Cam bien va ung dung

1. 58
CAÛM BIEÁN VAØ ÖÙNG DUÏNG.
Trong caùc heä thoáng ñieàu khieån töï ñoäng, caûm bieán ñoùng vai troø heát söùc quan troïng vì
noù laø thieát bò cung caáp thoâng tin cuûa quaù trình ñieàu khieån cho boä ñieàu khieån ñeå boä ñieàu khieån
ñöa ra nhöõng quyeát ñònh phuø hôïp nhaèm naâng cao chaát löôïng cuûa quaù trình ñieàu khieån. Coù theå
so saùnh caùc caûm bieán trong heä thoáng ñieàu khieån töï ñoäng nhö laø caùc giaùc quan cuûa con ngöôøi.
Noäi dung cuûa chöông naøy seõ trình baøy moät soá loaïi caûm bieán thoâng duïng trong coâng nghieäp
vaø caùc öùng duïng cuûa noù.
I. CAÙC ÑÒNH NGHÓA VAØ ÑAËC TRÖNG CHUNG:
I.1 Ñònh Nghóa Caûm Bieán:
Caùc heä thoáng ñieàu khieån töï ñoäng trong coâng nghieäp coù voâ soá caùc ñaïi löôïng vaät lyù caàn
ño nhö: nhieät ñoä, aùp suaát, dòch chuyeån, löu löôïng, troïng löôïng … caàn ño. Caùc ñaïi löôïng vaät lyù
naøy khoâng coù tính chaát ñieän, trong khi ñoù caùc boä ñieàu khieån vaø caùc cô caáu chæ thò laïi laøm vieäc
vôùi tín hieäu ñieän vì theá phaûi coù thieát bò ñeå chuyeån ñoåi caùc ñaïi löôïng vaät lyù khoâng coù tính chaát
ñieän thaønh ñaïi löôïng ñieän töông öùng mang ñaày ñuû caùc tính chaát cuûa ñaïi löôïng vaät lyù caàn ño.
Thieát bò chuyeån ñoåi ñoù laø caûm bieán.
a. Caûm bieán:
Caûm bieán laø thieát bò chòu taùc ñoäng cuûa caùc ñaïi löôïng vaät lyù khoâng coù tính chaát ñieän m
vaø cho ra moät ñaïi löôïng vaät lyù coù tính chaát ñieän x nhö: ñieän trôû, ñieän tích, ñieän aùp, doøng ñieän
töông öùng vôùi m.
Quan heä giöõa s vaø m x = f(m) ñöôïc goïi laø phöông trình chuyeån ñoåi cuûa caûm bieán, haøm f()
phuï thuoäc vaøo caáu taïo, vaät lieäu laøm caûm bieán … Ñeå cheá taïo caûm bieán, ngöôøi ta söû duïng caùc
hieäu öùng vaät lyù.
b. Caûm bieán tích cöïc:
Caûm bieán tích cöïc hoaït ñoäng nhö moät nguoàn aùp hoaëc nguoàn doøng ñöôïc bieåu dieãn baèng
moät maïng hai cöûa coù nguoàn.
c. Caûm bieán thuï ñoäng:
Caûm bieán thuï ñoäng ñöôïc moâ taû nhö moät maïng hai cöûa khoâng nguoàn, coù trôû khaùng phuï
thuoäc vaøo caùc kích thích.
I.2 Caùc Hieäu ÖÙng Vaät Lyù:
a. hieäu öùng hoaû ñieän:
Moät soá tinh theå goïi laø tinh theå hoaû ñieän (thí duï nhö tinh theå sulfate triglycine), coù tính
phaân cöïc ñieän töï phaùt phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä. Treân caùc beà maët ñoái dieän cuûa chuùng toàn taïi
nhöõng ñieän tích traùi daáu coù ñoä lôùi tyû leä thuaän vôùi ñoä phaân cöïc ñieän. Hieäu öùng hoûa ñieän ñöôïc
söû duïng ñeå cheá taïo caûm bieán ño thoâng löôïng buùc xaï cuûa aùnh saùng. Khi tinh theå hoaû ñieän haáp
thuï aùnh saùng, nhieät ñoä cuûa noù taêng leân laøm thay ñoåi phaân cöïc ñieän. Söï thay ñoäi phaân cöïc naøy
coù theå xaùc ñònh ñöôïc baèng caùch ño söï bieán thieân ñieän aùp treân hai cöïc cuûa tuï ñieän.
Caûm bieán
Ñaïi löôïng
ñieän x
Ñaïi löôïng
caàn ño m

2. 59
b. Hieäu öùng aùp ñieän:
Khi taùc ñoäng moät löïc cô hoïc leân moät vaät laøm baèng chaát aùp ñieän (Ví duï nhö Thaïch
anh), seõ laøm cho vaät ñoù bò bieán daïng vaø laøm xuaát hieän treân hai maët ñoái dieän cuûa vaät ñoù moät
löôïng ñieän tích baèng nhau nhöng traùi daáu. Hieäu öùng naøy ñöôïc duøng ñeå cheá taïo caùc caûm bieán
ño löïc, ño aùp suaát, gia toác … thoâng qua vieäc ño ñieän tích treân 2 cöïc cuûa tuï ñieän.
Hieäu öùng naøy do nhaø vaät lyù hoïc ngöôøi phaùp laø Pierre Curie phaùt hieän vaøo naêm 1880.
c. Hieäu öùng caûm öùng ñieän töø:
Khi moät thanh daãn chuyeån ñoäng trong töø tröôøng seõ xuaát hieän moät söùc ñieän ñoäng tyû leä
vôùi bieán thieân cuûa töø thoâng nghóa laø tyû leä vôùi toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa thanh daãn. Hieäu öùng
ñieän töø ñöôïc öùng duïng ñeå cheá taïo caûm bieán ño toác ñoä dòch chuyeån cuûa vaät thoâng qua vieäc ño
söùc ñieän ñoäng caûm öùng.
Hieäu öùng naøy do nhaø vaät lyù hoïc ngöôøi Anh laø M.Faraday phaùt hieän vaøo naêm 1831.
d. Hieäu öùng quang ñieän:
Baûn chaát cuûa hieäu öùng quang ñieän laø hieän töôïng giaûi phoùng caùc haït daãn töï do trong
vaät lieäu döôùi taùc duïng cuûa böùc xaï aùnh saùng. Hieäu öùng naøy do Einstein phaùt hieän vaøo naêm
1905 vaø ñöôïc öùng duïng ñeå cheá taïo caùc caûm bieán quang.
e. Hieäu öùng quang ñieän trong chaát baùn daãn:
Khi moät chuyeån tieáp P-N ñöôïc chieáu saùng seõ phaùt sinh ra caùc caëp ñieän töû – loã troáng,
chuùng chuyeån ñoäng döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng cuûa chuyeån tieáp laøm thay ñoåi hieäu ñieän
theá giöõa hai ñaàu chuyeån tieáp. Hieäu öùng naøy cuõng thöôøng ñöôïc duøng ñeå cheá taïo caûm bieán
quang.
V → φ
φ
Hình 1.2 Hieäu öùng hoûa ñieän
V → φ
F
Hình 1.3 Hieäu öùng aùp ñieän
e
B
Hình 1.4 Hieäu öùng ñieän töø
ω

3. 60
f. Hieäu öùng nhieät ñieän:
Khi hai daây daãn coù baûn chaát hoùa hoïc khaùc nhau, ñöôïc haøn kín seõ xuaát hieän moät söùc
ñieän ñoäng tyû leä vôùi nhieät ñoä moái haøn. Hieäu öùng naøy do Seebeck phaùy hieän vaøo naêm 1821 vaø
ñöôïc öùng duïng ñeå cheá taïo caûm bieán nhieät ñoä.
I.2 Caùc thoâng soá ñaëc tröng cuûa caûm bieán:
a. Ñoä nhaïy cuûa caûm bieán:
Ñoä nhaïy cuûa caûm bieán ôû giaù trò m = m0 laø tyû soá giöõa bieán thieân ôû ngoõ ra cöûa caûm bieán
∆x vaø bieán thieân ôû ngoõ vaøo ∆m trong laân caän cuûa m0. Goïi s laø ñoä nhaïy cuûa caûm bieán:
( )1.1lim
0
0
0 mm
mm
mm m
x
m
x
m
x
s
=
→
→ ∂
∂
=
∆
∆
=
∆
∆
=
b. Sai soá cuûa caûm bieán:
Sai soá cuûa caûm bieán laø sai leäch giöõa giaù trò ño ñöôïc baèng caûm bieán vaø giaù trò thöïc cuûa
ñaïi löôïng caàn ño, ñöôïc ñaùnh giaù baèng %. Neáu goïi x laø giaù trò thöïc cuûa ñaïi löôïng caàn ño, ∆x
laø sai leäch giöõa giaù trò ño vaø giaù trò thöïc (goïi laø sai soá tuyeät ñoái), thì sai soá cuûa caûm bieán laø δ
ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
( )2.1100.
x
x∆
=δ
Ví duï: Moät caûm bieán nhieät ñoä coù ñoä nhaïy laø: s = 0,1 [mV/o
C], taïo ra ñieän aùp ôû 100 [0
C] laø
10,5 [mV] thì sai soá cuûa caûm bieán laø:
( )3.1%5100.
10
105,10
=
−
=δ
Sai soá cuûa caûm bieán ñöôïc chia thaønh 2 loaïi: sai soá heä thoáng vaø sai soá ngaãu nhieân.
Sai soá heä thoáng:
Sai soá heä thoáng laø sai soá khoâng phuï thuoäc vaøo soá laàn ño, coù giaù trò khoâng ñoåi hoaëc
thay ñoåi chaâm theo thôøi gian. Caùc nguyeân nhaân gaây ra sai soá heä thoáng:
- Do nguyeân lyù cuûa caûm bieán.
- Do ñaëc tính cuûa boä caûm bieán.
- Do cheá ñoä vaø ñieàu kieän söû duïng caûm bieán.
- Do xöû lyù keát quaû ño.
Sai soá ngaãu nhieân:
Sai soá ngaãu nhieân laø sai soá xuaát hieän coù ñoä lôùn vaø chieàu khoâng xaùc ñònh. Nguyeân
nhaân gaây sai soá ngaãu nhieân:
- Do söï thay ñoåi ñaëc tính cuûa thieát bò.
- Do tín hieäu nhieãu ngaãu nhieân.
- Do aûnh höôûng bôûi caùc thoâng soá moâi tröôøng nhö: töø tröôøng, nhieät ñoä, ñoä aûm, ñoä rung …
c. Ñoä tuyeán tính cuûa caûm bieán:
Caûm bieán ñöôïc goïi laø tuyeán tình trong moät daûi ño neáu coù ñoä nhaïy khoâng ñoåi trong ôû
moïi ñieåm trong daûi ño.

