Kilka słów o gatunku filmowym i jego rozwoju w dziejach kina z uwględnieniem współczesnych hybryd gatunkowych.

1. WWEESSTTEERRNN II AANNTTYYWWEESSTTEERRNN
Opracowanie: Radosław Wolski

2. TEMATYKA WESTERNÓW
• Walki osadników z Indianami
• Budowa pierwszych linii komunikacyjnych
• Konflikty drobnych farmerów z wielkimi
posiadaczami ziemskimi
• Historie szeryfów
• Dzieje pewnej miejscowości i społ. w
obliczu podbijania / eksploracji / rozwoju
miast
• Walki hodowców ze złodziejami bydła
• Opowieści o mścicielach i cowboyach
wyjętych spod prawa

3. CECHY GATUNKOWE
• wyrazista akcja o dobitnie zarysowanym
konflikcie dramatycznym (stracie sił dobra
z siłami zła)
• obowiązkowe składniki awanturnicze;
strzelaniny, bójki, napady, pościgi
• operowanie plenerami Dzikiego Zachodu
(skaliste wąwozy, rozległe prerie +
charakterystyczne miejsca – kolej, saloon)
• Klasyczny – nie stawia dylematów
moralnych, etycznych – jest jednoznaczny
w wymowie

5. Andre Bazin, We ste rn, czyli film
ame ryka ński par e xce lle nce
• O specyfice tego gatunku nie świadczy ani temat, ani
atrybuty, ale mit. „Western narodził się ze spotkania
określonej mitologii z określonymi środkami wypowiedzi”.
Mitologia Dzikiego Zachodu – przetworzona prawda
historyczna. Western składa się z mitów w stanie czystym.
KWINTESENCJA AMERYKAŃSKIEJ GATUNKOWOŚCI
FILMOWEJ

6. Bohaterowie westernu
SĄ ŁATWI DO ZIDENTYFIKOWANIA
• Dobry i zły cowboy
• Traper. Przez długie lata to postać pozytywna – zabija Indian, bo kiedyś
spalili mu dom, zabili żonę i synka. 1959 mit rozwiewa Richard Brooks w
filmie Ostatnie polowanie
• Indianie. Dzicy i okrutni, łatwo ich wyprowadzić w pole
• Żołnierz, tchórz, pijak - nie może sobie pozwolić na działanie na własną
rękę
• Bandyci. Bracia James: Jessie i Frank, którzy obrabowali kilkaset
pociągów, nierzadko łącząc rabunek z morderstwem. Billy Kid (Willim
Bonney) – bandyta powieszony w 20 roku życia za zamordowanie
kilkudziesięciu ludzi
• Szeryf. Niedoświadczony, zdobywa szlify, energiczny szeryf, ostatnia
rozgrywka (konwencję łamie np. „Django”)
• Kobiety. Dobre i cnotliwe, upadłe i zepsute, ale nigdy nie są czarnymi
bohaterami. Pierwsza postać: narzeczona. Potem dziewczyna z salonu – to
dodaje pikanterii. Shirley Temple, Grace Kelly. L. 50 kobieta silna, kobieta
wesołek

8. Etapy rozwoju westernu
• Edwin S. Porter (1869-1941): 1898 Cripple Creeck – po raz
pierwszy na ekranie saloon; Napad na ekspres (1903) – akcja
równocześnie w kilku miejscach. Film ten był przełomowy, ponieważ
wprowadził będące do dziś standardem konwencje fabuły
definiujące western: dobro kontra zło, czarny bohater kontra
bohaterowie pozytywni; napad, po którym następuje pościg i
kulminacyjny pojedynek
• Dawid W. Griffith: Ostatnia kropla wody, Bitwa, Masakra (1911-
1912) – zapowiedzi formy widowiskowej: napad na dyliżans, ratunek
w ostatniej chwili; ale większy wpływ miał Griffith na rozwój
melodramatu
• Najczęstszy temat: walki z Indianami; rzadziej: melodramat

9. Etapy rozwoju westernu c.d.
RRODUCENCI
· Najwięksi producenci: „Essanay” Gilbert M. Anderson (Broncho
Billy) z producentem G.K. Sporem zakłada 1908 wytwórnię
„Essanay” (S&A) – co tydzień film cowboyski.
· „Bison 101” Carla Laemmle dla którego filmy kręci Thomas
Ince. Laemmle nie może odżałować, że rozwiązał kontrakt z Incem i
nie mogąca ponownie zawiązać współpracy napada ze statystami
na miasteczko filmowe Bisona zwane „Inceville” – rozpędzają konie,
niszczą sprzęt; na pomoc przychodzą sąsiedzi z planu obok –
komiczni bohaterowie z filmów Macka Senneta (bijatyka jak za
czasów wojny patentowej, kiedy to agenci Edisona okładali kijami
pracowników innych wytwórni, które nie wnosiły opłaty licencyjnej).
· Wytwórnia „Biograph”, w której w 1908 roku filmem „Przygody
Dolly” debiutuje jako samodzielny reżyser Dawid Wark Griffith

