éng l©u dμi cña c©y l©u n¨m.
C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· chøng tá r»ng kh¶ n¨ng gi÷ n−íc cña ®Êt ®· gia t¨ng víi ®Êt
cã trång c©y Albizzia albida so víi kh«ng trång (Felker, 1976). C¸c thÝ nghiÖm kh¸c ®· chøng
tá r»ng c©y A. albida ë Sahel vμ Prosopis cineraria ë Rajasthan, Ên §é ®· lμm gia t¨ng hμm
l−îng sÐt cña ®Êt d−íi t¸n c¸c c©y nμy (Jung, 1966; Mann vμ Saxena, 1980 ®−îc trÝch dÉn bëi
Sanchez, 1987).
§Ó cã thªm chøng cí râ rμng vÒ ¶nh h−ëng cña c©y trong c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp
cÇn thªm nhiÒu thÝ nghiÖm kh¸c ®Ó lμm s¸ng tá ®Æc biÖt ®èi víi sù c¶i thiÖn lý tÝnh ®Êt cña
c©y. Tuy nhiªn, c¨n cø vμo c¸c chøng cø gi¸n tiÕp ®−îc tr×nh bμy ë trªn, còng nh− c¸c b»ng cí

40. 33
hiÓn nhiªn cña sù gia t¨ng chÊt h÷u c¬ trong ®Êt, nhiÒu t¸c gi¶ ®· ®−a ra c¸c gi¶ thuyÕt cho
r»ng trong c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp c©y l©u n¨m c¶i thiÖn ®−îc søc s¶n xuÊt cña ®Êt.
1.1.2 ¶nh h−ëng ®Õn hãa tÝnh cña ®Êt
-Gi÷ g×n ®−îc chÊt h÷u c¬ trong ®Êt
C©y l©u n¨m th−êng ®−îc ®¸nh gi¸ lμ lμm gia t¨ng hay Ýt nhÊt lμ gi÷ g×n ®−îc hμm l−îng
chÊt h÷u c¬ trong ®Êt (Young, 1986 ®−îc chó dÉn bëi Sanchez, 1987). Mét sù gia t¨ng hμm
l−îng chÊt h÷u c¬ trong ®Êt sÏ lμ nÒn t¶ng cho sù c¶i t¹o ®é ph× ®Êt trong kü thuËt n«ng l©m
kÕt hîp (Avery, 1988). HiÖn t−îng nμy ®−îc gi¶i thÝch chñ yÕu do l−îng vËt rông trªn kh«ng
vμ sù r· môc cña hÖ rÔ c©y d−íi ®Êt (Young, 1987). Mét thÝ nghiÖm cña Kellman (1979) vÒ
¶nh h−ëng cña c¸c loμi c©y l©u n¨m ë vïng tr¶ng kh« Savanna ë Belize trªn ®Êt litisols bÞ
phong hãa m¹nh vμ nghÌo chÊt dinh d−ìng ®· chøng tá ¶nh h−ëng nμy cña c©y ®èi víi hãa
tÝnh cña ®Êt. B¶ng d−íi ®©y ®· chøng tá r»ng ®Êt d−íi c©y trång Byrsohima sp. cã hμm l−îng
chÊt h÷u c¬ cao h¬n so víi ngoμi tr¶ng trèng. Mét thÝ nghiÖm t−¬ng tù kh¸c ®−îc tiÕn hμnh ë
India ®· ph¸t hiÖn r»ng hμm l−îng carbon h÷u c¬ ë ®Êt d−íi t¸n c©y Prosopis sp. cao h¬n so
víi vïng kÕ cËn kh«ng cã c©y (Singh vμ Lal, 1969).