4. 61
I.3 Maïch Xöû Lyù Tín Hieäu Caûm Bieán:
Ñaùp öùng ngoõ ra cuûa caûm bieán thöôøng laø khoâng phuø hôïp vôùi caùc cô caáu chæ thò hoaëc caùc
thieát bò ñoïc tín hieäu hoài tieáp trong caùc heä thoáng ñieàu khieån vì vaäy caàn coù moät maïch xöû lyù
(chuyeån ñoåi tín hieäu) cho phuø hôïp vôùi caùc cô caáu naøy. Sô ñoà khoái minh hoïa vieäc keát hôïp
giöõa caûm bieán vaø maïch xöû lyù tín hieäu nhö hình I.5
a. Caùc maïch khueách ñaïi trong ño löôøng:
Do caùc tín hieäu ñieän ôû ngoõ ra cuûa caùc caûm bieán thöôøng raát nhoû, ñeå taêng giaù trò cuûa caùc
tín hieäu naøy ta duøng caùc maïch khueách ñaïi.
- Maïch khueách ñaïi ñaûo:
Ñaàu ra
Ñaàu vaøo
+
-
OP-07
3
2
6
7
1
4
8132
R2
R2
Hình 1.6 Maïch khueách ñaïi ñaûo vôùi bieán trôû chænh offset
( )4.1
1
2
io V
R
R
V −=
Vôùi Vo laø ñieän aùp ôû ñaàu ra, Vi laø ñieän aùp ôû ñaàu vaøo.
- Maïch khueách ñaïi khoâng ñaûo:
Ñaàu ra
Ñaàu vaøo
+
-
OP-07
3
2
6
7
1
4
813
2
R2
R1
Hình 1.7 Maïch khueách ñaïi khoâng ñaûo vôùi bieán trôû chænh offset
Tôùi cô caáu ño
Hình 1.5 Maïch ño vaø caûm bieán
Ñaïi löôïng ño
Caûm bieán
Maïch xuû lyù
tín hieäu ño

5. 62
( )5.11
1
2
io V
R
R
V 





+=
Vôùi Vo laø ñieän aùp ôû ñaàu ra, Vi laø ñieän aùp ôû ñaàu vaøo.
- Maïch laëp laïi ñieän aùp:
Ñaàu ra
Ñaàu vaøo
+
-
U2
OP07
3
2
6
7
1
4
8
Hình 1.8 Maïch laëp laïi ñieän aùp
Vo = Vi (1.6)
Vôùi Vo laø ñieän aùp ôû ñaàu ra, Vi laø ñieän aùp ôû ñaàu vaøo.
- Maïch khueách ñaïi vi sai:
+
-
U2
OP07
3
2
6
R1
R3
R2
R4
V1
V2
Vo
Hình 1.9 Maïch khueách ñaïi vi sai
Choïn R1 = R3, R2 = R4 thì: ( ) ( )7.121
1
2
VV
R
R
Vo −−=
- Maïch khueách ñaïi duïng cuï:
Hình 1.10 Maïch khueách ñaïi duïng cuï
R
R3
+
-
OP07
3
2
6
+
-
OP07
3
2
6
+
-
OP07
3
2
6
Ra
R
R2
R2
R3
Vo
V2
V1

6. 63
( ) ( )8.1
2
1 21
2
3
VV
R
R
Ra
R
Vo −





+=
b. Maïch caàu Wheatstone:
Maïch caàu Wheastone duøng ñeå chuyeån ñoåi söï thay ñoåi cuûa ñieän trôû thaønh söï thay ñoåi
cuûa ñieän aùp treân ñöôøng cheùo cuûa caàu.
Vcc
Ro
Ro
Ro
Rx
V+
V-
Hình 1.11 Maïch caàu wheastone
Trong sô ñoà treân Rx = Ro + ∆R, ∆U = V+ - V- ta coù:
( )
( )9.1
222
1
2
cc
o
cc
o
o
V
RR
R
V
RR
RR
U
∆+
∆
=





−
∆+
∆+
=∆
Neáu ∆R << Ro thì bieåu thöùc treân coù theå vieát laïi nhö sau:
( )10.1
4
cc
o
V
R
R
U
∆
=∆
II. CAÛM BIEÁN VAØ ÖÙNG DUÏNG:
II.1 Caûm Bieán Quang:
a. Teá baøo quang daãn:
Teá baøo quang daãn laø moät loaïi caûm bieán quang duïa treân hieän töôïng quang daãn do keát
quûa cuûa hieäu öùng quang ñieän beân trong. Ñoù laø hieän töôïng giaûi phoùng caùc haït taûi ñieän trong
vaät lieäu baùn daãn döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng.
Hình 1.12 Teá baøo quang daãn

7. 64
- Caùc vaät lieäu duøng ñeå cheá taïo teá baøo quang daãn:
Teá baøo quang daãn thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng caùc baùn daãn ña tinh theå ñoàng nhaát hoaëc
ñôn tinh theå, baùn daãn rieâng hoaëc pha taïp.
+ Ña tinh theå: CdS, CdSe, CdTe, PbS, PbSe, PbTe.
+ Ñôn tinh theå: Ge, Si tinh khieát hoaëc pha taïp Au, Cu, Sb, In, SbIn, AsIn, CdHgTe.
- Caùc tính chaát cô baûn cuûa teá baøo quang daãn:
+ Ñieän trôû vuøng toái Rco phuï thuoäc vaøo hình daïng, kích thuôùc, nhieät ñoä vaø baûn chaát lyù hoaù
cuûa vaät lieäu
Caùc chaát PbS, CdS, CdSe coù ñieän trôû vuøng toái raát cao ( töø 104
tôùi 105
Ω ôû 25 o
C), trong
khi ñoù SbIn, AbSs, CdHgTe coù ñieän trôû vuøng toái töông ñoái nhoû (töø 10 tôùi 103
Ω ôû 25 o
C).
Khi ñöôïc chieáu saùng, ñieän trôû cöûa teá baøo quang daãn giaûm xuoáng raát nhanh, quan heä
giöõ ñieän trôû cuûa teá baøo quang daãn vaø ñoä roïi saùng:
( )1.2. γ−
Φ= aRc
Trong ñoù a laø haèng soá phuï thuoäc vaøo vaät lieäu, 0,5 < γ < 1
Hình 2.1 bieåu dieãn quan heä giöõa ñieän trôû cuûa teá baøo quang daãn vaø ñoä roïi saùng.
Hình 2.1 Quan heä giöõa ñoä roïi vaø ñieän trôû cuûa teá baøo quang daãn.
Kyù heäu cuûa teá baøo quang daãn treân sô ñoà maïch:
Hình 2.2 Kyù hieäu cuûa teá baøo quang daãn.
+ Ñoä nhaïy cuûa teá baøo quang daãn: Neáu ñaët leân 2 ñaàu teá baøo quang daãn moät ñieän aùp V, thì seõ
coù moät doøng ñieän I chaûy qua teá baøo quang daãn:
( )2.2γ
Φ==
a
V
R
V
I
c
Ñoä roïi saùng (Lux)
Ñieän trôû (Ω)
107
106
105
104
103
102
108
0,01 0,1 1 10 1001000

8. 65
Ñoä nhaïy cuûa teá baøo quang daãn: ( )3.21−
Φ=
Φ
= γγ
a
V
d
dI
s
- ÖÙng duïng cuûa teá baøo quang daãn:
Teá baøo quang daãn thöôøng ñöôïc duøng ñeå ño thoâng löôïng aùnh saùng, keát hôïp vôùi nguoàn
saùng ñeå doø vaïch daãn döôøng cho caùc mobile robot, ñoïc maõ vaïch, phaùt hieän ñaàu baêng traéng,
ñieàu khieån ñoùng ngaét Relay theo aùnh saùng …
Sô ñoà duøng teá baøo quang daãn:
VCC
Q1
13
2
K2
RELAY SPDT
3
5
4
1
2
Hình 2.3 Sô ñoà ñieàu khieån ñoùng ngaét Relay theo aùnh saùng.
VCC
Tôùi VÑK hoaëc PLC
13
2 Q1
R3
Hình 2.4 Sô ñoà duøng teá baøo quang daãn ñeå doø vaïch daãn ñöôøng, ñoïc maõ vaïch.
b. Photo Diode:
- Caáu taïo cuûa Photo Diode:
Photo diode laø moät tieáp giaùp p-n ñöôïc taïo bôûi caùc vaät lieäu nhö: Ge, Si (Cho vuøng aùnh
saùng troâng thaáy vaø gaàn hoàng ngoaïi), GaAs, InAs, CdHgTe, InSb cho vuøng aùnh saùng hoàng
ngoaïi.
Hình 2.5 Caáu taïo cuûa photo diode
- Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa photo diode:
Khi chieáu saùng leân beà maët cuûa photo diode baèng böùc xaï coù böôùc soùng nhoû hôn böôùc
soùng ngöôõng λ < λn seõ xuaát hieän theâm caùc caëp ñieän töû – loã troáng. Ñeå caùc haït naøy coù theå
tham gia vaøo ñoä daãn vaø laøm taêng doøng ñieän I ta caàn phaûi ngaên quaù trình taùi hôïp cuûa chuùng
Vuøng ngheøo
p
n
Chuyeån tieáp
E

9. 66
nghóa laø phaûi nhanh choùng taùch caëp ñieän töû – loã troáng döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng. Quaù
trình naøy chæ xaûy ra trong vuøng ngheøo vaø laøm taêng doøng ñieän ngöôïc.
- Caùc cheá ñoä laøm vieäc cuûa photo Diode:
+ Cheá ñoä quang daãn:
ÔÛ cheá ñoä quang daãn, photo diode ñöôïc phaân cöïc ngöôïc bôûi nguoàn söùc ñieän ñoäng E nhö hình
2.6:
Hình 2.6 Sô ñoà phaân cöïc cho photo diode o cheá ñoä quang daãn.
Doøng ñieän ngöôïi Ir chaûy qua diode:
( )4.2exp1 p
d
or I
kT
qV
II +











−=
Trong ñoù: Io laø doøng ngöôïc khi khoâng ñöôïc chieáu saùng, Ip laø doøng quang ñieän khi aùnh
saùng ñaït tôùi vuøng ngheøo sau khi qua beà daøy X cuûa lôùp baùn daãn.
( )5.2X
op eKI α−
Φ=
K laø haèng soá, Φo laø quang thoâng beân ngoaøi lôùp baùn daãn, α ≈ 105
[cm-1
], Vd laø ñieän aùp
ngöôïc treân photo diode.
Khi Vd coù giaù trò ñuû lôùn thì: Ir = Io + Ip (2.6)
do Io thöôøng raát nhoû neân: Ir = Ip (2.7)
Vieát phöông trình cho maïch ñieän hình 2.6: E = VR - Vd (2.8)
Trong ñoù VR = R*Ir laø ñöôøng thaúng taûi.
Hay ( )9.2
R
V
R
E
I d
r +=
Hình 2.7 Ñaëc tuyeán I-V vôùi thoâng löôïng aùnh saùng khaùc nhau cuûa photo diode
R
E
Ir
0-5-10-15-20-E-30-35
10
20
30
70
50
60
Ir
0 Vd
50 µW
100 µW
150 µW
200 µW
∆

10. 67
+ Cheá ñoä quang theá:
Trong cheá ñoä quang theá khoâng coù ñieän aùp ngoaøi ñaët vaøo Diode, Photo diode laøm vieäc
nhö moät nguoàn doøng. Ñaëc ñieåm cuûa cheá ñoä naøy laø khoâng coù doøng ñieän toái do khoâng coù
nguoàn phaân cöïc ngoaøi neân giaûm ñöôïc aûnh höôûng cuûa nhieãu vaø cho pheùp ño quang thoâng nhoû.
Khi chieáu saùng vaøo photo diode, caùc haït daãn khoâng cô baûn taêng leân laøm cho haøng raøo
ñieän theá cuûa tieáp giaùp thay ñoåi moät löôïng ∆vb khi ñoù ta coù :
( )10.201 =+







