3. Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (MAEA) /(IAEA) - organizacja pracująca na rzecz bezpiecznego i pokojowego wykorzystania energii jądrowej. Kilka ważnych faktów: a) MAEA została założona 29 lipca 1957 r., a jej pierwszym dyrektorem generalnym był Sterling Cole (USA) b) siedzibą organizacji jest Wiedeń (Austria) c) MAEA jest specjalistyczną agencją ONZ d) agencja składa się z trzech głównych części: Sekretariatu, Rady Naczelnej oraz Konferencji Generalnej e) obecnie Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej liczy 151 państw członkowskich rys. 1 Flaga MAEA ustanowiona w 1999 roku
5. Największe awarie i katastrowy w elektrowniach atomowych na świecie rys. 3 mapa największych awarii elektrowni atomowych na świecie na podstawie WebEcoist
6.
7. Radzieckie zakłady Mayak (byłe ZSRR) (INES 6) rys. 5 Instalacje przechowywania materiałów rozszczepialnych, widok na południową stroną budynku administracyjnego i budynek bezpieczeństwa magazynowego Miejsce i rok: Kombinat Chemicznym „Majak” w Kysztymie na Uralu, 1957 rok. Przyczyna: awaria systemu chłodniczego, która spowodowało eksplozję przechowalnika odpadów radioaktywnych. Skutek: 200 osób zmarło z powodu napromieniowania. Wg niezależnych źródeł pełna liczba ofiar może dochodzić do kilkunastu tysięcy. Skażony został obszaru o powierzchni 23 000 km². rys. 6 Zakłady Mayak, zdjęcie z 1957 r.
8. Windscale w Wielkiej Brytanii (INES 5) Miejsce i rok : Windscale w hrabstwie Cumbria, 10 października 1957 roku. Przyczyna: rdzeń brytyjskiego reaktora uległ samozapłonowi . Skutek: stwierdzono 33 zgony i kilka przypadków zachorowań na raka. rys. 7 pożar w Windscale rys. 8
W latach 1997-2009 agencją kierował Mohamed ElBaradei (Egipt), który w 2005 r. odebrał dla swojej organizacji Pokojową Nagrodę Nobla. Od 2 lipca 2009 r. na stanowisko dyrektora generalnego MAEA został nominowany Yukiya Amano, ambasador Japonii Dodatkowo posiada dwa biura ochrony regionalnej w Toronto (Kanada) i Tokio (Japonia) oraz laboratoria w: Seibersdorfie (Austria), Wiedniu (Austria), Monako i Trieście (Włochy) nie jest pod ich ścisłą kontrolą, pomimo, że jej raporty są przedstawiane na Zgromadzeniu Ogólnym oraz Radzie Bezpieczeństwa . Struktura i funkcjonowanie MAEA zawarte są w jej statucie Rada Naczelna jest jednym z dwóch ustawodawczych organów MAEA. Składa się ona z 35 państw członkowskich, desygnowanych i wybieranych przez Konferencję Generalną, zbiera się pięć razy do roku; Konferencja Generalna jest najważniejszym organem ustawodawczym w MAEA. W skład wchodzą wszystkie państwa członkowskie. Konferencja Generalna odbywa się corocznie Polska przystąpiła do MAEA w 1957 roku
W 1990 roku Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej opracowała siedmiostopniowy system stopniowania rodzajów awarii, gdzie poziom 0 oznacza brak albo zakłócenie mało znaczące dla technicznego bezpieczeństwa elektrowni, poziom 1 – anomalia, poziomy 2 i 3 – incydenty, a stopnie 4 do 7 obejmują poważne awarie (wypadki). Najwyższą notę, czyli 7, uzyskała jak na razie awaria – katastrofa w Czarnobylu i Fokushimie
Mapka powyżej przedstawia miejsca, w których wydarzyły się poważne awarie i katastrofy w elektrowniach atomowych. W naszej prezentacji pominiemy katastrofę w Czarnobylu i awarię w Fukushimie I, gdyż ich temat jest bardzo rozległy i wymagałby przygotowania osobnych prezentacji. W Europie doszło do dwóch poważnych awarii, w Wielkiej Brytanii oraz na Ukrainie, w Rosji miały miejsce dwie awarie, W Ameryce Pd doszło do jednej poważnej awarii w Brazylii, natomiast w Ameryce Pn doszło aż do trzech awarii, jedna miała miejsce na terenie Kanady. Największa ilość awarii miała miejsce w Japonii, ostatni w ubiegłym roku, w Fokushimie I
