1.
Կանանց Իրավունք
և կանանց
ընտրական իրվունք
Մանե Մկրտչյան 9-4 դասարան

2.
Նախաբան
Կանայք առաջ իրավունք չունեին։Նրանց արաքինություներ
ամուսնանալ վաղ տարիքում, ծնել մեկից ավելի երեխա և լսել
միշտ ամուսնուն։Ընտանիքում ամուսինը գլխավոր անդամն
էր։Երբ կանայք ուզում էին ձեռք բերել նոր սահմաներ
հասրակությունը անիծում էր այդպիսի կանաց։Բայց հիմա
կանայք ունեն իրավունքներ և կայաք կարող են զարգանալ։Բայց
մենք չի գիտենք թե երբվանից և երբ ստեղծվեց կանանց
իրավունքները։Դե եկեք իրարա հետ զնենք։

3.
Միջնադարյան
Կանանց
Իրավունքների
ոտնահարում
Նախ միջև անցնելը եկեք ցանոթանանք
միջնադարյան կանաց տառապանքները։

4.
Դինափոշի
Քանի որ այդ տարիներին նորաձև էր համարվում արիստոկրատական արտաքինը, կիրառվում էին
բոլոր միջոցները մաշկը սպիտակեցնելու համար: Օրինակ՝ սպիտակ կապարն օգտագործում էին որպես
մաշկի գույնը բարելավող միջոց: Այն պատրաստում էին սնդիկի քլորիդից և սպիտակ կապարից, մարդու
համար վտանգավոր այլ նյութերից: Կապարե դիմափոշին փակում էր մաշկի անհարթություններն ու
թերությունները:XVII դարում ոչ ոք չէր էլ կասկածում, որ նման միջոցը կարող է կաթված, ուղեղի ուռուցք
և ներքին օրգանների աշխատանքի աստիճանական դադարում առաջացնել: Կապարը շարունակեց մնալ
դիմափոշու բաղադրության մեջ ընդհուպ մինչև XX դարի սկիզբը: Կապարի աղն օգտագործվում էր նաև
մազերի ներկի բաղադրության մեջ. ներկելու ընթացքում կանայք շնչում էին թունավոր մետաղի աղը:

5.
Կորսետներ
XV դարում նորաձև դարձավ «ավազե
ժամացույցի» նմանվող մարմինը՝ մեծ
կուրծքը, բարակ իրանն ու լայն կոնքերը:
Հենց այդ ժամանակ էլ ի հայտ եկան առաջին
կորսետները: Կորսետներին ներկարում էին
մետաղական կամ փայտյա սկավառակներ,
որոնք սեղմում էին իրանը:Արդյունքում
կորսետը սեղմում էր ու իրար վրա էր բերում
լյարդը, ստամոքսը, երիկամները, սեռական
օրգանները, խաթարում էր արյան
շրջանառությունը: Երիտասարդ կանայք
տառապում էին ներքին օրգանների
տարատեսակ հիվանդություններով՝ հաճախ
դրանց հետևանքով նաև մահանալով:Առանց
կորսետի կանայք համարվում էին
մարմնավաճառներ կամ հասարակության
նրանց անիծում ատում էին և բամբասում։

6.
Սքոլդի սանձը
Scold’s bridle․ սա մի իր է, որը ստեղծվել է
Բրիտանիայում 1500-ականներին և հետո տարածվել
է Եվրոպայում: Պողպատյա դիմակ, որն ամուր
գրկում է կնոջ գլուխը, որը որպես պատիժ հագցնում
էին կանանց՝ շատախոսելու, կոպիտ բառապաշարի,
բամբասելու և վիճաբանելու համար: Դիմակի մեջ
մեկ բառ անգամ արտաբերելն անհնար է, և կինը իր
վրա ուշադրություն գրավելու համար միայն մեկ
շանս ունի՝ դիմակի վրա կախված զանգը հնչեցնելով:
Հիշեցնենք, որ այն ժամանակներում կնոջ
շատախոսելը համարվում էր լուրջ մեղք:

7.
Սկսվում է Կանանց
իրավունքների
շարժումը
Կանանց ընտրական իրավունքի քարոզարշավը լրջորեն
սկսվեց քաղաքացիական պատերազմին նախորդող
տասնամյակների ընթացքում : 1820-ականների և 30-
ականների ընթացքում նահանգների մեծ մասը
արտոնությունը տարածել էր բոլոր սպիտակամորթ
տղամարդկանց վրա՝ անկախ նրանից, թե որքան գումար կամ
ունեցվածք ունեին:Միևնույն ժամանակ, բոլոր տեսակի
բարեփոխումների խմբերը տարածվում էին Միացյալ
Նահանգներում` ժուժկալության լիգաներ , կրոնական
շարժումներ, բարոյական բարեփոխումների
հասարակություններ, հակաստրկատիրական
կազմակերպություններ, և դրանցից շատերում կանայք
կարևոր դեր էին խաղում:Միևնույն ժամանակ, շատ
ամերիկուհիներ սկսեցին հակասել այն, ինչ պատմաբաններն
անվանել են «Իսկական կանացի պաշտամունք», այսինքն՝
այն գաղափարը, որ միակ «ճշմարիտ» կինը բարեպաշտ,
հնազանդ կին և մայր է, որը մտահոգված է բացառապես տան
և ընտանիքի մասին:Միասին այս ամենը նպաստեց նոր
մտածելակերպի ձևավորմանը, թե ինչ է նշանակում լինել կին և
Միացյալ Նահանգների քաղաքացի:

8.
Կանանց
Իրավունք
1848 թվականին մի խումբ աբոլիցիոնիստներ,
հիմնականում կանայք, բայց որոշ տղամարդիկ,
հավաքվեցին Նյու Յորք նահանգի Սենեկա Ֆոլս
քաղաքում ՝ քննարկելու կանանց իրավունքների խնդիրը:
Նրանց այնտեղ հրավիրել են բարեփոխիչներ Էլիզաբեթ
Քեդի Սթենթոնը և Լուկրետիա Մոթը :Սենեկա Ֆոլսի
կոնվենցիայի պատվիրակների մեծ մասը համաձայն էր.
ամերիկուհիները ինքնավար անհատներ էին, որոնք
արժանի էին իրենց քաղաքական ինքնությանը:«Մենք
կարծում ենք, որ այս ճշմարտություններն ինքնին
ակնհայտ են,- հայտարարում էր պատվիրակների
կողմից կազմված Զգացմունքների հռչակագիրը ,- որ
բոլոր տղամարդիկ և կանայք ստեղծված են հավասար,
որ նրանք իրենց ստեղծողի կողմից օժտված են որոշակի
անօտարելի իրավունքներով, որոնցից է կյանքը,
ազատություն և երջանկության ձգտում»։Սա նշանակում
էր, ի թիվս այլ բաների, այն էր, որ նրանք կարծում էին,
որ կանայք պետք է ընտրելու իրավունք ունենան:

9.
Ընտրական իրավունքի առաջադիմական
արշավ
Այս թշնամությունն ի վերջո մարեց, և 1890 թվականին երկու խմբերը միավորվեցին՝ ձևավորելով
Ամերիկայի կանանց ընտրական իրավունքի ազգային ասոցիացիան: Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնը
կազմակերպության առաջին նախագահն էր։Այդ ժամանակ ընտրական իրավունքի պաշտպանների
մոտեցումը փոխվել էր։ Փոխանակ պնդելու, որ կանայք արժանի են նույն իրավունքներին և
պարտականություններին, ինչ տղամարդիկ, քանի որ կանայք և տղամարդիկ «ստեղծվել են հավասար»,
ակտիվիստների նոր սերունդը պնդում էր, որ կանայք արժանի են քվեին, քանի որ նրանք տարբերվում են
տղամարդկանցից:Նրանք կարող էին իրենց կենցաղը դարձնել քաղաքական առաքինություն՝
օգտագործելով արտոնությունը՝ ստեղծելով ավելի մաքուր, ավելի բարոյական «մայրական համայնք»:Այս
փաստարկը ծառայում էր բազմաթիվ քաղաքական օրակարգերի. Օրինակ՝ ժուժկալության ջատագովները
ցանկանում էին, որ կանայք ձայն ունենան, քանի որ կարծում էին, որ դա կարող է մոբիլիզացնել
վիթխարի քվեարկող դաշինք իրենց գործի անունից, և միջին դասի շատ սպիտակամորթ մարդիկ ևս մեկ
անգամ ենթարկվեցին այն փաստարկին, որ. սպիտակամորթ կանանց իրավասությունը «կապահովի
սպիտակների անհապաղ և կայուն գերակայություն՝ ազնվորեն ձեռք բերված»:

10.
Քաղաքացիական պատերազմ և քաղաքացիական
իրավունքներ
1850-ականների ընթացքում կանանց իրավունքների շարժումը մեծ թափ հավաքեց, բայց կորցրեց
թափը, երբ սկսվեց Քաղաքացիական պատերազմը : Գրեթե անմիջապես հետո պատերազմն
ավարտվեց, իսկ 14-րդ Հավելվածը եւ 15-րդ փոփոխելը է Սահմանադրության բարձրացրել ծանոթ
հարցերին ընտրական իրավունքի եւ քաղաքացիության:1868-ին վավերացված 14-րդ
փոփոխությունը տարածում է Սահմանադրության պաշտպանությունը բոլոր քաղաքացիների վրա և
սահմանում է «քաղաքացիներին» որպես «արական սեռի». 15-րդը, որը վավերացվել է 1870
թվականին, երաշխավորում է սևամորթ տղամարդկանց ընտրելու իրավունքը:Կանանց ընտրական
իրավունքի որոշ պաշտպաններ կարծում էին, որ սա իրենց հնարավորությունն է դրդելու
օրենսդիրներին իսկապես համընդհանուր ընտրական իրավունքի համար: Արդյունքում նրանք
հրաժարվեցին աջակցել 15-րդ ուղղմանը և նույնիսկ դաշնակցեցին ռասիստ հարավցիների հետ,
ովքեր պնդում էին, որ սպիտակ կանանց ձայները կարող են օգտագործվել աֆրոամերիկացիների
կողմից տրվածներին չեզոքացնելու համար:1869թ.-ին Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնի և Սյուզան Բ.
Նրանք սկսեցին պայքարել ԱՄՆ Սահմանադրության համընդհանուր ընտրական իրավունքի
փոփոխության համար:Մյուսները պնդում էին, որ անարդարացի է վտանգել սևամորթների
իրավունքի իրավունքը՝ այն կապելով կանանց ընտրական իրավունքի զգալի պակաս հանրաճանաչ
քարոզարշավի հետ: 15-րդ փոփոխության կողմնակից այս խմբակցությունը ձևավորեց մի խումբ, որը
կոչվում էր Ամերիկյան կանանց ընտրական իրավունքի ասոցիացիա և պայքարում էր արտոնության
համար պետական-պետական հիմունքներով:

11.
Վերջապես
քվիարկություն
Սկսած 1910 թվականից, Արևմուտքի որոշ
նահանգներ գրեթե 20 տարվա մեջ առաջին
անգամ սկսեցին քվեարկել կանանց վրա:
Այդահոն և Յուտան կանանց ընտրելու
իրավունք էին տվել 19-րդ դարի վերջին։

12.
Աղբյուրներ՝
https://www.history.com/topics/womens-history/the-fight-for-womens-suffrage#section_4
https://www.history.com/news/early-womens-rights-movement-beyond-suffrage
https://www.aclumaine.org/en/news/celebrate-womens-suffrage-dont-whitewash-movements-racism
https://www.history.com/news/equal-rights-amendment-fail-phyllis-schlafly
https://www.orer.am/?p=250596&l=am
https://blognews.am/arm/news/693268/inch-sarsapeli-zohoxutyunneri-ein-gnum-mijnadaryan-kanayq-gexeckutyan-
ev-hasarakakan-standartnerin-bavararelu-hamar.html