−
∆
p
kT
vq
o IeI
b
( )11.21ln 





+=∆
o
p
b
I
I
q
kT
v
Söï thay ñoåi cuûa haøng raøo ñieän theá naøy ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch ño hieäu ñieän theá treân
photo diode ôû traïng thaùi hôû maïch.
Khi chieáu saùng yeáu: Ip << Io, phöông trình (2.11) coù theå vieát laïi:
( )12.2
o
X
o
o
p
b
I
eK
q
kT
I
I
q
kT
v
α−
Φ
==∆
Töø (2.12) ta thaáy ñieän aùp treân diode phuï thuoäc tuyeán tính vaøo thoâng löôïng aùnh saùng
Φ.
Khi chieáu saùng maïnh: Ip >> Io, (2.11) ñöôïc vieát laïi: ( )13.2ln 





=∆
o
p
b
I
I
q
kT
v
Vôùi Ip ñöôïc tính trong coâng thöùc (2.5) thì töø (2.13) ta thaáy ñieän aùp treân photo diode
phuï thuoäc theo thoâng löôïng aùnh saùng theo haøm logarit.
- Ñoä nhaïy cuûa photo diode :
( )14.2X
o
p
Ke
d
dI
s α−
=
Φ
=
- ÖÙng duïng cuûa photo diode:
Photo diode coù theå duøng ñeå do thoâng löôïng aùnh saùng, doø vaïch daãn ñöôøng cho mobile
robot, laøm daàu thu trong caùc boä ñieàu khieån töø xa khoâng daây, ñoïc maõ vaïch …
Sô ñoà duøng photo diode:
Hình 2.7 Sô ñoà maïch ño doøng ngöôïc ôû cheá ñoä quang daãn
E
Vo
+
-
3
2
1
84
R1
R2
R3

11. 68
Vo
+
-
3
2
1
84
R1
R2
Hình 2.8 Sô ñoà maïch ño duøng photo diode ôû cheá ñoä quang theá
c. Photo transistor:
- Caáu taïo cuûa photo transistor vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa transistor quang:
Photo transistor laø transistor silic loaïi NPN maø vuøng Bazô coù theå ñöôïc chieáu saùng. Khi
khoâng coù ñieän aùp ñaët leân Bazô chæ coù ñieän aùp ñaët leân Colector, chuyeån tieáp BC bò phaân cöïc
ngöôïc nhö hình 2.9.
Hình 2.9 Sô ñoà maïch ño duøng transistor quang
Ñieän aùp ñaët vaøo E haàu nhö taäp trung toaøn boä treân chuyeån tieáp B-C, trong khi ñoù söï
cheânh leäch ñieän theá giöõa Emiter vaø Bazô laø khoâng ñaùng keå (VBE ≈ 0,7 [V]). Khi chuyeån tieáp
B-C ñöôïc chieáu saùng, noù hoaït ñoäng nhö moät photo diode ôû cheá ñoä quang daãn vôùi doøng ñieän
ngöôïc
Ir = Io + Ip (2.15)
Trong (2.15) Io laø doøng ñieän ngöôïc khi khoâng ñöôïc chieáu saùng, Ip laø doøng quang ñieän
khi coù quang thoâng Φo chieáu qua beà daøy X cuûa lôùp baùn daãn. Ir ñoùng vai troø nhö doøng Bazô,
noù seõ gaây neân doøng colector Ic:
Ic = (β +1)Ir (2.16)
Trong (2.16) thì β laø heä soá khueách ñaïi doøng khi emiter noái chung.
- Ñoä nhaïy cuûa transistor quang:
( ) ( )17.21 X
o
c
eK
d
dI
s α
β −
+=
Φ
=
- ÖÙng duïng cuûa transistor quang:
Transistor coù theå duøng ñeå do thoâng löôïng aùnh saùng, doø vaïch daãn ñöôøng cho mobile
robot, laøm ñaàu thu trong caùc boä ñieàu khieån töø xa khoâng daây, ñoïc maõ vaïch, cheá taïo caùac caûm
bieán quang trong coâng nghieäp …
E
R
E
Q3
NPN BCE
R
a. Sô ñoà phaân cöïc transistor quang b. Sô ñoà töông ñöông

12. 69
d. Caûm bieán quang trong coâng nghieäp:
- Caáu taïo:
Caûm bieán quang trong coâng nghieäp coù caáu taïo:
Caûm bieán goàm phaàn phaùt vaø phaàn thu:
+ Phaàn phaùt goàm moät Led phaùt hoàng ngoaïi hoaëc Led phaùt Laser coù vai troø nhö moät nguoàn
phaùt saùng ñöôïc ñaët ngay taïi tieâu ñieåm cuûa thaáu kính hoäi tuï phaùt nhaèm muïc ñích taïo ra chuøm
tia saùng heïp ñeå chieáu ñeán phaàn thu.
+ Phaàn thu goàm moät transistor quang ñaët ngay taïi tieâu ñieåm cuûa thaáu kính hoäi tuï thu mhaèm
muïc ñích taäp trung aùnh saùng roïi vaøo trasistor. Transistor quang thu ñöôïc noái vaøo maïch ra ñeå
taïo möùc logic ôû ngoõ ra.
- Moät soá daïng cuûa caûm bieán quang trong coâng nghieäp:
Sau ñaây laø moät soá daïng cuûa caûm bieán quang trong coâng nghieäp cuûa haõng OMRON:
Hình 2.11 Daïng thu phaùt chung khoâng caàn göông phaûn xaï
Ñaàu thu
R
Maïch ra
Led phaùt Transistor
quang thu
Thaáu kính
hoäi tuï
Ñaàu phaùt
Hình 2.10.a Caáu taïo caûm bieán quang daïng thu phaùt rieâng
R
Led phaùt
Transistor
quang thu
Thaáu kính
hoäi tuï
Caûm bieán
thu phaùt
Hình 2.10.b Caáu taïo caûm bieán quang daïng thu phaùt chung
Maïch ra

13. 70
Hình 2.12 Daïng thu phaùt rieâng
Hình 2.13 Daïng thu phaùt chung coù göông phaûn xaï
Hình 2.14 Caûm bieán sôïi quang
- Caáu truùc maïch ra cuûa caûm bieán quang:
1
8
3Maïch caûm
bieán
Taûi
GND
10-
Naâu
Ñen
Xanh
Ñeøn baùo
Hình 2.15 Mach ra kieåu transistor NPN cöc thu ñeå hôû
1
8
3
Maïch caûm
bieán
Taûi
GND
10-30VDC
Naâu
Ñen
Xanh
Ñeøn baùo
Hình 2.16 Maïch ra kieåu transistor PNP cöïc thu ñeå hôû

14. 71
II.2 ÖÙng Duïng Cuûa Caûm Bieán Quang:
Duøng ñeå phaùt hieän söï vaät theå taïi moät vò trí ñònh tröôùc nhö: duøng laøm caûm bieán phaùt
hieän saûn phaåm trong caùc heä thoáng ñeám saûn phaåm vaø ñoùng thuøng saûn phaåm, phaùt hieän coù vaät
caûn ngay cöûa cuûa caùc thang maùy, phaùt hieän chaám ñen ôû ñaàu bao bì trong caùc heä thoáng ñoùng
goùi saûn phaåm, duøng ño toác ñoä ñoäng cô … Döôùi ñaây trình baøy moät soá ví duï öùng duïng cuûa caûm
bieán quang.
Ví duï 1: ÖÙng duïng caûm bieán quang ñeå phaùt hieän ñaàu vaät lieäu trong heä thoáng caét saûn phaåm
theo chieàu daøi
Hình 2.17 Heä thoáng caét saûn phaåm theo chieàu daøi
Ví duï 2: ÖÙng duïng caûm bieán quang ñeå phaùt hieän chaám ñen ôû ñaàu bao bì trong heä thoáng ñoùng
goùi saûn phaåm.
Hình 2.18 Heä thoáng ñoùng goùi bao bì
Ví duï 3: ÖÙng duïng caûm bieán quang ñeå phaùt hieän hoäp söõa baèng giaáy treân baêng taûi trong heä
thoáng saûn xuaát söõa hoäp giaáy (hình 2.19).
Dao caét
Caûm bieán quang
PLC
Caûm bieán quang
Chaám ñen
Dao caét
Rulo keùo phim

15. 72
Ví duï 4: ÖÙng duïng caûm bieán quang ñeå phaùt hieän thöïc phaåm treân baêng taûi trong heä thoáng saûn
xuaát thöïc phaåm (hình 2.20).
Ví duï 5: ÖÙng duïng caûm bieán quang ñeå phaùt hieän chai treân baêng taûi vaø ñeám soá chai trong heä
thoáng saûn xuaát nöôùc uoáng (hình 2.21).
Hình 2.19 Phaùt hieän hoäp söõa.
Hình 2.20 Phaùt hieän thöïc phaåm.
Hình 2.21 Phaùt hieän vaø ñeám chai.
Caûm bieán quang
Hoäp söõa
Baêng taûi
Thaønh baêng taûi
Caûm bieán quang
Baêng taûi
Thöïc phaåm
Caûm bieán quang
Baêng taûi
Göông phaûn xaï

16. 73
III. CAÛM LAÂN CAÄN (Proxmity Sensor) VAØ ÖÙNG DUÏNG:
III.1 Caûm Bieán Laân Caän Daïng Ñieän Caûm:
a. Caáu taïo:
Caûm bieán laân caän daïng ñieän caûm coù caáu taïo goàm 4 boä phaän chính nhö hình 3.1
- Ñaàu phaùt hieän goàm 1 cuoän daây quaán treân loõi saét töø coù nhieäm vuï taïo ra töø tröôøng bieán
thieân trong khoâng gian phía tröôùc. Caáu taïo vaø caùch boá trí cuoän daây vaø loõi saét cuûa ñaàu phaùt
hieän nhö hình 3.2
- Maïch dao ñoäng coù nhieäm vuï taïo dao ñoäng ñieän töø taàn soá radio.
- Maïch phaùt hieän möùc duøng ñeå so saùnh bieân ñoä tín hieäu cuûa maïch dao ñoäng.
- Maïch ngoõ ra duøng ñeå taïo möùc logic cho tín hieäu ngoõ ra cuûa caûm bieán.
b. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa caûm bieán laân caän ñieän caûm:
Khi coù muïc tieâu caàn phaùt hieän (ñoái töôïng) baèng kim loaïi tôùi gaàn caûm bieán (vaøo vuøng
töø tröôøng bieán thieân cuûa caûm bieán), töø tröôøng bieán thieân do maïch dao ñoäng gaây ra taäp trung
ôû loõi saét seõ gaây neân moät doøng ñieän xoaùy treân beà maët cuûa ñoái töôïng. Doøng ñieän xoaùy sinh ra
treân beà maët ñoái töôïng taïo neân moät taûi laøm giaûm bieân ñoä tín hieäu cuûa maïch dao ñoäng. Khi
bieân ñoä cuûa tín hieäu ao ñoäng nhoû hôn moät ngöôõng ñònh tröôùc, maïch phaùt hieän möùc seõ taùc
ñoäng maïch ngoõ ra ñeå ñaët traïng thaùi ngoõ ra leân ON. Khi ñoái töôïng rôøi khoûi vuøng töø tröôøng cuûa
caûm bieán, bieân ñoä tín hieäu ôû maïch dao ñoäng taêng leân, khi tín hieäu ôû maïch dao ñoäng coù bieân
Ñaàu phaùt
hieän
Maïch dao
ñoäng
Maïch phaùt
hieän möùc
Maïch ngoõ raMuïc tieâu
Hình 3.1 Caáu taïo cuûa caûm bieán laân caän ñieän caûm
Hình 3.2 Caáu taïo cuûa ñaàu phaùt hieän
Cuoän daâyVoû boïc Loõi saét töø
Boá trí cuûa ñaàu
phaùt hieän