10. Western – klasyka lat 20.
· 1923 Kryty wóz (The Covered
Wagon ) reż. James Cruze –
epicka wędrówka pionierów
1848-1849
· 1924 Żelazny koń (The Iron
Horse) reż. John Ford –
autentyczne scenerie;
opowieść o budowaniu
pierwszej transkontynentalnej
linii kolejowej „Union Pacific
Railroad” 1862, a więc w
okresie wojny Północy z
Południem; „amerykańska
Odyseja”, olbrzymie
powodzenie

11. Western –
sytuacje dramatyczne
1) Izolacja bohaterów od reszty świata
- Dzieje miasteczka
1) Konflikt rozwiązywany za pomocą kuli,
pozostały na placu walki walczy dalej w
kolejnych perypetiach
2) Jeden lub kilku ludzi bierze na siebie
obowiązek stania na straży prawa –
grupa ludzi w obronie mieszkańców
miasta

12. MIT, SYMBOLIKA
• Mit „dzikiego zachodu” – miasto w obliczu
nowej cywilizacji (budowa kolei)
• Mit walki dobra i zła, dobrego i złego
cowboya
• Mit Kobiety – aby ją zdobyć bohater
poddawany jest próbom. W świecie
westernu kobiety są dobre, a mężczyźni
nie. Mit kobiety zrodził się z warunków
historycznych, gdzie najcenniejszymi
dobrami była kobieta i koń. Za kradzież
konia – stryczek. Dla obrony kobiety
tworzy się mit.

14. • Galopujący cowboy – idea wolności,
podboje, ekspansja
• Bohaterowie pozytywni reprezentują:
uczciwość, wierność, szlachetność –
walczy dobro ze złem, sprawiedliwość z
występkiem
• Oparte na opowieściach, legendach
„romantyczne historie” o dzikim zachodzie
• To mity, a nie prawda historyczna

15. Rozwój westernu
• Dźwięk wzbogaca
dramaturgię:
• Niektóre filmy zapożyczają
nawet tytuły od piosenek, które
są wokalnymi przerywnikami
akcji: My Darling Clementine,
jak brzmi oryginalny tytuł
głośnego filmu Miasto
bezprawia;
• „końskie opery”; Gene Autry
– „czysty cowboy”, film
Tumbling Tumbleweeds (1934)
dla wytwórni Republic jest
początkiem tego podgatunku

16. 1939 Dyliżans
Na przełomie lat 30.i 40. western zyskał
świadomość swej tożsamości gatunkowej;
1939 Dyliżans (Stagecoach) John Ford
oparty na Baryłeczce Maupassanta (kilka
psychologicznie zróżnicowanych postaci
w obliczu wielkiego niebezpieczeństwa).
Andre Bazin: „John Ford osiągnął tu
całkowitą równowagę między mitami
społecznymi, reminiscencjami
historycznymi, prawdą psychologiczną i
tradycyjną tematyką westernowych
inscenizacji”.

17. W samo południe 1952
Lata 50. apogeum gatunku; twórcy
nadają westernom piętno autorskości
poprzez grę z konwencją;
· Jeździec z nikąd (Shane, 1953)
George’a Stevensa – zdramat moralny
połączony z estetyzmem zdjęciowym
· W samo południe (High Noon, 1952)
Freda Zinnemanna z Garym
Cooperem i Grace Kelly –western
psychologiczny, antywestern
· Bazin: nadwestern – western, który
wstydzi się być sam sobą i który szuka
racji bytu na nowych obszarach: w
sferze estetyki, socjologii, moralności,
psychologii, polityki, erotyki

18. Antywestern
• Fritz Lang rozprawia się z legendą
Jessy’ego Jamesa w „Powrót J.J.”
(1940) /wcześniej „Jessy James”, 1930/
• Dziki zachód przestał być miejscem, w
którym wszystko podporządkowane jest
legendzie
• Bandyci również mają szlachetne cechy,
stają się bohaterami, zyskują sympatię
widzów

20. • Rzeczywistość gdzie wszystko nie jest
„czarne” i „białe”
• Obdarte z heroizmu czyny dobrych
kowbojów
• Okrucieństwo zastępuje szlachetne cnoty
• Demitologizacja klasycznych wątków, ich
zaprzeczenie
• Indianie nie są dzikimi barbarzyńcami, a
mającymi swoje osady ludźmi broniącymi
swojej egzystencji, kultury, ofiarami
cywilizacji (wątki wojny w Wietnamie)

21. Lata 60. i 70.
• Lata 60. to okres modernizmu –
Peckinpah i Penn nie polemizują z
wymogami gatunku, ale je burzą
• Sam Peckinpah (1961
Niebezpieczni Kompani , The
Deadly Companions; 1962 Strzały
o zmierzchu, Ride the High
Country; 1969 Dzika Banda, The
Wild Bunch; 1970 Ballada o
Cable'u Hogue , The Ballad of
Cable Hogue; 1973 Pat Garrett i
Billy Kid, Pat Garrett and Billy the
Kid; 1974 Dajcie mi głowę
Alfredo Garcii, Bring Me the
Head of Alfredo Garcia
• Arthur Penn The Chase (1966),
Little Big Man (1970)

23. Spaghetti western
• Westerny produkowane są także w Europie: od
1963 we Włoszech
• Sergio Leone „Za garść dolarów” (1964) – pobił
rekordy kasowe i zapoczątkował lawinę
„Spaghetti-westernów”
• Apologia gwałtów i przemocy
• Włoski cowboy nie jest postacią pozytywną. Nie
ma podziału na dobrych i złych, tylko na silnych i
słabych. Wszyscy walczą o złoto. Brak szacunku
względem kobiet.

