"ЖЕТІСУ ОБЛЫСЫНЫҢ
ОРМАНДАРЫН ПАЙДАЛАНУ
ТУРАЛЫ ЕРЕЖЕДЕН" ҮЗІНДІ
(маусым 1881 ж.)

Түркістан генерал-
губернаторлығындағы басқару
туралы ережені қайта қарау
жөніндегі Комиссия, ең алдымен, ол
жобалаған орман шаруашылығы
ұйымы тек Жетісу облысына ғана
қатысты екенін атап өту қажет деп
санаған. Түркістан өлкесінің қалған
облыстары ормандардың массасы
мен түріне, орманды пайдалану
дәрежесіне, тұрғындарға, жалпы
орманға қатысты, жасанды орман
өсірудің даму дәрежесіне
байланысты әр түрлі болғандықтан,
орман шаруашылығын ұйымдастыру
бүкіл аймақта бірдей бола алмайды.

Жетісу облысының маңызды ормандары –
Алатау, Тарбағатай, Тянь-Шань, Александр
жотасының таулы шатқалдарының
Солтүстік беткейлерін қамтитын ормандар.

Таулы ормандар шамамен 100
мың десятина аумақты алып
жатыр, пайдалануға қол жетімді
және екі есе үлкен аумақ – қол
жетімсіз.

Бұл ормандар елдегі өзендер мен өзендерді толықтыратын қарлары
еріген кезде судың реттеушісі ретінде қызмет етеді, оның бүкіл өмірі тек
жасанды суару арқылы мүмкін болады, егер аймақ әлі қоныстанғанына
назар аударсақ, елдің минералды байлығы әлі де дамуды күтуде, мұның
бәріне орман қажет, содан кейін бар ормандардың барлық маңыздылығы
анық болады елдің мәдениеті үшін әкімшіліктің оларды сақтауға деген
ұмтылысы түсінікті болады.

• Орыстардың келуімен жақын және қол жетімді
ормандардың барлығы дерлік жоғалып кетті
немесе олардың табиғи жаңаруы мүмкін
болмай қалды.
• Алғашында Ресейден алыс және отырықшы
елді мекендері жоқ елді отарлау көптеген
адамдарға құрбан болды және ормандарға
қамқорлық жасалмады. Алғашқы
қоныстанушылар болды Сібір казактары,
Сібірге қосылған аймақтағы ормандарға
Сібірлік көзқараспен толығымен еніп, әлемдегі
ең бай орманның заңнамасы қолданылды,
ақырында ормандардың жойылуы біртіндеп
жүрді, сондықтан бірінші рет ерекше
байқалмады.

Сонымен бірге, Жетісу облысының
ормандарын қорғау және пайдалану тәртібі
туралы нақты ережелерді белгілеу
қажеттілігін мойындай отырып, 1870
жылдың жартысында "Жетісу облысының
ормандары туралы уақытша ережелер"
деген атпен күшіне енген оларды
орналастыру ережелерінің жобасын
жасауды ұсынды. олардың негізгі ережелері
және 1881 жылы жасалған ормандарды
басқару жобасына кірді, атап айтқанда:

• Жетісу облысындағы
орман қоғам мен жеке
тұлғаларға меншік
құқығымен тиесілі, сол
сияқты қоғамдар немесе
жеке тұлғалар оларға
тұрақты пайдалануға
берілген қазыналық
жерлерде жасанды
түрде өсірген жерлерде
өсетіндерді қоспағанда,
ормандар - мемлекеттің
меншігін құрайды.
1
• Қазыналық ормандарды
тікелей пайдалану да,
осы ормандардан
жанама пайдалану да
Түркістан генерал-
губернаторы ауыл
шаруашылығы және
Мемлекеттік мүлік
министрімен келісе
отырып белгілеген
ережелерге бағынады.
Орманнан түскен табыс
қазынаға түседі.
2
• Жетісу облысы шегінде
ағаштан жасалған кез
келген түрдегі
ғимараттар мен
қоршаулар салуға
тыйым салынады және
ағашты пайдалануға тек
жергілікті жағдайларға
сәйкес ағашты басқа
материалмен
алмастыруға болмайтын
ғимараттардың керек-
жарақтарына ғана рұқсат
етіледі, атап айтқанда:
арқалықтар, рафтерлер,
торлар, төбелер,
едендер, мектептер
және т.б. ғимараттардың
ішкі әрлеу бұйымдары.
3

4 6
5
Жетісу облысының
мемлекеттік
ормандарында табиғи
жолмен өсірілген және
жасанды жолмен
өсірілген ірі қара
малды жаюға тыйым
салынады.
Мемлекеттік
ормандарда от жағуға
және егістік алқаптар
мен далада
ормандардан 3
версттен жақын
қашықтықта от жағуға
тыйым салынады.
Шайыр мен
шайырдың сидкасы,
көмірді жағу және
қайың қабығы мен
қызылшаны жұлып
алуға тыйым
салынады.

7 9
8
Өсіп келе жатқан саптық
және қолөнер
тұқымдарының қазыналық
ормандарын отынға кесуге
тыйым салынады. Отын
үшін 2-бапта көрсетілген
ережелерді сақтай отырып,
белгіленген түрлер мен
бұталарды салуға
жарамсыз құрғақ және
ылғалды орманды ғана
пайдалануға рұқсат етіледі.
Қазыналық ормандарда өсіп
келе жатқан алма, өрік және
тұт ағаштарын кесуге
тыйым салынады.
Жетісу облысының
ормандары туралы
белгіленген
ережелерді бұзғаны
үшін сот бойынша
жазаға тартылады.
Жетісу облысының
мемлекеттік ормандарын
басқару, орналастыру
және пайдалану, оларды
қорғау және жаңаларын
өсіру үшін Жетісу
аудандық
басқармасының
құрамына 2 адамнан
тұратын орман
басқармасы кіреді:
облыстық орманшы
және оның көмекшісі, әр
округте округтік
орманшы.

10 11
Жетісу облысының уездік
бастықтарында өзіне сеніп
тапсырылған уездердің
қазыналық ормандарының
сақталуын жалпы байқау,
облыстың орман
шаруашылығы үшін
белгіленген ережелердің
бұзылуының алдын алу
және жолын кесу, орманның
дұрыс және үнемді
пайдаланылуын қадағалау,
орман өрттерінің алдын
алуға жеке қатысу міндеті
жатыр.
Облыстың қазыналық
ормандарын жақын арада
қорғау үшін айналма
жолдар мен
орманшылардың қажетті
санынан жалдамалы орман
күзетшісі қызмет етеді.
Ормандарды дамыту
түрлерінде генерал-
губернатор белгілеген
ережелерге сәйкес жеке
тұлғаларға бос жерлерден
тұрақты пайдалануға
берілетін шағын учаскелер
болуы мүмкін.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАҚМЕТ!