1.
A EUROPA FEUDAL
Cerimonia da homenaxe , S. XIII.

2.
A EUROPA FEUDAL
1. INTRODUCIÓN.
1.1 Que é o feudalismo?
1.2 Onde se orixina e por que?
2. SOCIEDADE FEUDAL.
2.1 Relacións de dependencia.
2.2 Orde estamental: nobreza, campesiños e clero.
3. ECONOMÍA FEUDAL (Como vivían os campesiños?).
4. A ARTE ROMÁNICA (O primeiro estilo europeo).
5. MONARQUÍA FEUDAL (Primus inter pares).

3.
CARACTERÍSTICO DA EUROPA OCCIDENTAL
ENTRE OS SÉCULO IX E XV?
1. INTRODUCIÓN
1. 1 Que é o feudalismo?
SISTEMA
SOCIAL ECONÓMICO POLÍTICO

4.
TRAZOS MÁIS IMPORTANTES DO SISTEMA FEUDAL
Desde o punto
de vista..
Caracterízase
por:
Concrétase
en:
SOCIAL
Organización social baseada en
relacións de dependencia e
fidelidade persoal.
VASALAXE
SERVIDUME
SOCIEDADE
ESTAMENTAL
ECONÓMICO
Sistema económico baseado nas
relacións de produción entre o
propietario da terra, o señor, e
quen a traballa, o campesiño, nun
contexto de predominio da
economía agraria.
FEUDO/SEÑORÍO
(unidade de produción)
Señorío territorial
POLÍTICO Debilidade dun poder político
central fronte a unha nobreza
laica e eclesiástica poderosa.
Rei= “primus inter pares”
MONARQUÍA FEUDAL
Curia rexia
RELIXIOSO
Fonte de lexitimación do sistema
feudal.
Cerimonia de coroación.
Vida regulada pola
Igrexa.

5.
COMENTARIO DE IMAXES:
1
2
3
4
5
6

6.
1. 2 Onde se orixina e por que?
a. Antecedentes:
- A crise obrigou a amplos sectores da
poboación a pedir protección aos grandes
propietarios rurais por medio da
encomenda.
- Primeiro Carlos Martel, co obxectivo de
conter a expansión musulmá, crea unha
potente cabalería formada por homes
libres (vassi) ós que se lle outorgaba un
beneficium (terras ou cargos) a cambio do
seu servizo militar e fidelidade persoal.
-Posteriormente, Carlomagno, fomentará o
vasalaxe entre a alta nobreza e magnates
locais coa finalidade de crear unha
complexa rede de relacións persoais baixo
os principios de fidelidade e protección (p.
19)
Vasalaxe na época carolinxia
A crise do século V

7.
1. 2 Onde se orixina e por que?
b. Consolidación:
1. A fragmentación do imperio
carolinxio (tratado de Verdún, 843).
2. Segundas invasións nos século IX
e X (viquingos, musulmáns e
húngaros).
3. Os monarcas non tiña medios
suficientes para protexer a
poboación e a nobreza aproveita
esta situación para reforzar o seu
poder (os cargos e os feudos
pasan a ser hereditarios).
4. Castelos e mosteiros convértense
en lugares de refuxio para o
campesiñado que vían nos señores
(nobres ou eclesiásticos) a única
forza con capacidade militar para
protexelos.
Inseguridade, crise e
pobreza
Provocan
Provocan
A concentración de terra en
nobres, abades e bispos.
Refórzanse as relacións de
fidelidade persoal: vasalaxe e
a servidume.

8.
COMENTARIO MAPA HISTÓRICO:
1. Marco cronolóxico e
espacial:
-Que proceso histórico se
representa no seguinte mapa?
-Onde e cando transcorreu?
2. Análise:
-Que pobos ameazaban a
seguridade de Europa?
-Que territorios atacaban cada
un destes pobos e como se
representan os ataques no
mapa?
3. Implicacións:
-Que relación podes establecer
entre as segundas invasións e
o feudalismo?

9.
ESTAMENTAL
3 ORDES
Bellatores
(Nobreza)
Oratores
(Clero)
Laboratores
(Campesiños
e artesáns)
Organizada en:
Era
RELACIÓNS DE DEPENDENCIA
1. Vasalaxe
2. Servidume
Unida por:
Diferentes segundo o
estamento:
2. A SOCIEDADE FEUDAL:

10.
“ (….) Guerreiros son os que
gardan os nosos burgos e tamén a
nosa terra, loitando con armas
contra exércitos que se nos
aproximen.
Clérigos son os que rezan a Deus
por nós e promoven o cristianismo
entre os pobos cristiáns, ao
servizo de Deus como traballo
espiritual, dedicados só a iso para
beneficio de todos nós.
(….) Campesiños son os que
proporcionan alimentos,
labradores e granxeiros dedicados
a iso”
Aelfric, arcebispo de Canterbury
Coloquio, 1005.

11.
2.1 Relacións de dependencia
a) vasalaxe
ACTO DE VASALAXE:
-Cerimonia solemne á que acudían familiares e parentes.
-Constaba de dúas partes:
1. Homenaxe: o vasalo axeonllado, introducía as súas mans nas do
señor aceptando ser o seu vasalo. Xuráballe fidelidade,
comprometéndose a non prexudicalo e prestarlle axuda
económica, miliar e consello.
2. Investidura: o señor entregáballe ao seu novo vasalo un símbolo
do beneficio que lle concedía (un puñado de terra, unha vara, un
anel ou no caso dos bispos, un báculo). Na maioría dos casos o
beneficio era un feudo. É dicir, unha grande extensión de terra
que aseguraba o sustento do vasalo e o dereito de gobernala.
🡪A vasalaxe establecíase
entre o señor (que podía ser
un rei ou un gran nobre ou
eclesiástico) e o vasalo,
xeralmente outro nobre de
inferior categoría (exemplo
Rodrigo páx. 54).

12.
2.1 Relacións de dependencia
b) servidume 🡪 Establecíase entre o campesiñado e os señores.
O señor dáballes aos campesiños protección, xustiza e permiso
para traballar a terra. A cambio o campesiño estaba obrigado a
traballar a reserva señorial, entregarlle unha parte da súa
colleita e pagar os dereitos señoriais.

13.
ESTAMENTO FUNCIÓNS TIPOLOXIA
NOBREZA
-A vida dos varóns nobres xiraba
arredor da actividade militar. En
tempos de guerra prestábanlle axuda
militar ao señor coas súas tropas
(mesnadas). En tempos de paz
adestrábanse para a guerra
practicando a equitación, a caza e o
combate en torneos e xustas.
-Actividade militar que compaxinan
coa xestión do seu feudo ou señorío:
reciben vasalos, imparten xustiza e
recadan tributos e alimentos entre o
campesiñado (rendas) cos que
manteñen o castelo e custean
armamento e cabalos.
-Alta nobreza: vasalos
directos do rei como os
duques, condes,
marqueses e baróns.
-Baixa nobreza: nobres de
menor rango, fidalgos,
cabaleiros, persoas que
podían manter un cabalo
e o armamento de guerra.
2.2 Orde estamental

14.
1. CASTELO DE VIMIANZO 2. CASTELO DE SOUTOMAIOR
4. CASTELO DE MONTERREI (*)
3. CASTELO DE SOBROSO

15.
ESTAMENTO FUNCIÓNS TIPOLOXÍA
CAMPESIÑOS
-Constituían a maioría da poboación
medieval (90%).
-Os campesiños eran os encargados de
cultivar a terra e coidar o gando.
-As tarefas agrarias e outras actividades
complementarias realizábanse coa
participación de toda a familia:
Os homes: realizaban labores que
requiriran maior forza física (arar, segar ou
talar árbores). Algúns tamén
desempeñaban certos oficios
(carpinteiros, albaneis, ferreiros).
As mulleres: compatibilizaban as tarefas
agrarias (sementeira, colleita e vendima)
coas domésticas.
Os nenos: codaban aos animais e
apañaban leña.
-Campesiños libres: propietarios
da súa terra (alodios) e non
estaban suxeitos a un señor.
Podían dispoñer libremente de si
mesmos (casar, abandonar o
feudo, dedicarse a un oficio,…)
-Servos: traballaban a terra dun
señor e non tiñan liberdade
persoal. Non podían abandonar
as terras, nin casar, nin deixar
herdanzas sen permiso do señor.
Non obstante, o señor, que lles
debía protección e xustiza, non
podía golpealos, matalos ou
vendelos como escravos.

