2. Lidhja e matematikes me fizken
Matematikën me fizikën e lidhin një sërë formulash qe
shërbejnë përgjetjen e vlerave të madhësive fizike
(shpejtësia, rruga e përshkuar, masa, nxitimi,pesha,
forca gravitacionale, forcat bashkevepruese). Këto
formula kërkojnëpërdorimin e veprimeve matematikore
( si faktorizime,shumëzime,pjesëtime,mbledhje, zbritje).
Gjithashtu fizika vë në përdorim të gjitha format e
grafikëve.Fuqitë me eksponent pozitiv ose
negativeFuqitë e dhjetës janë një veprim matematikor
që përdoret edhe në fizikëkur kemi të bëjmë me vlera
shumë të mëdha ose shumë të vogla. Fuqia e
dhjetësnuk përdoret vetëm në fizik, por edhe në kimi,
biologji e shkenca të tjera.
• Rrumbullakosja e një mumriEdhe rrumbullakosja e
numrave si një veprim matematik përdoret
nëfizikë. Zakonisht numrat i rrumbullakosim në me
një shifër dhjetore, dy ose treshifra dhjetore. P.sh,
3.74621~ 3.746; 2.4187~2.42; 6.35~6.4.Gabimi
absolut dhe relativEdhe gabimi absolute dhe
relative janë gjithashtu instrumente
tëmatematikës, të cilat përdoren në fizikë.Kur një
matje e një madhësie përsëritet herë pas here,
shohim se janëpërftuar vlera të ndryshme, prandaj
kuptojmë se ndodhin gabime në matje.Gabimi
absolute është gjysmediferenca e përftuar midis
vlerës maksimaledhe asaj minimal:
• Njohja e gabimit absolute në një matje nuk na
jep informacione në lidhjeme shkallën e saktësisë
me të cilën është bërë matja.
• Prandaj për të përcaktuar nëse një matje është e
saktë, përdoret gabimi relative dha gabimi në
përqindje.
• Gabim relativ është raporti midis gabimit absolut
dhe vlerës mesatare:
3. VektorëtNjë vector është një mjet
matematik që paraqitet grafikisht me
një segmenttë orientuar, i cili në
fizikë paraqet një zhvendosje.
Gjatësia e segmentit
tregonmadhësinë e vektorit ose
të zhvendosjes që kryen trupi,
drejtimi jepet ngadrejtëza mbi të
cilën ndodhet segmenti, ndërsa
kahu nga shigjeta. Për
të mbledhurdy vektorë edhe në
fizikë, ashtu sin ë matematke,
përdoret metoda eparalelogramit
ose e trekëndëshit, n.q.s vektorët
kanë drejtime të njëjta madhësitëe
tyre mblidhen si numra të thjeshtë.
Edhe diferenca e vektorëve kryhet
po në tënjëjtën mënyrë si në fizikë
ashtu edhe në matematikë, vektorit
të parë i mblidhete kundërta e
vektorit të dytë.
në fizikë të gjitha madhësitë që sillen si
zhvendosjequhen madhësi vektoriale
ose vektorë. Shumë madhësi fizike
janë të tipit vektorial:shpejtësia,
nxitimi, forca e kështu me
radhë.(ndërsa adhësitë që nuk janë
vektorë quhenskalare
dhekarakterizohen nga një numër i
ndjekur nga një njësi matëse).
Fizika gjithashtu përdor një sërë
formulash për të studiuar lëvizjen
etrupave.Lëvizja drejtvizore e njëtrajtshme:
Një lëvizje që ndodh me shpejtësi
tëpandryshueshme quhet lëzije e
njëtrajtshme
Ligji orar i lëvizjes së njëtrajtshme:s=v*t
Grafiku ihapësirës nëlidhje me kohën rasti kur trupi ka
pershkruar nje rruge fillimisht drejetza nuk del nga
orgjina
4. Matematika ne gjuhe
Matematika ne lidhje me gjuhen. Ne gjuhe
ne perdorimpresjen
pertendarefjaletdhefjalitepor,
presjaperdoretedhe ne matematike
nenumrat me presje .p.sh. 0,5 :5,7
etj..Gjithashtuedhekllapat
(rrethoredhekatrore)tecilat ne gjuhe i
perdorimper tevecuarfjaleosefjali ne
matematike i perdorim
neshprehjetnumerike.Viza ne
gjuheperdoret ne dialog kurse, ne lidhje
mematemetikenvizaperdoret ne
figuragjeometrike , segmente , drejteza
,vizathyesore . Kemieshedy-pikeshinqe
ne gjuheperdoret ne
ligjerate,kurnumerojmegjymtyre ne
matematikeaiserbesiveprimi i pjestimit.