Chalk River Laboratory (CRL) jest znaczącym centrum badań i rozwoju w dziedzinie technologii jądrowych (w szczególności technologii CANDU). 12 grudnia 1952 roku awaria związana z odłączeniem prętów uranowych wraz z błędami operatorów doprowadziła do znacznego przebicia w systemie elektrycznym reaktora NRX elektrowni ACEL powodując podwojenie jego mocy wyjściowej. INES ocenił to zdarzenie jako wypadek na piątym poziomie zagrożenia. Seria wybuchów wodoru podrzuciła 4-o tonową kopułę ochronną tak, że wbiła się w strukturę zewnętrzną reaktora w wyniku czego produkty rozszczepienia jądrowego o mocy tysięcy kiurów zostały uwolnione do atmosfery oraz miliony litrów skażonej radioaktywnie wody musiały zostać wypompowane z piwnicy i „zutylizowane” w płytkich rowach w pobliżu rzeki Ottawa. Rdzeń reaktora nie mógł być odkażony i musiał zostać zakopany jako pozostałości (śmieci?) radioaktywne. Młody Jimmy Carter (później prezydent USA, a wtedy jeszcze inżynier jądrowy w amerykańskiej marynarce wojennej) był jednym z tysięcy kanadyjskich i amerykańskich fachowców, którzy musieli brać udział w akcji naprawiania skutków katastrofy.
Majakowska elektrownia jądrowa, znana również jako Czeljabińsk-40, a później również jako Czeljabinsk-65 jest jedną z największych instalacji jądrowych w Federacji Rosyjskiej oraz jest integralną częścią rosyjskiego wojskowego programu jądrowego. W ciągu ostatnich 45 lat elektrownia miała ponad 20 awarii, które miały wpływ na życie co najmniej pół miliona ludzi. Za najważniejszą uważa się awarię z 29-o września 1957 roku, która jednocześnie odtajniła istnienie tej elektrowni. Awaria systemu chłodzenia zbiornika z rozpuszczonymi odpadami jądrowymi spowodowała chemiczną (nie jądrową) eksplozję o sile porównywalnej z 75 tonami dynamitu (310 gigadżuli) oraz uwolniła 2 miliony kiurów radioaktywności na obszarze 15000 mil kwadratowych. W wyniku tego zdarzenia około 200 osób zmarło z powodu napromieniowania oraz 10000 ludzi musiało zostać ewakuowanych ze swoich domów i około 470000 ludzi przyjęło zwiększoną dawkę promieniowania. Według relacji, wielu ofiarom eksplozji skóra odchodziła od twarzy rąk i innych części ciała, które były bezpośrednio wystawione na działanie promieniowania. Duży obszar ziemi został opustoszony i pozostawiony jako nieużytek na dziesiątki a może i setki lat. Przez wiele lat nikt nie wiedział o wypadku. 30 skażonych wiosek usunięto z sowieckich map. Wypadek został określony jako poziom 6 („poważny wypadek” w 7-o punktowej międzynarodowej skali zagrożeń jądrowych INES).
Jedynym znacznym wyciekiem materiału promieniotwórczego był wyciek w Windscale w Wielkiej Brytanii. Wypadek wydarzył się 10 października 1957 roku kiedy to duży pożar podpalił skład plutonu zanieczyszczając tym samym okoliczne gospodarstwa mleczne. Zanieczyszczenie promieniotwórcze spowodowało śmierć 33 osób. To był najgorszy wypadek jądrowy w historii Wielkiej Brytanii oceniony na poziomie 5 skali INES. Wyciek głównie promieniotwórczego jodu (131) nie zagrażał życiu, dlatego rząd zadecydował o nieewakuowaniu terenu. Przez pewien czas produkty rolne z przyległego obszaru były niezdatne do spożycia. Skażenie terenu spowodowało poważne ograniczenia w produkcji mleka – około 15%.
