SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 77
1
AKADEMIA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ
im. Marii Grzegorzewskiej
Wydział Nauk Pedagogicznych
Kierunek: Logopedia
Weronika Jastrzębska
54855
DIAGNOZA I TERAPIA LOGOPEDYCZNA DZIECKA
Z DYSLALIĄ – STUDIUM PRZYPADKU ASI G.
Praca wykonana pod
kierunkiem
dr Agnieszki
Woźniak
Warszawa, 2016
2
Streszczenie pracy dyplomowej
Imię i nazwisko autora pracy: Weronika Jastrzębska
Nr albumu: 54855
Imię i nazwisko promotora: dr Agnieszka Woźniak
Temat pracy dyplomowej
Diagnoza i terapia logopedyczna dziecka z dyslalią – studium przypadku Asi G.
Słowa kluczowe (max. 10, charakterystyczne nazwy i określenia będące
przedmiotem pracy)
logopedia, logopeda, wada wymowy, dziecko, diagnoza, terapia logopedyczna, wyniki badań,
międzyzębowy, seplenienie, badanie logopedyczne
Streszczenie (max. 1000 znaków; główne treści, tezy, wyniki i wnioski)
Pierwszy rozdział pracy zawiera dokładną analizę zaburzenia artykulacji – objaśnienie
terminu „dyslalia” a także klasyfikacje omawianego zaburzenia.
W kolejnej części mojej pracy znajduje się opis przypadku dziecka z dyslalią wieloraką
funkcjonalno- anatomiczną z komponentem środowiskowym. Zawarte są również opis
procedury badawczej, a także wyniki badań logopedycznych, w których znajdują się: wywiad z
rodzicami, ocena budowy oraz sprawności aparatu artykulacyjnego, ocena funkcji w obrębie
narządu mowy, jak również wyniki badania słuchu fonematycznego, kinestezji artykulacyjnej i
samej artykulacji. W niniejszej pracy zawarłam również dobrany do indywidualnych potrzeb
dziecka plan terapii logopedycznej oraz konspekty z przeprowadzonych zajęć.
W końcowej części pracy zawarłam wyniki terapii, wnioski oraz podsumowanie.
Title
Diagnosis and speech- therapy of a child with speech defect – case study of Asia G.
Key words
logopedics, speech therapist, speech defect, a child, diagnosis, speech- therapy, research results,
interdental, a lisp, speech-therapy research
3
Spis treści
WSTĘP ................................................................................................................................ 5
ROZDZIAŁ I WPROWADZENIE W TEMATYKĘ DYSLALII............................................................ 6
1.1. Pojęcie dyslalii.......................................................................................................... 6
1.2. Klasyfikacje dyslalii.................................................................................................. 7
1.2.1 Klasyfikacja etiologiczna dyslalii według D. Emiluty- Rozya.................................. 7
1.2.2 Klasyfikacja jakościowa dyslalii według J.T. Kani ................................................. 8
1.2.3 Klasyfikacja ilościowa dyslalii według L. Kaczmarka ............................................ 8
1.2.4. Klasyfikacja objawowa dyslalii stworzona przez klasyczną foniatrię ...................... 8
1.3. Przyczyny dyslalii ....................................................................................................13
1.4. Etapy rozwoju mowy dziecka....................................................................................14
ROZDZIAŁ II METODOLOGIA BADAŃ WŁASNCH....................................................................18
2.1 Cel główny ...............................................................................................................18
2.2. Cele szczegółowe .....................................................................................................18
2.3. Pytania badawcze.....................................................................................................18
2.4. Charakterystyka dziecka ...........................................................................................19
2.5. Metoda badawcza.....................................................................................................19
2.6. Techniki badawcze...................................................................................................20
2.6.1 Obserwacja.........................................................................................................20
2.6.2 Wywiad..............................................................................................................21
2.7. Narzędzia badawcze.................................................................................................22
2.7.1. Karta badania logopedycznego D. Emiluty- Rozya ..............................................22
2.7.2 Kwestionariusz obrazkowy do badania słuchu fonematycznego I. Styczek ..............23
2.7.3. Materiał językowy do badania kinestezji artykulacyjnej I. Styczek ........................24
2.7.4. Kwestionariusz obrazkowy do badania artykulacji G.Demel .................................24
2.8. Opis procedury badawczej........................................................................................25
2.8.1. Opis przebiegu wywiadu.....................................................................................25
2.8.2. Opis przebiegu badania logopedycznego..............................................................26
2.8.2.1. Ogólna ocena rozwoju mowy i języka ...........................................................26
2.8.2.2. Ocena budowy aparatu artykulacyjnego ........................................................26
2.8.2.3. Ocena sprawności aparatu artykulacyjnego....................................................28
2.8.2.4. Ocena czynności fizjologicznych w obrębie aparatu artykulacyjnego ..............29
4
2.8.2.5. Ocena słuchu fonematycznego..................................................................... 29
2.8.2.6. Ocena kinestezji artykulacyjnej.................................................................... 30
2.8.2.7. Ocena artykulacji........................................................................................ 31
ROZDZIAŁ III WYNIKI BADAŃ, DIAGNOZA I TERAPIA LOGOPEDYCZNA ................................... 33
3.1.Wyniki badań........................................................................................................... 33
3.1.1. Dane z wywiadu................................................................................................ 33
3.1.2. Dane z badania logopedycznego......................................................................... 34
3.1.2.1. Rozwój mowy i języka ................................................................................ 35
3.1.2.2. Budowa aparatu artykulacyjnego ................................................................. 35
3.1.2.3. Sprawność aparatu artykulacyjnego.............................................................. 35
3.1.2.4. Czynności fizjologiczne w obrębie narządu mowy ........................................ 38
3.1.2.5. Badania dodatkowe..................................................................................... 38
3.1.2.6. Słuch fonematyczny.................................................................................... 38
3.1.2.7. Kinestezja artykulacyjna.............................................................................. 41
3.1.2.8. Artykulacja................................................................................................. 44
3.2. Diagnoza logopedyczna ........................................................................................... 52
3.3. Wstępne rokowania ................................................................................................. 53
3.4. Plan terapii.............................................................................................................. 53
3.5. Weryfikacja diagnozy i dalsze rokowania.................................................................. 58
ROZDZIAŁ IV WNIOSKI ...................................................................................................... 74
4.1 Zakończenie ............................................................................................................. 74
5
WSTĘP
Pisząc niniejszą pracę, za cel postawiłam sobie opis przypadku dziecka z
dyslalią, na przykładzie czteroletniej Asi G.