16.
ACTIVIDADE: Observa a seguinte lista de actividades desenvolvidas polo campesiño
medieval e identifica cales pertencerían ao señorío territorial e cales ao xurisdicional:
1. Axudar ao mantemento do
castelo e aos servizos do
feudo.
2. Satisfacer multas xudiciais.
3. Pagar pontazgos, dereitos de
caza e pesca….
4. Obedecer as ordes do señor e
acatar a xustiza.
5. Prestacións en traballo na
reserva do señor.
6. Pagar os censos e as
primicias.

17.
ECONOMÍA: Como era a vida dos campesiños?
- O centro da actividade económica eran os FEUDOS OU SEÑORÍOS
que constaban de dúas partes:
RESERVA SEÑORIAL
DOMINIO
MANSOS
DEFINICIÓNS:
Estaba formada polas
mellores terras, que o señor
se reservaba para a súa
explotación directa.
Pequenas parcelas
outorgadas ou
arrendadas polo señor
aos campesiños a
cambio do pagamento
dunhas rendas.
DISPUÑAN DE: O Castelo ou casa señorial
(ou o mosteiro no caso dun
señorío eclesiástico)
A aldea que era construía
en terreos gañados ao
bosque.
COMPARTÍAN:
-Prados con pasto para o gando.
-Bosques onde cazar, obter leña e abundantes froitos.
-Ríos onde pescar e aprovisionarse de auga.
Páx. 60
do libro.

18.
ARTESANÍA E MANUFACTURAS AGRICULTURA
-As distintas manufacturas empregadas no
día a día, eran fabricadas nos talleres do
señorío (ferrería, carpintería,…).
-Algunhas instalacións eran propiedade do
señor e cobraba impostos (monopolios)
aos campesiños polo seu uso (muíño,
lagar, forno, ponte, prensa de viño.)
-Cultivaban principalmente cereais,
legumes, vide e oliveira.
-Gandería.
-Ferramentas rudimentarias (arado
romano)
-Escasa difusión do roda hidráulica.
-Predominio da ROTACIÓN BIENAL.
ECONOMÍA DE SUBSISTENCIA: destinada ao autoconsumo baixos rendementos e
poucos excedente, polo que o comercio era reducido pero:
1. Eran habituais os vendedores ambulantes que se desprazaban entre os señoríos.
2. Importancia dos mercados locais e rexionais (ferro e sal).
3. Mantense o comercio de longa distancia entre a cristiandade occidental e os
musulmáns.
- Os señoríos eran autosuficientes, neles realizábanse as tarefas
agrarias e fabricábanse todos os artigos necesarios para a vida cotiá:

19.
ESTAMENTO FUNCIÓNS TIPOLOXÍA
CLERO
-No económico: posuían grandes
feudos e recibían doazóns. Tamén
tiñan dereito á décima parte de
todas as colleitas (décimo).
-No político: coroaban,
aconsellaban e arbitraban nas
disputas dos reis.
-No social: regulaban a vida das
persoas (cerimonias, festiviades e
obrigas relixiosas). Realizaban
labor social (asistencia a pobres,
hospitais e escolas)
-No terreo cultural: era o
depositario da cultura (nos
mosteiros había escolas e
bibliotecas onde se recompilaba o
saber). 🡪 ARTE ROMÁNICA
-Segundo destino e dedicación:
a) Clero secular (cardeais,
bispos, e párrocos): vivían
entre os laicos.
b) Clero regular (frades,
monxes e monxas): vivían
en comunidade nunha orde
relixiosa dentro dun
mosteiro (campo) ou
convento (cidades) baixo a
autoridade dun abade ou
abadesa.
- Segundo o nivel de vida:
a) Alto clero (cardeais, bispos
e abades/a).
b) Baixo clero (párrocos,
monxes/as e frades)

