De presentatie 'De Holocaust als nieuws' van Huub Wijfjes tijdens de Noordelijke Netwerkdag Oorlogsbronnen 'Wisseling van de wacht. De bevrijding van kampen en hun nieuwe bewoners' op 23 mei 2019 bij Groninger Archieven / OVCG.

1. Groningen, 23 mei 2019
prof.dr. Huub Wijfjes
* Centre for Media and Journalism Studies RUG
* Mediastudies UvA
h.b.m.wijfjes@rug.nl
De Holocaust als nieuws
Kranten en de slachtoffers van
concentratiekampen na 1945
Noordelijke Netwerkdagen: oorlogsbronnen

2. De Holocaust is nooit groot nieuws geweest
› Gedurende en vlak na de oorlog
• door een relatief groot gebrek aan vrije nieuwsgaring
• door ongeloof in het onvoorstelbare
• door de vrees ongeloofwaardig te worden als men ‘gruwelpropaganda’ brengt
• door de journalistieke en culturele afkeer van private emoties in het openbaar
• door overheersende aandacht voor het verloop (en winnen) van ‘de oorlog’
› De Holocaust is nieuws achteraf, dat steeds groter wordt
• in de herdenking van en het collectief geheugen over de oorlog, vooral na de jaren
zeventig
• dat is te zien in kranten sinds 1940
• sinds Delpher.nl van de Koninklijke Bibliotheek kunnen we die makkelijker doorzoeken
(in principe…)
• maar pas op met de ‘algoritmische cultuur’ in het digitale datamoeras
• vele praktische en methodologische problemen: zie mijn artikel in TMG
• en bovendien: kranten zijn deel van het algemene denken over wat nieuws, journalistiek
relevant, oorlog, vervolging, en ‘Holocaust’ is
• en dat denken verandert sterk in de periode 1945-2018

3. Iconische beelden zijn krachtig in collectief geheugen

4. Digitaal zoeken naar foto’s gevaarlijk voor historische waarheid

5. Eerste plaatsing kampfoto’s in Nederlandse krant?
› Onbekend: zoeken naar foto’s in Delpher nog niet goed
mogelijk

6. Tekstueel zoeken wel mogelijk, maar wat zoek je dan?
› ‘Buchenwald’ in Nederlandse kranten, 1942-1995 (volgens Delpher)

7. Afbeeldingen en reportages in Nederlandse kranten na 1945
› Heilige herdenking en kunstzinnige
verbeelding
› Eerste afbeelding 12 januari 1946:
Henri (Han) Pieck: platenmap
‘Buchenwald’
› Afstandelijk en beschrijvend; geen
‘human interest’ of ‘private emotie’
› Na 1946 tot grofweg 1960: verhalen
en illustraties van berechting
daders en kunstzinnige herdenking
(monumenten)
› De iconische foto van Buchenwald
niet in Nederlandse kranten
• Wel in andere landen

8. Eerste plaatsing in krant VS: New York Times 29 april 1945

9. Doorplaatsing kranten VS: Spokane Daily Cronicle, 30 april 1945

10. Plaatsing na overdenking: New York Times 6 mei 1945

11. Icoon voor kampslachtoffers
› Reizende tentoonstelling ‘Lest we forget’, VS 1947
› Pas na 1960 internationaal meer belangstelling voor
kampfotografie en persoonlijke verhalen

12. Journalisten ontdekken Buchenwald, Bergen Belsen en Dachau, april 1945
› ‘Embedded’ bij geallieerde legers
› Edward Murrow, Buchenwald 12 april 1945, CBS radio
› Richard Dimbleby, ‘the horrors of Bergen Belsen’, 19 april BBC radio
› Luisterverslagen in Nederlandse verzetskranten 19 april 1945

13. › Margareth Bourke-White
› Buchenwald fotoverslag ‘Atrocities’ in
Life 6 mei 1945
› Icoon ‘The Living Dead’ pas na 1960
Fotografen en filmers

14. Fotografen en filmers
› Lee Miller in Buchenwald en Dachau

15. Private H. Miller, 80th Division US Army

16. ‘Jodenvervolging’ in Nederlandse kranten, 1933-1995
(volgens Delpher)

17. ‘Concentratiekampen’ in Nederlandse kranten, 1900-1995
(Delpher). Let op absolute aantallen

18. ‘Vernietigingskampen’ in Nederlandse kranten, 1938-1995
(Delpher): let op absolute aantallen

19. Verklarende factoren
› In cultuur, media en geschiedschrijving: emancipatie
van private emotie
• Private emotie mag (en moet zelfs) gezien worden
• In film en tv (Holocaust 1978, Shoah, 1985)
• ‘Holocaust’ in Nederlandse kranten (Delpher)
• ‘Shoah’ in Nederlandse kranten (Delpher)

20. • Kritische benadering van autoriteiten
• Zoeken naar schuldigen en verantwoordelijken
• Maatschappelijke problemen geplaatst in het
perspectief van persoonlijke beleving
• Groteske uitvergroting menselijke tragedie en
persoonlijke emotie
Verklarende factor in journalistiek: opkomst
van de kritisch-autonome journalistiek