Praca zawiera cztery rozdziały. Zamierzeniem pierwszego rozdziału- teoretycznego,
jest wprowadzenie w tematykę dyslalii. Zawarte w nim treści dotyczą omawianego
zaburzenia mowy oraz opisu rozwoju mowy dziecka.
W drugim rozdziale- metodologicznym, przestawiony jest cel, problematyka
badań, charakterystyka badanego dziecka, a także techniki , narzędzia oraz metody,
które pomogły mi w napisaniu pracy. W tym rozdziale znajdują się również opis
procedury badawczej i sposób analizy materiału badawczego.
Trzeci rozdział uwzględnia wyniki badań, diagnozę, wstępne rokowania oraz
plan terapii logopedycznej, a potwierdzenie przebiegu terapii stanowią konspekty zajęć.
Rozdział ten zakończony jest podsumowaniem efektów terapii, weryfikacją diagnozy i
dalszych rokowań.
Czwarty rozdział jest ostatnią częścią pracy. Przedstawione są tam wnioski z
przebiegu diagnozowania oraz terapii logopedycznej, którą prowadziłam z dzieckiem,
zakończenie, bibliografia, a także spis tabel i załączniki.
6
ROZDZIAŁ I
WPROWADZENIE W TEMATYKĘ DYSLALII
1.1. Pojęcie dyslalii
Dyslalia to ogólne pojęcie określające różnorodne wady wymowy. W literaturze
znajdziemy bardzo dużo interpretacji tego terminu, w związku z tym w tej części pracy
chciałabym przedstawić wyjaśnienie terminu „dyslalia” przez różnych autorów.
I. Styczek określa dyslalię jako alalię o słabszym nasileniu, to „opóźnienie w
przyswajaniu sobie języka na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych
struktur mózgowych''.1
Według G. Demel dyslalia to „ nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski,
wielu głosek, a nawet wszystkich lub niemal wszystkich głosek od razu (bełkot).
Zachowane są rytm, melodia i akcent, sama mowa jest jednak zatarta, mało zrozumiała
lub zupełnie niezrozumiała''.2
Zaproponowany przez L.Kaczmarka termin „dyslalii'' brzmi następująco: „
Dyslalia- wada wymowy, realizacja fonemów odbiegających od ustalonej przez
zwyczaj normy''.3
W ujęciu H. Rodak dyslalia to „symptom zaburzenia rozwoju mowy. Dotyczący
tylko jednego aspektu języka- aspektu artykulacyjnego.''4
Porównywalną z poprzednimi definicję proponuje również T. Kania 5 , który
dyslalię rozumie jako wadliwą realizację fonemów. Stosuje on także pojęcie zakłócenia
wymowy, dzieląc je na zaburzenia suprasegmentalne i segmentalne.
1 Styczek I. (1981) Logopedia,PWN, Warszawa, s.250
2 Demel G. (1978) Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola,WSiP, s.34
3 Kaczmarek L. (1977) Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie, s.102
4 Rodak H. (1992) Terapia dziecka z wadą wymowy, Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy,
Warszawa, s.25
5 Kania T. (1982) Szkice logopedyczne,WSiP, Warszawa, s.47
7
1.2. Klasyfikacje dyslalii
Ze względu na różnorodność kryteriów branych pod uwagę określając rodzaj
dyslalii, istnieje wiele klasyfikacji tego zaburzenia. W tej części pracy chciałabym
omówić klasyfikację etiologiczną, jakościową, ilościową oraz objawową.
1.2.1 Klasyfikacja etiologiczna dyslalii według D. Emiluty- Rozya6
 „dyslalia anatomiczna – przyczyną są wady endogenne, uściślając- wady w
budowie aparatu artykulacyjnego, które ograniczają lub uniemożliwiają w
różnych zakresach odpowiednią artykulację.
 dyslalia funkcjonalna – może być spowodowana:
- obniżoną sprawnością aparatu artykulacyjnego, dysfunkcjami oraz
parafunkcjami, których nie wytłumaczymy błędami rodziców w pielęgnacji
dziecka;
- nieodpowiednimi nawykami ruchowymi w przebiegu czynności gryzienia,
połykania, żucia, oddychania, które mają wpływ na rozwój artykulacji. Są one
zazwyczaj spowodowane błędami pielęgnacyjnymi rodziców;
 dyslalia słuchowa- wywołują ją wady w budowie lub funkcjonowaniu narządu
słuchu, co powoduje niedosłuch, który skutkuje ograniczeniami kontroli
słuchowej a następnie zaburzeniami artykulacyjnymi;
 dyslalia środowiskowa- powstaje w wyniku nieprawidłowych wzorów wymowy
środowiska dziecka;
 dyslalia podkorowa- spowodowana uszkodzeniem dróg nerwowych i jąder
podkorowych lub móżdżku, co skutkuje porażeniami, niedowładami, ruchami
mimowolnymi różnych partii mięśni aparatu artykulacyjnego;
 dyslalia korowa- powstaje przy nieprawidłowych funkcjach struktur korowych.”
