1. 19 september 2015 © Het Financieele Dagblad
Energietransitie
staat voor drie
uitdagingen
Hernieuwbare energie
Zon-enwindenergieruktop:opsommigeplaat-
sen isdie algoedkoper danfossielopgewekte
stroom. Maar omdeze groei tefaciliterenmoeten
een aantalbelangrijkehorden worden genomen.
OccoRoelofsen& ArnoutdePee
R
ijdje door Europa, dan
zie jeveelvaker dan
voorheen desilhouet-
tenvan traag draaiende
windmolens aan de
horizon, ofvelden vol
glimmendezonnepanelen langs desnel-
weg.Het is dezichtbaremanifestatie van
wat decijfers onomstotelijk aantonen:
hernieuwbare energie is in opmars. De
productiecapaciteit van stroom uit zon,
water enwind is sinds 2008bijna verdub-
beld. En dekostenervan zijnzo verge-
daald datde groothandelsmarktprijzen
voor zonnestroom in het Midden-Oosten
zich (zonder subsidie) inmiddelsonder
het niveau bevinden van die van elektrici-
teit uit fossiele brandstoffen.
De verwachting isdat de capaciteit
voor zonnestroom razendsnelblijft
stijgen en datde kosten daarvande ko-
mende vijfjaar met nog eens 40% zullen
dalen. Hierdoor zal zonnestroom in
grote delen van dewereld in2025 zonder
subsidie concurrerend zijn. De ontwik-
kelingengaan stormachtig: de huidige
capaciteit voor zonne-energie isinmid-
dels liefst vijfkeer groter dan wat in2006
werdvoorspeld. Optimistische voorspel-
lingen van het Internationaal Energiea-
gentschap IEA wijzen op een vervijfvou-
diging tot aan 2030 voor zonnestroom.
Dit maakt zonne-energie tot de snelst
groeiendeenergiebron. Wereldwijd zou
ditneerkomenop zo’n 1100 gigawatt ge-
installeerdvermogen in 2030: vergelijk-
baarmet 150 grote kolencentrales.
Hoeweldeze stijging indrukwek-
kendis, staan wenog maar aan het
begin van deechte uitdagingen voor
deenergietransitie. Zelfs als we aan-
nemen datdeze groei haalbaar is voor
zonne-energie, dan dekt dit slechts 4%
van deelektriciteitsbehoefte enslechts
1%van detotale energievoorziening. Als
wehierbij windenergie optellen komen
weuit op slechts 3%. Dit komt doordat
elektriciteit wereldwijd maar 18% van
onstotaleenergieverbruik behelst.We
gebruikenimmers ook gas, olie enkolen
voor transport, verwarming enindus-
trie. Volgens het Energieakkoord moet
Nederland in2023 alzo’n 7% productie
aanzonne-en windenergie hebben.De
groei van zonne-energiekan inveel lan-
den nog ingepast worden inhet huidige
energiesysteem, maar in Europa worden
de grenzen op sommige plaatsen al be-
reikt:het systeem is nietingericht op het
inpassen van grote hoeveelhedenzonne-
en windenergie. Als we na 2030willen
doorgroeiennaar een duurzame, enkos-
ten-efficiënte energiemix met een hoger
aandeel duurzame energie,dan moeten
we snel onderzoek doen naar een aantal
radicale aanpassingen inons energiesys-
teem. Er zijn drie grote uitdagingen:
1
Grotere en betere opslag
Ten eerste grootschalige, rendabele
energieopslag.Met opslag wordthet
mogelijk om overschotten aanhernieuw-
bare stroom inte zettenop momenten
dat daar behoefte aan is. De kosten van
seizoensopslag moeten meteen factor
tienomlaag om rendabelte wordenin
het huidige systeem.
2
Netwerk aanpassen
Ten tweede energie-infrastruc-
tuur. Overschotten op deene plek
kunnen nietdoorstromen naar plaatsen
waar wél vraag is, tenzij energienetwer-
ken inen tussen landen beter verbonden
zijn.Die overschottenzijn momenteel
nog beperkt.Zo hadDuitslandover
heel2014 cumulatief een drietal dagen
negatieve energieprijzen, doordat het
meer hernieuwbare stroom produceerde
dan gevraagd werd. Dit probleemwordt
groter naarmate we meer zonne- en
windenergie gebruiken. Onze netwerken
krijgen steeds vaker te maken met aan
het netwerk teruggeleverde energie,
bijvoorbeeld de energie die is opgewekt
doorzonnepanelen op je woning.
