SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 40
Baixar para ler offline
inspiratieboekduurzaamheid
inspiratieboekduurzaamheid
Inhoudsopgave
    Voorwoord                                       06
                                                         Kantoor
    Inleiding                                       08      De Woonplaats         Enschede                                   40
                                                            Stadskantoor          Den Haag                                   42
    Duurzame Energie                                        High Tech Campus      Eindhoven                                  44
      Aardwarmte                   Den Haag         10
      De Lange Dreef               Driebergen       12   Instrumenten
      Rijnenburg                   Utrecht          14      GPR Gebouw®                                                      48
                                                                                  Groene balkon          IJsselstein         50
    Thema: Trias Energetica                         16                            Korting grondprijs     Eindhoven           51
                                                           Greencalc+                                    Zutphen             52
    Wonen                                                  DPL                                                               54
      De Zunne                     Groningen        18     Duurzaamheidskompas                                               56
      Kneedweg                     Enschede         22                            Fietspad               Assen               58
      Renovatie Rembrandtflat       Zwolle           24
      Stad van de Zon              Heerhugowaard    28   Thema: Cradle 2 Cradle                                              60
      Het Lang Noord               Enschede         32      Greenport             Venlo                                      64
      Particulier Nieuwbouw                                 Park 20/20            Haarlemmermeer                             66
      Advies                       Smallingerland   34
                                                         Overig
    Thema: Duurzaam slopen                          36     Waterpleinen           Rotterdam                                  70
       Hart van Wijk               Zutphen          38     Vensterschool          Groningen                                  72
                                                           De Trompet             Heemskerk                                  74




4   inspiratieboekduurzaamheid                                                              inspiratieboekduurzaamheid        5
Voorwoord
       Ruimte voor een duurzame woon-, werk- en leefomgeving dat is mijn        en welbevinden. Mede hierdoor bestrijkt het duurzaamheidbegrip een
    credo. In de intensief gebruikte stad is de metropool het meest aan         breed spectrum. Goede architectuur en kwaliteitsmaterialen verlengen
    slijtage onderhevig en is de belasting van het milieu het grootst. Ik zie   de houdbaarheid van de stad, net als optimaal grondgebruik en beheer.
    hierbij Enschede als metropool van Twente. Een moderne metropool            Duurzaamheid wordt echter het meest geassocieerd met het milieu.
    is duurzaam. Duurzaamheid is het antwoord op de immer op de loer            Klimaatbestendigheid, ruimte voor energie en luchtkwaliteit spelen een
    liggende onbalans tussen ‘geven en nemen’ bij het gebruik van de stad.      sterk toenemende rol bij locatiekeuzes, inrichting, verdere intensivering
    Het is deze onbalans waardoor woon-, werk- en leefomgeving in de stad       en transformatie van het stedelijk gebied. De opgave is om ruimtelijke
    erodeert. Dit staat het langdurig goed functioneren van Enschede in de      ordeningsprincipes toe te passen die bijdragen aan een klimaat-, milieu-
    weg.                                                                        en sociaalbestendig Enschede. Een stad waar we trots op kunnen zijn.
       Verheugend is het inzicht van Raad, College en ambtelijke organisatie    Laat het voorliggende inspiratieboek bijdragen aan de creativiteit van
    dat intensief gebruik van de stad op zichzelf niet tot blijvende erosie     ons allen en het benutten van de mogelijkheden.
    hoeft te leiden. Het gaat erom hoe je de stad inricht en gebruikt,
    namelijk door een goede inrichting waarbij op zeer efficiënte en              Tjerk Wassenaar
    duurzame manier met goederen, transport, energie, inrichting en              Directeur Ontwikkelingsprojecten
    sociale en maatschappelijke waarden wordt omgegaan. Daarbij ontstaat
    een steeds sterker gevoelde samenhang tussen duurzaamheid, kwaliteit




6   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                            inspiratieboekduurzaamheid    7
Inleiding
      Duurzaamheid en klimaatproblematiek zijn hot items in de             biedsontwikkeling te verhogen: people-profit-planet. Duurzame stedeli-
    samenleving. Overheden en bestuurders stellen ambitieuze               jke ontwikkeling gaat om het vinden van een juiste balans tussen deze
    doelstellingen in klimaatakkoorden en oplossingen worden gezocht in    drie factoren en bevordert een efficiënt gebruik van de schaarse ruimte
    innovatieve maatregelen. Energiebesparing en het terugdringen van de   en goederen.
    CO2-emissies voeren de boventoon.
                                                                             Het toepassen van duurzaamheid in gebiedsontwikkeling hoeft niet
      In de Langetermijnvisie Duurzaamheid ‘Nieuwe Energie voor            iets nieuws te zijn. Vaak is het ondersteunend of geeft het invulling aan
    Enschede’, spreekt de gemeente een aantal ambities uit voor het jaar   een ander aspect van het project. Openbaar groen levert bijvoorbeeld
    2020. In 2020 wil men een CO2-reductie gerealiseerd hebben van         een bijdrage aan de omgevingskwaliteit en het imago van een project.
    30% ten opzichte van 1990 en een aandeel duurzame energie in het       Maar de hoeveelheid groen in een stad levert ook een bijdrage aan
    totale energieverbruik van 20%. Om deze doelstellingen te halen moet   het tegengaan van de opwarming van de stad en de mate waarin
    duurzaamheid verweven worden in alle aspecten van het gemeentelijk     regenwater kan infiltreren in de bodem of afgevoerd moet worden via
    beleid.                                                                het riool.

      Duurzaamheid is meer dan                                                In de loop van een project kan duurzaamheid mee groeien. Van één
    energiebesparing en duurzame                                           van de vele ambities tot een concreet resultaat. De grootste kansen
    energie. Het gaat in essentie                                          liggen in de gebouwde omgeving. Naast nieuwbouw bieden juist
    over de kwaliteit van de leefom-                                       herstructurerings- en renovatieprojecten de gelegenheid om een grote
    geving en de mogelijkheden om                                          slag te maken op het gebied van duurzaamheid.
    die kwaliteit in de toekomst te
    handhaven. Het is een zoektocht                                          In dit inspiratieboek staan voorbeelden van projecten waar
    naar een evenwicht tussen soci-                                        duurzaamheid een plek heeft gekregen. Elk project heeft zijn eigen
    ale, economische en ecologische                                        kenmerken en heeft duurzaamheid op eigen wijze geïntegreerd1. Laat u
    aspecten om de houdbaarheid                                            hierdoor inspireren en vind uw eigen pad naar een duurzaam Enschede.
    en toekomstwaarde van een ge-


                                                                           1
                                                                            Vanwege de bestuurlijke keuze voor het thema Energie binnen het duurzaamheidsbeleid gaan veel van
                                                                           de voorbeelden in op dit onderwerp.

8   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                                       inspiratieboekduurzaamheid             9
Duurzame Energie
       Aardwarmte – Den Haag

       In Den Haag Zuid-West realiseren de gemeente, twee energiebedrijven
     en drie woningcorporaties gezamenlijk een aardwarmtesysteem. In de
     toekomst moet hiermee circa 4.000 nieuwbouwwoningen en 20.000m2
     bedrijfsruimte worden verwarmd. De kosten van dit systeem bedragen
     circa 50 miljoen euro.
                                                   Aardwarmte maakt
                                                 gebruik van geothermie,
                                                 op een diepte van
                                                 ongeveer 2200m wordt
                                                 warm water van 75˚C
                                                 opgepompt. Door middel
                                                 van warmtewisselaars
                                                 wordt de aardwarmte
                                                 overgedragen aan het
                                                 warmtenet. Het warmtenet
                                                 brengt vervolgens de
                                                 warmte in de woningen,
     waar het gebruikt wordt voor vloerverwarming en verwarming van het
     tapwater voor keuken, bad en douche. Het afgekoelde geothermische
     water wordt teruggepompt de bodem in. Deze wijze van verwarmen
     bespaart 70% op het verbruik van fossiele brandstoffen ten opzichte
     van de traditionele manier van verwarmen.
     www.aardwarmtedenhaag.nl




10   inspiratieboekduurzaamheid                                            inspiratieboekduurzaamheid   11
De Lange Dreef – Driebergen

       Woningcorporatie Heuvelrug
     Wonen in de gemeente Utrechtse
     Heuvelrug en de ZON Energie
     Groep realiseerden gezamenlijk het
     grootste, elektrische energiedak van
     Nederland. Op 5 flats in Driebergen
     is een PV-dak aangelegd, voor de
     omgeving is deze de PV-installatie
     vrijwel niet zichtbaar.
       De opbrengst van de ruim
     1.600m2 panelen is vergelijkbaar
     met het gemiddeld verbruik van 75 huishoudens per jaar. De units
     realiseren hiermee een besparing van 1,1 miljoen kg CO2 per jaar.
                                          Het project is onder meer
                                          gefinancieerd met een SDE-
                                          subsidie (Stimulering Duurzame
                                          Energie).
                                         www.zonenergie.nu
                                         0226 450 885




12   inspiratieboekduurzaamheid                                          inspiratieboekduurzaamheid   13
Rijnenburg – Utrecht

                                                                               www.utrecht.nl/rijnenburg.nl
       Aan de rand van het Groene Hart en de stadsgrens van Utrecht
     start de gemeente Utrecht een geheel nieuwe gebiedsontwikkeling:
     Rijnenburg. Een nieuwe woonlocatie in de polder Rijnenburg met
     uiteindelijk 7000 woningen in een duurzame en klimaatbestendige
     leefomgeving. Uitgangspunt hierbij is de Trias Energetica, uiteindelijk
     moet Rijnenburg een energieproducerend woongebied zijn.

                                              Om de energievraag door
                                            verkeersstromen zoveel
                                            mogelijk te reduceren worden
                                            de basisvoorzieningen op
                                            fietsafstand van de woningen
                                            gepland en kent het plan
                                            een fijnmazige verkaveling.
                                            Daarnaast zal in de wijk
                                            duurzame energie opgewekt
                                            worden wat voldoende moet zijn
                                            voor Rijnenburg en omgeving. Dit
                                            zal onder andere gebeuren door
     de klimaatwand. Een geluidsscherm langs de A12 van 2,5 km lang en 12
     m hoog zal, naast de functie van geluid- en luchtafscherming, duurzame
     energie opwekken door zonnepanelen en windmolens. Vanwege de
     lengte van de wand is er ruimte voor ongeveer 3 ha aan zonnepanelen.




14   inspiratieboekduurzaamheid                                                                     inspiratieboekduurzaamheid   15
Thema
      De Trias Energetica

       De Trias Energetica is een driestappenplan om de energievoorziening
     te verduurzamen. Stap één gaat om het beperken van de energievraag
     en het vermijden van energiegebruik. Vervolgens wordt het gebruik van
     duurzame energie ingezet. Voor de resterende energievraag wordt tot
     slot ingezet op een zo efficiënt mogelijk gebruik van fossiele energie.

       Een praktische en concrete invulling van het stappenplan is door in
     de eerste stap het energieverbruik te verminderen door zongerichte
     verkaveling in het stedenbouwkundige plan en een hoge isolatiewaarde
     in het gebouw te realiseren. In de tweede stap te kiezen voor duurzame
     energiebronnen, de zon als leverancier van warmte en licht en de aarde
     als bron of opslag van warmte en koude. In de derde en laatste fase
     is er de keuze voor energiebesparende technieken, zoals een warmte-
     terugwinsyteem.