6 Emiluta- Rozya D. (2008) Modyfikacja zestawienia form zaburzeń mowy H. Mierzejewskiej i D.
Emiluty-Rozya [w:] Diagnoza i terapia w logopedii, red. J. Porayski-Pomsta, ELIPS, Warszawa, s.26
8
1.2.2 Klasyfikacja jakościowa dyslalii według J.T. Kani7
 mogilalia ( elizja) – to brak realizacji danej głoski, co powoduje opuszczanie jej;
 paralalia (substytucja) – jest to zamiana głoski na inną, poprawnie wymawianą;
 deformacja – zniekształcenie dźwięków mowy (głosek).
1.2.3 Klasyfikacja ilościowadyslalii według L. Kaczmarka8
 dyslalia jednoraka- gdy tylko jedna głoska jest wymawiana nieprawidłowo lub
zastępowana inną głoską;
 dyslalia wieloraka- kilka głosek jest realizowanych w sposób nieprawidłowy,
bądź zastępowanych innymi;
 dyslalia całkowita – kiedy głoski nie sa wymawiane, a wypowiedź jest
manifestowana przez elementy prozodyczne takie jak akcent, melodia, rytm.
Dyslalia jednoraka jak i wieloraka może być:
 prosta - głoska zastępująca niewiele różni się od zastępowanej (jedną cechą
dystynktywną)
 złożona - głoska zastępująca znacznie różni się od głoski zastępowanej (zmiana
większej liczby cech dystynktywnych)
1.2.4. Klasyfikacja objawowa dyslalii stworzona przez klasyczną foniatrię9
1) Sygmatyzm (seplenienie)- to nieprawidłowa realizacja głosek
dentalizowanych [s, z, c, ʒ], [ś, ź, ć, ʒ́], [š, ž, č, ǯ] (może obejmować jeden szereg, dwa,
a także trzy).
Wyróżniamy:
 mogisygmatyzm- brak realizacji głosek dentalizowanych,
 parasygmatyzm- zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, które są
realizowane prawidłowo.
7 Kania J.T (1982) Szkice logopedyczne,WSiP, Warszawa, s. 12-15
8 Kaczmarek L. (1977) Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin, s.99
9 Gałkowski T., Jastrzębowska G.(2003), Logopedia-Pytania i odpowiedzi,Wydawnictwo Uniwersytetu
Opolskiego, Opole, s.162-171
9
Niektóre rodzaje parasygmatyzmu:
 [š, ž, č, ǯ] → [s, z, c, ʒ] – najczęściej występuje w opóźnionym rozwoju
artykulacji, przy ankyloglosji, braku pionizacji języka, przy przetrwałym
połykaniu niemowlęcym i nieprawidłowych nawykach ruchowych w obrębie
narządu mowy,
 [s, z, c, ʒ] → [ś, ź, ć, ʒ́] – występuje w wyniku braku pionizacji języka, lub
ogólnie obniżonej jego sprawności,
 [s, z, c, ʒ] → [š, ž, č, ǯ]- najczęściej pojawia się przy tyło zgryzach,
 Sygmatyzm właściwy- to różne deformacje głosek dentalizowanych.
Rodzaje sygmatyzmu właściwego:
 seplenienie międzyzębowe- przy artykulacji głosek dentalizowanych język
wsuwa się w przestrzeń międzyzębową. Język jest spłaszczony, przez co
powietrze rozprasza się po całej jego powierzchni i powstaje tępe brzmienie,
 seplenienie przyzębowe- podczas artykulacji głosek dentalizowanych przód
języka charakteryzuje się płaskim ułożeniem i mocno przylega do wewnętrznej
powierzchni zębów.. Rowek językowy nie powstaje, przez co powietrze
przechodzi szerokim strumieniem i brzmienie głosek jest przytępione, a szmer
staje się osłabiony lub w ogóle nie powstaje,
 seplenienie wargowo- zębowe- podczas artykulacji głosek dentalizowanych
między górnymi siekaczami i dolna wargą lub między górna warga a dolnymi
siekaczami tworzy się szczelina, przez co warga zbliżając się do zębów
powoduje zniekształcenie głosek. Język podczas tej artykulacji nie bierze
udziału.
 seplenienie wargowe- podczas artykulacji głosek dentalizowanych szczelina
tworzy się między wargami. Język nie bierze udziału podczas artykulacji.
 seplenienie boczne- przy artykulacji głosek dentalizowanych strumień powietrza
wydostaje się bokiem przy zachowanej dentalizacji,
 seplenienie nosowe (nazalizacja)- w zależności od stopnia przechodzenia
powietrza przez jamę nosową wyróżnia się:
a) seplenienie nosowe częściowe – podczas artykulacji głosek
dentalizowanych układ języka jest prawidłowy, podniebienie miękkie nie
10
jest zupełnie opuszczone, przez co powietrze wydostaje się częściowo
przez jamę ustną, a częściowo przez jamę nosową,
b) seplenienie nosowe całkowite- podczas artykulacji głosek
dentalizowanych powietrze uchodzi do jamy nosowej wytwarzając
nieprzyjemny poszum nosowy,
 seplenienie krtaniowe – głoskom dentalizowanym towarzyszy szmer krtaniowy
lub zwarcie krtaniowe. Powstaje w sytuacji rozszczepu podniebienia oraz
wiotkości mięśni krtani,
 seplenienie świszczące – artykulacja głosek dentalizowanych ma bardzo ostre,
świszczące brzmienie, które powoduje silny prąd powietrza, powstały w wyniku
utworzenia się głębokiego rowka wzdłuż linii środkowej języka,
 seplenienie podniebienne- podczas artykulacji głosek dentalizowanych
czubek języka zbliża się do podniebienia twardego, przez co powstaje
trący i nieprzyjemny dla ucha szmer,
 seplenienie przydechowe- artykulacja głosek dentalizowanych jest
przydechowa, w związku z czym powstają dźwięki w postaci
chuchającego szmeru,
 seplenienie gardłowe- głoski dentalizowane artykułowane gardłowo w
wyniku rozszczepów podniebienia lub nieaktywnego podniebienia.
2) Rotacyzm (reranie) – to nieprawidłowa artykulacja głoski [r].
Wyróżniamy:
 mogirotacyzm- opuszczanie głoski [r]. Głoska w systemie fonetycznym dziecka
nie istnieje.
 pararotacyzm- zastępowanie głoski [r] inną głoską.
 rotacyzm właściwy- deformacja głoski [r]
Rodzaje rotacyzmu właściwego:
 rotacyzm języczkowy- zamiast czubka języka, drgania wykonywane są przez
języczek znajdujący się na końcu podniebienia miękkiego.
 rotacyzm wargowy: Wyróżnia się:
a)rotacyzm dwuwargowy- drgają obie wargi,
11
b)rotacyzm wargowo- zębowy- dźwięk powstaje w wyniku drgania dolnej wargi
zbliżonej do górnych siekaczy lub górnej wargi zbliżonej do dolnych zębów,
 rotacyzm międzyzębowy- polegający na drganiu czubka języka, który jest
wsunięty między zęby,
 rotacyzm policzkowy lub boczny- prąd powietrza podczas artykulacji jest
skierowany w bok, przez co wprawia w drgania policzki, skutkiem czego
powstaje dźwięk o nieprzyjemnym dla ucha brzmieniu,
 rotacyzm podniebienny- podniebienie miękkie zbliża się do tylnej części języka,
przez co podczas tej artykulacji wibruje całe podniebienie miękkie,
 rotacyzm gardłowy- powstaje między nasadą języka, a tylną częścią ściany
gardła. Artykulacja głoski [r] zbliżona jest do wymowy francuskiej dźwięku [r],
 rotacyzm nosowy- to nosowa artykulacja głoski [r], która często występuje z
nosową wymową innych dźwięków,
 rotacyzm krtaniowy- polega na wadliwej krtaniowej artykulacji głoski [r],
 rotacyzm językowo- wargowy- polega na wadliwej językowo-wargowej
artykulacji głoski [r],
 rotacyzm boczny- podczas artykulacji strumień powietrza przeciskając się
między krawędzią boczną języka a górnymi dziąsłami powoduje powstanie
nieprzyjemnego dźwięku.
3) Kappacyzm – jest to nieprawidłowa artykulacja głosek [k], [k’].
Wyróżniamy:
 mogikappacyzm- opuszczanie głosek tylnojęzykowych [k], [k’],
 parakappacyzm- zastępowanie głosek [k], [k’] innymi głoskami realizowanymi
prawidłowo (najczęściej głoskami [t], [t’]).
 Kappacyzm właściwy- deformacja głosek [k], [k’] w wyniku zwarcia
krtaniowego.
4) Gammacyzm- to nieprawidłowa artykulacja głosek [g], [g’]
Wyróżniamy:
12
 mogigammacyzm- opuszczanie głosek tylkojęzykowych [g], [g’],
 paragammacyzm- zastępowanie głosek [g], [g’] innymi głoskami realizowanymi
prawidłowo,
 gammacyzm właściwy- deformacja głosek [g], [g’] w wyniku zwarcia
krtaniowego.
5) Lambdacyzm- to nieprawidłowa artykulacja głoski [l].
Wyróżniamy:
 mogilambdacyzm- brak realizacji głoski [l],
 paralambdacyzm- zastępowanie głoski [l] innymi głoskami realizowanymi
prawidłowo,
 lambdacyzm właściwy – polega na deformacji głoski [l].
6) Betacyzm- to nieprawidłowa artykulacja głosek [b], [p].
Wyróżniamy:
 mogibetacyzm- brak realizacji głosek [b], [p],
 parabetacyzm- zastępowanie głosek [b], [p] innymi głoskami realizowanymi
prawidłowo,
 betacyzm właściwy- to deformacja głosek [b], [p].
7) Tetacyzm- to nieprawidłowa realizacja głosek [t], [d].
Wyróżniamy:
 mogitetacyzm- btak realizacji głosek [t], [d],
 paratetacyzm- zastępowanie głosek [t], [d] innymi głoskami realizowanymi
prawidłowo,
 tetacyzm właściwy- to deformacja głosek [t], [d].
8) Rynolalia (nosowanie) – to zakłócenie w realizacji cechy ustność: nosowość.
Wyróżniamy:
 nosowanie otwarte- głoski ustne wymawiane są jak głoski nosowe,
13
 nosowanie zamknięte- głoski nosowe realizowane są jak głoski ustne, w skutek
niedrożności przejścia do jamy nosowej,
 nosowanie mieszane- polega na osłabieniu lub braku rezonansu nosowego przy
wymowie głosek nosowych, z jednoczesnym nosowaniem głosek ustnych.
9) Ubezdźwięcznianie (mowa bezdźwięczna)- jest to zaburzenie w realizacji cechy
dźwięczność: bezdźwięczność.