3
Elektrificatie
Tenderde verdiepingen verbreding
van het gebruikvan elektriciteit,
in alle mogelijke sectoren.Dit isgeen
sinecure: voor deindustrie zouden enor-
me investeringen en veranderingen in
industriële processen nodig zijn. Daar-
naast valt tedenken aanhet omzetten
van elektriciteit inwaterstofals elektri-
ficatie niet mogelijk is, bijvoorbeeld in
delen van transporten industrie.
Het aanpakken en oplossenvan deze
drie uitdagingen is essentieel voor een
echte energietransitie in dekomende
decennia. Nederlandzou hierin een
voortrekkersrol kunnen spelen. In ons
land zijn toonaangevendeonderzoeks-
enonderwijsinstellingen gevestigd, en
zijn energiebedrijvenen toeleveranciers
sterk vertegenwoordigd.
Daarnaast biedt ons eigen energiesys-
teem een unieke proeftuin. We hebben
een sterkeinfrastructuur door gas- en
elektriciteitsnetwerken die verbonden
zijn metbuurlanden,een grote ener-
gie-intensieve industrie, een geconcen-
treerde stedelijke infrastructuuren een
modern wagenpark. Dit biedt kansen
voor Nederland om een voortrekkersrol
te spelen bij het oplossen van deuitda-
gingen in dewereldwijdeenergietran-
sitie
Een manier om hierverderaante wer-
ken is het volgen van een overtuigende,
nationale R&D-agenda dieprioriteit geeft
aan onderzoekdat bijdraagt aanhet op-
lossen van de belangrijkste knelpunten:
energieopslag,energie-infrastructuur
enelektrificatie. Daarnaast zijnhet ver-
beterenvan energie-efficiëntie enhet
dynamisch aanpassen van de elektrici-
teitsvraag (DSM) onderzoeksgebieden
die hernieuwbareenergie ten goede
zullen komen. Het Nederlandse ener-
giesysteemis in die context eenideale
proeftuin.
Als dekostendalingenvoor hernieuw-
bare energie zoalswordtverwacht ook na
2025 doorzetten, kan dit Nederland niet
alleen het voordeelopleveren vannieuwe
kennis, maar ook van een kostenefficiën-
ter enschoner energiesysteem.
Occo Roelofsen is director bij
McKinsey en leidt McKinseys
energieprakijk in EMEA.
Arnout de Pee is partner bij
McKinsey.
Capaciteit nog laag
Zelfs als de groei
doorzet, dekt zon- en
windenergie in 2030
nog maar 3% van
de mondiale vraag
naar stroom
Zonnecollectoren in de Almeerse wijk Noorderplassen West. De opgewekte zonne-energie wordt gebruikt voor het stadswarmtenet.Zonnecollectoren in de Almeerse wijk Noorderplassen West. De opgewekte zonne-energie wordt gebruikt voor het stadswarmtenet. FOTO: SIEBE SWART/HH
Prijzen zonne-energie dalen
in $-cent/kWh
Verdeling totaal energie-
verbruik wereldwijd in %
landen dicht bij de evenaar
verder verwijderd van de evenaar
(bijv. Nederland en Duitsland)
2000 2015 2025
100
80
60
40
20
0
Warmte*
Biomassa
Steenkool
Gas
Elektriciteit
Olie
3
12
15
18
40
18%
Daarvan is 4%
zonne- en
windenergie
Bron: Enerdata, ECB, McKinsey
*Zoals restwarmte van
wkk-installaties en aardwarmte
Eenvirtueletopuni-
versiteitvoorener-
gie.Datwaseen
jaargeledendebe-
langrijksteaanbe-
velingvandeFD
OutlookCirclevoor
deenergiesector.
Ditideeisop-
gepaktdoorde
Universiteit
Utrecht,energie-
bedrijfNuonen
HetFinancieele
Dagblad.Samen
metanderespelers
indeenergiewereld
verkennenweop23
septemberofzo’n
topuniversiteitkan
bijdragenaaneen
innovatieveenergie-
sectorinNederland.
Deinleidingenwor-
denverzorgddoor
OccoRoelofsen
(McKinsey)en
BertWeckhuysen
(Universiteit
Utrecht).