16   inspiratieboekduurzaamheid                                             inspiratieboekduurzaamheid   17
Wonen
      De Zunne – Groningen                                                        project gerealiseerd door VDM
                                                                                  Woningen BV in combinatie met
       In het zuiden van de stad Groningen ligt de wijk De Wijert, een wijk uit   Inbo Architecten. De woningen
     de jaren zestig met veel stempelbouw.                                        hebben een houten skelet,
                                                                                  wat in de fabriek op maat is
                                                                                  gemaakt en ter plaatse binnen
                                                                                  een dag wordt opgebouwd.
                                                                                  Door het toepassen van
                                                                                  deze methode zijn tijdens
                                                                                  de bouw 30% minder
                                                                                  verkeersbewegingen nodig.
                                                                                    De woningen hebben een
                                                                                  mossedumdak wat bevorderlijk
                                                                                  is voor de isolatie van de woning, water opvangt en het CO2 filtert. Ook
                                                                                                            is er gebruik gemaakt van passieve zonwering
                                                                                                            door diepliggende vensterkaders. Hierdoor is in
                                                                                                            de zomer sprake van natuurlijke koeling door
     Na sloop van een aantal woonblokken, begon                                                             schaduw, maar in de winter kan de laagstaande
     woningcorporatie Lefier met de bouw van De                                                              zon wel direct de woning inschijnen. Ook
     Zunne. Het inbreidingsproject De Zunne bestaat                                                         de openbare ruimte staat in het teken van
     uit 32 stadswoningen, waarvan 10 bedoeld zijn                                                          duurzaamheid, zo zijn de straatklinkers
     voor de sociale huurmarkt en 22 voor de vrije                                                          hergebruikt en zijn de parkeerplaatsen
     verkoop.                                                                                               gerealiseerd met graskeien.
       Met behulp van een prijsvraag is gezocht naar
     een zo duurzaam mogelijke bouw van de woningen. Uiteindelijk is het          www.wonenindezunne.nl - Ontwerp: Inbo - Projectteam: Eerde Schippers, Dennis Heins




18   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                                             inspiratieboekduurzaamheid   19
De Zunne – Groningen




20   inspiratieboekduurzaamheid   inspiratieboekduurzaamheid   21
Kneedweg – Enschede                                                  Ook heeft het complex een goed geïsoleerde gebouwschil en beschikt
                                                                           het over een energie-efficiënt ventilatiesysteem. Uiteindelijk heeft het
       Aan de Kneedweg in Enschede heeft woningcorporatie De Woonplaats    gebouw een EPC van 0,5, dit tegen meerkosten van slechts € 15.000
     een woonzorgappartementencomplex gerealiseerd volgens het HR-         per appartement. De resultaten die worden behaald op het gebied van
     wonenconcept. Dit concept is gericht op energie- en wooncomfort,      energie worden gemonitord door studenten van het Saxion.
     wat inhoudt dat er energiezuinige woningen zijn gerealiseerd zonder
     te verliezen op het wooncomfort. Het concept gaat uit van een hoog     www.de-woonplaats.nl – Dhr. D. Roetert Steenbruggen – 053 4757 439
     isolatieniveau, een efficiënt ventilatiesysteem en de toepassing van
     zonne-energie.

                                                Het complex aan de
                                              Kneedweg bestaat uit
                                              zestien appartementen en
                                              twee gemeenschappelijke
                                              ruimtes en beschikt over
                                              een warmtepomp en PV
                                              thermische zonnepanelen.




22   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                                     inspiratieboekduurzaamheid   23
Renovatie Rembrandtflat – Zwolle

       De Rembrandtflat is een galerijflat in Zwolle uit 1968 met 103
     wooneenheden voor 1- en 2-persoonshuishoudens. De flat is in het bezit
     van de Woningstichting Openbaar Belang. Door middel van renovatie
     moet het flatgebouw van energielabel E/F doorgroeien naar energielabel
     A en moet de CO2-emissie met 70% verminderen. De renovatie maakt
     onderdeel uit van een reeks, waarbij drie identieke galerijflats worden
     gerenoveerd.

       Tijdens de renovatie is de schilisolatie verbeterd, de collectieve
     verwarming behouden en er is een collectieve warmwatervoorziening
     geïntroduceerd. Hiervoor is een combinatie gemaakt van 240m2
     aan zonnecollectoren en een centrale HR- en CV-ketel. Hiermee zijn
     drie doelen in één keer gerealiseerd: met de energiebesparende
     maatregelen is het woongenot verhoogd, worden de stookkosten ca.
     30% lager en is het gebouw toekomstbestendig gemaakt. De renovatie
     is financieel ondersteund door de Unieke Kansen Regeling ‘Naar
     energiezuinig wonen’, en was genomineerd voor de Nationale Energie
     Toekomst Trofee 2009 van het ministerie van VROM.

       De renovatie is gecombineerd met een bewustwordingscampagne, om
     bewoners bewust te maken van hun energieverbruik en voorlichting te
     geven over energiebesparing zowel in warmte- als electriciteitsgebruik.

      www.senternovem.nl/kompas_nettrofee/




24   inspiratieboekduurzaamheid                                              inspiratieboekduurzaamheid   25
Inspiratieboek
Stad van de Zon – Heerhugowaard
                                                                                    Duurzaamheid is in de Stad van de Zon niet
       In september 2009 is officieel de Stad van de Zon in Heerhugowaard         alleen terug te vinden op energiegebied. Ook
     geopend. Een nieuwe, CO2-emissieneutrale woonwijk, met circa                in sociaal opzicht is er oog voor duurzaamheid.
     1600 woningen. Daarmee is het de grootste CO2-emissieneutrale               Zo is er in principe voor alle lagen van de
     wijk ter wereld. De wijk is mede tot stand gekomen met subsidies en         bevolking gebouwd: jong, oud, welvarend,
     financiering van alle overheidslagen en maakte onderdeel uit van het         minder welvarend, gezond en minder gezond.
     Europese SunCities-project. Een project gericht op de integratie van        Ook voorzieningen zoals (buitenschoolse)
     CO2-reductie en zonne-energie in de stedenbouw tegen lagere kosten          kinderopvang en winkelvoorzieningen hebben een
     dan voorheen gebruikelijk.                                                  plek gekregen in de Stad van de Zon. Daarnaast
                                                                                 ligt de wijk midden in een nieuw recreatiegebied
                                                     De Stad van de Zon          wat tegelijkertijd dient voor waterberging en
                                                   levert 2,45 megawattpiek      natuurlijke waterzuivering.
                                                   (MWp) aan zonne-energie
                                                   en 6,9 megawatt (MW)
                                                   aan windenergie op. Alle
                                                   woningen zijn voorzien
                                                   van zonnepanelen en
                                                   bewoners kunnen hun
                                                   eventuele overschot aan                                                          Informatiecentrum
                                                   energie terugleveren aan                                                         Stad van de Zon
                                                   het net. Dat de zon het                                                          072 572 4739
                                                   uitgangspunt is van de wijk
                                                   is duidelijke terug te zien
     op de kaart: de wijk ligt gedraaid ten opzichte van de doorgaande weg.
     Dit was nodig om tot een betere bezonning van de woningen te komen.



28   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                          inspiratieboekduurzaamheid   29
Stad van de Zon – Heerhugowaard




30   inspiratieboekduurzaamheid       inspiratieboekduurzaamheid   31
Het Lang Noord – Enschede

     Binnen de herstructurering van de wijk Wesselerbrink te Enschede
     participeert woningcorporatie Domijn in een pilotproject waarbij
     woningen in de buurt Het Lang worden
     gerenoveerd. De drive-inn woningen
     hebben een energielabel F en door
     de renovatie worden de woningen


                                                                                                ������
     geupgrade naar een A, A+ tot A++ label.


                                                                                               �������
     Het gaat om circa 200
     hobbykamerwoningen die worden
     voorzien van een compleet nieuwe
     gevel. Bewoners konden kiezen uit vier                                                   ����������
                                                                                                         ��
     verschillende ontwerpen. Uiteindelijk
                                                                                              ��������� ��
                                                                                                        ����
                                                                        ������������
     viel de keus op twee verschillende
     ontwerpen.
     De woningen worden aangesloten op


                                                                        �����������������
     de stadverwarming en krijgen nieuwe
     isolatie en beglazing. De woningen die
     een A++ label krijgen worden onder


                                                                        ������
     andere voorzien van tripleglas, een
     warmtepomp en PV zonnepanelen.                                             ����������������������
                                                                                ���������������������
     www.domijn.nl – Dhr. J. Vos – 0900-335 0 335                               ����������������������������������
                                                                                ���������������������������������������




32   inspiratieboekduurzaamheid                                                              inspiratieboekduurzaamheid   33
Particulier Nieuwbouwadvies – Smallingerland                             het realiseren
                                                                              van energie- en
     De gemeente Smallingerland geeft een deel van haar kavels uit in         waterbesparende
     particulier opdrachtgeverschap. Om deze particuliere bouwers te          maatregelen. Van
     verleiden tot een duurzamere bouw dan het bouwbesluit voorschrijft, is   deze regeling
     de Subsidieregeling Duurzaam Bouwen in het leven geroepen.               heeft 20% van
                                                                              de nieuwbouwers
     Met deze regeling krijgen kopers van een bouwkavel een ‘advies           gebruik gemaakt.
     op maat’ van een gespecialiseerd adviesbureau over duurzame
     maatregelen in hun woning. Zoals een warmtepomp, zonnepanelen
     of een grijs water
     systeem. Met
     dit advies wordt                                                         Gemeente Smallingerland – Dhr. F. van der Haak – 0512 58 1367
     inzichtelijk gemaakt
     wat de effecten
     voor het milieu zijn
     maar ook wat de
     meerkosten, subsidie-
     mogelijkheden en de
     terugverdientijd is.
     Het tweede onderdeel
     van de regeling is
     een bijdrage tot 50%
     van de geschatte
     meerkosten die
     nodig zijn voor



34   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                                             inspiratieboekduurzaamheid   35
Thema
      Duurzaam slopen

       Duurzaam slopen is een proces waarbij partijen op zoek gaan naar
     mogelijkheden om de milieubelasting van het slopen te reduceren. Het
     is een optimalisatieproces en richt zich op:
       - het demonteren en hergebruiken van bouw- en
     installatiecomponenten;
       - het zo veel mogelijk hergebruiken van materiaalstromen in
     productieprocessen. Zo kunnen verschillende soorten plastics, glas en
     puin worden hergebruikt.
       Duurzaam slopen is een benadering die verder gaat dan het slopen
     van een oud gebouw om een nieuw gebouw te realiseren. Het gaat
     ook om het ontwerpen van een gebouw dat aan het einde van zijn
     levensduur op een duurzame en milieuverantwoorde wijze te slopen is.

      www.sloopadviseurs.nl – Dhr. T. Hendriks – 024 322 4564




36   inspiratieboekduurzaamheid                                            inspiratieboekduurzaamheid   37
Hart van wijk – Zutphen

       Bij de wijkvernieuwing van het Waterkwartier in Zutphen is duurzame
     sloop toegepast. Deze wijkvernieuwing is een initiatief van de gemeente
     Zutphen en woningcorporatie Ieder1. In de hele wijk worden woningen
     gerenoveerd, de infrastructuur vernieuwd en worden nieuwe woningen
     en een winkelcentrum gerealiseerd.

                                                      Voor het plangedeelte
                                                   ‘Hart van wijk’ zijn 112
                                                   gezinswoningen gesloopt.
                                                   De materialen die
                                                   vrijgekomen zijn met de
                                                   sloopwerkzaamheden zijn
                                                   grotendeels hergebruikt.
                                                   Via een tweedehands
                                                   bouwmaterialen winkel
                                                   zijn het balkhout en
                                                   het dakbeschot weer
                                                   op de markt gekomen.
                                                   Ook is het puin elders
     in de wijk toegepast voor de infrastructurele werken. Dit scheelt in
     transportkosten en de aanschaf van nieuw materiaal.




38   inspiratieboekduurzaamheid                                              inspiratieboekduurzaamheid   39
Kantoor
      De Woonplaats – Enschede

       Aan de Zuiderval heeft De Woonplaats haar nieuwe, duurzame kantoor
     gebouwd. De bouw van het kantoor is gerealiseerd in consortium
     verband met o.a. BAM Vastgoed, waardoor ook de uitvoerende partij
     vanaf het begin betrokken was. Hierdoor was er meer ruimte voor
     innovatie en creativiteit. Uiteindelijk is er een kantoor gerealiseerd met
     een zeer zuinig energielabel van A+.