Wyróżniamy:
 mowę bezdźwięczną częściową- polega na osłabieniu dźwięczności głosek w
niektórych parach opozycyjnych,
 mowę bezdźwięczną całkowitą- wszystkie głoski, łącznie z samogłoskami są
ubezdźwięczniane.
1.3. Przyczyny dyslalii
Przyczyn wywołujących wady wymowy jest bardzo wiele. G. Jastrzębowska10
do najczęstszych z nich zalicza:
1. Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego:
 nieprawidłowości w budowie języka (zbyt długi, zbyt krótki, zbyt gruby, krótkie
wędzidełko podjęzykowe);
 nieprawidłowości w budowie podniebienia ( wysoko wysklepione podniebienie
twarde, rozszczepy podniebienia);
 anomalie zębowe ( przejściowe i trwałe );
 wady zgryzu (zgryz otwarty, przodozgryz, tyłozgryz);
 przerost migdałka;
 wykrzywienie przegrody nosowej;
 polipy.
2. Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy:
10 Jastrzębowska G. (1995) Podstawy logopedii,Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s.67-68
14
 niewystarczająca sprawność języka i warg;
 brak pionizacji języka, w skutek czego może wystąpić przetrwałe połykanie
niemowlęce;
 nieprawidłowość w pracy mięśni napinających i przywodzących fałdy głosowe;
 niewłaściwa praca zwierającego pierścienia gardłowego;
 problem w koordynacji pracy fałdów głosowych
3. Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu:
 zaburzenie analizy słuchowej;
 zaburzenie syntezy słuchowej;
 zmniejszenie słyszalności (niedosłuch, głuchota);
 zaburzenie słuchu fonematycznego.
4. Niesprzyjające warunki do uczenia się mowy uwarunkowane środowiskowo:
 niepoprawne wzorce wymowy;
 nieodpowiednia atmosfera, postawa rodziców
5. Opóźniony rozwój emocjonalny oraz psychomotoryczny dziecka.
Według powyższego podziału G. Jastrzębowskiej „ czynniki, które wywołują
dyslalię mogą być pochodzenia wewnętrznego oraz pochodzenia zewnętrznego. Wynika
z tego, że przyczyny dyslalii zlokalizowane są na wszystkich piętrach mechanizmów
mowy''11
1.4. Etapy rozwoju mowy dziecka
W tej części pracy chciałabym przedstawić etapy rozwoju mowy dziecka. Są one
bardzo ważne w jego dalszym rozwoju osobowości. G. Demel uważa, że „jest to
uwarunkowane genetycznie oraz, że rozwój mowy zależny jest od wrodzonych
właściwości organizmu człowieka, jednak możliwy jest wyłącznie w kontakcie z
11 Jastrzębowska G. (1996) Podstawy logopedii,Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s.68
15
innymi ludźmi. Uogólniając, jest to proces, w którym współgrają czynniki zarówno
biologiczne jak i społeczne.12”
Według L. Kaczmarka możemy wyodrębnić cztery okresy w rozwoju mowy dziecka:
 okres melodii (od 0 do 1 roku życia)
 okres wyrazu (od 1 do 2 roku życia)
 okres zdania ( od 2 do 3 roku życia)
 okres swoistej mowy dziecięcej (od 3 do 7 roku życia)
Okres melodii13 ( 0-12 mies)
Okres ten przypada na pierwszy rok życia dziecka. Początkowo dziecko
komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku, płaczu, okrzyków naturalnych, gestów
wskazujących oraz tworami onomatopeicznymi. Dla tego okresu charakterystyczne jest
głużenie, które następuje między drugim a trzecim miesiącem życia, towarzyszące
zdezorganizowanym ruchom całego ciała. Głużenie to nieświadome ćwiczenie
narządów artykulacyjnych. W tym czasie w mózgu powstają już pierwsze skojarzenia
miedzy wydawanymi dźwiękami a odpowiadającymi im ruchami aparatu
artykulacyjnego.
Około szóstego miesiąca życia dziecka możemy zaobserwować gaworzenie, które
polega na świadomym powtarzaniu dźwięków usłyszanych z najbliższego otoczenia.
Dziecko naśladuje dźwięki wydane przypadkowo lub usłyszane z otoczenia.
Początkowo odruchowe naśladownictwo staje się zamierzoną uwagą.
Dziecko kończące pierwszy rok życia dużo rozumie. Zaczyna spełniać proste polecenia,
oraz formułować pierwsze wyrazy typu mama, tata, baba.
Okres wyrazu (12-24 mies)
12 Demel G. (1978) Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola,WsiP,Warszawa, s.13
13 Kaczmarek L. (1977) Nasze dziecko uczy sie mowy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin, s.52-61
16
Etap ten zwykle trwa od pierwszego do drugiego roku życia i przynosi duży
postęp. Dziecko w tym okresie używa w zasadzie wszystkich samogłosek [a e i o u y ],
z wyjątkiem nosowych. Wymawia spółgłoski [ p, b, m, t, d, n, k, ś ], pozostałe
spółgłoski zastępuje, a grupy spółgłoskowe upraszczane są zazwyczaj do jednej
spółgłoski. Charakterystyczne dla tego okresu jest wymawianie pierwszej sylaby lub
końcówki wyrazu. Znaczne postępy ujawniają się w rozumieniu wypowiedzi słownych.
Dziecko na różne sytuacje, pytania, polecenia odpowiada stosując coraz doskonalszą
formę gramatyczną.
Okres zdania (24-36 mies)
Okres ten przypada między drugim a trzecim rokiem życia dziecka. Mowa ulega
dalszemu udoskonaleniu. W wypowiedziach można zauważyć poszczególne kategorie
gramatyczne, słownik dziecka jest bogatszy, ustala się system fonologiczny. Dziecko w
tym okresie powinno już artykułować głoski wargowe: [ p, b, m], oraz zmiękczone: [p',
b' m'], wargowo-zębowe: [ f, v, f', v'], środkowojęzykowe: [ś, ź, ć, ʒ́, ń, k', g'],
tylnojęzykowe: [k, g, x], przedniojęzykowo-zębowe:[ t, d, n], przedniojęzykowo-
dziąsłowe: [ l ]. Pod koniec tego etapu, mogą się pojawić również głoski [s, z, c, Ʒ ].
Aparat artykulacyjny nie jest jeszcze dostatecznie sprawny, więc głoski te są często
zastępowane łatwiejszymi.
Okres swoistej mowy dziecięcej (36 mies - 7 r.ż)
Okres ten trwa od trzeciego do siódmego roku życia i kończy się jednocześnie z
opanowaniem prawidłowej artykulacji przez dziecko. Dziecko potrafi operować
zdaniami rozbudowanymi, jednak niektóre zasady budowania wypowiedzi nie są do
końca utrwalone. Trzyletnie dziecko powinno artykułować już wszystkie samogłoski
nosowe i ustne, również wymawiać spółgłoski wargowe [p, p', m, m', b, b'], wargowo-
zębowe [f, f', v, v'], środkowojęzykowe [ś, ź, ć, ʒ́ , ń], tylnojęzykowe [ k, k', g, g'],
szczelinowe [x], przedniojęzykowo- zębowe [t, d, n]oraz przedniojęzykowo-dziąsłowe
[ l, l' ] mogą pojawić się głoski [š, ž, č, ǯ ], chociaż mogą być zastępowane głoskami z
szeregu syczącego, co związane jest z niższą sprawnością aparatu artykulacyjnego.
Mowę dziecka w tym wieku charakteryzuje skłonność do zmiękczania głosek i
upraszczania grup spółgłoskowych.
17
Mowa czterolatków jest już bardziej złożona. Na tym etapie utrwalają się głoski syczące
[s, z, c ,ʒ ], pojawia się głoska przedniojęzykowo-dziąsłowa [ r ], chociaż jej opóźnienie
nie powinno być powodem do niepokoju.
Dziecko pięcioletnie porozumiewa się z otoczeniem w sposób zrozumiały. Głoski [š, ž,
č, ǯ ] zaczynają się ustalać, chociaż zdarza się, że w mowie potocznej są jeszcze
zastępowane głoskami szeregu syczącego. Głoska [ r ] może być jeszcze artykułowana
jako [ l ],gdyż jest jedną z trudniejszych głosek do opanowania . Na tym etapie
dopuszczalne jest jeszcze upraszczanie grup spółgłoskowych.
U dzieci sześcioletnich mowa powinna być opanowana pod względem dźwiękowym
oraz całkowicie zrozumiała, aczkolwiek zachodzą odstępstwa od tej reguły.
Należy pamiętać, że rozwój mowy jest procesem indywidualnym i nie u wszystkich
zachodzi analogicznie. U niektórych proces ten zaczyna się wcześniej, u innych później.
Czas i kolejność przyswajania poszczególnych głosek również mogą być inne.
Wszystko zależy od indywidualnych uwarunkowań.
18
ROZDZIAŁ II
METODOLOGIA BADAŃ WŁASNCH
Zdaniem M.Łobockiego metodologia badań to nauka o zasadach i sposobach
postępowania badawczego stosowanych w pedagogice. Metodologia badań
pedagogicznych jest bardzo ważnym aspektem w skutecznym postępowaniu
badawczym. Chcąc więc prawidłowo przeprowadzić badanie na wybrany temat,
niezbędna jest wiedza metodologiczna.
2.1 Cel główny
Celem mojej pracy jest opis przypadku dziecka z zaburzeniem mowy
- Asi, lat 4,2.
2.2. Cele szczegółowe
 przeprowadzenie badania logopedycznego
 postawienie diagnozy logopedycznej
 sformułowanie planu terapii dziecka
 określenie wstępnych rokowań
 realizowanie terapii logopedycznej
 podsumowanie terapii oraz określenie dalszych rokowań.
2.3. Pytania badawcze
1. W jaki sposób nawiązać emocjonalny kontakt z dzieckiem?
2. Jakie badania logopedyczne należy przeprowadzić z dzieckiem?
3. Jaka jest diagnoza logopedyczna?
4. Jakie są przyczyny i objawy zaburzenia mowy dziecka?
5. Jaki jest plan terapii logopedycznej?
6. Jakie są dalsze rokowania?
19
2.4. Charakterystyka dziecka
Asia jest bardzo miłą dziewczynką. Poznałam ją podczas jednej z imprez
urodzinowych naszego wspólnego kuzyna w ubiegłym roku. Mieszka w małej wsi w
województwie lubelskim. Ma 4 lata i 2 miesiące, uczęszcza do przedszkola, do grupy 4-
latków. Dziewczynka wymaga terapii logopedycznej, jednak z powodu braku logopedy
w przedszkolu uczęszcza do prywatnego gabinetu logopedycznego. Zajęcia
logopedyczne odbywają się dwa lub trzy razy w tygodniu, po około 20-30 minut. Asia
wychowuje się w pełnej, kochającej się rodzinie. Ma bardzo dobre relacje z członkami
swojej rodziny, bardzo chętnie o nich opowiada. Dziewczynka ma dwie siostry (6-letnią
Izę oraz 1,3-letnią Lilianę. Asia bardzo interesuje się modą, uwielbia się przebierać.