17. 74
ñoä lôùn hôn ngöôõng, maïch phaùt hieäm möùc seõ taùc ñoäng maïch ngoõ ra taïo traïng thaùi ngoõ ra laø
OFF. Hoaït ñoäng cuûa caûm bieán ñöôïc minh hoaï nhö hình 3.3
c. Moät soá daïng caûm bieán laân caän ñieän caûm trong coâng nghieäp:
Sau ñaây laø moät soá daïng cuûa caûm bieán laân caän ñieän caûm trong coâng nghieäp cuûa haõng
OMRON.
Hình 3.4 Caûm bieán laân caän ñieän caûm daïng troøn
Hình 3.4 Caûm bieán laân caän ñieän caûm daïng vuoâng
III.2 Caûm Bieán Laân Caän Daïng Ñieän Dung:
a. Caáu taïo:
Caûm bieán laân caän daïng ñieän dung coù caáu taïo gaàm 4 phaàn töû nhö caûm bieán laân caän
daïng ñieän caûm nhö hình 3.5:
Ñoái töôïng
Caûm bieán
Tín hieäu
maïch dao
Soùng ra
Maïch ra OFF ON
Möùc taùc ñoäng
Hình 3.3 Hoat ñoäng cuûa caûm bieán

18. 75
Ñaàu phaùt hieän trong caûm bieán laân caän ñieän dung laø moät baûn cöïc cuûa tuï ñieän.
b. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa caûm bieán laân caän ñieän dung:
Khi muïc tieâu caàn phaùt hieän di chuyeån ñeán gaàn ñaàu phaùt hieän cuûa caûm bieán seõ laøm
ñieän dung cuûa tuï ñieän (ñöôïc taïo bôûi moät baûn cöïc laø beà maët cuûa ñaàu thu vaø baûn cöïc coøn laïi
chính laø ñoái töôïng) C bò thay ñoåi. Khi ñieän dung cuûa tuï ñieän bò thay ñoåi thì maïch dao ñoäng seõ
taïo ra tín hieäu dao ñoäng. Khi tín hieäu dao ñoäng coù bieân ñoä lôùn hôn moät ngöôõng ñaët tröôùc
maïch phaùt hieän möùc seõ ñieàu khieån maïch ra ôû traïng thaùi ON. Khi ñoái töôïng ôû xa caûm bieán,
bieân ñoä tín hieäu ôû maïch dao ñoäng seõ nhoû, maïch phat hieän möùc seõ ñieàu khieån maïch ra ôû traïng
thaùi OFF.
c. Moät soá daïng cuûa caûm bieán laân caän ñieän dung:
Döôùi ñaây giôùi thieäu moät soá daïng caûm bieán laân caän ñieän dung:
Hình 3.6 Moät soá daïng caûm bieán laân caän ñieän dung cuûa haõng OMRON
III.3 Caáu Truùc Maïch Ra Cuûa Caûm Bieán Laân Caän:
Ñaàu phaùt
hieän
Maïch dao
ñoäng
Maïch phaùt
hieän möùc
Maïch ngoõ raMuïc tieâu
Hình 3.5 Caáu taïo cuûa caûm bieán laân caän ñieän dung
100
Maïch caûm bieán
Taûi
24 VDC
OUT
0 V
Hình 3.7 Maïch ra daïng NPN cöïc thu ñeå hôû

19. 76
III.4 ÖÙng Duïng Cuûa Caûm Bieán Laân Caän:
- Caûm bieán laân caän ñieän caûm ñöôïc duøng ñeå phaùt hieän söï xuaát hieän cuûa moät vaät theå kim
loaïi taïi moät vò trí xaùc ñònh tröôùc (vò trí ñaët caûm bieán) nhö: Phaùt hieän Cabin thang maùy taïi caùc
taàng, phaùt hieän chai nöôùc ngoït coù naép hay khoâng (Naép cuûa chai nöôùc ngoït laøm baèng kim
loai), xaùc ñònh vò trí hai ñaàu muùt cuûa muõi khoan, phaùt hieän traïng thaùi ñoùng hay môû van, ño
toác ñoä quay cuûa ñoäng cô, phaùt hieän traïng thaùi ñoùng- môû cuûa caùc xi lanh …
- Caûm bieán laân caän ñieän ung ñöôïc duøng ñeå phaùt hieän söï xuaát hieän cuûa moät vaät theå kim loaïi
hoaëc phi kim loaïi taïi moät vò trí xaùc ñònh tröôùc (vò trí ñaët caûm bieán) nhö: Phaùt hieän thuûy tinh,
nhöïa, chaát loûng …
- Döôùi ñaây trình baøy moät soá ví duï öùng duïng caûm bieán laân caän.
Ví duï 1: Duøng caûm bieán laân caän ñieän caûm ño toác ñoä ñoäng cô hình 3.9
Ví duï 2: Duøng caûm bieán ñieän dung ñeå xaùc ñònh möùc cuûa chaát loûng hình 3.10.
Ví duï 3: Duøng caûm bieán ñieän dung ñeå phaùt hieän hoäp söõa khoâng ñaày trong daây chuyeàn saûn
xuaát söûa hoäp hình 3.11.
Hình 3.9 ÖÙng duïng caûm bieán ñieän caûm trong heä thoáng ño toác ñoä ñoäng cô
Taûi
24 VDC
OUT
0 V
Hình 3.8 Maïch ra daïng PNP cöïc thu ñeå hôû
100
Maïch caûm bieán
Ñoäng cô
Caûm bieán

20. 77
Hình 3.10 ÖÙng duïng caûm bieán ñieän dung ñeå phaùt hieän hoäp söõa khoâng ñaày
Hình 3.11 ÖÙng duïng caûm bieán laân caän ñieän dung ñeå phaùt hieän möùc chaát loûng.
IV. CAÛM BIEÁN NHIEÄT ÑOÄ:
IV.1 Caûm Bieán Nhieät Ñieän Trôû:
Caûm bieán nhieät ñieän trôû laø caûm bieán coù ñieän trôû thay ñoåi theo nhieät ñoä. Caûm bieán
nhieät ñieän trôû coù 2 loaïi:
- Caûm bieán nhieät ñieän trôû kim loaïi.
- Thermistor.
Caûm bieán
Xy lanh
PLC
Hoà chöùa
Van xaû
Bôm
Caûm bieán
Caûm bieán
OÁâng nhöïa

21. 78
a. Caûm bieán nhieät ñieän trôû kim loaïi:
a.1 Caáu taïo cuûa caûm bieán nhieät ñieän trôû kim loaïi:
Caûm bieán nhieät ñieän trôû kim loaïi goàm moät daây daãn baèng kim loaïi nhö: Platin, Niken,
Ñoàng quaán treân moät loõi caùch ñieän nhö hình 4.1.
a.2 Hoaït ñoäng vaø phöông trình chuyeån ñoåi cuûa caûm bieán nhieät ñieän trôû kim loaïi:
Khi nhieät ñoä cuûa caûm bieán thay ñoåi, ñieän trôû cuûa caûm bieán thay ñoåi theo phöông trình
(4.1):
)1.4()1()( 32
0 CTBTATRTR +++=
Trong ñoù T ño baèng o
C, R(T) laø ñieän trôû cuûa caûm bieán ôû nhieät ñoä T, R0 laø ñieän trôû cuûa
caûm bieán ôû 0 o
C, A, B, C laø caùc haèng soá vaø ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch ño ñieän trôû cuûa caûm
bieán taïi caùc nhieät ñoä ñaõ bieát tröôùc. ÔÛ nhieät ñoä thaáp, phöông trình chuyeån ñoåi cuûa caûm bieán laø
tuyeán tính (4.2)
)2.4()1()( 0 TRTR α+=
Vôùi α laø heä soá nhieät cuûa ñieän trôû, tuyø thuoäc vaøo kim loaïi nhö ôû baûng sau:
Kim loaïi Platin Ñoàng Niken
α (/o
C) 3,9.10-3
4,3.10-3
5,4.10-3
Do tính chaát cuûa caùc kim loaïi duøng cheá taïo caûm bieán coù tính chaát lyù hoaù khaùc nhau
neân taàm ño cuûa caùc caûm bieán suû duïng caùc kim loaïi khaùc nhau cuõng khaùc nhau.
Caûm bieán Platin Ñoàng Niken
Taàm ño
(o
C)
-200 - 1000 < 100 < 300
Do baïch kim coù ñoä beàn vaät lyù cao vaø khoâng bò oxy hoaù neân caûm bieán nhieät ñieän trôû
baïch kim laø thoâng dung nhaát. Caùc caûm bieán nhieät ñieän trôû duøng baïch kim thöôøng ñöôïc cheát
taïo coù ñieän trôû Ro laø 100; 200; 500; 1000 [Ω]. Caûm bieán nhieät ñieän trôû kim loaïi nhö hình 4.2.
Voû caûm bieán
Daây kim loaïi
Söù caùch ñieän
Boät caùch ñieän vaø ñònh hình
Hình 4.1 : Caáu taïo cuûa caûm bieán nhieät ñieän trôû kim loaïi trong coâng nghieäp

22. 79
Hình 4.2 Caûm bieán nhieät ñieän trôû kim loaïi.
a.3 Maïch ño söû duïng caûm bieán nhieät ñieän trôû kim loaïi:
Ñeå chuyeån söï thay ñoåi ñieän trôû cuûa caûm bieán theo nhieät ñoä thaønh söï thay ñoåi ñieän aùp, ta keát
noái caûm bieán vôùi maïch ño nhö hình 4.3.
VCC
Vo
R
R
R
Rx
+
- OP-07
3
2
6
7
1
4
8
R1
R3
R2
R4
Hình 4.3: Maïch ño duøng caûm bieán nhieät ñieän trôû.
Goïi Rx = R+∆R laø ñieän trôû cuûa caûm bieán. Vôùi R laø ñieän trôû cuûa caûm bieán ôû 0 [o
C],
choïn R1 = R3, R2 = R4 thì ñieän aùp ngoõ ra cuûa maïch ño laø:
)3.4(
2)22
1
2 1
2
1
2 Vcc
RR
R
R
R
Vcc
RR
RR
R
R
Vo 





∆+
∆
−=





−
∆+
∆+
−=
b. Thermistor:
b.1 Caáu taïo cuûa Thermistor:
Thermistor ñöôïc cheá taïo töø caùc hoãn hôïp oxyt baùn daãn ña tinh theå nhö: MgO, MgAl2O4,
Mn2O3, Fe3O4, Co2O3, NiO, ZnTiO4 döôùi daïng boät vaø ñöôïc troän vôùi nhau theo moät tyû leä nhaát
ñònh. Sau khi troän vôùi nhau, ngöôøi ta neùn ñònh daïng hoãn hôïp thaønh phieán vaø nung ôû nhieät ñoä
1000 o
C. Treân beà maët cuûa phieán sau khi nung, ngöôøi ta haøn caùc daây noái vaø phuû leân maët phieán
moät lôùp kim loaïi.
Hình 4.4: Thermistor
b.2 Phöông trình chuyeån ñoåi cuûa Thermistor:
Khi nhieät ñoä cuûa Thermistor thay ñoåi thì ñieän trôû cuûa noù thay ñoåi theo phöông trình:
)4.4()( 0
11
0