                                               Dit label is behaald door een
                                             mix van maatregelen in te
                                             zetten. Zo zijn de ramen aan
                                             de buitenkant voorzien van
                                             horizontale lamellen, waardoor
                                             de warmte-instraling van de            Deze combinatie van maatregelen
                                             zon wordt tegengegaan maar           heeft ervoor gezorgd dat het kantoor
                                             er wel sprake is van lichtval.       34% energiezuiniger is dan wettelijk
                                             Ook beschikt het kantoor over        voorgeschreven. De investeringskosten
                                             betonkernactivering. Dit houdt       bleken door deze wijze van bouwen
                                             in dat de betonconstructie           hoger dan bij traditionele bouw.
                                             van het gebouw gebruikt              Vanwege lagere kosten tijdens het
                                             wordt om warmte en koude             gebruik was het bouwen van dit
     te bufferen. Hierdoor wordt de binnentemperatuur op een gemiddelde           duurzame kantoor overall wel rendabel.
     constante waarde gehouden. Tot slot beschikt het gebouw over een
     warmteterugwin-installatie.                                                  www.de-woonplaats.nl
                                                                                  Dhr. J.J. de Kroes - 053 475 7400
                                                                                  Foto: Rene Fokkink



40   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                          inspiratieboekduurzaamheid   41
Stadskantoor – Den Haag
                                                                             er gebruik gemaakt van prefabricatie, wat bouwafval vermindert. Het
       Aan de Leyweg in Den Haag bouwt de gemeente in samenwerking           gebouw krijgt een installatie voor warmte- en koudeopslag in de bodem
     met BAM Vastgoed haar nieuwe Stadskantoor. Het gebouw is een            en zal worden verwarmd en gekoeld door een betonkernactivering. Het
     voorbeeld op het gebied van functiemenging. Naast een deel van de       kantoor belooft één van de duurzaamste gebouwen in de gemeente Den
     gemeentelijke organisatie gaat het kantoor ook onderdak bieden aan de   Haag te worden.
     bibliotheek en 49 appartementen.                                        www.bambouwtstadskantoorleyweg.nl




       Bij de bouw wordt gebruik gemaakt van duurzame materialen zoals
     FSC-hout en het bouwafval wordt gescheiden afgevoerd. Ook wordt




42   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                 inspiratieboekduurzaamheid   43
High Tech Campus – Eindhoven                                             over 100 eigen fietsen en een goede OV-verbinding met het station.
                                                                               Auto’s die wel op het terrein komen worden ‘weggestopt’ in garages.
       De High Tech Campus in Eindhoven (HTCE) weerspiegelt de focus           Deze parkeergarages zijn voorzien van PV-cellen die duurzame energie
     van Philips op duurzaam ondernemen. De HTCE investeerde meer dan          leveren voor het complex.
     50 miljoen euro in maatregelen, die met name energie besparen en
     CO2-reduceren. Het project heeft de Building Business Golden Green
     Award 2009 in de categorie gebiedsontwikkeling gewonnen. Een award
     die uitgereikt wordt door Building Business voor een uitblinkende
     ontwikkeling op het gebied van duurzaamheid in de bouw- en
     vastgoedsector.

                                      Vanaf de oprichting werkt de Campus
                                    samen met milieuorganisaties, nationale
                                    autoriteiten en andere organisaties om
                                    duurzaam en verantwoord gedrag te
                                    stimuleren.
                                      Op het terrein staat meer dan
                                    300.000m2 aan kantoor en laboratia,
                                    gehuisvest in energiezuinige gebouwen      www.hightechcampus.nl
                                    die gebruik maken van passieve             www.buildingbusiness.com/awards/
                                    zonne-energie en warmte-koudeopslag        www.inbo.com
                                    (WKO). De WKO zorgt voor een energie       033 286 8150
                                    besparing van 40%. Bij de inrichting van   Foto: Norbert van Onna
                                    het terrein is gekozen voor een autoluw
                                    uitgangspunt, de Campus beschikt




44   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                        inspiratieboekduurzaamheid   45
High Tech Campus – Eindhoven




                                     Ontwerp:       Inbo en JHK samenwerkende architecten v.o.f
                                     Projectteam:   Douwe BoonstraRob Langeslag, Bert van Breugel, Willem Stommel
                                                    Tom Kretschmann, Emiel Hengst, Marc Smolders, Roland Schraverus
46   inspiratieboekduurzaamheid    Foto:          Jeroen Musch                          
                                                                        inspiratie boek duurzaamheid              47
Instrumenten
      GPR Gebouw®                                                             GPR Gebouw is inzetbaar voor 3 functies: beleid, ontwerpkeuzen en
                                                                              voor het bepalen van het resultaat van daadwerkelijk gerealiseerde
       GPR Gebouw® is een programma dat ontwerpgegevens omzet naar            gebouwen.
     gegevens over prestaties op het gebied duurzaamheid. Het is een                                                                     Voor
     softwareprogramma dat helpt bij het maken van duurzaamheidskeuzes                                                                 stedenbouw
     voor nieuwbouw en renovatie van woningen, kantoren en scholen.                                                                    is een
     Thema’s die aan de orde komen zijn energie, milieu, gezondheid,                                                                   speciale
     gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. De prestaties worden uitgedrukt                                                              GPR in
     in een rapportcijfer. Wanneer er gebouwd wordt volgens het Bouwbesluit                                                            ontwikkeling,
     levert dit een zes op. Door aanpassingen door te voeren binnen de                                                                 GPR
     genoemde thema’s levert dit een hogere GPR-waarde op en wordt het                                                                 Stedenbouw.
     gebouw dus duurzamer. Omdat GPR Gebouw® ook aspecten als sociale                                                                  Deze heeft
     veiligheid, belevingswaarde en toegankelijkheid meeneemt, geeft het                                                               dezelfde kern-
     een integraal beeld van duurzaamheid weer. GPR Gebouw® kan worden                                                                 kwaliteiten
     ingezet door                                                                                                                      als GPR
     ontwikkelaars,                                                                                                                    Gebouw® en
     gemeenten,                                                               geeft vergelijkbare resultaten op stedenbouwkundig relevante thema’s.
     corporaties,                                                             Met dit instrument wordt het mogelijk om de duurzaamheidsambities op
     particuliere                                                             de niveaus van stedenbouw en bouwplan te structureren. In 2010 wordt
     opdracht-                                                                het prototype getest in diverse pilots.
     gevers,
     architecten en                                                           www.gprgebouw.nl - www.gprstedenbouw.nl
     adviseurs.                                                               W/E adviseurs - Rogier Wolf - 013-5835311 - wolf@w-e.nl




48   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                                       inspiratieboekduurzaamheid   49
Het Groene Balkon – IJsselstein                                            Korting grondprijs – Eindhoven

       Het nieuwbouwproject in IJsselstein lijkt op het eerste gezicht een        De gemeente Eindhoven wil duurzame bouwprojecten stimuleren
     doorsnee nieuwbouwwijk zoals er zoveel zijn in Nederland. Ruime            en geeft daarom een korting op de grondprijs. Voorwaarde hierbij is
     twee-onder-één kap woningen en (half)vrijstaande woningen in de jaren      dat nieuwbouwprojecten minimaal een 7,5
     dertig stijl. Echter, op het gebied van duurzaamheid springt de wijk       moeten scoren op de GPR-schaal. Het gaat
     eruit.                                                                     dan onder meer om gebruik van materialen
                                                                   Woningen     en energiezuinigheid. Bestaande panden
                                                                 uit de wijk    die duurzaam worden verbouwd, kunnen
                                                                 hebben een     in aanmerking komen voor uitstel van
                                                                 score op GPR   betaling van de legeskosten. De eis is dat de
                                                                 gebouw® van    duurzaamheidsscore van het pand door de
                                                                 8.36: dit is   verbouwing met 2 GPR-punten omhoog gaat.
                                                                 ruim boven     Met deze kortingen hoopt de gemeente ook de lokale woningbouw te
                                                                 de normen      stimuleren.
                                                                 van het
                                                                 Bouwbesluit
                                                                 die leiden
                                                                 tot een
                                                                 score van 6.                                     www.w-e.nl
     Deze hogere score is onder andere bereikt door het toepassen van                                             Publicatie
     zonnepanelen en goede isolatie.                                                                              Handreikingen voor duurzaam
                                                                                                                  bouwen aan gemeenten
      www.naw.nl/content/duurzaam-ontwikkelen




50   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                              inspiratieboekduurzaamheid   51
Greencalc+
                                                                                 In Zutphen is met Greencalc+ een nieuwe woonwijk geoptimaliseerd
       Greencalc+ is een hulpmiddel om gebouwen en wijken te beoordelen        op het gebied van duurzaamheid. Via een driestappenplan is de wijk
     en te vergelijken op het gebied van duurzaamheid door middel van de       milieuvriendelijker gemaakt. Allereerst is het materiaal en watergebruik
     milieu-index. De milieu-index geeft de prestatie aan van het gebouw of    geoptimaliseerd. Daarna zijn de gebouw gebonden installaties
     de wijk ten opzichte van een referentie uit het jaar 1900 (milieu-index   aangepakt, zoals het warmtepompsysteem. De laatste stap was het
     100), dit gebeurt op de onderdelen: materiaalgebruik, energiegebruik      plaatsen van gemiddeld 10m2 aan PV-cellen per huishouden.
     en drinkwatergebruik. Op wijkniveau wordt ook mobiliteit meegenomen
     in de beoordeling.                                                          Om maximaal gebruik te maken van de zon is de opzet van de wijk
                                                                               aangepast. Hierdoor is een groot gedeelte van de wijk geschikt gemaakt
                                                                               voor het plaatsen van zonnepanelen.




                                                                                   Varianten         Kwh        M3 gas        Co2 (kg/jr)   Milieu-Index


                                                                                Eerste Ontwerp     135.071     104.313        335.010          149
                                                                                + Materiaal- en
                                                                                waterbesparing     135.071     104.313        335.010          165
                                                                                + Warmte-
                                                                                pompsysteem        313.359      12.817        116.265          310
                                                                                ‘groen’
                                                                                + Zonoriëntatie
                                                                                en 10m2 PV         209.481      12.817        32.620           513

                                                                               www.greencalc.com




52   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                          inspiratieboekduurzaamheid    53
Duurzaamheids Profiel van een Locatie (DPL)                                wijk monitoren in de tijd. In een profiel kan de gerealiseerde score, de te
                                                                                verwachten score en de gewenste score (ambitie) worden weergegeven.
       DPL is een computerprogramma dat de duurzaamheid van een wijk            Hiermee wordt duidelijk inzichtelijk gemaakt hoe de locatie scoort op
     meet en vergelijkt met een referentiewijk. Het is toepasbaar op zowel      het gebied van duurzaamheid.
     bestaande wijken als nieuwbouwplannen en is ontwikkeld voor IVAM,
                                                                                www.ivam.nl - L. van der Noort - 020 525 5912
     een adviesbureau gelieerd aan de Universiteit van Amsterdam. In
     Enschede is dit progamma toegepast op het project Spoorzone.

                                                  Aan de hand van 24
                                                deelaspecten van de
                                                elementen People, Profit
                                                en Planet toetst DPL het
                                                duurzaamheidsgehalte van
                                                de wijk. Het programma
                                                kan ingezet worden tijdens
                                                diverse fases van een
                                                project. Zo kan het van
                                                dienst zijn bij het opstellen
                                                van de ambities, kan het
                                                een vergelijking maken
                                                tussen verschillende
                                                planscenario’s maar kan
                                                het ook de kwaliteit van een




54   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                               inspiratieboekduurzaamheid   55
Duurzaamheidskompas civiele projecten                                     Doordat het kompas een onderscheid maakt tussen de verschillende
                                                                                fasen van het project is de doorwerking van een bepaalde keuze te
       Om duurzaamheid ook in projecten van de Grond-, Weg- en                  zien. Ook kan het kompas ingezet worden om een vergelijking te maken
     Waterbouw-sector te integreren, heeft adviesbureau Tauw in                 tussen verschillende alternatieven.
     samenwerking met TNO en de Hogeschool Arnhem Nijmegen een
     duurzaamheidskompas ontwikkeld. Dit kompas geeft een overzicht van
     de verschillende onderdelen van het project en geeft per onderdeel het
     ‘duurzaamheidsgehalte’ weer.

                                                     Het kompas is verdeeld
                                                   in drie fasen: ontwerp,
                                                   realisatie en beheer &
                                                   onderhoud. Per fase toetst
                                                   het kompas de gewenste
                                                   onderdelen op een aantal
                                                   duurzaamheidscriteria
                                                   waaronder materiaal,
                                                   logistiek, omgeving,
                                                   management en veiligheid.
                                                   De invulling en waardering
                                                   van de onderdelen gebeurt
                                                   in samenspraak met de
     projectgroep en op basis van een vergelijking met de standaardaanpak.
       Het resultaat wordt gevisualiseerd in het kompas, waarbij groen voor
     een duurzame keuze staat en rood voor een minder duurzame keuze.




56   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                         inspiratieboekduurzaamheid   57
Fietspad Pitteloseweg – Assen

       De gemeente Assen heeft met behulp van het Duurzaamheids Kompas
     ontwerpkeuzes gemaakt voor het fietspad Pitteloseweg. Het kompas
     bracht voor alle fases van het project de effecten van de ontwerpkeuzes
     in kaart. Een duurzame keuze in de ontwerpfase kan in de beheer- en
     onderhoudsfase namelijk een slechte keuze blijken te zijn. Deze relaties




     zijn inzichtelijk gemaakt met het Kompas.
        Met behulp van een brainstormsessie heeft de opdrachtgever zijn
     visie op duurzaamheid in kunnen passen in het kompas. Dit leidde tot
                                                                                              Tauw
     een evenwichtige afweging voor duurzame ontwerpkeuzes binnen het
                                                                                  J.H.M. Fischer - 0570 - 699149
     project.
                                                                                www.tauw.nl/duurzaamheidskompas




58   inspiratieboekduurzaamheid                                                                            inspiratieboekduurzaamheid   59
Thema
      Cradle 2 Cradle

       Het Cradle 2 Cradle-concept (C2C) betekent letterlijk van wieg
     tot wieg. De centrale gedachte van dit concept is dat alle gebruikte
     materialen na inzet in het ene product, nuttig ingezet worden in een
     ander product, zonder haar waarde te verliezen. Het gaat om het sluiten
     van kringlopen, zowel van afvalstoffen als van materialen. In de C2C-
     toepassing wordt er materiaal voor het product gekozen dat vanaf het
     begin de gewenste vernieuwbare eigenschappen heeft. Bij einde van
     de levensduur is dit materiaal ‘voedsel’ voor een nieuw product, zonder
     verlies van kwaliteit, of is het biologisch afbreekbaar en dus voedsel
     voor de natuur.
                                              Het concept is ontwikkeld door
                                            de ontwerper William McDonough
                                            en de chemicus Michael Braungart.
                                            Hun ideeën zijn gepubliceerd in het
                                            boek ‘Cradle to Cradle: Remaking
                                            the way we make things’. Ook
                                            in de gebouwde omgeving kan
                                            C2C ingezet worden. Te denken
                                            valt aan herbruikbare materialen
                                            die hun waarde niet verliezen,
                                            ontmantelbare en flexibel inzetbare
                                            gebouwen en gebouwen die water
                                            en lucht zuiveren.




60   inspiratieboekduurzaamheid                                                 inspiratieboekduurzaamheid   61
62   inspiratieboekduurzaamheid   inspiratieboekduurzaamheid   63
Greenport Venlo

       Ten noordwesten van Venlo wordt een agro-logistiek cluster
     ontwikkeld, het Klavertje 4. Naast een belangrijke economische functie
     heeft het project ook een uitdagende ambitie op het gebied van
     duurzaamheid.
       Cradle to cradle is de leidraad waarlangs de gebiedsontwikkeling vorm
     krijgt. Op termijn moet de Greenport zelfvoorzienend worden op het
     gebied van energie, maar ook op het gebied van water. Zo komt er geen
     waterleiding het gebied in en gaat er geen riolering het gebied uit. Het
     regenwater van de daken wordt opgevangen en geïnfiltreerd. Middels
     een grondpassage en een living machine wordt het water weer geschikt
                                   gemaakt voor hergebruik. Uiteindelijk
                                   moet het gebied in 2020 een neutrale
                                   waterbalans hebben.




64   inspiratieboekduurzaamheid                                               inspiratieboekduurzaamheid   65
Park 20/20 – Haarlemmermeer

       Nabij Schiphol wordt een fullservice kantorenpark gerealiseerd: Park
     20/20. Het kantorenpark gaat naast meer dan 90.000m² kantoren ook
     andere voorzieningen bevatten zoals een hotel, diverse winkels, een
     kinderdagverblijf en een fitnesscentrum. Het park is gericht op een
     betere integratie tussen werk- en privéleven.
       Daarnaast is één van de uitgangspunten voor de ontwikkeling
     van dit park is het C2C-principe. Dit leidt tot toepassing van groene
     daken, flexibele bouw, slimme oriëntatie op de zon, grote atria en een
     installatie die niet alleen afvalwater zuivert, maar er ook methaan uit
     wint dat als energiebron wordt gebruikt.


      www.park2020.com




66   inspiratieboekduurzaamheid                                              inspiratieboekduurzaamheid   67
Park 20/20 – Haarlemmermeer




68   inspiratieboekduurzaamheid   inspiratieboekduurzaamheid   69
Overig
       Waterpleinen – Rotterdam

       Rotterdam heeft relatief weinig ruimte in de stad waar regenwater
     aan de oppervlakte kan worden opgevangen en vastgehouden. Via
     een ondergronds rioolstelsel wordt het regenwater afgevoerd. Door
     piekbuien raakt het rioolstelsel overbelast en kan het regenwater niet
     snel genoeg worden afgevoerd en is wateroverlast het gevolg. Om dit
     probleem te ondervangen zijn de waterpleinen bedacht.

       Een waterplein is een speelplek en waterberging ineen. Het is een
     openbaar plein, zo ingericht dat deze gecontroleerd kan overstromen
     en afvloeien. Het plein kan het water van stortbuien verzamelen en
     vasthouden om het op een later tijdstip af te voeren. Naar verwachting
     zal het plein ongeveer 95% van de tijd droog zijn en in gebruik zijn als
     ‘normale’ openbare ruimte. Water van normale regenbuien wordt op
     traditionele wijze afgevoerd en zal niet naar het waterplein worden
     geleid. Tijdens de periode dat het plein droog staat kan het dienst doen
     als speel- en sportplaats. Tijdens een stortbui in de zomermaanden kan
     het waterplein ook dienen als speelplaats voor de kinderen.
     www.rotterdamclimateinitiative.nl - 010 205 3766




70   inspiratieboekduurzaamheid                                               inspiratieboekduurzaamheid   71
Vensterschool Gravenburg – Groningen                                      De school is als het ware meegebouwd in het groeitempo van de
                                                                              wijk. Dit was mogelijk omdat het gebouw ‘op poten’ staat en de entree
       In de nieuwbouwwijk Gravenburg is een Vensterschool gerealiseerd       bereikbaar is via een kunstmatige heuvel. De beneden verdieping is
     waarin twee basisscholen en één kinderdagverblijf zijn gehuisvest. Het   pas gerealiseerd toen de woonwijk verder was uitgebreid en de school
     schoolgebouw heeft een EPC van 0,94, dit is beduidend minder dan de      behoefte had aan meer ruimte.
     wettelijk voorgeschreven EPC norm van 1,4 voor utiliteitsbouw. Er zijn
     36 bronnen geslagen en door middel van warmtepompen wordt het
     grondwater gebruikt voor vloerverwarming en plafondkoeling middels
     een betonkernactivering.


                                                                              Vensterschool Gravenburg – Groningen




72   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                        inspiratieboekduurzaamheid   73
Bedrijventerrein De Trompet – Heemskerk                                  het terrein geen gasaansluiting, maar worden de panden door
                                                                               warmtepompen voorzien van energie en zijn ze met zonnepanelen en
       In de gemeente Heemskerk is één van de eerste duurzame                  warmteterugwinsystemen uitgerust. Tot slot krijgt elk bedrijf dat zich
                            bedrijventerreinen gerealiseerd. Het terrein is
                            ruim 18 hectare groot en er is plaats voor circa
                            100 bedrijven. Op het gebied van energie is
                            de doelstelling om een CO2 reductie van 40%
                            te realiseren ten opzichte van een traditionele
                            energievoorziening. Dit moet tot stand komen
                            door middel van
                            bouwkundige
                            maatregelen
                            (15%) en door                                      vestigt op de Trompet een milieuscan aangeboden, dit om eventuele
                            een verbeterde                                     milieuproblemen al in een vroeg stadium te voorkomen.
                            energievoorziening
                            (25%). Daarom is
                            gekozen voor de
                            bouw van bedrijfs-
                                                                               Gemeente Heemskerk - Dhr. Nelissen - 0251-256777 - www.detrompet.com
                            verzamenpanden,
                            voorzien van
                            goede isolatie
     en een oriëntatie op het zuiden. Met
     de projectontwikkelaar zijn afspraken
     gemaakt over de toepassing van
     duurzame materialen. Ook heeft




74   inspiratieboekduurzaamheid                                                                                                  inspiratieboekduurzaamheid   75
Colofon

           Opdrachtgever:
           Gemeente Enschede
           Cluster Bouwen & Milieu

           Samenstelling:
           Josien van den Berg
           Trainee Netwerkstad Twente

           Ontwerp:                                             inspiratieboekduurzaamheid
           Zielinski Visuals
           Rudolf Zielinski

           Print:
           Het printwerk is tot stand gekomen met behulp van
           Ecofont®.
           Gaten in de letters besparen 20% inkt. Meer info
           over deze speciale font staat onder www.ecofont.nl




76   inspiratieboekduurzaamheid                                                inspiratieboekduurzaamheid   77
Inspiratieboek

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Duurzame indexen: stop de verhulling
Duurzame indexen: stop de verhullingDuurzame indexen: stop de verhulling
Duurzame indexen: stop de verhullingpiet sprengers
 
Startevent KHBO Brugge - 7 februari 2013: Cradle tot cradle als business mode...
Startevent KHBO Brugge - 7 februari 2013: Cradle tot cradle als business mode...Startevent KHBO Brugge - 7 februari 2013: Cradle tot cradle als business mode...
Startevent KHBO Brugge - 7 februari 2013: Cradle tot cradle als business mode...buildchem-project
 
Tenminste Houdbaar Tot
Tenminste Houdbaar TotTenminste Houdbaar Tot
Tenminste Houdbaar Totlk314
 
Groen loont met TEEB-stad
Groen loont met TEEB-stadGroen loont met TEEB-stad
Groen loont met TEEB-stadGeert Elemans
 
HetNieuweRenoveren
HetNieuweRenoverenHetNieuweRenoveren
HetNieuweRenoverenPeterFraanje
 
VanAannemenNaarOndernemen
VanAannemenNaarOndernemenVanAannemenNaarOndernemen
VanAannemenNaarOndernemenPeterFraanje
 
C3 Eco-efficiënt of eco-effectief ondernemen?
C3 Eco-efficiënt of eco-effectief ondernemen?C3 Eco-efficiënt of eco-effectief ondernemen?
C3 Eco-efficiënt of eco-effectief ondernemen?Hogeschool Utrecht
 
Slopen met een vooruitziende blik (Woonbron blz. 11)
Slopen met een vooruitziende blik (Woonbron blz. 11)Slopen met een vooruitziende blik (Woonbron blz. 11)
Slopen met een vooruitziende blik (Woonbron blz. 11)Cirkelstad
 

Mais procurados (13)

Duurzaam bouwen
Duurzaam bouwenDuurzaam bouwen
Duurzaam bouwen
 
Duurzame indexen: stop de verhulling
Duurzame indexen: stop de verhullingDuurzame indexen: stop de verhulling
Duurzame indexen: stop de verhulling
 
Startevent KHBO Brugge - 7 februari 2013: Cradle tot cradle als business mode...
Startevent KHBO Brugge - 7 februari 2013: Cradle tot cradle als business mode...Startevent KHBO Brugge - 7 februari 2013: Cradle tot cradle als business mode...
Startevent KHBO Brugge - 7 februari 2013: Cradle tot cradle als business mode...
 
DuurzaamAanbieden
DuurzaamAanbiedenDuurzaamAanbieden
DuurzaamAanbieden
 
Tenminste Houdbaar Tot
Tenminste Houdbaar TotTenminste Houdbaar Tot
Tenminste Houdbaar Tot
 
Groen loont met TEEB-stad
Groen loont met TEEB-stadGroen loont met TEEB-stad
Groen loont met TEEB-stad
 
HetNieuweRenoveren
HetNieuweRenoverenHetNieuweRenoveren
HetNieuweRenoveren
 
VanAannemenNaarOndernemen
VanAannemenNaarOndernemenVanAannemenNaarOndernemen
VanAannemenNaarOndernemen
 
Plan_C_tot_uw_dienst_V280408.pdf
Plan_C_tot_uw_dienst_V280408.pdfPlan_C_tot_uw_dienst_V280408.pdf
Plan_C_tot_uw_dienst_V280408.pdf
 
C3 Eco-efficiënt of eco-effectief ondernemen?
C3 Eco-efficiënt of eco-effectief ondernemen?C3 Eco-efficiënt of eco-effectief ondernemen?
C3 Eco-efficiënt of eco-effectief ondernemen?
 