24. Cowboy na polskich dróżkach czyli
western w Polsce
• 1958 Ranczo Teksas reż. Wadim
Berestowski – studenci zootechniki w
Bieszczadach prowadzą życie
cowboyów
• 1968 Wilcze echa reż. Aleksander
Ściobor-Rylski – przygody
zdemobilizowanego podoficera Wojsk
Ochrony Pogranicza w Bieszczadach
• 2006 Summer Love (pl. Wakacyjna
miłość) - polsko-amerykański western
w reżyserii Piotra Uklańskiego;
Plenery: Siedlec, Jura Krakowsko-
Częstochowska; Val Kilmer, jako
poszukiwany; Rafał Mohr, jako
pomocnik sklepikarza; Katarzyna
Figura, jako żona szeryfa; Karel
Roden, jako nieznajomy; Bogusław
Linda, jako szeryf

25. Western w Niemczech
• Niemcy produkują już od l. 20. Opierają
się na anachronicznych wzorach
prymitywnego widowiska, lekceważąc
ewolucję gatunku. Harald Reinl. Głównie
na podst. twórczości Karola Maya. Old
Shatterhand (Lex Barker – Amerykanin,
dawny odtwórca roli Tarzana) i Winnetou
(niebieskooki Francuz Pierre Brice).
Ersatz-westerny.

26. EASTERNY
• „Sukiyaki Western Django” (2007,
Japonia)
reż. Takashi Miike
• „The Good, The Bad, The Weird” (2008,
Korea Południowa)
reż.: Ji-Woon Kim

29. Współczesne hybrydy i przykłady
• „Wild wild west” (1999)
• „Sexipistols” (2006)
• „Truposz” (1995)
• „Jeździec znikąd” (2013)
• „Django” (2012)
ZASTANÓW SIĘ:
W jaki sposób odwołują się do tradycji w
historii kina

30. HYBRYDY – c.d.
„GWIEZDNE WOJNY”
western osadzony w kosmosie
ANALIZA:
O podbojach… - tematyka
Gwiezdni cowboye z mieczami świetlnymi
Konie – pojazdy kosmiczne
Dobro i zło - ?

31. Słynni cowboye
• Broncho Billy – gra go Gilbert M.
Anderson. Grał w Napadzie na
ekspres, długo namawiał producentów,
by zrealizować film o cowboyach. Z
producentem G.K. Sporem zakłada
1908 wytwórnię „Essanay” (S&A) –
co tydzień film cowboyski. Anderson
nauczył się jeździć konno, ok. 400
dwuaktowych filmów.; 1913 zrzeka się
pracy aktorskiej, prawa od
ekranowego nazwiska sprzedaje
producentom Adamowi Kesslerowi i
Charlesowi O. Baumanowi, którzy w
swojej wytwórni „Bison 101”
kontynuują serię filmów cowboyskich;
W Broncho Billy wciela się William
Surrey Hart, wspaniały jeździec i aktor
z dużą praktyką teatralną. Filmy
reżyseruje początkujący w zawodzie
Thomas Harper Ince.

32. Słynni cowboye-aktorzy
RIO JIM. Gra go William Surrey
Hart, który porzucił rolę Broncho
Billy’ego; Hart – mając 18 lat
wyjeżdża do Anglii gdzie
występuje w cyrku jako woltyżer,
epizody w teatrze. Po powrocie do
Ameryki gra na scenach
nowojorskich jako partner
belgijskiej aktorki Mille Rhéi;
później w zespole Heleny
Modrzejewskiej. Szybko porzuca
Broncho Billego i staje się
uwodzicielskim, doświadczonym, z
przeszłością Rio Jimem. Stosunek
do konia – czule rozmawia z
Fritzem (to pozwala widzom
poznać problemy bohatera).
Pedant w sprawie westernowych
realiów.

33. Słynni cowboye-aktorzy
Tom Mix - długi czas w armii,
Chiny, Afryka, szeryf w
Oklahomie, chodziło się do
kina by zobaczyć „nowego
Mixa”, dbałość o realia; nie
strzela bez powodu, nie gra w
filmach odstępujących od
moralizatorskiej opowiastki;
schludny, czysty na duchu i na
ciele. Koń Tony. Wciąż
popularny po przełomie
dźwiękowym; bez dublerów,
często w szpitalu, 1940 ginie w
wypadku samochodowym

34. KOLEJNI AKTORZY
• Gary Cooper
• John Wayne
• Clint Eastwood
• Kevin Costner

35. REŻYSERZY
• John Ford
• Howard Hawks
• Clint Eastwood
• Sam Peckinpah
• Sergio Leone