1.
Pramana Sharira
Dr.Priyanka Poonia
Assistant Professor
Rachana Sharira dept.
NAMC, Agra

2.
Contents
 Introduction
 Types
 Anjali Pramana
 Anguli Pramana
 Clinical importance of Pramana

3.
Introduction
 प्रमाणतश्चेतत शरीरप्रमाणं पुनर्यथास्वेनाङ
् गुतिप्रमाणेनोपदेक्ष्यते
उत्सेधतिस्तारार्ामैर्यथाक्रमम्| (Ca.Vi. 8/117)
 तदार्ामतिस्तारसमं समुच्यते| (Ca.Vi. 8/117)
The study of tool & techniques for determining of various measurements
(volume, length, width, height, circumstance, configuration etc) of body
& body parts is known as Pramana Sharira.
Pramana- tool & techniques of measurements (volume, length, width,
height, circumstance, configuration etc).
Sharira- Body & its parts.

4.
 अथ पुनरार्ुषो तिज्ञानाथयमङ्गप्रत्यङ्गप्रमाणसारानुपदेक्ष्यामः |
तत्राङ्गान्यन्तरातधसक्थिबाहुतशरांतस, तदिर्िाः प्रत्यङ्गानीतत |
(Su.Su.35/12)
 The pramana is used to study of qualitative & quantitative
measurement of Anga-pratanga of the body to know about the longevity,
strength and health of the person.

5.
Types
The measurements (volume, length, width, height, circumstance,
configuration etc) of body is measured in 2 ways.
1. Anguli Pramana- measurements of solid dhatu & parts of body
with the help of ones own Anguli & Hasta.
2. Anjali Pramana- measurements of liquid entities of body with the
help of ones own Anjali.

6.
Anjali Pramana
 र्त्त्वञ्जतिसङ
् येर्ं तदुपदेक्ष्यामः;तत् परं प्रमाणमतिज्ञेर्ं,
तच्च िृक्थिह्रासर्ोतग, तर्क्यमेि | (C.Sha.7/15)
 शरीरे स्वेनाञ्जतिप्रमाणेन | (C.Sha.7/15)
 The measurements of liquid entities of body or body fluid or
liquid dhatu is taken with the help of ones own Anjali.
 The quantity which fits into the cavity formed by joining of palm
of both hands of an individual is known as One Anjali.
 Also known as Kudava & Ardhasharava.

7.
 One Anjali = One Kudava
One Kudava = Four Pala (as per Kalinga mana)
 One Anjali = Two Prasrti
One Prastri = Two Pala (as per Maghada mana)
 One Pala = Four Tola = 48gm=48ml
Four Pala=48×4=192ml
 One Anjali = ~ 200ml
 Kudava= a cylindrical cup made up of mud or wood or metal with 4
Angula height, depth and breadth.
Anjali Pramana

8.
Dhosha Pramana
A/C to Acharya Caraka-
 Vata - not mentioned
 Pitta - 5 Anjali
 Kapha - 6 Anjali
 षट् श्लेष्मणः,
 पञ्च तपत्तस्य (C.Sha.7/15)

9.
A/C to Acharya Caraka-
 Udaka(jala) - 10 Anjali
 Rasa - 9 Anjali
 Rakta - 8 Anjali
 Mamsa- 500 (su.) & 400 (ca.)
 Meda - 2 Anjali
 Asthi- 300 (su.) & 360 (ca.)
 Majja - 1 Anjali
 Shukra- ½ Anjali
Dhatu Pramana
 तदुदक
ं दशाञ्जतिप्रमाणं;
 निाञ्जिर्ः पूियस्याहार पररणामधातोः, र्ं
‘रस’ इत्याचक्षते;
 अष्टौ शोतणतस्य,
 द्वौ मेदसः,
 एको मज्जार्ाः,
 अधायञ्जतिःशुक्रस्य तािदेि प्रमाणं
एतच्छरीरतत्त्वमुक्तम् | (C.Sha.7/15)

10.
Upadhatu Pramana
A/C to Acharya Caraka-
 Artava - 4 Anjali
 Stanya-2 Anjali
 Vasa - 3 Anjali
 Ojja & Mastulungs – ½ Anjali
 द्वािञ्जिी तु स्तन्यस्य चत्वारो रजसः क्थिर्ाः| (A.H.Sha.3|81)
 त्रर्ो िसार्ाः,
 मक्थस्तष्कस्याधायञ्जतिः, तािदेि श्लैक्थष्मकस्यौजस इतत| (C.Sha.7/15)