3 stycznia 1961 roku w czasie sprawdzania funkcjonalności prętów kontrolnych operator w elektrowni Atomic City (aktualnie Midway) w stanie Idaho w USA przypadkowo wyszarpnął zakleszczony pręt centralny i doprowadził do szybkiej reakcji (wzrost mocy do 20 tys. MW), odparowania paliwa i zniszczenia reaktora oraz skażenia pomieszczenia. Doprowadziło to do wybuchu pary który zabił trzech techników. Jest to pierwszy tego typu wypadek, w którym zginęli ludzie.
28 marca 1979 r. doszło do największej katastrofy w historii amerykańskiej energetyki jądrowej. W położonej w pobliżu 50-cio tysięcznego miasta Harrisburg elektrowni elektrowni atomowej Three Mile Island doszło do stopienia rdzenia. Jak ustalono, awaria powstała wskutek błędnych decyzji obsługi. Wypadek oceniono na 5 w skali INES. W wyniku katastrofy nikt nie zginął, jednak trzeba było ewakuować około 200 tys. osób. Likwidacja skutków wypadku trwała do 1990 roku.
13 września 1987 roku W brazylijskiej Goiânii doszło do radioaktywnego skażenia wyniku którego zginęły cztery osoby, a ponad 100 tys. zostało napromieniowane w stopniu narażającym życie i zdrowie. Handlarz złomem w Gioianie (Brazylia) rozwalił opuszczoną maszynę do terapii radiacyjncyh I usunął mały lecz wysoko radioaktywny płat chlorku cezu. Źródło przechodziło z rąk do rąk, powodując poważne skażenie radioaktywne. Wiele budynków musiało zostać zburzonych oraz odnotowano śmierć 4 osób. Jasnoniebieski kawałek radioaktywnego materiału przyciągnął wiele dzieci które go dotykały oraz pocierały o swoją skórę powodując skażenie kilku sąsiednich ulic miasta. Przypadek ten uważany jest powszechnie za najgorszy wypadek powiązany z nieprawidłowym przechowywaniem materiału promieniotwórczego w historii wykorzystywania energii atomowej. Wypadek jądrowy otrzymał 5 w stopień w siedmiostopniowej międzynarodowej skali INES.
6 kwietnia 1993 roku doszło do eksplozji w wojskowej elektrowni przetwarzania paliwa nuklearnego w Tomsku w zachodniej Syberii (Sibir Chemical Combinat - SCC). Eksplozja przyczyniła się do powstania chmury radioaktywnego pyłu, który skaził teren o powierzchni 25 km 2 . Dokładne okoliczności wypadku nie są jasne.
30 września 1999 roku błąd ludzki oraz względy ekonomiczne doprowadziły do katastrofy w elektrowni atomowej w Tokaimura. W czasie przelewania roztworu tlenku uranu do zbiornika do eksperymentalnego reaktora powielającego pracownicy zakładów przypadkowo doprowadzili do rozpoczęcia reakcji rozszczepienia. Dwie osoby zmarły, a Ponad 600 zostało silnie napromieniowanych. Radioaktywne skażenie przekroczyło normy do 15 tys. razy, Wypadek eksperci zakwalifikowali na „cztery” w 7-stopniowej Międzynarodowej Skali Awarii Nuklearnych (INES, gdzie siedem oznacza najpoważniejszą awarię).
9 sierpnia 2004 r. w Japonii w elektrowni „Mihama”, położonej 320 km na zachód od Tokio w w wyniku uszkodzenia turbiny trzeciego reaktora nastąpił wybuch pary, który zabił 5 osób. W 2006 roku sąd nakazał jego zamknięcie, gdyż nie był właściwie zabezpieczony na wypadek trzęsienia ziemi.
Energia atomowa jest czystym i stosunkowo tanim źródłem energii jednakże niesie ze sobą ryzyko bardzo niebezpiecznych awarii, których efektem są liczne zgony, poważne problemy ze zdrowiem oraz skażenie terenu na bardzo wiele lat. Można powiedzieć, że w dotychczasowej historii rzadko dochodziło do awarii, głównie dzięki postępowi technicznemu.