Slopen met een vooruitziende blik (Woonbron blz. 11)
Slopen met een vooruitziende blik (Woonbron blz. 11)Slopen met een vooruitziende blik (Woonbron blz. 11)
Slopen met een vooruitziende blik (Woonbron blz. 11)
 
21BusinessCases
21BusinessCases21BusinessCases
21BusinessCases
 
Plan_C_slim_sluiten_V150408.pdf
Plan_C_slim_sluiten_V150408.pdfPlan_C_slim_sluiten_V150408.pdf
Plan_C_slim_sluiten_V150408.pdf
 

Destaque

Phil Rose IDAT101 Website Presentation
Phil Rose IDAT101 Website PresentationPhil Rose IDAT101 Website Presentation
Phil Rose IDAT101 Website Presentationphilrose
 
Doing an evergreen installation
Doing an evergreen installationDoing an evergreen installation
Doing an evergreen installationBill Ott
 
Eg2010 kcls enhancements
Eg2010 kcls enhancementsEg2010 kcls enhancements
Eg2010 kcls enhancementsBill Ott
 
Taller 1 y 2 unidad1 laura_melisa
Taller 1 y 2 unidad1 laura_melisaTaller 1 y 2 unidad1 laura_melisa
Taller 1 y 2 unidad1 laura_melisaLaura Melisa
 
2 sant jordi 2013
2 sant jordi 20132 sant jordi 2013
2 sant jordi 2013gfarrasb
 
Inglés web
Inglés web  Inglés web
Inglés web A Solaina
 
Simone Soligo 269724 Iuavcamp
Simone Soligo 269724 IuavcampSimone Soligo 269724 Iuavcamp
Simone Soligo 269724 IuavcampSimoneSoligo
 
Functionalisme In Webanalytics Google Analytics User Conference (Gauc) 2010
Functionalisme In Webanalytics   Google Analytics User Conference (Gauc) 2010Functionalisme In Webanalytics   Google Analytics User Conference (Gauc) 2010
Functionalisme In Webanalytics Google Analytics User Conference (Gauc) 2010guest498e09
 
诺顿在中国市场的品牌核心
诺顿在中国市场的品牌核心诺顿在中国市场的品牌核心
诺顿在中国市场的品牌核心Yanxiang Liu
 
Industrial Revolution Webquest: Task 2
Industrial Revolution Webquest: Task 2Industrial Revolution Webquest: Task 2
Industrial Revolution Webquest: Task 2alana1016
 
A auga pontevedra
A auga pontevedraA auga pontevedra
A auga pontevedraA Solaina
 
Starfish By Rory
Starfish By RoryStarfish By Rory
Starfish By RoryRory
 
Making it happy_with_mobile_content_management
Making it happy_with_mobile_content_managementMaking it happy_with_mobile_content_management
Making it happy_with_mobile_content_managementQuestexConf
 
760150 Webinar Innovation Management And Technology Transfer In China
760150   Webinar  Innovation Management And Technology Transfer In China760150   Webinar  Innovation Management And Technology Transfer In China
760150 Webinar Innovation Management And Technology Transfer In ChinaJames_C_Chapman
 

Destaque (20)

Phil Rose IDAT101 Website Presentation
Phil Rose IDAT101 Website PresentationPhil Rose IDAT101 Website Presentation
Phil Rose IDAT101 Website Presentation
 
Student a
Student aStudent a
Student a
 
Week2 s tarchart
Week2 s tarchartWeek2 s tarchart
Week2 s tarchart
 
Doing an evergreen installation
Doing an evergreen installationDoing an evergreen installation
Doing an evergreen installation
 
Eg2010 kcls enhancements
Eg2010 kcls enhancementsEg2010 kcls enhancements
Eg2010 kcls enhancements
 
Taller 1 y 2 unidad1 laura_melisa
Taller 1 y 2 unidad1 laura_melisaTaller 1 y 2 unidad1 laura_melisa
Taller 1 y 2 unidad1 laura_melisa
 
2 sant jordi 2013
2 sant jordi 20132 sant jordi 2013
2 sant jordi 2013
 
Inglés web
Inglés web  Inglés web
Inglés web
 
Natal nas..
Natal nas..Natal nas..
Natal nas..
 
Simone Soligo 269724 Iuavcamp
Simone Soligo 269724 IuavcampSimone Soligo 269724 Iuavcamp
Simone Soligo 269724 Iuavcamp
 
Nétive Job
Nétive JobNétive Job
Nétive Job
 
Functionalisme In Webanalytics Google Analytics User Conference (Gauc) 2010
Functionalisme In Webanalytics   Google Analytics User Conference (Gauc) 2010Functionalisme In Webanalytics   Google Analytics User Conference (Gauc) 2010
Functionalisme In Webanalytics Google Analytics User Conference (Gauc) 2010
 
诺顿在中国市场的品牌核心
诺顿在中国市场的品牌核心诺顿在中国市场的品牌核心
诺顿在中国市场的品牌核心
 
Linkedin Portfolio Pages
Linkedin Portfolio PagesLinkedin Portfolio Pages
Linkedin Portfolio Pages
 
Industrial Revolution Webquest: Task 2
Industrial Revolution Webquest: Task 2Industrial Revolution Webquest: Task 2
Industrial Revolution Webquest: Task 2
 
A auga pontevedra
A auga pontevedraA auga pontevedra
A auga pontevedra
 
Starfish By Rory
Starfish By RoryStarfish By Rory
Starfish By Rory
 
Making it happy_with_mobile_content_management
Making it happy_with_mobile_content_managementMaking it happy_with_mobile_content_management
Making it happy_with_mobile_content_management
 
Zritelnye illjuzii
Zritelnye illjuziiZritelnye illjuzii
Zritelnye illjuzii
 
760150 Webinar Innovation Management And Technology Transfer In China
760150   Webinar  Innovation Management And Technology Transfer In China760150   Webinar  Innovation Management And Technology Transfer In China
760150 Webinar Innovation Management And Technology Transfer In China
 

Semelhante a Inspiratieboek

Publicatie Movares Nederland Groene Schouwpad
Publicatie Movares Nederland Groene SchouwpadPublicatie Movares Nederland Groene Schouwpad
Publicatie Movares Nederland Groene SchouwpadRien Veldsink
 
Presentatie Moniek Hendriks tijdens 2e bijeenkomst NRP Circulair - Woonbedrijf
Presentatie Moniek Hendriks tijdens 2e bijeenkomst NRP Circulair - WoonbedrijfPresentatie Moniek Hendriks tijdens 2e bijeenkomst NRP Circulair - Woonbedrijf
Presentatie Moniek Hendriks tijdens 2e bijeenkomst NRP Circulair - WoonbedrijfNRP
 
Factsheet cirkelstad doepel strijkers (heijplaat)
Factsheet cirkelstad doepel strijkers (heijplaat)Factsheet cirkelstad doepel strijkers (heijplaat)
Factsheet cirkelstad doepel strijkers (heijplaat)Cirkelstad
 
Duurzaam Aanbieden en Inkopen
Duurzaam Aanbieden en InkopenDuurzaam Aanbieden en Inkopen
Duurzaam Aanbieden en InkopenPeter Fraanje
 
Nog slimmer met Smart Energy Grids
Nog slimmer met Smart Energy GridsNog slimmer met Smart Energy Grids
Nog slimmer met Smart Energy GridsPraktijkleerstoel
 
Duurzaamheidskrant def versie 140311
Duurzaamheidskrant def versie 140311Duurzaamheidskrant def versie 140311
Duurzaamheidskrant def versie 140311Monique Speelman
 
Eerste green building awards
Eerste green building awardsEerste green building awards
Eerste green building awardsGeert Elemans
 
Het gebruik van duurzaam maatschappelijk vastgoed
Het gebruik van duurzaam maatschappelijk vastgoedHet gebruik van duurzaam maatschappelijk vastgoed
Het gebruik van duurzaam maatschappelijk vastgoedHilco Witteveen
 
Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde (februari 2013)
Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde (februari 2013)Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde (februari 2013)
Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde (februari 2013)vernimna
 
Lezing jones 28_nov_2013_brugge
Lezing jones 28_nov_2013_bruggeLezing jones 28_nov_2013_brugge
Lezing jones 28_nov_2013_bruggePeter Tom Jones
 
1 Hart voor Wonen met oa Cramer
1 Hart voor Wonen met oa Cramer1 Hart voor Wonen met oa Cramer
1 Hart voor Wonen met oa CramerKarl Bijsterveld
 
Lezing jones 27_nov_2013_schoten_ecotour
Lezing jones 27_nov_2013_schoten_ecotourLezing jones 27_nov_2013_schoten_ecotour
Lezing jones 27_nov_2013_schoten_ecotourPeter Tom Jones
 

Semelhante a Inspiratieboek (20)

Publicatie Movares Nederland Groene Schouwpad
Publicatie Movares Nederland Groene SchouwpadPublicatie Movares Nederland Groene Schouwpad
Publicatie Movares Nederland Groene Schouwpad
 
Presentatie Moniek Hendriks tijdens 2e bijeenkomst NRP Circulair - Woonbedrijf
Presentatie Moniek Hendriks tijdens 2e bijeenkomst NRP Circulair - WoonbedrijfPresentatie Moniek Hendriks tijdens 2e bijeenkomst NRP Circulair - Woonbedrijf
Presentatie Moniek Hendriks tijdens 2e bijeenkomst NRP Circulair - Woonbedrijf
 
Factsheet cirkelstad doepel strijkers (heijplaat)
Factsheet cirkelstad doepel strijkers (heijplaat)Factsheet cirkelstad doepel strijkers (heijplaat)
Factsheet cirkelstad doepel strijkers (heijplaat)
 
TNT Centre boek
TNT Centre boekTNT Centre boek
TNT Centre boek
 
duurzaam leefbaar
duurzaam leefbaarduurzaam leefbaar
duurzaam leefbaar
 
Nioo nieuwbouw mei 2010
Nioo nieuwbouw mei 2010Nioo nieuwbouw mei 2010
Nioo nieuwbouw mei 2010
 
Verduurzamen?Verduurzamen!
Verduurzamen?Verduurzamen!Verduurzamen?Verduurzamen!
Verduurzamen?Verduurzamen!
 
Duurzaam Aanbieden en Inkopen
Duurzaam Aanbieden en InkopenDuurzaam Aanbieden en Inkopen
Duurzaam Aanbieden en Inkopen
 
De Clercq Duurzaamheidsseminar
De Clercq DuurzaamheidsseminarDe Clercq Duurzaamheidsseminar
De Clercq Duurzaamheidsseminar
 
20190709 Openbare Les HU - bestuurslid Mieke Oostra
20190709 Openbare Les HU - bestuurslid Mieke Oostra20190709 Openbare Les HU - bestuurslid Mieke Oostra
20190709 Openbare Les HU - bestuurslid Mieke Oostra
 
20180530 Projectbezoek The Green House Utrecht - circulair ontwikkelen
20180530 Projectbezoek The Green House Utrecht - circulair ontwikkelen20180530 Projectbezoek The Green House Utrecht - circulair ontwikkelen
20180530 Projectbezoek The Green House Utrecht - circulair ontwikkelen
 
Bouw Levert DE
Bouw Levert DEBouw Levert DE
Bouw Levert DE
 
Nog slimmer met Smart Energy Grids
Nog slimmer met Smart Energy GridsNog slimmer met Smart Energy Grids
Nog slimmer met Smart Energy Grids
 
Duurzaamheidskrant def versie 140311
Duurzaamheidskrant def versie 140311Duurzaamheidskrant def versie 140311
Duurzaamheidskrant def versie 140311
 
Eerste green building awards
Eerste green building awardsEerste green building awards
Eerste green building awards
 
Het gebruik van duurzaam maatschappelijk vastgoed
Het gebruik van duurzaam maatschappelijk vastgoedHet gebruik van duurzaam maatschappelijk vastgoed
Het gebruik van duurzaam maatschappelijk vastgoed
 
Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde (februari 2013)
Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde (februari 2013)Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde (februari 2013)
Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde (februari 2013)
 
Lezing jones 28_nov_2013_brugge
Lezing jones 28_nov_2013_bruggeLezing jones 28_nov_2013_brugge
Lezing jones 28_nov_2013_brugge
 
1 Hart voor Wonen met oa Cramer
1 Hart voor Wonen met oa Cramer1 Hart voor Wonen met oa Cramer
1 Hart voor Wonen met oa Cramer
 
Lezing jones 27_nov_2013_schoten_ecotour
Lezing jones 27_nov_2013_schoten_ecotourLezing jones 27_nov_2013_schoten_ecotour
Lezing jones 27_nov_2013_schoten_ecotour
 

