1.
Սարգիս
Մելիքյան
Տարերի անվանումների ծագումը

2.
Na-Նատրիում
• Նատրիումի միացությունները՝ կերակրի աղը և սոդան, հայտնի են
շատ հին
ժամանակներից։ Եբրայերեն neter (հունարեն՝ νίτρον, լատ.՝ nitrum)
բառը հանդիպել է Աստվածաշնչում որպես նյութի անվանում, որը,
ըստ Սողոմոնի եռացել է քացախում: Եգիպտոսում
սոդան բնության մեջ հանդիպում է սոդայի լճերի ջրերում։
Բնական սոդան հին եգիպտացիները օգտագործել են զմռսելու,
կտավների սպիտակեցման համար, խոհանոցում սննդի մեջ,
ինչպես նաև ներկերի պատրաստման համար։
• «Նատրիում» անվանումը ծագել է լատ.՝ natrium (հունարեն՝ νίτρον)
բառից, որը փոխ են առել Մերձավոր եգիպտական լեզվից (nṯr),
որտեղ նա ունեցել է այլ նշանակություններ. «սոդա», «ուտիչ
նատր»[3]:

3.
P-Սնդիկ
• Նախկինում սնդիկը համարվում էր հեղուկ արծաթ, որտեղից
էլ նրա լատիներեն անվանումը։ Սնդիկ բառի ծագումը
հայերենում ապացուցված չէ, հավանորեն առաջացել է ցնդել
բառից, որի առանձին չգործածվող արմատը՝ ցունդ,
նշանակում է սփռվել, ցայտմամբ ցրվել։ Հույն բժիշկ
Դիոսկորիդեսը (1-ին դար) նկարագրել է սնդիկի և
ամալգամերի ստացումը։

4.
Zn-Ցինկ
• Առաջին անգամ «ցինկ» բառը հանդիպում
է Պարացելսի աշխատանքներում, ով այդ մետաղը Liber
Mineralium II գրքում անվանել է «zincum» կամ «zinken»։ Ցինկ
բառը, հավանաբար, ծագել է այս բառից։ Գերմաներենից
թարգմանաբար zinke նշանակում է «ատամիկ» (մետաղական
ցինկի բյուրեղները նման են ասեղների)։

5.
Ge-Գերմանիում
• 1869 թվականին ռուս քիմիկոս Դմիտրի Մենդելեևը հայտնեց մի
քանի քիմիական տարրերի գոյություն մասին, այդ թվում նաև
գերմանիումի։ 1870 թվականի դեկտեմբերի 11-ին Մենդելեևը իր
հոդվածում որոշել էր տվյալ տարրի ատոմային զանգվածը և
հատկությունները։
• 1885 թվականին Ֆրայբերգը հանքավայրերից մեկում
հայտնաբերեց մի նոր հանքաքար։ Գերմանացի քիմիկոս Կլեմեքս
Վինկլերը քիմիական անալիզի ժամանակ հայտնաբերեց մի նոր
քիմիական տարր։ 1886 թվականին գիտնականներին հաջողվեց
հայտնաբերել այդ տարրը։
• Վինկլերը նոր տարրը բացահայտելուց հետո այն
անվանեց Germanium, իսկ քիմիական նշանը՝ Ge: 1886-
1887թվականներին Վինկլերը մանրամասն նկարագրեց
գերմանիումի հատկությունները։

6.
PT-Պլատին
• Պլատին իսպաներենից (իսպ.՝ plata) թարգմանաբար
բառացիորեն նշանակում է «արծաթիկ»: Ավանումը տվել են
կոնկիստադորները։ Քանի որ նա շատ դժվարահալ է, երկար
ժամանակ նրա համար չէին կարողանում գտնել
կիրառություն։ Այդ իսկ պատճառով նա գնահատվում էր
երկու անգամ էժան արծաթից:

7.
Ag-Արծաթ
• Ակնհայտ է, որ ռուս.՝ серебро, լեհ.՝ srebro, բուլղար․՝ сребро, հի
սլավոներեն՝ сьребро մտնում է *sьrebro պրոտո-սլավոնական լեզվի
մեջ, որը համապատասխանում է մերձբալթյան (լիտ.՝ sidabras -
sirablan) և գերմաներեն (գոթ.՝ silubr, գերմ. Silber, անգլ.՝ silver)
լեզուներին։
• Արծաթի «ἄργυρος», «árgyros» - «արգիրոս» (սպիտակ, փայլող,
փայլատակող), կապված է նրա գեղեցիկ սպիտակափայլ գույնի
հետ։ Այստեղից էլ ծագել է արծաթի լատ. argentum - արգենտում
նույնանշանակ անվանումը։
• Ասորեստանում արծաթը համարվում էր «Լուսնի մետաղ», իսկ
ալքիմիկոսներն այն պատկերում էին լուսնեղջյուրի պատկերով։
Արծաթե, ոսկե և պլատինե իրերի ու զարդերի վրա դրվում է
հարգանիշ, որը ցույց է տալիս թանկարժեք մետաղի
պարունակությունը։

8.
Li-Լիթիում
• Լիթիումը հայտնաբերել է շվեդ քինիկոսների կողմից 1817
թվականին (Li,Na)[Si4AlO10]: Հայտնաբերել է շվեդ քիմիկոս Ա.
Արֆվեդսոնը (1817)։
• Մետաղական լիթիումը առաջին անգամ ստացել է Գեմֆրի
Դևին 1825 թվականին։ Լիթիումը իր անունը ստացել է նրա
համար, որ հայտնաբերվել է «քարերում» (հուն.՝ λίθος - քար)։
Սկզբում կոչվում էր «լիթիոն», ժամանակակից անունը տվել է
Բերցելիուսը։

9.
Ki-Կրիպտում
• Կրիպտոնը պարբերական համակարգում մտնում է իներտ
գազերի խմբի մեջ։ Հայտնաբերել են անգլիացի քիմիկոսներ
Ու. Ռամսեյը և Մ. Տրավերսը (1898)՝ հեղուկ օդի դժվար ցնդող
ֆրակցիայի սպեկտրոսկոպիկ ուսումնասիրությամբ։

10.
N-Ազոտ
• Մոտ 200 տարի առաջ գիտնականները հայտնաբերեցին, որ
մթնոլորտում պարունակվում է այնպիսի մի գազ, որը պիտանի չէ
շնչառության համար և չի նպաստում այրմանը։ Պարզվեց նաև,
որ մթնոլորտը հիմնականում (4/5 մասով) կազմված է այդ գազից։
Նոր հայտնաբերված գազն անվանեցին «ազոտ»: Սովորական
լաբորատորպայմաններում ազոտը «չէր ցանկանում» միանալ
ուրիշ տարրերի հետ։ Սակայն շուտով հայտնի դարձավ, որ
բնության մեջ ազոտը հաճախ հանդիպում է ուրիշ տարրերի հետ
միացություններ կազմած, գոյացնելով, օրինակ, բորակ: Սա
մարդուն հայտնի էր վաղուց և օգտագործվում էր դաշտերը
պարարտացնելու համար։ Այստեղից էլ առաջացել է ազոտի
լատիներեն անվանումը «նիտրոգենիում», հայերեն՝ բորակածին։
«Ազոտ» անունը, ամենատարածված անվանումն է, նշանակում է
«անկենդան»:

11.
Ba-Բարիում
• Բարիումը հայտնաբերել է (օքսիդի ձևով) շվեդացի քիմիկոս
Կ․ Շելլեն և Յոհան Գանը (1774 թվականին)։ Ամալգամի ձևով
այն անջատել է Հ․ Դևին՝ սնդիկի էլեկտրոդի օգնությամբ։
Ազատ բարիումը ստացել է Ա․ Գունադը (1901 թվական)։

12.
• Շնորհակալություն դիտման համար իսկ նյութը պատրաստել
էր Սարգիս Մելիքյանը (7-1դաս․)