Lubi bawić się w „Pannę młodą” oraz „Księżniczkę”, może wtedy wkładać różne stroje
i poczuć się jak na balu, gdyż taniec to również jej zainteresowanie. Dziewczynka
podczas pierwszego kontaktu z nieznanymi osobami jest nieco wycofana, jednak w
grupie rówieśniczej dominuje podczas zabawy. Jest osobą wesołą, energiczną, lubi
zabawy na świeżym powietrzu.
W wypowiedziach Asi występują liczne błędy artykulacyjne, zdarzają się
również gramatyczne. Dziewczynka jest świadoma swoich nieprawidłowości w
wymowie i doskonale słyszy różnicę, że mówi inaczej niż jej rówieśnicy.
2.5. Metoda badawcza
T. Pilch i T. Bauman określają metodę badań jako „zespół teoretycznie
uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej
całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu
naukowego.” 14
M. Łobocki definiuje metodę badawczą jako „ogólny system reguł, dotyczących
organizowania określonej działalności badawczej, to jest: szeregu operacji
poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania oraz środków działań
skierowanych z góry na założony cel badawczy”15
Metoda, którą wykorzystałam w mojej pracy to metoda indywidualnych
przypadków, która odnosi się do biografii ludzkich. „Jest sposobem badań polegającym
14 Pilch T., Bauman T. (2001) Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie „Żak“,
Warszawa, s.71
15 Łobocki M. (1984) Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych,Impuls, Kraków, s.115
20
na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje
wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej, poprzez
pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy
przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.” 16
Celem metody indywidualnych przypadków jest opracowanie diagnozy przypadku i
podjęcie działań terapeutycznych.
2.6. Technikibadawcze
Najbardziej użytecznymi technikami, które wzajemnie się uzupełniają w
zastosowaniu metody indywidualnych przypadków są wywiad, obserwacja, analiza
dokumentów osoby badanej.
Z definicji T. Pilch i T. Bauman wynika, że techniki badań to „czynności
praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na
uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. Technika badań to
czynność poznawcza, to najczęściej proces angażujący badacza i innych ludzi.”17
W moich badaniach wykorzystałam technikę obserwacji oraz technikę wywiadu.
2.6.1 Obserwacja
Z definicji M. Łobockiego wynika, że obserwacja „ stanowi osobliwy sposób
postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w naturalnym ich
przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.”18
Zdaniem T. Pilcha i T. Bauman obserwacja jest najbardziej wszechstronną
techniką gromadzenia materiałów. Według nich jest „czynnością badawczą polegającą
na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń.” 19 . Obserwacja to prosta, nieplanowana
rejestracja zdarzeń i faktów, ale jest to także złożony proces kontrolowanej obserwacji
systematycznej z użyciem skomplikowanych technik pomocniczych z użyciem kamery,
16 Pilch T., Bauman T.(2001), Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie Żak,
Warszawa, s.78
17 Pilch T., Bauman T (2001), Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie Żak,
Warszawa, s.85
18 Łobocki M. (2001), Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych,Impuls, Kraków, s.218
19 Pilch T., Bauman T.(2001), Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie Żak,
Warszawa, s.86
21
magnetofonu i arkuszy obserwacyjnych. Obserwacja gwarantuje badaczowi zdobycie
najbardziej naturalnej i prawdziwej wiedzy o grupie.20
Nawiązując do celów badawczych, które odgrywają decydującą rolę w wyborze
rodzaju obserwacji, skorzystałam z systematycznej obserwacji bezpośredniej. „Polega
ona na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub
wykrycia istniejących zależności między zjawiskami”.21
2.6.2 Wywiad
Według M. Łobockiego wywiad to „sposób gromadzenia informacji w celach
naukowych za pomocą zadawania badanym przygotowanych uprzednio pytań, na które
otrzymuje się odpowiedzi nie w formie pisemnej, lecz ustnej. Wywiad jest odpowiednio
ukierunkowanym procesem interakcji, czyli wzajemnego oddziaływania na siebie osoby
podejmującej rozmowę czy wywiad z osobą badaną.”22
Zdaniem T. Pilcha i T. Bauman „wywiad jest rozmową badającego z
respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w
oparciu o specjalny kwestionariusz.” 23 . Wobec tego wywiad służy głównie do
poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.
Spośród wyróżnionych przez T.Pilcha i T.Bauman rodzajów wywiadu,
wybrałam wywiad częściowo skategoryzowany. Polega on na stawianiu określonych
pytań z możliwością zmieniania ich kolejności oraz zadawaniu dodatkowych pytań.
Zależało mi na tym, by uzyskać jak najbardziej wyczerpujące odpowiedzi, toteż
pozwoliłam sobie, aby nasz wywiad miał charakter swobodnej wymiany myśli.
20 Pilch T., Bauman T.(2001), Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie Żak,
Warszawa, s.86
21 Pilch T., Bauman T. (2001) Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie Żak,
Warszawa, s. 87
22 Łobocki M. (2001) Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych,Impuls, Kraków, s.238-239
23 Pilch T., Bauman T., (2001), Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 91-92
22
2.7. Narzędzia badawcze
Mówiąc o narzędziach badawczych mam na myśli wszystko to, co służy do
gromadzenia danych z badań.
Zdaniem T. Pilcha i T. Bauman „narzędzie badawcze jest przedmiotem
służącym do realizacji wybranej techniki badań.” 24 Zatem mogą nim być:
kwestionariusz obserwacyjny, komputer lub nawet ołówek.