Inspiratieboek

  • 3. Inhoudsopgave Voorwoord 06 Kantoor Inleiding 08 De Woonplaats Enschede 40 Stadskantoor Den Haag 42 Duurzame Energie High Tech Campus Eindhoven 44 Aardwarmte Den Haag 10 De Lange Dreef Driebergen 12 Instrumenten Rijnenburg Utrecht 14 GPR Gebouw® 48 Groene balkon IJsselstein 50 Thema: Trias Energetica 16 Korting grondprijs Eindhoven 51 Greencalc+ Zutphen 52 Wonen DPL 54 De Zunne Groningen 18 Duurzaamheidskompas 56 Kneedweg Enschede 22 Fietspad Assen 58 Renovatie Rembrandtflat Zwolle 24 Stad van de Zon Heerhugowaard 28 Thema: Cradle 2 Cradle 60 Het Lang Noord Enschede 32 Greenport Venlo 64 Particulier Nieuwbouw Park 20/20 Haarlemmermeer 66 Advies Smallingerland 34 Overig Thema: Duurzaam slopen 36 Waterpleinen Rotterdam 70 Hart van Wijk Zutphen 38 Vensterschool Groningen 72 De Trompet Heemskerk 74 4 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 5
  • 4. Voorwoord Ruimte voor een duurzame woon-, werk- en leefomgeving dat is mijn en welbevinden. Mede hierdoor bestrijkt het duurzaamheidbegrip een credo. In de intensief gebruikte stad is de metropool het meest aan breed spectrum. Goede architectuur en kwaliteitsmaterialen verlengen slijtage onderhevig en is de belasting van het milieu het grootst. Ik zie de houdbaarheid van de stad, net als optimaal grondgebruik en beheer. hierbij Enschede als metropool van Twente. Een moderne metropool Duurzaamheid wordt echter het meest geassocieerd met het milieu. is duurzaam. Duurzaamheid is het antwoord op de immer op de loer Klimaatbestendigheid, ruimte voor energie en luchtkwaliteit spelen een liggende onbalans tussen ‘geven en nemen’ bij het gebruik van de stad. sterk toenemende rol bij locatiekeuzes, inrichting, verdere intensivering Het is deze onbalans waardoor woon-, werk- en leefomgeving in de stad en transformatie van het stedelijk gebied. De opgave is om ruimtelijke erodeert. Dit staat het langdurig goed functioneren van Enschede in de ordeningsprincipes toe te passen die bijdragen aan een klimaat-, milieu- weg. en sociaalbestendig Enschede. Een stad waar we trots op kunnen zijn. Verheugend is het inzicht van Raad, College en ambtelijke organisatie Laat het voorliggende inspiratieboek bijdragen aan de creativiteit van dat intensief gebruik van de stad op zichzelf niet tot blijvende erosie ons allen en het benutten van de mogelijkheden. hoeft te leiden. Het gaat erom hoe je de stad inricht en gebruikt, namelijk door een goede inrichting waarbij op zeer efficiënte en Tjerk Wassenaar duurzame manier met goederen, transport, energie, inrichting en Directeur Ontwikkelingsprojecten sociale en maatschappelijke waarden wordt omgegaan. Daarbij ontstaat een steeds sterker gevoelde samenhang tussen duurzaamheid, kwaliteit 6 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 7
  • 5. Inleiding Duurzaamheid en klimaatproblematiek zijn hot items in de biedsontwikkeling te verhogen: people-profit-planet. Duurzame stedeli- samenleving. Overheden en bestuurders stellen ambitieuze jke ontwikkeling gaat om het vinden van een juiste balans tussen deze doelstellingen in klimaatakkoorden en oplossingen worden gezocht in drie factoren en bevordert een efficiënt gebruik van de schaarse ruimte innovatieve maatregelen. Energiebesparing en het terugdringen van de en goederen. CO2-emissies voeren de boventoon. Het toepassen van duurzaamheid in gebiedsontwikkeling hoeft niet In de Langetermijnvisie Duurzaamheid ‘Nieuwe Energie voor iets nieuws te zijn. Vaak is het ondersteunend of geeft het invulling aan Enschede’, spreekt de gemeente een aantal ambities uit voor het jaar een ander aspect van het project. Openbaar groen levert bijvoorbeeld 2020. In 2020 wil men een CO2-reductie gerealiseerd hebben van een bijdrage aan de omgevingskwaliteit en het imago van een project. 30% ten opzichte van 1990 en een aandeel duurzame energie in het Maar de hoeveelheid groen in een stad levert ook een bijdrage aan totale energieverbruik van 20%. Om deze doelstellingen te halen moet het tegengaan van de opwarming van de stad en de mate waarin duurzaamheid verweven worden in alle aspecten van het gemeentelijk regenwater kan infiltreren in de bodem of afgevoerd moet worden via beleid. het riool. Duurzaamheid is meer dan In de loop van een project kan duurzaamheid mee groeien. Van één energiebesparing en duurzame van de vele ambities tot een concreet resultaat. De grootste kansen energie. Het gaat in essentie liggen in de gebouwde omgeving. Naast nieuwbouw bieden juist over de kwaliteit van de leefom- herstructurerings- en renovatieprojecten de gelegenheid om een grote geving en de mogelijkheden om slag te maken op het gebied van duurzaamheid. die kwaliteit in de toekomst te handhaven. Het is een zoektocht In dit inspiratieboek staan voorbeelden van projecten waar naar een evenwicht tussen soci- duurzaamheid een plek heeft gekregen. Elk project heeft zijn eigen ale, economische en ecologische kenmerken en heeft duurzaamheid op eigen wijze geïntegreerd1. Laat u aspecten om de houdbaarheid hierdoor inspireren en vind uw eigen pad naar een duurzaam Enschede. en toekomstwaarde van een ge- 1 Vanwege de bestuurlijke keuze voor het thema Energie binnen het duurzaamheidsbeleid gaan veel van de voorbeelden in op dit onderwerp. 8 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 9
  • 6. Duurzame Energie Aardwarmte – Den Haag In Den Haag Zuid-West realiseren de gemeente, twee energiebedrijven en drie woningcorporaties gezamenlijk een aardwarmtesysteem. In de toekomst moet hiermee circa 4.000 nieuwbouwwoningen en 20.000m2 bedrijfsruimte worden verwarmd. De kosten van dit systeem bedragen circa 50 miljoen euro. Aardwarmte maakt gebruik van geothermie, op een diepte van ongeveer 2200m wordt warm water van 75˚C opgepompt. Door middel van warmtewisselaars wordt de aardwarmte overgedragen aan het warmtenet. Het warmtenet brengt vervolgens de warmte in de woningen, waar het gebruikt wordt voor vloerverwarming en verwarming van het tapwater voor keuken, bad en douche. Het afgekoelde geothermische water wordt teruggepompt de bodem in. Deze wijze van verwarmen bespaart 70% op het verbruik van fossiele brandstoffen ten opzichte van de traditionele manier van verwarmen. www.aardwarmtedenhaag.nl 10 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 11
  • 7. De Lange Dreef – Driebergen Woningcorporatie Heuvelrug Wonen in de gemeente Utrechtse Heuvelrug en de ZON Energie Groep realiseerden gezamenlijk het grootste, elektrische energiedak van Nederland. Op 5 flats in Driebergen is een PV-dak aangelegd, voor de omgeving is deze de PV-installatie vrijwel niet zichtbaar. De opbrengst van de ruim 1.600m2 panelen is vergelijkbaar met het gemiddeld verbruik van 75 huishoudens per jaar. De units realiseren hiermee een besparing van 1,1 miljoen kg CO2 per jaar. Het project is onder meer gefinancieerd met een SDE- subsidie (Stimulering Duurzame Energie). www.zonenergie.nu 0226 450 885 12 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 13
  • 8. Rijnenburg – Utrecht www.utrecht.nl/rijnenburg.nl Aan de rand van het Groene Hart en de stadsgrens van Utrecht start de gemeente Utrecht een geheel nieuwe gebiedsontwikkeling: Rijnenburg. Een nieuwe woonlocatie in de polder Rijnenburg met uiteindelijk 7000 woningen in een duurzame en klimaatbestendige leefomgeving. Uitgangspunt hierbij is de Trias Energetica, uiteindelijk moet Rijnenburg een energieproducerend woongebied zijn. Om de energievraag door verkeersstromen zoveel mogelijk te reduceren worden de basisvoorzieningen op fietsafstand van de woningen gepland en kent het plan een fijnmazige verkaveling. Daarnaast zal in de wijk duurzame energie opgewekt worden wat voldoende moet zijn voor Rijnenburg en omgeving. Dit zal onder andere gebeuren door de klimaatwand. Een geluidsscherm langs de A12 van 2,5 km lang en 12 m hoog zal, naast de functie van geluid- en luchtafscherming, duurzame energie opwekken door zonnepanelen en windmolens. Vanwege de lengte van de wand is er ruimte voor ongeveer 3 ha aan zonnepanelen. 14 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 15
  • 9. Thema De Trias Energetica De Trias Energetica is een driestappenplan om de energievoorziening te verduurzamen. Stap één gaat om het beperken van de energievraag en het vermijden van energiegebruik. Vervolgens wordt het gebruik van duurzame energie ingezet. Voor de resterende energievraag wordt tot slot ingezet op een zo efficiënt mogelijk gebruik van fossiele energie. Een praktische en concrete invulling van het stappenplan is door in de eerste stap het energieverbruik te verminderen door zongerichte verkaveling in het stedenbouwkundige plan en een hoge isolatiewaarde in het gebouw te realiseren. In de tweede stap te kiezen voor duurzame energiebronnen, de zon als leverancier van warmte en licht en de aarde als bron of opslag van warmte en koude. In de derde en laatste fase is er de keuze voor energiebesparende technieken, zoals een warmte- terugwinsyteem. 16 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 17
  • 10. Wonen De Zunne – Groningen project gerealiseerd door VDM Woningen BV in combinatie met In het zuiden van de stad Groningen ligt de wijk De Wijert, een wijk uit Inbo Architecten. De woningen de jaren zestig met veel stempelbouw. hebben een houten skelet, wat in de fabriek op maat is gemaakt en ter plaatse binnen een dag wordt opgebouwd. Door het toepassen van deze methode zijn tijdens de bouw 30% minder verkeersbewegingen nodig. De woningen hebben een mossedumdak wat bevorderlijk is voor de isolatie van de woning, water opvangt en het CO2 filtert. Ook is er gebruik gemaakt van passieve zonwering door diepliggende vensterkaders. Hierdoor is in de zomer sprake van natuurlijke koeling door Na sloop van een aantal woonblokken, begon schaduw, maar in de winter kan de laagstaande woningcorporatie Lefier met de bouw van De zon wel direct de woning inschijnen. Ook Zunne. Het inbreidingsproject De Zunne bestaat de openbare ruimte staat in het teken van uit 32 stadswoningen, waarvan 10 bedoeld zijn duurzaamheid, zo zijn de straatklinkers voor de sociale huurmarkt en 22 voor de vrije hergebruikt en zijn de parkeerplaatsen verkoop. gerealiseerd met graskeien. Met behulp van een prijsvraag is gezocht naar een zo duurzaam mogelijke bouw van de woningen. Uiteindelijk is het www.wonenindezunne.nl - Ontwerp: Inbo - Projectteam: Eerde Schippers, Dennis Heins 18 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 19
  • 11. De Zunne – Groningen 20 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 21
  • 12. Kneedweg – Enschede Ook heeft het complex een goed geïsoleerde gebouwschil en beschikt het over een energie-efficiënt ventilatiesysteem. Uiteindelijk heeft het Aan de Kneedweg in Enschede heeft woningcorporatie De Woonplaats gebouw een EPC van 0,5, dit tegen meerkosten van slechts € 15.000 een woonzorgappartementencomplex gerealiseerd volgens het HR- per appartement. De resultaten die worden behaald op het gebied van wonenconcept. Dit concept is gericht op energie- en wooncomfort, energie worden gemonitord door studenten van het Saxion. wat inhoudt dat er energiezuinige woningen zijn gerealiseerd zonder te verliezen op het wooncomfort. Het concept gaat uit van een hoog www.de-woonplaats.nl – Dhr. D. Roetert Steenbruggen – 053 4757 439 isolatieniveau, een efficiënt ventilatiesysteem en de toepassing van zonne-energie. Het complex aan de Kneedweg bestaat uit zestien appartementen en twee gemeenschappelijke ruimtes en beschikt over een warmtepomp en PV thermische zonnepanelen. 22 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 23