-T¨ng thªm c¸c chÊt dinh d−ìng vμo ®Êt: ®iÒu nμy gi¶i thÝch t¹i sao cÇn l−u ý vai
trß cña c¸c c©y hä §Ëu cè ®Þnh ®¹m. Mét c¸ch tæng qu¸t, c©y l©u n¨m ®· hoμn tr¶ c¸c chÊt
dinh d−ìng vμo ®Êt th«ng qua vËt rông cña chóng (Nair, 1984). Trong mét thÝ nghiÖm so s¸nh
®Êt d−íi rõng c©y Byrsohima sp. vμ ®Êt ë tr¶ng bôi, kÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy do sù ®ãng gãp
cña vËt rông mμ ®Êt d−íi rõng c©y trªn cã hμm l−îng c¸c chÊt Ca, K, Mg, Na, vμ phÇn tr¨m
l−îng baz¬ gia t¨ng cao h¬n so víi ®Êt tr¶ng cá bôi. Kellman (1978) còng ®· chøng tá r»ng
c¸c dinh d−ìng Ca, Mg, K, Na, PO4 vμ N gia t¨ng khi kh¶o s¸t ®Êt ë vïng d−íi t¸n rõng tõ
c¸c vïng trèng tr¶i xung quanh. T−¬ng tù nh− vËy Singh vμ Lal, 1969 còng ®· cã kÕt qu¶ vÒ
tæng sè N, P, vμ K cao h¬n ë d−íi t¸n c©y so víi c¸c vïng trèng tr¶i xung quanh.
Juo vμ Lal (1977) ®−îc trÝch bëi Sanchez (1987) ®· so s¸nh c¸c ¶nh h−ëng cña hÖ
thèng h−u canh dïng c©y keo dËu so víi c©y bôi hoang d· trªn ®Êt Alfisol ë T©y Nigeria vÒ
mét sè chØ tiªu hãa tÝnh cña ®Êt. Sau 3 n¨m, trong ®ã c©y keo dËu ®−îc c¾t xÐn hμng n¨m ®Ó
lμm chÊt tñ vμ båi d−ìng cho ®Êt, ®Êt h−u canh víi c©y keo dËu cho kh¶ n¨ng ho¸n chuyÓn
còng nh− møc ®é trao ®æi cña c¸c cation Ca++
vμ K+
cao khi so s¸nh víi ®Êt h−u canh b»ng
c©y cá bôi hoang d¹i.
NhiÒu kh¶ n¨ng kh¸c cña c©y l©u n¨m bæ sung chÊt dinh d−ìng cho ®Êt ®· ®−îc
nghiªn cøu vμ tæng hîp thμnh tμi liÖu bao gåm sù cè ®Þnh ®¹m cña c¸c c©y hä §Ëu vμ céng
sinh cña nÊm mycorrhizae víi rÔ c©y (Young, 1987). ThÝ dô, mét rõng thuÇn lo¹i c©y
Leucaena leucocephala ë Philippin ®−îc c¾t tØa liªn tôc sau thêi gian tõ 8 ®Õn 12 tuÇn cã thÓ
cho 10 ®Õn 24 tÊn / ha ph©n xanh t−¬ng ®−¬ng víi 70 ®Õn 500 kg N/ha (Vergara, 1982).
C¸c loμi c©y hä §Ëu th−êng ®−îc c¸c nhμ khoa häc n«ng l©m l−u t©m nh− lμ mét loμi
c©y phï hîp ®Ó trång trong hÖ thèng. §iÒu nμy do vai trß cè ®Þnh ®¹m cña c©y (Nair, 1984).
Felker (1978) còng ®· x¸c ®Þnh r»ng c©y Acacia albida trång víi mÌ (võng) vμ ®Ëu phông
(l¹c) t¹i T©y Phi ®· cè ®Þnh 21 kg N/ha/n¨m, trong khi c©y Prosopis tamarugo ë Chi Lª trªn
®Êt phï sa mÆn cè ®Þnh ®Õn 198 kg N/ha/n¨m (Pak vμ céng sù 1977). Trong thÝ nghiÖm cña
Kellman ®· ®−îc dÉn chøng trªn, t¸c gi¶ ®· quan s¸t thÊy r»ng møc ®é chÊt dinh d−ìng ë ®Êt
quanh gèc c©y (Byrsohima sp.) cã thÓ ®¹t ®−îc b»ng vμ ngay c¶ cao h¬n møc ®é cña c¸c vïng
rõng tr¶ng kh« kÕ cËn. Do c¸c c©y mäc ë tr¶ng th−êng kh«ng cã hÖ rÔ s©u, nªn nhiÒu gi¶
thuyÕt gi¶i thÝch r»ng hÊp thu chÊt dinh d−ìng hßa tan trong l−îng n−íc m−a lμ nguån chÝnh