Cactos, euforbias ou...
AS LIDEIRAS DE ROQUE
Mon
Daporta
COUSIÑAS FEITAS NA CASA

Descubriu hai uns días Roque, visitando un viveiro,
que non todas as plantas grosas, e/ou con espiñas, son cactos verdadeiros.

E contáronlle tamén outras cousas que non sabía,
como de onde viñan e como se distinguían.

que aínda que eran semellantes de aspecto e estrutura
era cousa de adaptación ao ambiente,... de conxuntura.

Pareceulle de interese, e púxose a traballar para contarvos
todo o que aprendeu sobre o que son e o que non son cactos.

E despois de moito ler, buscar e viaxar
Tendes, de aquí en diante, o que conseguiu xuntar
De todas as plantas que o parecen, so son cactos (Cactaceae) unhas 1.600
especies, outras 1.000 son euforbias (Euphorbiaceae), 500 pertencen á
familia das apocináceas (Apocynaceae) e unhas poucas son didiereáceas
(Didiereaceae) dos bosques espiñentos de Madagascar

Os cactos son vexetais da familia das
cactáceas (Cactaceae). Son plantas perenes,
case todas espiñentas e con talos
suculentos, que viven en áreas secas, aínda
que tamén os hai en áreas tropicais e
subtropicais.
A familia está formada por numerosos
xéneros dos que fan parte máis de 1.500
especies.
Son nativos de América, atópanse desde o
suroeste do Canadá ata Chile e A Arxentina.
Fóra de América so se coñece unha especie,
a Rhipsalis baccífera, orixinaria de África,
Madagascar e Sri Lanka.
México acolle a maior cantidade e variedade de especies,
case 700, das que máis de 500 son endémicas.

Mais tamén hai unhas 1.000 especies
de plantas da familia Euphorbiaceae,
das zonas secas de África e
Madagascar, e algunhas de América,
que son suculentas e seméllanse aos
cactos.
As Euphorbiaceae (euforbias), son plantas
dunha familia cosmopolita moi difundida e moi
diversa, que se atopa por todo o mundo, a non
ser nas zonas frías, da que fan parte unhas
7.500 especies agrupadas nuns 300 xéneros.
Entre elas hai herbas, matos e, nas zonas
tropicais, árbores.

Unhas 500 Apocynaceae das
zonas secas de África, a
Península Arábica e da India,
tamén teñen un aspecto
semellante aos cactos.
Apocynaceae é unha familia que acolle
máis de 5.000 especies agrupadas en
366 xéneros, da que fan parte árbores,
matos, herbas e lianas; que se extende
polas zonas tropicais, subtropicais e
temperadas.

As Areolas, son o sinal de
identidade dos cactos, uns
elementos propios que serven
para distinguilos de outras
plantas. Son pequenas formas
almofadadas (na realidade
pólas modificadas) constituídas
por tricomas (pelos das
plantas), e, en case todas as
especies, con espiñas e
gloquídeos (pelos con pugas).
Das areolas xorden os talos, as
follas (de habelas) e as flores.
Mais a pesares de coincidiren en formas e aparencias presentan riscos
que serven para diferencialas

cacto euforbia apocinácea

cacto euforbia apocinácea
Pseudolithops migiurtinus
Echinocactus grusonii Euphorbia horrida

cacto
As espiñas saen, en grupos, nas areolas
As espiñas son as propias follas,
os remates dos tubérculos do
talo endurecidos, ou estípulas
As espiñas
euforbia apocinácea
As espiñas son estípulas endurecidas
que se atopan aos lados ou debaixo
das follas, ou da cicatriz que deixan
cando caen

cacto
As follas
Ausentes en case todos os
cactos, ou transformadas en
espiñas.
So se coñecen dous xéneros de cactos
tropicais que teñen follas funcionais.
Moitas euforbias teñen follas, en
ocasións reducidas a escamas, nas
etapas xuvenís e nas zonas de
crecemento
Hai especies con follas, case
sempre apicais, e outras con
follas reducidas a escamas
euforbia Apocinácea

euforbia
As flores
As flores dos cactos adoitan ser grandes,
solitarias e hermafroditas; de forma
tubular, co ovario ínfero, un grande
número de tépalos, os exteriores con
aspecto de sépalos e os interiores
petaloideos, que acollen numerosos
estames, os nectarios e o pistilo con varios
carpelos.
As euforbias adoitan formar unhas
estruturas florais pequenas, con forma
de copa, chamadas ciatios. O conxunto
está formado por un involucro con
glándulas nas beiras, dentro do que hai
flores masculinas -moitas reducidas a
un so estame- que rodean a unha única
flor feminina pedunculada.
cacto
As apocináceas teñen flores
simples, completas, con cinco
pétalos, moitas veces
soldados.
Algunhas flores desprenden un
olor desagradable para atraeren
ás moscas que as fecundan.
apocinácea