−
=
TT
eRTR
β
Phieán baùn daãn Daây noái
Maøng kim loaïi

23. 80
R(T) vaø R0 laø ñieän trôû ôû nhieät ñoä T vaø T0, T ñöôïc ño theo thang o
K. β laø haèng soá coù
giaù trò töø 3000 ñeán 5000 tuyø thuoäc vaøo caùch cheá taïo.
Thermistor hoaït ñoäng trong khoaûng nhieät ñoä töø 50 ñeán 150 o
C. Tuy nhieân do tính phi
tuyeán cuûa noù neân ngöôøi ta khoâng duøng ñeå ño nhieät ñoä maø thöôøng duøng trong caùc maïch caûnh
baùo quaù nhieät ñoä hay maïch buø nhieät.
VCC
VCC
Tín hieäu caûnh baùo
Q1
Rx
R1 R2
+
-
LM339
7
6
1
312
R3
13
2
Hình 4.5: Maïch caûnh baùo nhieät ñoä duøng thermistor
c. Caûm bieán nhieät ñoä baùn daãn:
c.1 Caáu taïo cuûa caûm bieán nhieät ñoä baùn daãn:
Caûm bieán nhieät ñoä baùn daãn ñöôïc cheá taïo goàm caùc tieáp giaùp P-N, keát hôïp vôùi maïch ño
roài tích
hôïp thaønh caùc vi maïch. Baûng sau giôùi thieäu moät soá vi maïch ño nhieät ñoä thoâng duïng cuûa haõng
National Semiconductor.
Teân vi maïch Taàm ño Ñoä chính xaùc Ñoä nhaïy
LM 34 -50 -> 300 o
F ± 3 o
F 10 mV/o
F
LM 35A -55 -> 150 o
C ± 1 o
C 10 mV/o
C
LM 45B -20 -> 150 o
C ± 2 o
C 10 mV/o
C
LM 135A -55 -> 150 o
C ± 1,3 o
C 10 mV/o
K
LM 335A -40 -> 150 o
C ± 2 o
C 10 mV/o
K
Hình 4.6: Hình daïng, sô ñoà chaân cuûa vi maïch LM 335

24. 81
c.2 Hoaït ñoäng vaø phöông trình chuyeån ñoåi cuûa caûm bieán nhieät ñoä baùn daãn:
Caûm bieán baùn daãn hoaït ñoäng treân nguyeân taéc cuûa tieáp giaùp P-N.
Hình 4.7 Tieáp giaùp P-N.
Phöông trình chuyeån ñoåi cuûa tieáp giaùp P –N
)5.4(1
.
0 







−= KT
Vq
D
AK
eII
Trong ñoù: q laø ñieän tích cuûa 1 ñieän töû, K laø haèng soá Brizman, T laø nhieät ñoä tuyeät ñoái
o
K, Io laø doøng ñieän ngöôïc.
Phöông trình (4.5) coù theå vieát laïi:
)6.4(ln
0
0





 +
=
I
II
q
KT
V D
AK
Vôùi moät tieáp giaùp cuï theå thì I0 laø haèng soá. Neáu ta cho moät doøng ñieän khoâng ñoåi ID
chaûy qua tieáp giaùp P-N thì VAK phuï thuoäc tuyeán tính vaøo nhieät ñoä cuûa tieáp giaùp.
Phöông trình chuyeån ñoåi cuûa caûm bieán: )7.4(])[273.(][. CtsKTsV oo
o +==
c.3 Maïch ño duøng caûm bieán nhieät ñoä baùn daãn:
Vcc
Vcc
Vo
13
2 +
-
3
2
6
7
1
4
8
13
2
LM 335
2,73 V
Hình 4.9: Maïch ño nhieät ñoä duøng vi maïch baùn daãn.
d. Caëp nhieät ñieän (Thermocouple):
d.1 Caáu taïo cuûa Thermocouple:
Thermocouple goàm 2 kim loaïi khaùc nhau ñöôïc haøn chung vôùi nhau ôû moät ñaàu goïi laø ñaàu
noùng, hai ñaàu coøn laïi khoâng haøn chung goïi laø ñaàu laïnh hay ñaàu chuaån.
NP
VAK
VAK
ID
Hình 4.8: Maïch nguyeân lyù cuûa caûm bieán vi maïch
VAK
Maïch ño
Vo

25. 82
Hình 4.11 Moät soá daïng thermocouple trong coâng nghieäp
Tuyø vaøo vaät lieäu duøng ñeå cheá taïo thermocouple, thermocouple coù caùc loaïi nhö sau:
Loaïi caëp
nhieät ñieän
Vaät lieäu Daûi ño (o
C) Ñoä chính
xaùc
Söùc ñieän ñoäng
(mV)
B Platin 30% - Rhodium (+)
Platin 6% - Rhodium (-)
0 – 1700 ± 0,5 % 0 – 12,426
T Ñoàng - Constantan -270 – 370 ± 2 % -6,258 –
19,027
J Saét – Constantan -210 – 800 ± 3 % -8,095 –
45,498
K Crom – Alumel -270 – 1250 ± 3 % -5,354 –
50,633
E Crom – Constantan -276 – 870 ± 3 % -9,835 –
66,473
S Platin – Rhodium 10% -50 – 1500 ± 2,5 % -0,236 –
15,576
R Platin – Rhodium 13% -50 – 1500 ± 1,4 % 0,226 –
17,445
d.2 Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa Thermocouple:
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa thermocouple döïa treân hieäu öùng Seebeck. Theo hieäu öùng
Seebeck, khi coù cheânh leäch nhieät ñoä giöõa ñaàu noùng vaø ñaàu laïnh cuûa caëp nhieät thì ôû ngoõ ra
Voû caûm bieán
Kim loaïi A
Kim loaïi B
Hình 4.10 : Caáu taïo cuûa Thermocouple
Ñaàu noùng T1
Ñaàu laïnh T2

26. 83
cuûa thermocouple seõ xuaát hieän söùc ñieän ñoäng e phuï thuoäc vaøo cheâng leäch nhieät ñoä vaø phuï
thuoäc vaøo baøn chaát cuûa vaät lieäu duøng cheá taïo caûm bieán.
Xeùt moät caëp nhieät ñöôïc cheá taïo töø 2 kim loaïi A vaø B:
Theo hieäu öùng Seebeck thì söùc ñieän ñoäng e sinh ra treân caëp nhieät:
)8.4()()( 2121//////
221221
TTKTTKPPPeePPPe BA
T
BM
T
AM
T
BABA
T
BM
T
AM
T
BA −−−+++=−+++=
Trong ñoù: 221
/// ,, T
AM
T
BM
T
BA PPP laø söùc ñieän ñoäng Peltier, chæ phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä cuûa
tieáp xuùc giöõa 2 kim loaïi vaø baûn chaát cuûa 2 kim loaïi. eA, eB laø söùc ñieän ñoäng Thomson, KA, KB
laø heä soá söùc ñieän ñoäng nhieät ñieän. (4.8) ñöôïc vieát laïi:
)9.4()()( 2121///
221
TTKTTKPPPe BA
T
BM
T
MA
T
BA −−−++−=
)10.4()()()()( 2121//2121//
2121
TTKTTKPPTTKTTKPPe BA
T
BA
T
BABA
T
AB
T
BA −−−+−=−−−++==>
hay: )11.4()())(()()()( 2121212121 TTKTTPKKTTKTTKTTPe BABA −=−−−=−−−+−=
Vôùi K = KA – KB – P, P laø heä soá phuï thuoäc vaøo baûn chaát kim loaïi. Ta coù söùc ñieän ñoäng sinh
ra ôû 2 ñaàu caëp nhieät:
)12.4()( 21 TKTTKe ∆=−=
Trong ñoù heä soá K coù theå xaùc ñònh baèng thöïc nghieäm baèng caùch ño söùc ñieän ñoäng cuûa
caûm bieán ôû nhieät ñoä ñaõ bieát, döïa vaøo phöông trình (4.12) ta xaùc ñònh ñöôïc K
Ñaëc tuyeán vaøo ra cuûa thermocouple nhö hình 4.12
Hình 4.12 Quan heä vaøo ra cuûa thermocouple
Töø (4.12) ta thaáy: Söùc ñieän ñoäng nhieät ñieän sinh ra treân Thermocouple phuï thuoäc vaøo
hieäu soá cuûa nhieät ñoä ñaàu noùng T1 vaø nhieät ñoä ñaàu laïnh T2 vì vaäy khi ño nhieät ñoä duøng
thermocouple, ta phaûi giöõ nhieät ñoä ñaàu laïnh khoâng ñoåi. Tuy nhieân nhieät ñoä ñaàu laïnh T2
T2T1
A
B
e
M
M
Daây noái
0 200 600 1000 1400 T[o
C]
E[mV
10
20
30
40
50
60
70
80
E
J
K

27. 84
thöôøng chính laø nhieät ñoä moâi tröôøng neân vieäc giöõ coá ñònh raát khoù vì vaäy ngöôøi ta thöôøng
duøng bieän phaùp loaïi boû söï aûnh höôûng cuûa nhieät ñoä ñaàu laïnh baèng chaùch buø nhieät.
Hình 4.12: Sô ñoà buø nhieät ñoä ñaàu laïnh cho thermocouple.
d.3 Maïch ño duøng Thermocouple:
Trong maïch treân :
)13.4(211 KTKTV −=
)14.4(.10.)73,2)273(10( 2
2
1
2
2
2
1
2
2 T
R
R
T
R
R
V −−
=−+=
( ) )15.4(1011 2
2
1
2
21
7
8
21
7
8






+−





+=+





+= −
T
R
R
KTKT
R
R
VV
R
R
Vo
Chænh tyû soá
1
2
R
R
sao cho 2
2
1
2
10 KT
R
R
=−
khi ñoù:
)16.4(1 1
1
2
KT
R
R
Vo 





+=
Maïch ño
Maïch buø
KT2
Vo = KT1 – KT2 + KT2 = KT1
T1
Hình 4.13: Maïch ño nhieät ñoä duøng Thermocouple buø nhieät duøng LM 335
Vcc
Vcc
Vo
+
-
U2
3
2
6
7
1
4
8
13
2
13
2
+
-
3
2
6
7
1
4
8
+
-
U3
OP-07
3
2
6
7
1
4
8
2,73[V]
R1
R3
R2
R4
R5
R6
R7 R8
R9
Maïch buø nhieät duøng LM 335
V1
V2

