2. Narastające problemy
Niezadowolenie ze sposobu działania
systemu komunikacji:
n Wzrost cen publikacji;
n Problemy z prawami autorskimi;
n Wydłużanie się cyklu wydawniczego.
Między innymi wykorzystanie zasobów
elektronicznych powoduje spadek liczby
czytelników w bibl. publicznych (o 171.234 w
2005 r.).
Warszawa, 22-24.11.2006 2
3. Próby działań
Likwidacja ograniczeń w dostępie do
publikacji:
n Walka o ograniczenie cen czasopism;
n Likwidacja ograniczeń w dostępie do
licencjonowanych materiałów.
Ruch Open Access, dwie strategie:
n Autoarchiwizacja w repozytoriach;
n Czasopisma Open Access.
Warszawa, 22-24.11.2006 3
4. Czasopisma Open Access
„Złoty” OA lub strategia BOAI-2;
Nowe czasopisma powinny powstawać jako
OA, stare powinny transformować do OA;
Brak ograniczeń praw autorskich, w zamian
rozwiązania typu Creative Commons.
Warszawa, 22-24.11.2006 4
5. Autoarchiwizacja
„Zielony” OA lub strategia BOAI-1;
Autorzy umieszczają swoje artykuły w
otwartych repozytoriach;
Użytkownicy, dzięki standardowym
protokołom, np. OAI-PMH widzą
wszystkie repozytoria jako jeden zasób.
Warszawa, 22-24.11.2006 5
6. Repozytoria
Repozytoria przedmiotowe powstawały
najwcześniej: od 1991 ArXiv (Ginsparga) dla
prac z fizyki, matematyki, informatyki;
początkowe problemy z wydawcami.
Repozytoria instytucjonalne: archiwizacja
intelektualnego dorobku instytucji, przez co
publikacje są różnego rodzaju: artykuły,
doktoraty, materiały dydaktyczne itp.
Warszawa, 22-24.11.2006 6
7. Repozytoria instytucjonalne
Instytucjonalne: archiwum jednej
instytucji, np. Bibl. Cyfrowa
Uniwersytetu Wrocławskiego;
Ponad-instytucjonalne: centralne
archiwum kilku instytucji, np.
Księgozbiór Wirtualny FIDES;
Scentralizowane, regionalne lub
narodowe, np. Biblioteka Cyfrowa BN.
Warszawa, 22-24.11.2006 7
8. Biblioteka cyfrowa czy
repozytorium?
Biblioteka cyfrowa: zawiera zdigitalizowane
dokumenty tradycyjne ze zbiorów biblioteki;
zwykle dokumenty, do których wygasły prawa
własności.
Repozytorium: zawiera cyfrowe dokumenty
tworzone na bieżąco, z danej dziedziny lub w
danej instytucji. Mogą być jednocześnie
publikowane drukiem.
Wiele przypadków pośrednich, podział
intuicyjny.
Warszawa, 22-24.11.2006 8
9. Repozytoria w systemie
komunikacji
Cztery elementy każdego systemu
komunikacji:
n Rejestracja: ustanowienie priorytetów;
n Certyfikacja: potwierdzenie jakości;
n Rozpowszechnienie: dystrybucja i powiadamianie
zainteresowanych użytkowników;
n Archiwizacja: zachowanie dorobku.
Elementy tworzą łańcuch wartości dodanej.
Wartość dodaną tworzą naukowcy, nie
wydawcy.
Warszawa, 22-24.11.2006 9
11. Wydawca w łańcuchu wartości
dodanej
Udział wydawcy głównie w dystrybucji:
skład, druk, marketing, handel;
Funkcje dystrybucji w systemie
tradycyjnym kosztowne i
wyspecjalizowane;
Dystrybucja w sieci łatwiejsza i tańsza;
Walka wydawców o miejsce w łańcuchu
wartości dodanej.