cacto
Os froitos das euforbias son
normalmente secos, capsulares -
tricocos- que abren ao madurar
para soltar as sementes.
O froito dos cactos adoita ser
carnoso, unha baga que encerra
moitas sementes.
Os de varias especies son consumidos
como alimento.
Os froitos
euforbia apocinácea
Os froitos das apocináceas son secos,
semellantes a unha dobre vaíña, e
conteñen sementes cunha mouta de
pelos que lles permiten dispersarse
polo ar.

A saiba
A saiba de case todas as euforbias é
branca –látex- e, en moitos casos, tóxica.
Por iso moitas euforbias son coñecidas co nome de
leiteiras.
A saiba dos cactos é
transparente
As apocináceas, segundo as
especies, poden ter saiba
transparente ou látex, que
tamén pode ser tóxico
apocinácea

algunhas cousiñas máis:
dos cactos

Saguaro en San Nicolás,
Sonora (México)
Os cactos máis
altos son os
saguaros que
poden acadar os
20 m de altura

Un fermoso exemplar
de equinocactus
(cacto “barril”) de case
3 m de altura

O cacto máis pequeno que se
coñece é o Blossfeldia liliputiana.
Nativo dos Andes do sur de Bolivia
e do norte da Arxentina.
Escasamente pasa de 1 cm de
diámetro.

Chirinola mexicana (Stenocereus eruca). Un cacto
curioso ao que lle chaman o cacto que anda, porque
vive deitado no chan e, como todos os cactos, so
medra pola punta ao tempo que as partes vellas, as
de atrás, van morrendo polo que semella que se
despraza. Atópase en perigo de extinción

Rhipsalis baccifera.
A única especie de
cacto que tamén se
atopa, como orixinaria,
fóra de América
Á dereita detalle dun
exemplar cargado de froitos

A maioría dos cactos medran
na terra, pero tamén hai
especies tropicais epífitas –que
medran enriba de outras
plantas ou gabean por elas-. As
espécies epífitas adoitan ter os
talos estreitos e aplanados,
raíces aéreas, para suxeitarse
aos soportes, e flores grandes
e chamativas.

Disocactus speciosus
Epiphyllum oxypelatum.
As flores abren pola noite
Weberocereus biolleyi
Algúns cactos epífitos

Schlumbergera truncata
(cacto de Nadal, plumas
de santa Teresa). Un cacto
tropical moi difundido e
cultivado. Pertence ao
xénero Schlumbergera,
orixinario do Brasil, do
que se coñecen varias
especies.

Varias especies de cactos epífitos, do xénero
Hylocereus, cultívanse para aproveitar os seus froitos
coñecidos como pitaias ou froitos do dragón.
Os froitos, que segundo a especie teñen a tona vermella ou
amarela, miden uns 10 x 6 cm e teñen una polpa sabrosa,
suave e doce.

Plantación de pitaias na Mariña de Lugo

...e uns poucos medran
directamente sobre as
rochas.
Cacto de lava.
Endémico das Illas Galápagos

Os cactos máis extendidos polo mundo
son Opuntias, e deles a Opuntia fícus-
indica (nopal ou chumbeira), cultivada
como planta da que se obteñen
múltiples aproveitamentos:

Plantacións de chumbeiras

Na gastronomía úsanse os talos novos
(palas, pencas ou nopales) frescos,
confitados ou salgados; como verdura, en
ensaladas, guisos e outras preparacións.
Talos de nopal limpos para seren utilizados na cociña
Talos de nopal asados Talos de nopal recheos
Preparacións con talos de nopal

Pódese atopar no mercado envasado, fresco, en conserva,

como ingrediente de platos preparados, como complemento
nutricional e como produto médico e dietético

Os froitos utilízanse como postre, e para preparar salsas, doces,
xeados, marmeladas, zumes e licores, como condimento, como
aperitivo e como medicinais.

Batido, confitura, zume e licor feitos co froito da
Opuntia ficus-indica ou figo chumbo.