28. 85
V. CAÛM BIEÁN VÒ TRÍ VAØ DÒCH CHUYEÅN:
V.1 Caûm Bieán Bieán Trôû:
a. Caáu taïo cuûa caûm bieán bieán trôû:
Caûm bieán bieán trôû coù caáu taïo ñôn giaûn vaø giaù thaønh reû. Caûm bieán bao goàm daây quaán
thöôøng ñöôïc laøm baèng hôïp kim coù khaû naêng chòu maøi moøn toát nhö: Ni-Cr, Ni-Cu, Ni-Cu-Fe,
Ag-Pd …, coù ñöôøng kính töø 0,02 ñeán 0,1 mm, ñöôïc quaán ñöôïc quaán treân moät loõi laøm baèng vaät
lieäu caùch ñieän nhö : goám, söù, bakelit …. Daây quaán thöôøng coù ñieän trôû töø vaøi chuïc ohm tôùi vaøi
nghìn ohm, ñöôïc traùng moät lôùp caùch ñieän ñeå coù theå quaán saùt nhau. Treân loõi vaø daây quaán coù
moät con tröôït ñöôïc laøm baèng hôïp kim coù löïc ñaøn hoài vaø tieáp xuùc toát.
Hình 5.1 Caûm bieán dòch chuyeån bieán trôû vaø quan heä giöõa bieán trôû vaø di chuyeån cuûa con tröôït
b. Hoaït ñoäng vaø phöông trình chuyeån ñoåi cuûa caûm bieán bieân trôû:
Con tröôït ñöôïc lieân keát cô khí vôùi ñoái töôïng caàn ño ñòch chuyeån. Khi ñoái töôïng di
chuyeån seõ laøm cho con tröôït di chuyeån laøm cho ñieän trôû Rx thay ñoåi.
)1.5(x
L
R
Rx =
Trong (5.1) L laø chieàu daøi cuûa caûm bieán, x laø dòch chuyeån cuûa con chaïy.
Caûm bieán bieán trôû chæ cho pheùp phaùt hieän bieán thieân cuûa di chuyeån baèng khoaûng caùch
giöõa 2 voøng daây. Neáu goïi khoaûng caùch giöõa 2 voøng daây laø lo, soá voøng daây cuûa caûm bieán laø W
thì caûm bieán bieán trôû chæ phaùt hieän ñöôïc bieán thieân di chuyeån laø: )2.5(
W
L
lo =
Nhö vaäy sai soá cuûa caûm bieán laø: )3.5(
22 R
RL
W
Llo ∆
±=±=±=ε
Trong heä thöùc (5.3) thì ∆R laø ñieän trôû cuûa moät voøng daây.
c. Maïch ño duøng caûm bieán bieán trôû:
Ñeå chuyeån söï thay ñoåi ñieän trôû cuûa caûm bieán theo dòch chuyeån thaønh söï thay ñoåi ñieän
aùp, ta keát noái caûm bieán vôùi maïch ño nhö hình 5.2.
Rx
x0
Rx Loõi caùch ñieän
Con tröôït
R

29. 86
Hình 5.2: Maïch ño duøng caûm bieán bieán trôû.
)4.5(11
1
2
1
2
xV
L
R
R
R
V
R
R
R
R
V cccc
x
o 





+=





+=
Töø heä thöùc (5.4) ta thaáy ñieän aùp ra cuûa maïch ño tuyeán tính theo dòch chuyeån.
V.2 Caûm Bieán Töø:
Caûm bieán töø duøng ñeå ño dòch chuyeån hoaëc khoaûng caùch nhoû.
a. Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa caûm bieán ñieän töø:
Caûm bieán ñieän töø coù caáu taïo laø moät khung daây hôûn nhö hình 5.3
Muïc tieâu laø moät phaàn cuûa ñoái töôïng caàn ño dòch chuyeån hay khoaûng caùch nhoû, khi
muïc tieâu di chuyeån laø cho khe hôû khoâng khí δ thay ñoåi laø cho töø trôû cuûa maïch töø thay ñoåi laøm
cho ñieän caûm cuûa cuoän daây thay ñoåi. Neáu boû qua ñieän trôû cuûa daây daãn vaø boû qua töø trôû cuûa
loõi saét töø thì ñieän caûm cuûa cuoän daây:
)5.5(
1
0
0
2
f
fl
l
sWL
µ
µ
+
=
Trong (5.5): l0 vaø lf laø chieàu daøi trung bình cuûa ñöôøng söùc töø trong loõi saét töø vaø trong
khoâng khí, l0 = 2δ = ∆x, µ0 laø ñoä töø thaåm cuûa khoâng khí 7
0 104 −
= πµ , µf laø ñoä töø thaåm cuûa loõi
saét töø 43
1010 ÷=fµ , s laø tieát dieän cuûa khe hôû khoâng khí, W laø soá voøng daây,
- Maïch ño:
Maïch ño laø moät caàu xoay chieàu nhö hình 5.4
Vcc
Vo
13
2
+
-
U2
3
2
6
7
1
4
8
R1 R2
Rx
Muïc tieâu
Loõi saét töø
Cuoän daây
Lx
δ
∆x
Hình 5.3 Caáu taïo cuûa caûm bieán töø

30. 87
V~
.
13
2
13
2
1 5
4 8
- +
1
4
3
2
Lx
Lo
Tôùi maïch xöû lyù
Hình 5.4 Maïch ño duøng caûm bieàn töø
- Maïch xöû lyù tín hieäu ño:
Maïch xöû lyù tín hieäu ño laø moät khoái rôøi coù cô caáu chæ thò vaø cho pheùp caøi ñaët daïng tín
hieäu ngoõ ra laø tuyeán tính hay laø tín hieäu ñieàu khieån nhö hình 5.5
Hình 5.5 Caûmbieán töø vaø boä xöû lyù tín hieäu.
b. ÖÙng duïng cuûa caûm bieán ñeän töø:
Caûm bieán ñieän töø thöôøng ñöôïc duøng ñeå ño dòch chuyeån nhoû khoaûng vaøi mm, ño ñoä leäch
taâm cuûa caùc cô caáu cam, ño ñoä daøy moûng cuûa kim loaïi. Sau ñaây laø moät soá ví duï öùng duïng
cuûa caûm bieán töø.
Ví duï 1: Ño ñoä daøy moûng cuûa kim loaïi.
Hình 5.6 Duøng caûm bieán töø ño ñoä daøy cuûa taám theùp
Boä xöû lyù
tín hieäuCaûm bieán töø
Boä xöû lyù
Caûm bieán
Baêng taûi
Taám theùp

31. 88
Ví duï 2: Duøng caûm bieán töø ño ñoä cao cuûa ñinh oác
Hình 5.7 Duøng caûm bieán töø ño ñoä cao cuûa ñinh oác
Ví duï 3: Duøng caûm bieán töø ño ñoä leäch taâm cuûa cô caáu cam
Hình 5.8 Duøng caûm bieán töø ño ñoä leäch taâm cuûa cô caáu cam
V.2 Caûm Bieán Bieán AÙp Vi Sai:
a. Caáu taïo vaø nguyeân lyù cuûa bieán aùp vi sai:
Caûm bieán bieán aùp vi sai goàm coù moät cuoän sô caáp vaø hai cuoän thöù caáp quaán treân moät oáng
hình truï, trong oáng coù moät loõi ferite di chueån töï do. Hai cuoän thöù caáp ñöôïc maéc ñoái xöùng so
vôùi cuoän sô caáp sao cho söùc ñieän doäng caûm öùng sinh ra treân hai cuoän daây naøy ngöôïc pha vôùi
nhau. Cuoän daây sô caáp ñöôïc nuoâi baèng nguoàn xoay chieàu Vi.
Hình 5.9 Caáu taïo cuûa bieán aùp vi sai
Sô ñoà nguyeân lyù cuûa bieán aùp vi sai nhö hình 5.10
Hình 5.10 Sô ñoà nguyeân lyù cuûa bieán aùp vi sai.
Cô caáu cam
Caûm bieán
Boä xöû lyù
Caûm bieán
Ñinh oác Boä xöû lyù
Vi
Vo
Loõi saét töø
x
x
Vo = e1 – e2e1
e2
Vi

32. 89
Loõi ferite ñöôïc lieân keát cô khí vôùi ñoái töôïng caàn ño vò trí. Khi loõi ferite naèm ôû vò trí
caùch ñeàu giöõa 2 cuoän daây thöù caáp (x=0), söùc ñieän e1 = e2 neân Vo = 0. Khi ñoái töôïng di chuyeån
laøm loõi ferite di chuyeån vaø naèm leäch so vôùi 2 cuoän daây thöù caáp, khi ñoù söùc ñieän ñoäng sinh ea
treân 2 cuoän thöù caáp khoâng baèng nhau laøm xuaát hieän ñieän aùp ra Vo = e1 – e2 = α.x.Vi tyû leä vôùi
dòch chuyeån x cuûa loõi ferite.
Hình 5.11 Caûm bieán bieán aùp vi sai
Hình 5.12 Maïch ñieän ngoõ ra vaø ñaëc tuyeán ngoõ ra cuûa caûm bieán bieán aùp vi sai
b. ÖÙng duïng cuûa caûm bieán bieán aùp vi sai:
Caûm bieán bieán aùp vi sai ñöôïc duøng ñeå ño dòch chuyeån, ño ñoä daøy cuûa vaät lieäu, ño
khoaûng caùch, ño ñoä phaúng cuûa beà maët … Sau ñaây laø moät soá ví duï öùng duïng cuûa caûm bieán bieán
aùp vi sai.
Ví duï 1: Duøng bieán aùp vi sai ño ñoä nhaün cuûa beà maët chi tieát cô khí.
Hình 5.13 Ño ñoä nhaün cuûa beá maët chi tieát cô khí
Voøi phun
daàu boâi trôn
Caûm bieán
Chi tieát

33. 90
Ví duï 2: Ño ñoä daøy moûng duøng bieán aùp vi sai.
Hình 5.14 Ño ñoä daøy moûng duøng bieán aùp vi sai
V.3 Encoder:
a. Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieän cuûa Encoder:
Encoder coù caáu taïo goàm moât ñóa maõ coù khaéc vaïch saùng toái, ñaët giöõa nguoàn saùng vaø
transistor quang (phototransistor). Encoder coù 2 loaïi: Encoder töông ñoái vaø encoder tuyeát ñoái.
- Encoder töông ñoái:
Encoder töông ñoái coù caáu taïo goàm moät ñóa maõ treân ñoù coù khaéc moät voøng caùc vaïch toái
saùng nhö hình 5.15
Boä thu phaùt hoàng ngoaïi coù caáu taïo goàm ba caëp thu phaùt hoàng ngoaïi boá trí nhö hình
5.16
Hình 5.16 Sô ñoà thu phaùt hoàng ngoaïi vaø boá trí caùc caëp thu phaùt trong encoder
Hai caëp thu phaùt A, B ñöôïc boá trí sao cho truïc tia saùng naèm treân ñöôøng troøn qua taâm loã
troáng nhöng leäch nhau, khi truïc tia saùng cuûa caëp A ñi qua taâm cuûa moät loã troáng thì truïc tia
saùng caêp B seõ chieáu qua bieân cuûa loã troáng. Caëp Z ñöôïc boá trí coù truïc tia saùng ñi chæ ñi qua loã
troáng lôùn maø khoâng qua caùc loã troáng coøn laïi.
Caûm bieánChi tieát
Ñóa maõ
Loã troáng
Truïc tia saùng
Ñóa maõ
Boä thu phaùt
hoàng ngoaïi
OÅ bi
Voû
Truïc quay
Led hoàng ngoaïi
Phototransistor
Hình 5.15 Caáu taïo cuûa encoder töông ñoái
Daây daãn
Led A
Led B
Led Z
Phototransistor A
Phototransistor B
Phototransistor Z
Vcc Vcc
Out
1
3