Warszawa, 22-24.11.2006 11
12. Funkcje komunikowania –
system tradycyjny
Funkcja Proces Realizator Finansow
anie
Rejestracja Dostarczenie tekstu na papierze Naukowiec - autor Wydawca
lub elektronicznie
Certyfikacja Recenzja Naukowiec - Wydawca
recenzent
Rozpowszechnianie Biblioteczna selekcja i realizacja Bibliotekarze, Instytucja
innych funkcji (akcesja, Wydawcy naukowa,
opracowanie, udostępnianie) Wydawca
Archiwizacja Stały dostęp Bibliotekarze Instytucja
naukowa
Warszawa, 22-24.11.2006 12
13. Funkcje komunikowania -
repozytoria
Funkcja Proces Realizator Finansowanie
Rejestracja Wysyłka dokumentu Naukowiec – autor Repozytorium
elektronicznego do repozytorium
Certyfikacja Recenzja, Naukowiec – Czasopism
Ocena grupowa, recenzent, a zewnętrzne,
Uwagi dostarczane online Naukowiec – Uczelnie,
recenzent, Repozytori
Naukowiec – um
respondent
Rozpowszechnianie Współdziałające otwarte Bibliotekarze Uczelnie,
repozytoria Towarzyst
wa naukowe
Archiwizacja Stały dostęp Bibliotekarze Uczelnie
Warszawa, 22-24.11.2006 13
14. Funkcje komunikowania –
polskie repozytoria
Funkcja Proces Realizator Finansowanie
Rejestracja Dostarczenie tekstu Bibliotekarz Repozytorium
zdigitalizowanego
Certyfikacja Recenzja Naukowiec – Wydawnictwo
recenzent oryginału
Rozpowszechnianie Otwarte repozytoria Bibliotekarze Uczelnie,
Samorząd
Archiwizacja Stały dostęp Bibliotekarze Uczelnie,
Samorząd
Warszawa, 22-24.11.2006 14
15. Repozytoria godne zaufania
Zadanie: niezawodny, długotrwały dostęp do
zasobów cyfrowych.
Długotrwałe zarządzanie zasobami;
Zapewnienie informacji o zasobach;
Stałe źródła finansowania;
Zachowanie zasad i standardów;
Ocena systemu;
Jasne i znane zasady funkcjonowania;
Określona polityka funkcjonowania.
Warszawa, 22-24.11.2006 15
16. Repozytorium – przykład 1
Biblioteka narodowa: dostęp do wielkich,
zróżnicowanych kolekcji;
Zróżnicowani użytkownicy;
Zróżnicowana grupa producentów
materiałów;
Możliwość współpracy z innymi instytucjami
– archiwa rozproszone;
Identyfikowalność i system bezpieczeństwa.
Warszawa, 22-24.11.2006 16
17. Repozytorium – przykład 2
Repozytorium biblioteki uczelnianej:
wspomaganie badań i dydaktyki;
Zbiór materiałów tworzonych przez
pracowników i studentów;
Zbiór materiałów dot. uczelni;
Użytkownicy z uczelni i spoza niej:
społeczności lokalne;
Zróżnicowana grupa dostawców materiałów;
Obsługa np. przez uczelniane centrum komp.
Warszawa, 22-24.11.2006 17
18. Repozytorium – przykład 3
System rozproszony wielu instytucji:
naukowych, kulturalnych (w tym
biblioteki publiczne);
Dokumenty przechowywane w kilku
lokalizacjach;
Wystarczające odpowiednie
oprogramowanie (np. open-source),
niewielki personel i niedrogi sprzęt.
Warszawa, 22-24.11.2006 18
19. Przyszłość repozytoriów
Repozytoria uczelniane w większości szkół
wyższych;
Repozytoria stroną w negocjacjach z
dostawcami dokumentów;
Repozytoria społeczne (publiczne):
organizowane przez biblioteki publiczne, dla
publikowania społecznego;
Repozytoria siłą napędową zmian w
komunikowaniu.
Warszawa, 22-24.11.2006 19
20. Dziękuję za uwagę
Kontakt:
nahotko@inib.uj.edu.pl
Warszawa, 22-24.11.2006 20