  • 13. Renovatie Rembrandtflat – Zwolle De Rembrandtflat is een galerijflat in Zwolle uit 1968 met 103 wooneenheden voor 1- en 2-persoonshuishoudens. De flat is in het bezit van de Woningstichting Openbaar Belang. Door middel van renovatie moet het flatgebouw van energielabel E/F doorgroeien naar energielabel A en moet de CO2-emissie met 70% verminderen. De renovatie maakt onderdeel uit van een reeks, waarbij drie identieke galerijflats worden gerenoveerd. Tijdens de renovatie is de schilisolatie verbeterd, de collectieve verwarming behouden en er is een collectieve warmwatervoorziening geïntroduceerd. Hiervoor is een combinatie gemaakt van 240m2 aan zonnecollectoren en een centrale HR- en CV-ketel. Hiermee zijn drie doelen in één keer gerealiseerd: met de energiebesparende maatregelen is het woongenot verhoogd, worden de stookkosten ca. 30% lager en is het gebouw toekomstbestendig gemaakt. De renovatie is financieel ondersteund door de Unieke Kansen Regeling ‘Naar energiezuinig wonen’, en was genomineerd voor de Nationale Energie Toekomst Trofee 2009 van het ministerie van VROM. De renovatie is gecombineerd met een bewustwordingscampagne, om bewoners bewust te maken van hun energieverbruik en voorlichting te geven over energiebesparing zowel in warmte- als electriciteitsgebruik. www.senternovem.nl/kompas_nettrofee/ 24 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 25
  • 15. Stad van de Zon – Heerhugowaard Duurzaamheid is in de Stad van de Zon niet In september 2009 is officieel de Stad van de Zon in Heerhugowaard alleen terug te vinden op energiegebied. Ook geopend. Een nieuwe, CO2-emissieneutrale woonwijk, met circa in sociaal opzicht is er oog voor duurzaamheid. 1600 woningen. Daarmee is het de grootste CO2-emissieneutrale Zo is er in principe voor alle lagen van de wijk ter wereld. De wijk is mede tot stand gekomen met subsidies en bevolking gebouwd: jong, oud, welvarend, financiering van alle overheidslagen en maakte onderdeel uit van het minder welvarend, gezond en minder gezond. Europese SunCities-project. Een project gericht op de integratie van Ook voorzieningen zoals (buitenschoolse) CO2-reductie en zonne-energie in de stedenbouw tegen lagere kosten kinderopvang en winkelvoorzieningen hebben een dan voorheen gebruikelijk. plek gekregen in de Stad van de Zon. Daarnaast ligt de wijk midden in een nieuw recreatiegebied De Stad van de Zon wat tegelijkertijd dient voor waterberging en levert 2,45 megawattpiek natuurlijke waterzuivering. (MWp) aan zonne-energie en 6,9 megawatt (MW) aan windenergie op. Alle woningen zijn voorzien van zonnepanelen en bewoners kunnen hun eventuele overschot aan Informatiecentrum energie terugleveren aan Stad van de Zon het net. Dat de zon het 072 572 4739 uitgangspunt is van de wijk is duidelijke terug te zien op de kaart: de wijk ligt gedraaid ten opzichte van de doorgaande weg. Dit was nodig om tot een betere bezonning van de woningen te komen. 28 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 29
  • 16. Stad van de Zon – Heerhugowaard 30 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 31
  • 17. Het Lang Noord – Enschede Binnen de herstructurering van de wijk Wesselerbrink te Enschede participeert woningcorporatie Domijn in een pilotproject waarbij woningen in de buurt Het Lang worden gerenoveerd. De drive-inn woningen hebben een energielabel F en door de renovatie worden de woningen ������ geupgrade naar een A, A+ tot A++ label. ������� Het gaat om circa 200 hobbykamerwoningen die worden voorzien van een compleet nieuwe gevel. Bewoners konden kiezen uit vier ���������� �� verschillende ontwerpen. Uiteindelijk ��������� �� ���� ������������ viel de keus op twee verschillende ontwerpen. De woningen worden aangesloten op ����������������� de stadverwarming en krijgen nieuwe isolatie en beglazing. De woningen die een A++ label krijgen worden onder ������ andere voorzien van tripleglas, een warmtepomp en PV zonnepanelen. ���������������������� ��������������������� www.domijn.nl – Dhr. J. Vos – 0900-335 0 335 ���������������������������������� ��������������������������������������� 32 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 33
  • 18. Particulier Nieuwbouwadvies – Smallingerland het realiseren van energie- en De gemeente Smallingerland geeft een deel van haar kavels uit in waterbesparende particulier opdrachtgeverschap. Om deze particuliere bouwers te maatregelen. Van verleiden tot een duurzamere bouw dan het bouwbesluit voorschrijft, is deze regeling de Subsidieregeling Duurzaam Bouwen in het leven geroepen. heeft 20% van de nieuwbouwers Met deze regeling krijgen kopers van een bouwkavel een ‘advies gebruik gemaakt. op maat’ van een gespecialiseerd adviesbureau over duurzame maatregelen in hun woning. Zoals een warmtepomp, zonnepanelen of een grijs water systeem. Met dit advies wordt Gemeente Smallingerland – Dhr. F. van der Haak – 0512 58 1367 inzichtelijk gemaakt wat de effecten voor het milieu zijn maar ook wat de meerkosten, subsidie- mogelijkheden en de terugverdientijd is. Het tweede onderdeel van de regeling is een bijdrage tot 50% van de geschatte meerkosten die nodig zijn voor 34 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 35
  • 19. Thema Duurzaam slopen Duurzaam slopen is een proces waarbij partijen op zoek gaan naar mogelijkheden om de milieubelasting van het slopen te reduceren. Het is een optimalisatieproces en richt zich op: - het demonteren en hergebruiken van bouw- en installatiecomponenten; - het zo veel mogelijk hergebruiken van materiaalstromen in productieprocessen. Zo kunnen verschillende soorten plastics, glas en puin worden hergebruikt. Duurzaam slopen is een benadering die verder gaat dan het slopen van een oud gebouw om een nieuw gebouw te realiseren. Het gaat ook om het ontwerpen van een gebouw dat aan het einde van zijn levensduur op een duurzame en milieuverantwoorde wijze te slopen is. www.sloopadviseurs.nl – Dhr. T. Hendriks – 024 322 4564 36 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 37
  • 20. Hart van wijk – Zutphen Bij de wijkvernieuwing van het Waterkwartier in Zutphen is duurzame sloop toegepast. Deze wijkvernieuwing is een initiatief van de gemeente Zutphen en woningcorporatie Ieder1. In de hele wijk worden woningen gerenoveerd, de infrastructuur vernieuwd en worden nieuwe woningen en een winkelcentrum gerealiseerd. Voor het plangedeelte ‘Hart van wijk’ zijn 112 gezinswoningen gesloopt. De materialen die vrijgekomen zijn met de sloopwerkzaamheden zijn grotendeels hergebruikt. Via een tweedehands bouwmaterialen winkel zijn het balkhout en het dakbeschot weer op de markt gekomen. Ook is het puin elders in de wijk toegepast voor de infrastructurele werken. Dit scheelt in transportkosten en de aanschaf van nieuw materiaal. 38 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 39
  • 21. Kantoor De Woonplaats – Enschede Aan de Zuiderval heeft De Woonplaats haar nieuwe, duurzame kantoor gebouwd. De bouw van het kantoor is gerealiseerd in consortium verband met o.a. BAM Vastgoed, waardoor ook de uitvoerende partij vanaf het begin betrokken was. Hierdoor was er meer ruimte voor innovatie en creativiteit. Uiteindelijk is er een kantoor gerealiseerd met een zeer zuinig energielabel van A+. Dit label is behaald door een mix van maatregelen in te zetten. Zo zijn de ramen aan de buitenkant voorzien van horizontale lamellen, waardoor de warmte-instraling van de Deze combinatie van maatregelen zon wordt tegengegaan maar heeft ervoor gezorgd dat het kantoor er wel sprake is van lichtval. 34% energiezuiniger is dan wettelijk Ook beschikt het kantoor over voorgeschreven. De investeringskosten betonkernactivering. Dit houdt bleken door deze wijze van bouwen in dat de betonconstructie hoger dan bij traditionele bouw. van het gebouw gebruikt Vanwege lagere kosten tijdens het wordt om warmte en koude gebruik was het bouwen van dit te bufferen. Hierdoor wordt de binnentemperatuur op een gemiddelde duurzame kantoor overall wel rendabel. constante waarde gehouden. Tot slot beschikt het gebouw over een warmteterugwin-installatie. www.de-woonplaats.nl Dhr. J.J. de Kroes - 053 475 7400 Foto: Rene Fokkink 40 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 41
  • 22. Stadskantoor – Den Haag er gebruik gemaakt van prefabricatie, wat bouwafval vermindert. Het Aan de Leyweg in Den Haag bouwt de gemeente in samenwerking gebouw krijgt een installatie voor warmte- en koudeopslag in de bodem met BAM Vastgoed haar nieuwe Stadskantoor. Het gebouw is een en zal worden verwarmd en gekoeld door een betonkernactivering. Het voorbeeld op het gebied van functiemenging. Naast een deel van de kantoor belooft één van de duurzaamste gebouwen in de gemeente Den gemeentelijke organisatie gaat het kantoor ook onderdak bieden aan de Haag te worden. bibliotheek en 49 appartementen. www.bambouwtstadskantoorleyweg.nl Bij de bouw wordt gebruik gemaakt van duurzame materialen zoals FSC-hout en het bouwafval wordt gescheiden afgevoerd. Ook wordt 42 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 43
  • 23. High Tech Campus – Eindhoven over 100 eigen fietsen en een goede OV-verbinding met het station. Auto’s die wel op het terrein komen worden ‘weggestopt’ in garages. De High Tech Campus in Eindhoven (HTCE) weerspiegelt de focus Deze parkeergarages zijn voorzien van PV-cellen die duurzame energie van Philips op duurzaam ondernemen. De HTCE investeerde meer dan leveren voor het complex. 50 miljoen euro in maatregelen, die met name energie besparen en CO2-reduceren. Het project heeft de Building Business Golden Green Award 2009 in de categorie gebiedsontwikkeling gewonnen. Een award die uitgereikt wordt door Building Business voor een uitblinkende ontwikkeling op het gebied van duurzaamheid in de bouw- en vastgoedsector. Vanaf de oprichting werkt de Campus samen met milieuorganisaties, nationale autoriteiten en andere organisaties om duurzaam en verantwoord gedrag te stimuleren. Op het terrein staat meer dan 300.000m2 aan kantoor en laboratia, gehuisvest in energiezuinige gebouwen www.hightechcampus.nl die gebruik maken van passieve www.buildingbusiness.com/awards/ zonne-energie en warmte-koudeopslag www.inbo.com (WKO). De WKO zorgt voor een energie 033 286 8150 besparing van 40%. Bij de inrichting van Foto: Norbert van Onna het terrein is gekozen voor een autoluw uitgangspunt, de Campus beschikt 44 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 45
  • 24. High Tech Campus – Eindhoven Ontwerp: Inbo en JHK samenwerkende architecten v.o.f Projectteam: Douwe BoonstraRob Langeslag, Bert van Breugel, Willem Stommel Tom Kretschmann, Emiel Hengst, Marc Smolders, Roland Schraverus 46 inspiratieboekduurzaamheid Foto: Jeroen Musch   inspiratie boek duurzaamheid 47
  • 25. Instrumenten GPR Gebouw® GPR Gebouw is inzetbaar voor 3 functies: beleid, ontwerpkeuzen en voor het bepalen van het resultaat van daadwerkelijk gerealiseerde GPR Gebouw® is een programma dat ontwerpgegevens omzet naar gebouwen. gegevens over prestaties op het gebied duurzaamheid. Het is een Voor softwareprogramma dat helpt bij het maken van duurzaamheidskeuzes stedenbouw voor nieuwbouw en renovatie van woningen, kantoren en scholen. is een Thema’s die aan de orde komen zijn energie, milieu, gezondheid, speciale gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. De prestaties worden uitgedrukt GPR in in een rapportcijfer. Wanneer er gebouwd wordt volgens het Bouwbesluit ontwikkeling, levert dit een zes op. Door aanpassingen door te voeren binnen de GPR genoemde thema’s levert dit een hogere GPR-waarde op en wordt het Stedenbouw. gebouw dus duurzamer. Omdat GPR Gebouw® ook aspecten als sociale Deze heeft veiligheid, belevingswaarde en toegankelijkheid meeneemt, geeft het dezelfde kern- een integraal beeld van duurzaamheid weer. GPR Gebouw® kan worden kwaliteiten ingezet door als GPR ontwikkelaars, Gebouw® en gemeenten, geeft vergelijkbare resultaten op stedenbouwkundig relevante thema’s. corporaties, Met dit instrument wordt het mogelijk om de duurzaamheidsambities op particuliere de niveaus van stedenbouw en bouwplan te structureren. In 2010 wordt opdracht- het prototype getest in diverse pilots. gevers, architecten en www.gprgebouw.nl - www.gprstedenbouw.nl adviseurs. W/E adviseurs - Rogier Wolf - 013-5835311 - wolf@w-e.nl 48 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 49