34. 91
Khi ñóa maõ quay, loã troáng seõ laàn löôït ñi qua caùc truïc tia saùng cuûa caëp A vaø caëp B. Khi
truïc tia saùng cuûa caëp naøo xuyeân qua loã troáng thì ôû phototransistor seõ cho ra tín hieäu möùc 1,
ngöôïc laïi thì ôû phototransistor seõ cho ra tín hieäu möùc 0. Soá xung phaùt ra ôû ngoõ ra cuûa moãi
phototransistor A, B seõ baèng soá loã troáng treân ñóa maõ. Khi ñóa maõ quay ñöôïc moät voøng thì
phototransistor Z seõ phaùt ra moät xung. Giaûn ñoà xung cuûa Encoder töông ñoái nhö hình 5.17.
Döïa vaøo thöù töï xuaát hieän cuûa caùc xung ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc chieàu quay cuûa
encoder.
Hình 5.18 hình daïng cuûa encoder töông ñoái
Ñoä phaân giaûi cuûa encoder tuyø thuoäc vaøo soá loã troáng (vaïch saùng toái) treân ñóa maõ.
Thöôøng thì ñóa maõ coù soá loã troáng laø: 100, 200, 500, 1000 loã. Neáu goïi soá loã troáng treân ñóa maõ
(soá xung phaùt ra) laø n thí ñoä phaân giaûi cuûa encoder laø s: )6.5(
360
n
s
o
=
- Encoder tuyeät ñoái (Absolute Encoder):
Encoder tuyeät ñoái coù caáu taïo goàm moät ñóa maõ treân ñoù coù khaéc nhieàu voøng caùc vaïch toái saùng
nhö hình 5.15. Soá voøng caùc loã troáng treân ñóa maõ chính laø soá bit cuûa encoder.
A
B
Z
Quay ngöôïc
A
B
Z
Quay thuaän
Hình 5.17 Giaûn ñoà xung cuûa encoder töông ñoái
Truïc tia
Ñóa maõ
Boä thu phaùt
hoàng ngoaïi
OÅ bi
Voû
Truïc
Led hoàng ngoaïi
Phototransisto
Hình 5.19 Caáu taïo cuûa encoder tuyeät ñoái 3 bit
Daây daãn
000
001
Ñóa maõ
Loã troáng
010011
100
101
110 111

35. 92
Boä thu phaùt hoàng ngoaïi coù caáu taïo goàm ba caëp thu phaùt hoàng ngoaïi boá trí nhö hình
5.16
Hình 5.20 Sô ñoà thu phaùt hoàng ngoaïi trong emcoder tuyeät ñoái
Caùc caëp thu phaùt hoàng ngoaïi ñöôïc boá trí thaúng haøng sao cho truïc tia saùng cuûa moãi caëp
thu phaùt seõ ñi qua taâm cuûa moät loã troáng. Khi ñóa maõ quay thì ôû ngoõ ra seõ taïo ra moät soá nhò
phaân, maõ BCD hoaëc maõ Gray tuyø vaøo caùch ñuïc loã treân ñóa maõ. Neáu goïi soá bit ngoõ ra cuûa
encoder tuyeät ñoái laø n thì khi encoder quay moät voøng seõ cho ra 2n
giaù trò, goïi ñoä phaân giaûi
cuûa encoder laø s:
)7.5(
2
3600
n
s =
Hình 5.21 Hình daïng cuûa encoder tuyeät ñoái
Maïch ngoõ ra cuûa encoder:
Hình 5.22 Maïch ngoõ ra cuûa encoder
b. ÖÙng duïng cuûa encoder:
Encoder ñöôïc duøng ñeå ño toác ñoä, ño chieàu daøi, ño dòch chuyeån, ño vò trí, ño goùc quay
….
D0 (LSB)
D1
D2

36. 93
Ví duï 1: Duøng encoder ñeå ño toác ñoä baêng taûi trong maùy roùt nöôùc chai.
Hình 5.23 Duøng encoder ño toác ñoä baêng taûi
Ví duï 2: Duøng encoder ñeå ño chieáu daøi trong maùy caét kim loaïi.
Hình 5.24 duøng encoder ño chieàu daøi
Maïch ño töø 0 ÷99 duøng encoder töông ñoái:
Hình 5.25 Maïch ño 2 digit duøng IC ñeám leân/xuoáng Hex
Encoder
Encoder
Vcc
Vcc
D
CK
Q
QN
RS
CLK
D/U
QA
QB
QC
QD
1
2
3
RS
CLK
D/U
QA
QB
QC
QD
1
2
3
U5
7
1
2
6
3
4
5
13
12
11
10
9
15
14
A
B
C
D
LT
BI
LE
A
B
C
D
E
F
G
7
1
2
6
3
4
5
13
12
11
10
9
15
14
A
B
C
D
LT
BI
LE
A
B
C
D
E
F
G
R1
1 16
2 15
3 14
4 13
5 12
6 11
7 10
8 9
R2
1 16
2 15
3 14
4 13
5 12
6 11
7 10
8 9
A
B
A

37. 94
VI. CAÛM BIEÁN LÖÏC, TROÏNG LÖÔÏNG:
VI.1 Caûm Bieán Bieán Daïng :
a. Caáu taïo cuûa caûm bieán bieán daïng:
Caûm bieán bieán daïng goàm moät sôïi daây daãn coù ñieän trôû suaát ρ (thöôøng duøng hôïp kim
cuûa Niken) coù chieàu daøi laø l vaø coù tieát dieän s, ñöôïc coá dònh treân moät phieán caùch ñieän nhö
hình 6.1
Khi ño bieán daïng cuûa moät beà maët duøng strain gage, ngöôøi ta daùn chaët strain gage leân
treân beà maët caàn ño sao cho khi beà maët bò bieán daïng thì strain gage cuõng bò bieán daïng. Ñieän
trôû cuûa caûm bieán:
)1.6(
s
l
R ρ=
Khi caûm bieán bò bieán daïng, do kích thöôùc cuûa daây daãn bò thay ñoåi neân ñieän trôû cuûa
caûm bieán thay ñoåi moät löôïng ∆R:
)2.6(
s
s
l
l
R
R ∆
−
∆
+
∆
=
∆
ρ
ρ
Trong ñoù: ∆l laø bieán thieân chieáu daøi cuûa daây daãn, ∆ρ laø bieán thieân ñieän trôû suaát cuûa
daây daãn vaø ∆s laø bieán thieân tieát dieän cuûa daây daãn, R laø ñieän trôû cuûa caûm bieán khi chöa bò
bieán daïng.
Bieán daïng doïc cuûa daây daãn keùo theo bieán daïng ngang cuûa daây. Neáu daây daãn hình chöõ
nhaät coù caùc caïnh a, b hoaëc daây daãn troøn coù ñöôøng kính d thì quan heä giöõa bieán daïng doïc vaø
ngang cuûa daây nhö (6.3).
)3.6(
l
l
d
d
b
b
a
a ∆
−=
∆
=
∆
=
∆
ν
Trong ñoù ν laø heä soá Poisson. Trong vuøng ñaøn hoài, ν ≈ 0,3. Tieát dieän s cuûa daây
4
.
2
d
bas
π
== neân:
)4.6(2
l
l
s
s ∆
−=
∆
ν
Söï thay ñoåi cuûa ñieän trôû suaát cuûa daây daãn tuaân theo quan heä:
( ) )5.6(21
l
l
C
V
V
C
∆
−=
∆
=
∆
ν
ρ
ρ
Trong ñoù C laø haèng soá Bridman. V = l.s, ∆V laø theå tích vaø löôïng bieán thieân theå tích
cuûa daây daãn.
Phieán caùch
ñieän
Daây daãn
Hình 6.1 Caûm bieán bieán daïng
Rx=R+∆R

38. 95
Thay (6.4), (6.5) vaøo (6.2) ta ñöôïc: ( ) )6.6(221
l
l
K
l
l
CC
R
R ∆
=
∆
−++=
∆
νν
Vôùi ( )νν CCK 221 −++= .
Hình 6.2 Caûm bieán bieán daïng (Strain gage)
b. ÖÙng duïng cuûa caûm bieán bieán daïng:
Strain gage ñöôïc duøng ñeå ño löïc, ño moâ men xoaén cuûa truïc, ño bieán daïng beà maët cuûa
chi tieát cô khí, duøng ñeå cheá taïo caûm bieán troïng löôïng (Loadcell), caûm bieán ño öùng suaát …
- Ño löïc duøng caûm bieán bieán daïng:
Ñeå ño löïc taùc ñoäng leân moät vaät theå, ta daùn strain gage vaøo moät vaät öùng löïc (vaät
chöùng) ñaët giöõa ñieåm taùc duïng löïc vaø vaät chòu taùc ñoäng sao cho bieán daïng cuûa caûm bieán
baèng vôùi bieán daïng cuûa vaät chöùng, döôùi taùc duïng cuûa löïc taùc ñoäng, vaät chöùng bò bieán daïng seõ
laøm caûm bieán bieán daïng laø thay ñoåi ñieän trôû cuûa caûm bieán, ño söï thay doåi ñieän trôû cuûa caûm
bieán ta suy ra löïc taùc duïng.
Khi vaät chöùng bò taùc duïng bôûi löïc F noù seõ bò bieán daïng theo phöông öùng löïc moät löôïng
ε:
)7.6(
11
S
F
YYl
l
==
∆
= σε
Trong ñoù: ε laø bieán daïng cuûa vaät chöùng, σ laø öùng löïc, Y laø module Young, S laø tieát
dieän cuûa vaät chöùng, F laø löïc taùc duïng. Töông öùng vôùi caùc vaät lieäu khaùc nhau thì module
Young seõ khaùc nhau.
Ví duï: Ño löïc eùp cho maùy eùp coïc beâ toâng hình 6.4:
Strain gage
Vaät chöùng
Hình 6.3 Caûm bieán bieán daïng
Rx=R+∆R
Löïc taùc ñoäng F
Vaät chòu löïc

39. 96
- Ño moâ men xoaén duøng caûm bieán bieán daïng:
Ñeå ño moâ men xoaén cuûa truïc quay, ta daùn 2 strain gage leân treân truïc quay theo höôùng
cuûa öùng suaát (Nghieâng 45o
so vôùi truïc) vaø 2 strain gage coù truïc vuoâng goùc vôùi nhau nhö hình
6.5 vaø 2 strain gage ñöôïc boá trí sao cho moät strain gage neùn vaø moät strain gage giaõn.
Khi chòu taùc duïng cuûa ngaãu löïc, treân beà maët cuûa truïc quay seõ xuaát hieän moät bieán daïng
ε
)8.6(
16
3
4
3
4
2
D
T
YYl
l
π
γε ==
∆
=
Trong ñoù: T laø moâ men taùc ñoäng leân truïc, Y laø module Young, D laø baùn kính beà maët
truïc
Ví duï: Ño moâ men xoaén treân truïc cuûa heä tuabin maùy phaùt:
Hình 6.7 Caûm bieán ño moâ men xoaén
- Maïch ño duøng strain gage:
Trong tröôøng hôïp duøng 2 strain gage thì Rx1 seõ laø strain gage neùn ( Rx1 = R - ∆R),
Rx2 seõ laø strain gage giaõn ( Rx1 = R + ∆R).
Trong maïch ño hình 6.8a thí ñieän aùp ngoõ ra Vo laø:
Hình 6.4 Maùy eùp coïc beâ toâng
Taûi giöõ
giaù eùp
Giaù eùp
Taûi giöõ
giaù eùp
Xy lanh thuûy
Coïc beâ toângVaät chöùng Hình 6.5 Daùn strain gage leân
truïc ñeå ño moâ men xoaén
450
450
A
B
Tua bin Maùy phaùt
Chaân maùy
Truïc quay
Hình 6.6 Heä tua bin maùy phaùt

40. 97
a. Maïch ño moät strain gage b. Maïch ño 2 strain gage
Hình 6.8 Maïch ño duøng Strain gage
)9.6(
)2(22
1
2 1
2
1
2
cccco V
RR
R
R
R
V
RR
RR
R
R
V
∆+
∆
−=