11.
A/C to Acharya Caraka-
 Purisha - 7 Anjali
 Mutra - 4 Anjali
 Sweda- 10 Anjali
 सप्त पुरीषस्य,
 चत्वारो मूत्रस्य
 तद्यथा- दशोदकस्याञ्जिर्ः शरीरे स्वेनाञ्जतिप्रमाणेन, र्त्तु प्रच्यिमानं
पुरीषमनुबध्नात्यततर्ोगेन तथा मूत्रं रुतधरमन्यांश्च शरीरधातून्, र्त्तु सियशरीरचरं
बाह्या त्वक्थििततय, र्त्तु त्वगन्तरे व्रणगतं िसीकाशब्दं ििते, र्च्चोष्मणाऽनुबिं
िोमक
ू पेभ्यो तनष्पतत् स्वेदशब्दमिाप्नोतत, तदुदक
ं दशाञ्जतिप्रमाणं;(C.Sha.7/15)
Mala Pramana

12.
 देहः स्वैरङ् गुिैरेष र्थािदनुकीततयतः | (Su.Su.35/14)
 स्वाङ
् गुिोऽत्राङ् गुतिमध्यप्रदेशो माने ज्ञेर्ः | (चक्रः)
 ‘देहः स्वैरङ् गुिैररत्यनेन नारीशरीरं नार्यङ् गुिेन पुरुषशरीरं
पुरुषाङ् गुिेन मेर्ं, तकञ्च बािशरीरं बािाङ् गुिेन मेर्तमत्यतप
सूतचतं ज्ञेर्म् | (चक्रः)
 ‘तत्रर्िोऽत्राङ् गुिः’ इतत चक्रः|
Anguli Pramana

13.
Anguli Pramana
 The length & breadth of different Anga-Pratanga in the human
body was measured by using the fingers of an individual is known
as Anguli Pramana.
 Own Anguli Pramana is taken to measure the body parts is called
Swanguli Pramana.
 1 Anguli Pramana is width of proximal interphalangeal joint of
middle finger of concerned person.
1 Angula = 1.76 cm

14.
Anguli Pramana
 Angula- breadth of middle phalanges of middle finger.
 Vitasti - 12 Angula (length of tip of middle finger to wrist joint)
 Ratni- 20 Angula (length of tip of fist to elbow joint)
 Aratni -22 Angula (length of tip of little finger to elbow joint)
 Hasta- 24 Angula (length of tip of middle finger to elbow joint)
 Dhanusha- 108 Angula
1 Angula = 1.76 cm

15.
मध्यम अंगुिी क
ू पयरर्ोमयध्ये प्रामातणकः करः ।
बिमुतष्टकरो रतिररतिः सकतनतष्टकः ।। (हिार्ुध कोष)
र्था अङ् गुिं तु ििेन्मात्रं तितक्थस्तद्वायदशाङ
ु िः ।
तत् द्वर्ं हस्त उतिष्टः स च तकष्क
ु ररतत स्मृतः ।। (िास्तु शाि)

16.
Total length of body
 84 Angula- feet to head-Acharya Caraka
 120 Angula- tip of feet to tip of hand- a person standing on
tip of feet with raise hand-Acharya Susruta
 3.5 Hasta -Astanga Hradya (3.5×24=84)
क
े ििं पुनःशरीरमङ् गुतिपिायतण चतुरशीततः| (Ca.Vi.8/117)

17.
Acharya Caraka
4 Angula-Pada
18 Angula-Jangha
4 Angula- Janu
18 Angula- Uru
12 Angula-Udara
12 Angula-Urah
4 Angula-Griva
12 Angula-Anan
Total -84 Angula
Acharya Susruta
14 Angula-Pada (feet)
18 Angula-Jangha (legs)
4 Angula- Janu(knee)
18 Angula- Uru(thigh)
12 Angula-Udara (nabhi to hradya)
12 Angula-Urah (hradya to griva mula)
16 Angula-Prabahu(Arm)
16Angula-Prapani(Forarm)
6 Angula-Hasttala(palm)
4 Angula-Pradeshinee(digits)
Total -120 Angula
Length of different body parts

18.
Measurements of lower limb
A/C to Acharya Caraka
4× 6 × 14Angula-H × B × L-Pada
18 ×16 Angula-L × C-Jangha
4 ×16 Angula- L × C-Janu
18 ×30 Angula- L × C-Uru
12 Angula-H-Trika
L-Length
C-Circumference
W-Width
B- Breadth
H-Height

19.
Measurements of upper limb
A/C to Acharya Caraka
8 Angula- C-Ansa (shoulder)
8 Angula- C-kaksha (axilla)
16 Angula- L -Prabahu (arm)
15Angula- L -Prapani (forarm)
12 Angula- L-Hasta (Hand)
L-Length
C-Circumference

20.
Measurements of Trunk region
A/C to Acharya Caraka
12 ×10 Angula-L × W-Udara
12 ×10 Angula-L × W-Parshava
18 Angula-H-Prasta
16 Angula-W- Kati
6 × 8Angula-L × C-Vrashana
10 Angula-W- Bastishirsh
12 × 24Angula-L × W-Urah
12 Angula-D- Breast
2 Angula-C- Areola
3 Angula-C- Hradaya
L-Length
C-Circumference
W-Width
D-Difference
H-Height

21.
Measurements of head & neck region
A/C to Acharya Caraka
4 × 22Angula-L × C-Griva(neck)
12 ×24 Angula-L × C- Anan(face)
16 ×32 Angula-L × C-Shira(head)
5Angula-W-Ashaya(mouth)
4Angula-L-Nasika(nose)
4Angula-L-Lalata(forehead)
4Angula-D-Akshi(eyes)
4Angula-D-chibuka-aosta(chin-lips)
L-Length
C-Circumference
W-Width
D-Difference

22.
तत्र पादौ चत्वारर षट् चतुदयशाङ
् गुिातन, जङ्घ
े त्वष्टादशाङ् गुिे षोडशाङ् गुिपररक्षेपे च,
जानुनी चतुरङ् गुिे षोडशाङ् गुिपररक्षेपे, तत्रंशदङ् गुिपररक्षेपािष्टादशाङ् गुिािूरु,
षडङ
् गुिदीर्घौ िृषणािष्टाङ् गुिपररणाहौ, शेफः षडङ् गुिदीर्घं पञ्चाङ् गुिपररणाहं,
द्वादशाङ
् गुतिपररणाहो िगः, षोडशाङ् गुितिस्तारा कटी, दशाङ
् गुिं बक्थस्ततशरः,
दशाङ
् गुितिस्तारं द्वादशाङ् गुिमुदरं, दशाङ
् गुितिस्तीणे द्वादशाङ
् गुिार्ामे पार्श्वे,
द्वादशाङ
् गुिं स्तनान्तरं, द्व्यङ् गुिं स्तनपर्यन्तं, चतुतियशत्यङ् गुितिशािं
द्वादशाङ
् गुिोत्सेधमुरः, द्व्यङ् गुिं हृदर्म्, अष्टाङ् गुिौ स्कन्धौ, षडङ् गुिािंसौ,
षोडशाङ् गुिौ प्रबाहू, पञ्चदशाङ् गुिौ प्रपाणी, हस्तौ द्वादशाङ् गुिौ कक्षािष्टाङ् गुिौ, तत्रक
ं
द्वादशाङ
् गुिोत्सेधम्, अष्टादशाङ् गुिोत्सेधं पृष्ठं, चतुरङ् गुिोत्सेधा द्वातिंशत्यङ् गुिपररणाहा
तशरोधरा, द्वादशाङ
् गुिोत्सेधं चतुतिंशत्यङ् गुिपररणाहमाननं, पञ्चाङ् गुिमास्यं,
तचबुकौष्ठकणायतक्षमध्यनातसकाििाटं चतुरङ् गुिं, षोडशाङ् गुिोत्सेधं
द्वातत्रंशदङ् गुिपररणाहं तशरः; इतत पृथक्त्वेनाङ्गािर्िानां मानमुक्तम्| (Ca.Vi.8/117)

23.
Clinical relevance
तत्रार्ुबयिमोजः सुखमैर्श्वर्ं तित्ततमष्टाश्चापरे िािा ििन्त्यार्त्ताः प्रमाणितत शरीरे;
तिपर्यर्स्त्वतो हीनेऽतधक
े िा| (Ca.Vi.8|117)
अङ्गप्रत्यङ्गमानसारज्ञानफिमाह- तिशेषत इत्यातद| (Dalhana)
Pramana of Sharira is used to determine the Ayu, Bala, Oja,
Sukha & Ashvarya of an individual. If ones fulfill the
parameters of every measurement of body then it has a
optimum life, Bala etc.

24.
र्ुक्तः प्रमाणेनानेन पुमान् िा र्तद िाऽङ्गना | (su.su.35/14)
दीर्घयमार्ुरिाप्नोतत तित्तं च महदृच्छतत |
मध्यमं मध्यमैरार्ुतियत्तं हीनैस्तथाऽिरम् || (su.su.35/15)
तिशेषतोऽङ्गप्रत्यङ्गप्रमाणादथ सारतः |
परीक्ष्यार्ुः सुतनपुणो तिषक
् तसध्यतत कमयसु | (su.su.35/17)
Pramana of Sharira is used to determine the health status of
an individual. Normal parameters indicates health with
longevity abnormal show sickness or early death.

25.
स्वं स्वं हस्तत्रर्ं सािं िपुः पात्रं सुखार्ुषोः|
न च र्द् र्ुक्तमुतिक्तैरष्टातितनयक्थितैतनयजैः| (A.H.Sha.3|106)
Pramana of Sharira is used -
 To facilitate the treatment procedures & surgeries.
 To better management of a disease we should know about
physical & mental strength of patient.
 To determine the Ahara matra & Aushadha matra &
basti matra etc.