  • 26. Het Groene Balkon – IJsselstein Korting grondprijs – Eindhoven Het nieuwbouwproject in IJsselstein lijkt op het eerste gezicht een De gemeente Eindhoven wil duurzame bouwprojecten stimuleren doorsnee nieuwbouwwijk zoals er zoveel zijn in Nederland. Ruime en geeft daarom een korting op de grondprijs. Voorwaarde hierbij is twee-onder-één kap woningen en (half)vrijstaande woningen in de jaren dat nieuwbouwprojecten minimaal een 7,5 dertig stijl. Echter, op het gebied van duurzaamheid springt de wijk moeten scoren op de GPR-schaal. Het gaat eruit. dan onder meer om gebruik van materialen Woningen en energiezuinigheid. Bestaande panden uit de wijk die duurzaam worden verbouwd, kunnen hebben een in aanmerking komen voor uitstel van score op GPR betaling van de legeskosten. De eis is dat de gebouw® van duurzaamheidsscore van het pand door de 8.36: dit is verbouwing met 2 GPR-punten omhoog gaat. ruim boven Met deze kortingen hoopt de gemeente ook de lokale woningbouw te de normen stimuleren. van het Bouwbesluit die leiden tot een score van 6. www.w-e.nl Deze hogere score is onder andere bereikt door het toepassen van Publicatie zonnepanelen en goede isolatie. Handreikingen voor duurzaam bouwen aan gemeenten www.naw.nl/content/duurzaam-ontwikkelen 50 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 51
  • 27. Greencalc+ In Zutphen is met Greencalc+ een nieuwe woonwijk geoptimaliseerd Greencalc+ is een hulpmiddel om gebouwen en wijken te beoordelen op het gebied van duurzaamheid. Via een driestappenplan is de wijk en te vergelijken op het gebied van duurzaamheid door middel van de milieuvriendelijker gemaakt. Allereerst is het materiaal en watergebruik milieu-index. De milieu-index geeft de prestatie aan van het gebouw of geoptimaliseerd. Daarna zijn de gebouw gebonden installaties de wijk ten opzichte van een referentie uit het jaar 1900 (milieu-index aangepakt, zoals het warmtepompsysteem. De laatste stap was het 100), dit gebeurt op de onderdelen: materiaalgebruik, energiegebruik plaatsen van gemiddeld 10m2 aan PV-cellen per huishouden. en drinkwatergebruik. Op wijkniveau wordt ook mobiliteit meegenomen in de beoordeling. Om maximaal gebruik te maken van de zon is de opzet van de wijk aangepast. Hierdoor is een groot gedeelte van de wijk geschikt gemaakt voor het plaatsen van zonnepanelen. Varianten Kwh M3 gas Co2 (kg/jr) Milieu-Index Eerste Ontwerp 135.071 104.313 335.010 149 + Materiaal- en waterbesparing 135.071 104.313 335.010 165 + Warmte- pompsysteem 313.359 12.817 116.265 310 ‘groen’ + Zonoriëntatie en 10m2 PV 209.481 12.817 32.620 513 www.greencalc.com 52 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 53
  • 28. Duurzaamheids Profiel van een Locatie (DPL) wijk monitoren in de tijd. In een profiel kan de gerealiseerde score, de te verwachten score en de gewenste score (ambitie) worden weergegeven. DPL is een computerprogramma dat de duurzaamheid van een wijk Hiermee wordt duidelijk inzichtelijk gemaakt hoe de locatie scoort op meet en vergelijkt met een referentiewijk. Het is toepasbaar op zowel het gebied van duurzaamheid. bestaande wijken als nieuwbouwplannen en is ontwikkeld voor IVAM, www.ivam.nl - L. van der Noort - 020 525 5912 een adviesbureau gelieerd aan de Universiteit van Amsterdam. In Enschede is dit progamma toegepast op het project Spoorzone. Aan de hand van 24 deelaspecten van de elementen People, Profit en Planet toetst DPL het duurzaamheidsgehalte van de wijk. Het programma kan ingezet worden tijdens diverse fases van een project. Zo kan het van dienst zijn bij het opstellen van de ambities, kan het een vergelijking maken tussen verschillende planscenario’s maar kan het ook de kwaliteit van een 54 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 55
  • 29. Duurzaamheidskompas civiele projecten Doordat het kompas een onderscheid maakt tussen de verschillende fasen van het project is de doorwerking van een bepaalde keuze te Om duurzaamheid ook in projecten van de Grond-, Weg- en zien. Ook kan het kompas ingezet worden om een vergelijking te maken Waterbouw-sector te integreren, heeft adviesbureau Tauw in tussen verschillende alternatieven. samenwerking met TNO en de Hogeschool Arnhem Nijmegen een duurzaamheidskompas ontwikkeld. Dit kompas geeft een overzicht van de verschillende onderdelen van het project en geeft per onderdeel het ‘duurzaamheidsgehalte’ weer. Het kompas is verdeeld in drie fasen: ontwerp, realisatie en beheer & onderhoud. Per fase toetst het kompas de gewenste onderdelen op een aantal duurzaamheidscriteria waaronder materiaal, logistiek, omgeving, management en veiligheid. De invulling en waardering van de onderdelen gebeurt in samenspraak met de projectgroep en op basis van een vergelijking met de standaardaanpak. Het resultaat wordt gevisualiseerd in het kompas, waarbij groen voor een duurzame keuze staat en rood voor een minder duurzame keuze. 56 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 57
  • 30. Fietspad Pitteloseweg – Assen De gemeente Assen heeft met behulp van het Duurzaamheids Kompas ontwerpkeuzes gemaakt voor het fietspad Pitteloseweg. Het kompas bracht voor alle fases van het project de effecten van de ontwerpkeuzes in kaart. Een duurzame keuze in de ontwerpfase kan in de beheer- en onderhoudsfase namelijk een slechte keuze blijken te zijn. Deze relaties zijn inzichtelijk gemaakt met het Kompas. Met behulp van een brainstormsessie heeft de opdrachtgever zijn visie op duurzaamheid in kunnen passen in het kompas. Dit leidde tot Tauw een evenwichtige afweging voor duurzame ontwerpkeuzes binnen het J.H.M. Fischer - 0570 - 699149 project. www.tauw.nl/duurzaamheidskompas 58 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 59
  • 31. Thema Cradle 2 Cradle Het Cradle 2 Cradle-concept (C2C) betekent letterlijk van wieg tot wieg. De centrale gedachte van dit concept is dat alle gebruikte materialen na inzet in het ene product, nuttig ingezet worden in een ander product, zonder haar waarde te verliezen. Het gaat om het sluiten van kringlopen, zowel van afvalstoffen als van materialen. In de C2C- toepassing wordt er materiaal voor het product gekozen dat vanaf het begin de gewenste vernieuwbare eigenschappen heeft. Bij einde van de levensduur is dit materiaal ‘voedsel’ voor een nieuw product, zonder verlies van kwaliteit, of is het biologisch afbreekbaar en dus voedsel voor de natuur. Het concept is ontwikkeld door de ontwerper William McDonough en de chemicus Michael Braungart. Hun ideeën zijn gepubliceerd in het boek ‘Cradle to Cradle: Remaking the way we make things’. Ook in de gebouwde omgeving kan C2C ingezet worden. Te denken valt aan herbruikbare materialen die hun waarde niet verliezen, ontmantelbare en flexibel inzetbare gebouwen en gebouwen die water en lucht zuiveren. 60 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 61
  • 32. 62 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 63
  • 33. Greenport Venlo Ten noordwesten van Venlo wordt een agro-logistiek cluster ontwikkeld, het Klavertje 4. Naast een belangrijke economische functie heeft het project ook een uitdagende ambitie op het gebied van duurzaamheid. Cradle to cradle is de leidraad waarlangs de gebiedsontwikkeling vorm krijgt. Op termijn moet de Greenport zelfvoorzienend worden op het gebied van energie, maar ook op het gebied van water. Zo komt er geen waterleiding het gebied in en gaat er geen riolering het gebied uit. Het regenwater van de daken wordt opgevangen en geïnfiltreerd. Middels een grondpassage en een living machine wordt het water weer geschikt gemaakt voor hergebruik. Uiteindelijk moet het gebied in 2020 een neutrale waterbalans hebben. 64 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 65
  • 34. Park 20/20 – Haarlemmermeer Nabij Schiphol wordt een fullservice kantorenpark gerealiseerd: Park 20/20. Het kantorenpark gaat naast meer dan 90.000m² kantoren ook andere voorzieningen bevatten zoals een hotel, diverse winkels, een kinderdagverblijf en een fitnesscentrum. Het park is gericht op een betere integratie tussen werk- en privéleven. Daarnaast is één van de uitgangspunten voor de ontwikkeling van dit park is het C2C-principe. Dit leidt tot toepassing van groene daken, flexibele bouw, slimme oriëntatie op de zon, grote atria en een installatie die niet alleen afvalwater zuivert, maar er ook methaan uit wint dat als energiebron wordt gebruikt. www.park2020.com 66 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 67
  • 35. Park 20/20 – Haarlemmermeer 68 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 69
  • 36. Overig Waterpleinen – Rotterdam Rotterdam heeft relatief weinig ruimte in de stad waar regenwater aan de oppervlakte kan worden opgevangen en vastgehouden. Via een ondergronds rioolstelsel wordt het regenwater afgevoerd. Door piekbuien raakt het rioolstelsel overbelast en kan het regenwater niet snel genoeg worden afgevoerd en is wateroverlast het gevolg. Om dit probleem te ondervangen zijn de waterpleinen bedacht. Een waterplein is een speelplek en waterberging ineen. Het is een openbaar plein, zo ingericht dat deze gecontroleerd kan overstromen en afvloeien. Het plein kan het water van stortbuien verzamelen en vasthouden om het op een later tijdstip af te voeren. Naar verwachting zal het plein ongeveer 95% van de tijd droog zijn en in gebruik zijn als ‘normale’ openbare ruimte. Water van normale regenbuien wordt op traditionele wijze afgevoerd en zal niet naar het waterplein worden geleid. Tijdens de periode dat het plein droog staat kan het dienst doen als speel- en sportplaats. Tijdens een stortbui in de zomermaanden kan het waterplein ook dienen als speelplaats voor de kinderen. www.rotterdamclimateinitiative.nl - 010 205 3766 70 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 71
  • 37. Vensterschool Gravenburg – Groningen De school is als het ware meegebouwd in het groeitempo van de wijk. Dit was mogelijk omdat het gebouw ‘op poten’ staat en de entree In de nieuwbouwwijk Gravenburg is een Vensterschool gerealiseerd bereikbaar is via een kunstmatige heuvel. De beneden verdieping is waarin twee basisscholen en één kinderdagverblijf zijn gehuisvest. Het pas gerealiseerd toen de woonwijk verder was uitgebreid en de school schoolgebouw heeft een EPC van 0,94, dit is beduidend minder dan de behoefte had aan meer ruimte. wettelijk voorgeschreven EPC norm van 1,4 voor utiliteitsbouw. Er zijn 36 bronnen geslagen en door middel van warmtepompen wordt het grondwater gebruikt voor vloerverwarming en plafondkoeling middels een betonkernactivering. Vensterschool Gravenburg – Groningen 72 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 73
  • 38. Bedrijventerrein De Trompet – Heemskerk het terrein geen gasaansluiting, maar worden de panden door warmtepompen voorzien van energie en zijn ze met zonnepanelen en In de gemeente Heemskerk is één van de eerste duurzame warmteterugwinsystemen uitgerust. Tot slot krijgt elk bedrijf dat zich bedrijventerreinen gerealiseerd. Het terrein is ruim 18 hectare groot en er is plaats voor circa 100 bedrijven. Op het gebied van energie is de doelstelling om een CO2 reductie van 40% te realiseren ten opzichte van een traditionele energievoorziening. Dit moet tot stand komen door middel van bouwkundige maatregelen (15%) en door vestigt op de Trompet een milieuscan aangeboden, dit om eventuele een verbeterde milieuproblemen al in een vroeg stadium te voorkomen. energievoorziening (25%). Daarom is gekozen voor de bouw van bedrijfs- Gemeente Heemskerk - Dhr. Nelissen - 0251-256777 - www.detrompet.com verzamenpanden, voorzien van goede isolatie en een oriëntatie op het zuiden. Met de projectontwikkelaar zijn afspraken gemaakt over de toepassing van duurzame materialen. Ook heeft 74 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 75
  • 39. Colofon Opdrachtgever: Gemeente Enschede Cluster Bouwen & Milieu Samenstelling: Josien van den Berg Trainee Netwerkstad Twente Ontwerp: inspiratieboekduurzaamheid Zielinski Visuals Rudolf Zielinski Print: Het printwerk is tot stand gekomen met behulp van Ecofont®. Gaten in de letters besparen 20% inkt. Meer info over deze speciale font staat onder www.ecofont.nl 76 inspiratieboekduurzaamheid inspiratieboekduurzaamheid 77