−
∆+
∆+
−=
Trong maïch ño hình 6.8b, ñieän aùp ngoõ ra Vo laø:
)10.6(
22
1
2 1
2
1
2
cccco V
R
R
R
R
V
R
RR
R
R
V
∆
−=





−
∆+
−=
VI.2 Caûm Bieán Troïng Löôïng (Loadcell) :
a. Caáu taïo cuûa Loadcell:
- Loadcell goàm moät vaät chöùng ñaøn hoài, laø moät khoái nhoâm hoaëc theùp khoâng ræ ñöôïc xöû lyù ñaëc
bieät, treân vaät chöùng coù daùn 4 strain gage. Khi vaät chöùng bò bieán daïng döôùi taùc duïng cuûa troïng
löôïng taùc ñoäng vaøo loadcell thì coù theå coù 2 hoaëc 4 strain gage bò taùc ñoäng. Tuyø vaøo daïng cuûa
vaät chöùng ta coù caùc loaïi loadcell.
Hình 6.9 Caáu taïo cuûa loadcell
VCC
Vo
R
R
R
Rx
+
- OP-07
3
2
6
7
1
4
8
R1
R3
R2
R4
Vcc
Vo
R
R Rx1
Rx2
+
-
U1
OP-07
3
2
6
7
1
4
8
R1
R2
R3
R4
Vaät chöùng
Starin gage 1 Starin gage 2
Starin gage 4Starin gage 3 Maøng baûo veä

41. 98
- Moät soá daïng cuûa loadcell:
- Caùc strain gage trong loadcell ñöôïc keát noái thaønh moät maïch caàu Wheastone nhö hình
6.11. Caùc strain gage trong maïch caàu coù taùc duïng buø aûnh höôûng cuûa nhieät ñoä.
Hình 6.10 Moät soá daïng Loadcell

42. 99
Hình 6.11 Keát noái caùc strain gage trong loadcell
- Khi khoâng bò taùc ñoäng, ñieän trôû cuûa caùc strain gage baèng nhau caàu ôû traïng thaùi caân baèng.
Khi bò taùc ñoäng, vaät chöùng bò bieán daïng, caùc strain gage thay ñoåi ñieän trôû laøm caàu leäch caân
baèng laø xuaát hieän ôû ngoõ ra moät ñieän aùp Vo.
+ Khi loadcell coù 2 strain gage tích cöïc (R2 , R4 giaõn, R1 = R3 = R coá ñònh):
)11.6(
22243
3
21
2
cccco V
RR
R
V
RR
R
RR
RR
Vcc
RR
R
RR
R
V
∆+
∆
=





∆+
−
∆+
∆+
=





+
−
+
=
Thöôøng thì giaù trò cuûa ∆R << R neân heä thöùc (6.11) coù theå vieát laïi:
)12.6(
2
RKV
R
R
V cco ∆=
∆
=
+ Khi loadcell coù 4 strain gage tích cöïc (R2 = R4 = R + ∆R, R1 = R3 = R -∆R). Ñieän aùp ra cuûa
caàu Vo:
)13.6(
22
RKV
R
R
V
R
RR
R
RR
V cccco ∆=
∆
=




 ∆−
−
∆+
=
- Töø (6.11) vaø (6.12) ta thaáy ñieän aùp ngoõ ra cuûa caàu tyû leä vôùi löôïng thay ñoåi ñieän trôû cuûa
strain gage.
- Maïch töông ñöông cuûa loadcell:
Töø sô ñoà keát noái cuûa loadcell (hình 6.11), ta coù sô ñoà töông ñöông Thevenin cuûa
loadcell nhö hình 6.13. Trong ñoù Rtñ laø toång trôû töông ñöông cuûa maïch khi ngaén maïch nguoàn
cung caáp, Vo laø ñieän aùp ôû ngoõ ra cuûa loadcell khi hôû maïch.
Hình 6.13 Maïch töông ñöông thevenin cuûa loadcell
- Khi heä thoáng söû duïng nhieàu loadcell nhö caùc heä thoáng caân xe (Thöôøng laø 2, 4, 6 hoaëc 8
loadcell), vieäc keát noái nhieàu loadcell vaøo moät cô caáu chæ thò phaûi ñaûm baûo sao cho cuøng moät
A
B
V1
12
R4
R3
R1
R2
Vo
A
B
Vo
12
Rtd

43. 100
Exc
Sig-
LoadcellLoadcellLoadcell
R RRRR
V
R
Exc
Sig+
Loadcell
V
R
V
R
V
R
khoái löôïng taùc ñoäng vaøo caùc loadcell thì chæ soá treân cô caáu chæ thò phaûi nhö nhau. Ñeå ñaûm
baûo ñöôïc yeâu caàu naøy thì caùc loadcell phaûi ñöôïc noái vaøo maïch coäng tín hieäu tröôùc khi ñöa veà
ñaàu caân ñeå xöû lyù. Vì moãi loadcell coù moät ñoä nhaïy khaùc nhau cho duø duøng cuøng loaïi, neân
Junction box coù boán bieán trôû ñieàu chænh ñeå caùc loadcell cuøng ra moät sai leäch ñieän aùp ñoái vôùi
cuøng moät taûi troïng. Caùc bieán trôû naøy ñöôïc maéc vaøo nguoàn cung caáp cho loadcell vì thay ñoåi
aùp nguoàn cung caáp seõ laøm thay ñoåi tín hieäu ñieän aùp ra. Ngoøai ra ñeå coù theå coäng caùc tín hieäu
laïi vôùi nhau, ngöôøi ta duøng theâm moät ñieän trôû maéc ôû ngoõ ra cuûa caùc loadcell. Sô ñoà nguyeân
lyù cuûa Junction Box nhö hình 6.15:
- Khi noái theâm bieán trôû chænh nguoàn vaø ñieän trôû coäng tín hieäu vaøo loadcell, thì ñieän aùp ngoõ
ra cuûa moãi loadcell:
)14.6(.
22
cccc V
VRR
R
V
VRR
R
R
RR
R
RR
V
+
∆
=
+





 ∆−
−
∆+
=
)15.6(
2
RVR
R
RRtd
+
∆
−=
Sô ñoà töông ñöông thevenin nhö hình 6.14.
Hình 6.14 Sô ñoà keát noái 1 loadcell vaø maïch töông ñöông thevenin
Hình 6.15 Sô ñoà junction Box 4 loadcell
Ta coù sô ñoàng thay theá cuûa maïch Junction Box:
Sig+
Sig-
V1
R1 R2
R3R4
VR
R
Sig+
Sig-
V
Rtd

44. 101
Hình 6.16 Maïch töông ñöông cuûa Junction Box
Goïi U = Sig+ - Sig- laø ñieän aùp ngoõ ra cuûa Junction Box, Rtd1, Rtd2, Rtd3, Rtd4 laø
toång trôû töông ñöông thevenin cuûa moãi loadcell. Ta coù:
)16.6(0
4
4
3
3
2
2
1
1
=
−
+
−
+
−
+
−
Rtd
VU
Rtd
VU
Rtd
VU
Rtd
VU
)17.6(
4
4
3
3
2
2
1
1
4321 Rtd
V
Rtd
V
Rtd
V
Rtd
V
Rtd
U
Rtd
U
Rtd
U
Rtd
U
+++=+++⇒
)18.6(
4
4
3
3
2
2
1
1
4321 Rtd
V
Rtd
V
Rtd
V
Rtd
V
Rtd
U
Rtd
U
Rtd
U
Rtd
U
+++=+++⇒
Neáu toång trôû töông ñöôg cuûa caùc loadcell laø gioáng nhau thì töø (6.18) ta coù:
)19.6(
4
4321 VVVV
U
+++
=
b. ÖÙng duïng cuûa loadcell:
Loadcell ñöôïnc söû duïng trong caùc heä thoáng caân nhö caân oâtoâ, caân ñònh löôïng trong caùc
heä thoáng troän phoái lieäu nhö: Beâ toâng, thöùc aên gia suùc, phaân boùn, xi maêng …; Caùc heä thoáng
caân ñoùng bao. Ngoaøi ra Loadcell coøn coù theå ñöôïc duøng ñeå ño löïc, ño moâmen …
Hình 6.17 Heä thoáng caân xe oâtoâ taûi troïng lôùn
Sig-
Sig+
V1
Rtd1
V2
Rtd2 Rtd3
V3
Rtd4
V4
U

45. 102
Hình 6.17 Moät soá öùng duïng cuûa loadcell
VII. CAÛM BIEÁN AÙP SUAÁT:
VII.1 Caáu Taïo Vaø Nguyeân Lyù Hoaït Ñoäng Cuûa Caûm Bieán AÙp Suaát:
a. Caûm bieán aùp suaát kieåu ñieän trôû:
Caûm bieán aùp suaát kieåu ñieän trôû coù caáu taïo goàm 1 strain gauge ñöôïc daùn coá ñònh treân
maøng moûng (phaân caùch phaàn aùp suaát cao vaø phaàn aùp suaát thaáp) bieán daïng nhö hình hình 7.1.
Khi aùp suaát chaát löu taùc ñoäng leân caûm bieán ôû phaàn aùp suaát cao, maøng phaân caùch bò bieán daïng
laøm cho Strain gauge bò bieán daïng theo. Khi strain gauge bò bieán daïng, ñieän trôû cuûa noù seõ
thay ñoåi nhö (6.6).
Hình 7.1 Caáu taïo vaø moät soá daïng cuûa caûm bieán aùp suaát kieåu ñieän trôû.

46. 103
- Maïch ño cuûa caûm bieán aùp suaát kieåu ñieän trôû:
Hình 7.2 Maïch ño duøng caûm bieán aùp suaát.
b. Caûm bieán aùp suaát kieåu aùp ñieän:
Caûm bieán aùp suaát kieåu aùp ñieän coù caáu taïo nhö hình 7.3
P
Q
Hình 7.3 Caáu taïo vaø hình daïng cuûa caûm bieán aùp suaát aùp ñieän.
Trong caáu taïo cuûa caûm bieán, phaàn töû nhaïy caûm chính laø caùc chaát aùp ñieän nhö: caùc tinh
theå thaïch anh, Titan, Bari …. Khi aùp suaát cuûa chaát löu taùc ñoäng leân caûm bieán seõ laøm caùc tinh
theå aùp ñieän bò bieán daïng (bò neùn) thí treân beà maët cuûa chaát aùp ñieän seõ xuaát hieän ñieän tích Q
phuï thuoäc vaøo aùp suaát neùn.
Q = K.P (7.1)
Vôùi K laø heä soá phuï thuoäc vaøo kích thöôùc vaø baûn chaát cuûa chaát aùp ñieän.
VII.2 ÖÙng Duïng Cuûa Caûm Bieán AÙp Suaát:
Caûm bieán aùp suaát ñöôïc duøng ñeå ño aùp suaát chaát löu nhö: Ño aùp suaát chaát loûng trong
ñöôøng oáng, ño aùp suaát khí trong caùc ñöôøng oáng daãn khí, ño aùp suaát hôi trong noài hôi… Ngoaøi
ra caûm bieán aùp suaát coøn coù theå ñöôïc duøng ñeå ño cao trình coät chaát loûng thoâng qua aùp suaát
thuyû tónh.
VCC
Vo
R
R
R
Rx
+
- OP-07
3
2
6
7
1
4
8
R1
R3
R2
R4
Maøng phaân caùch
Voû caûm bieán
Tinh theå aùp ñieän