Co nopal elabóranse tamén cosméticos
Xabrón
Xel protector para a pel
Protector solar
champú Cremas corporais

Coiro de nopal. Dos talos moídos e secos
extráense proteínas e febras coas que se
prepara unha bio-resina que, fixada sobre un
tecido de algodón, permite crear un material
de características semellantes ao coiro
Tratando o zume dos talos do nopal obtense un
plástico biodegradable e de descomposición rápida
(menos de tres meses, ou arredor de dúas semanas
se está en contacto coa auga)
e outros produtos: tradicionais e actuais
Tamén se usan nopais para a obtención de biogás
Aglutinante e
impermeabilizante en pinturas
tradicionais feitas con auga, cal
e tintas

Serve como forraxe
para o gando e outros
animais

e para criar un parásito, a cochinilla (Dactylopius coccus), da que se
extrae un pigmento coñecido como carmín ou o vermello cochinilla
que se utiliza como colorante en cosméticos, tecidos e alimentos

E a outros cactos atópanselle curiosas aplicacións

O interior leñoso dos grandes cactos aprovéitase como madeira
para queimar e/ou para a elaboración de diferentes obxectos
utilitarios ou decorativos

Moitas flores de cactos so se abren
un día, e algunhas so unha noite.
As especies de floración nocturna
son polinizadas por insectos ou por
morcegos que se alimentan do pole
e do néctar que producen.

Os froitos dos cactos son comidos por moitos
animais que, a cambio, tamén son os encargados
de dispersar as sementes

Algunhas aves
aproveitan a
protección da súa
altura e/ou das súas
espiñas para facer
neles os niños

algunhas cousiñas máis:
das euforbias

Unha das euforbias suculentas máis grandes, a
Euphorbia ingens, endémica das áreas tropicais
do sur de África.
Pode medir ata 15 m de altura.
Leóns descansando nas pólas dunha euforbia

Outras euforbias suculentas
Euphorbia horrida
Euphorbia obesa Euphorbia fruticosa
Euphorbia enopla
Euphorbia cristata Euphorbia suzanne-marinierae
Euphorbia meloformis

Euphorbia esculenta
Euphorbia
canariensis
Euphorbia
resinifera
Euphorbia pulvinata

Euphorbia milii, unha das máis cultivadas e
exemplares de diferentes variedades de cor

A Hevea brasiliensis (árbore do caucho, xiringa ou
seringueira). É una euforbiácea, non suculenta, arbórea,
orixinaria das selvas do Brasil.
Mide de 20 a 30 m de altura (pode acadar 45 m).
O seu látex seco é o caucho natural.

A Manihot esculenta (iuca, mandioca, casabe,…). É unha planta
perenne da familia das euforbiáceas cultivada en América, África e
Oceanía para aproveitar as súas raíces ricas en almidón.
No Paraguai cultívanse
arredor de 300 variedades

Outra euforbia coñecida a flor de Pascua
(Euphorbia pulcherrima) da que se cultivan
numerosas variedades.

En Galiza están presentes unhas 20 especies de euforbiaceas,
plantas anuais ou perennes de pequeno porte que se desenvolven
en diferentes ambientes
Euphorbia paralias.
Común nos areais
costeiros
Euphorbia esula,
está presente case
todo o ano en e
beiras de camiños.
Chamaesyce ou
Euphorbia serpens.
Pequena planta
rastreira orixinaria de
América do Sur que se
desenvolve como mala
herba

algunhas cousiñas máis:
das apocináceas

Moitas apocináceas suculentas
coñécense como plantas das estrelas
pola forma das súas flores e tamén
como flores de carniza polo olor que
desprenden para atraer ás moscas que
son as que as polinizan

Caralluma hesperidium
Pseudolithops migiurtinus
Stapelia variegata
Algunhas apocináceas suculentas representantes dos seus xéneros
Duvalia pilansii
Huernia macrocarpa Hoodia gordonii Piaranthus globosus

Pachypodium é un xénero de árbores e arbustos de
talos suculentos con espiñas, nativos de África
(Namibia , Angola e Madagascar) que acolle 25
especies,
Pachypodium gracilium
Pachypodium multiflorum
Pachypodium
brevicaule
Pachypodium saundersii
Pachypodium nanmaquanum

Pachypodium lamerei, ou
palmeira de Madagascar,
o máis cultivado como
ornamental

Algunhas apocináeas
arbóreas, como a
Couma macrocarpa,
producen látex que se
aproveita como
impermeabilizante e
para facer caucho

En Galiza podemos atopar, en cultivo
como ornamental ou asilvestrada, unha
planta da familia das Apocináceas, a
Vinca difformis, con aspecto en
enredadeira que se estende preto do
chan na que destacan as flores azuis

As imaxes fotográficas foron collidas da internet e a información de fontes varias. Agradézolle aos
autores a súa dispoñibilidade, e agardo saiban disculpar o uso que fixen delas.
Mon Daporta
E como co que hai, para un achegamento, xa me parece abondo,
deixoo aquí que teño outra a dar voltas nos miolos.