20.
A vida monástica tivo unha gran importancia na Idade Media:
Os mosteiros construíanse
no campo e incluían
diferentes partes destinadas
a cada función: relixiosa
(igrexa); económica (horta,
corte, lagar,..); social
(hospedaxe, enfermería,…);
cultural (biblioteca,
scriptorium, escola,…) e
residencial (celas dos
monxes, refectorio,
claustro,..).
Os mosteiros estaban
habitados por ordes
monásticas, que podían
ser de homes ou mulleres.
Estaban sometidos a unha
REGRA (conxunto de
normas que regulan a vida
no mosteiro).
Unha das ordes medievais
máis importantes foi a dos
Beneditinos (fundada no
s. VI por San Bieito de
Nursia, rexíanse polo
principio de
“ora et labora”).
-No cultural: dispuñan de escolas
e bibliotecas. Os monxes
desenvolvían unha importante
labor copiando sobre pergamiños
obras da Antigüidade e novos
tratados relixiosos, filosóficos ou
científicos que ilustraban con
miniaturas.
-No económico: administraban as
terras do seu feudo/señorío,
dispuñan de servos para traballar
as terras e recibían rendas dos
campesiños. Os abades
comportábanse como señores
feudais.
AS ORDES MONÁSTICAS OS MOSTEIROS CULTURA E ECONOMÍA
Páx. 96
do libro.

21.
1. Mosteiro de Armenteira (Pontevedra) 2. Mosteiro de Caaveiro (A Coruña)
3. Mosteiro de Santa Cristina de Ribas de Sil 4. Mosteiro de Carboeiro (Pontevedra)

22.
A ARTE ROMÁNICA: o primeiro estilo europeo.
Desenvolveuse durante a Plena Idade Media na Europa occidental, nos séculos XI e XII
(progresos cristiandade europea: fin das segundas invasións, melloras na agricultura,
crecemento da poboación e a vida urbana). 🡪 Febre construtora.
O seu nome deriva da adaptación polo novo estilo de elementos da antiga arte romana (arco
de medio punto).
CARACTERÍSTICAS XERAIS:
1. FINALIDADE RELIXIOSA: as construcións e representacións tiñan como obxectivo exaltar a
gloria de Deus e reforzar a fe dos crentes.
2. IMPORTANCIA DA ARQUITECTURA: Igrexas, catedrais e mosteiros foron as máximas
expresións da arte románica.
3. DIFÚNDESE POR TODA EUROPA: grazas a que: (1) a orde beneditina estende o novo estilo
na construción dos seus mosteiros (casa nai= Cluny, Francia); (2) o fenómeno das cruzadas e
as peregrinacións fomentaron a construción de numerosas igrexas; e (3) a existencia de
mestres canteiros que dirixían cuadrillas de traballo (cuadrillas volantes) que viaxaban polo
territorio europeo ofrecendo os seus servizos.
Páx. 92
do libro.

23.
Arquitectura: características
1. A igrexa era o edificio principal.
3. Muros anchos con poucas ventás
6. Sucesión de arcos
de medio punto.
5. Interiores
reforzados a base de
columnas e piares.
7. A portada = entrada
Xerusalén celestial.
2. Adoitaba a
ter a planta de
cruz latina
(símbolo da
morte de
Xesucristo).
4. Grandes bóvedas
de pedra (canón e
de aresta)reforzadas
con arcos faixóns.

24.
ACTIVIDADE: Analiza o alzado da igrexa de San Martín de
Frómista (s. XI, Palencia)

25.
Escultura e pintura: características
1. Pintura e escultura estaban subordinadas ao marco
arquitectónico (“Lei do marco”)
2. Figuras ríxidas e impasibles (hieratismo).
3. Destinadas a ensinar a doutrina cristiá (didácticas).
Pórtico da igrexa da abadia de San
Pedro de Moissac (Francia, S. XII)
Planas, sen profundidade.
Liñas grosas
Horror vacui
Ordenación
xerárquica
Frescos da cripta de San Isidoro
de León.(S. XII)

26.
ACTIVIDADE POR PARELLAS: Imaxinade que sodes un grupo de peregrinos que chegan a cidade
de Compostela nas primeiras décadas do século XIII, a catedral de Santiago xa está rematada.
Axudándovos das imaxes do libro de texto (páx. 104-105) elaborade un relato explicando o
voso percorrido pola catedral (citar elementos característicos da arquitectura románica:
portada, tipo de planta, numero de naves, arcos e bóvedas, transepto, ciborio, …)