5. Matematika ne kimi
Si ne matematikeashtudhe ne
kimitebejme
meveprimetendryshmenumerike
pra, ketungjasojnematematica
me kimine.
Nekimikeminumranatyrore ,
jonatyrore , veprime me numra
me presje ,shumezime,
pjesetime,fuqidheproblematendr
yshme
.Gjithashtukimiakadheshume
formula ashtusimatematika.
Sintetizimi i elementit me
numëratomik 117
ElementiUnunseptiumështëele
menti i funditqëmbushperiodën
eshtatëtëTabelësPeriodiketëEle
mentëve. Ai
dotëshkruhetsëshpejtimeseleme
ntëve me numëratomik 116 dhe
118qëtashmëjanëzbuluar.
Përveçkësaj,eksperimentetkanë
provuarnjërritjetëqëndrueshmëri
sëtëbërthamave merritjen e
neutroneveqë i përbëjnëato
6. Matematika ne histori dhe gjeografi
• Lithia e matimatikes me historinakatebejvetem me numrat e datave ,tedhenaveteluftrave (.p.sh. numri i
ushtareve,tevrareve ) .Njengavizatimetmëtëfamshmetë Leonardo da Vinçit Njeriu
Vitruvianështëcilësuarsishembull i përpjekjevepërtëbashkuarmatematikën,artindheshkencën.“Njeriu Vitruvian”
ështëskicë e hollësishme etrupittënjeriut, e vizatuarnëqendërtënjëkatroridherrmekrahetdhekëmbët e
shtrira.Krahëtdhekëmbëtprekinskajet ekatroritdherrethit duke treguarstërgjatje, si per tëlënëtëkuptohet
senjeriusfidoncdondrydhjedheështë i prirurtekapërcejëcdokufi,saponjekufizim i vendoset. Me këtëvizatim,
Leonardomerrnëkonsideratethellësinëdhemadhësinëtrupore,simetrinëdhelidhjetgjeometrike, duke u
bazuarnëidete e Vitruviusit – studiues, artist, projektues, inxhinjerdhearkitekt i lashtëromak
7. Matematika ne lidhje me
Me mjeksin
• Matematika na ndihmon e
mekanikave te ndryshme qe
ndihmojne ne zbulimin dhe
kurimin e semundjeve te
ndryshme
Gjeografin dhe historin
Lidhja e matimatikes me historin a ka tebe jvetem me
numrat e datave ,te dhenave tel uftrave (.p.sh. numri i
ushtareve,tevrareve ) .Nje nga vizatimet më të
famshme të Leonardo da Vinçit Njeriu Vitruvia në eshtë
cilësuar si shembull i përpjekjeve për të bashkuar
matematikën,
Artin dheshkencën.“Njeriu Vitruvian” është skicë e
hollësishme e
Trupit të njeriut, e vizatuarnë qendërtë një katror idhe
rrethi, me krahet dhe këmbët e shtrira.Krahë tdhe
këmbë tprekin skajet e katrorit dhe rrethit duke treguar
stërgjatje, si per të lënë të kuptohet se njeriu sfidon cdo
ndrydhje dhe është i prirurte ka përcejë
cdokufi,saponjekufizim i vendoset. Me këtëvizatim,
Leonardo me rrnë konsiderate thellësinë dhe
madhësinëtrupore,simetrinë dhe lidhjetgjeometrike,
duke u bazuar nëi idete e Vitruviusit studiues, artist,
projektues, inxhinje rdhe arkitekt i lashtëromak
punoi:muhamed hoti
Viti shkollor:2017-2018