Narzędziami badawczymi, którymi posłużyłam się w swojej pracy są:
1) Karta badania logopedycznego D. Emiluty- Rozya
2) Kwestionariusz obrazkowy do badania słuchu fonematycznego I. Styczek
3) Materiał obrazkowy do badania kinestezji artykulacyjnej I. Styczek
4) Kwestionariusz obrazkowy do badania artykulacji G. Demel
2.7.1. Karta badania logopedycznego D. Emiluty- Rozya
Karta badania logopedycznego składa się z wywiadu i badania logopedycznego.
A ) kwestionariusz wywiadu
W tej części karty badania logopedycznego znajdują się informacje o rodzinie
badanego dziecka, takie jak: imię, wiek, zawód, stan mowy rodziców oraz informacje o
chorobach przebytych w rodzinie, które mogłyby wpłynąć na zaburzenie mowy
dziecka. Kwestionariusz wywiadu zawiera także szczegółowo określone dane,
odnoszące się do rozwoju dziecka w różnych etapach życia.
 Prenatalnym (od chwili zapłodnienia do narodzin dziecka)- w tej części
wywiadu zawarte są pytania związane z przebiegiem ciąży, czyli czy matka
zażywała leki, jeśli tak to jak długo i jakie, czy chorowała w okresie ciąży, czy
doznała urazów mechanicznych lub psychicznych.
 okołoporodowym- ta część wywiadu zawiera pytania dotyczące porodu czyli
czy poród odbył się o czasie, czy siłami natury, czy poprzez cesarskie cięcie, ile
punktów w skali Apgar otrzymało dziecko po urodzeniu, czy miało
24 Pilch T., Bauman T.,(2001) Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”,
Warszawa, s. 71-72
23
przedłużającą się żółtaczkę fizjologiczną, czy zauważono ewentualne wady
wrodzone.
 postnatalnym (okres po urodzeniu)- ta część wywiadu zawiera pytania dotyczące
przebytych chorób i urazów, rozwoju motorycznego, rozwoju czynności
fizjologicznych w obrębie narządu mowy, czyli czynności ssania, gryzienia,
połykania i oddychania, oraz rozwoju komunikacji językowej dziecka.
b) kwestionariusz obserwacji
Na podstawie wytycznych zawartych w kwestionariuszu obserwacji
należy przeprowadzić następujące badania:
 ogólna ocena rozwoju mowy i języka
 ocena budowy oraz sprawności aparatu artykulacyjnego
 ocena słuchu fonematycznego
 ocena kinestezji artykulacyjnej
 ocena artykulacji
Każdą z tych informacji należy zanotować w karcie badania logopedycznego. W
końcowej części kwestionariusza obserwacji znajduje się pole do sformułowania
diagnozy logopedycznej oraz określenia przyczyn zaburzenia mowy.
2.7.2 Kwestionariusz obrazkowy do badania słuchu fonematycznego I.
Styczek
Według I.Styczek słuch fonematyczny to „umiejętność rozróżniania
najmniejszych elementów składowych wyrazów, czyli fonemów. Umiejętność ta
umożliwia też rozróżnianie wyrazów, które zbudowane są z fonemów danego języka.”25
Okolica z korze mózgowej odpowiadająca za tę funkcję to okolica Wernickego, a
dokładniej- część górnego zwoju skroniowego. Materiał językowy zamieszczony w
książce „Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego” 26 autorstwa I. Styczek
posłużył mi do zbadania słuchu fonematycznego dziecka. W kwestionariuszu znajdują
się obrazki, których nazwy są zbliżone do siebie brzmieniowo ale nie są związane ze
sobą znaczeniowo. Dzięki temu, że różni je jedna cecha dystynktywna, można
sprawdzić różnicowanie fonemów w różnych opozycjach czyli dźwięczność-
25 Styczek I (1982) Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego,WSiP, Warszawa, s.5
26 Styczek I. (1982) Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego,WSiP, Warszawa
24
bezdźwięczność, ustność- nosowość, układ masy języka, miejsce artykulacji jak
również stopień zbliżenia narządów mowy. Podczas badania dziecko proszone jest o
wskazanie obrazka, którego nazwę usłyszało. Badanie to pozwala na dokładne poznanie
trudności badanego dziecka w rozróżnianiu głosek opozycyjnych. Przed przystąpieniem
do badania słuchu fonematycznego należy sprawdzić znajomość desygnatów
przedstawionych na tablicach oraz poinformować dziecko, że możemy prosić o
pokazanie kilka razy tego samego obrazka.
2.7.3. Materiał językowy do badania kinestezji artykulacyjnej I. Styczek
Według I. Styczek kinestezja artykulacyjna to „czucie ułożenia narządów
artykulacyjnych (czyli czucie napięcia mięśni), właściwego artykulacjom
poszczególnych głosek”27 . Badanie polega na powtarzaniu przez dziecko danego
materiału językowego.
Badanie to składa się z następujących prób powtarzania:
 samogłosek w izolacji oraz samogłosek w parach
 spółgłosek w sylabach z samogłoską [a]
 sylab w parach opozycyjnych
 pojedynczych wyrazów
 wyrazów w parach minimalnych
Podczas badania zwracałam uwagę na to, czy dziewczynka prawidłowo
powtarza po wzorze oraz czy jej realizacje są stałe czy zmienne. Wszystkie
powtórzenia dziewczynki nagrywałam na dyktafon, ponieważ znacznie ułatwiło mi
to interpretacje oraz zapis wyników badania.
2.7.4. Kwestionariusz obrazkowy do badania artykulacji G.Demel
Kwestionariusz, który zamieszczony jest w „Minimum logopedycznym
nauczyciela przedszkola”28 autorstwa G. Demel wykorzystałam do zbadania głosek
występujących w języku polskim. Kwestionariusz zawiera tablice z obrazkami, które
umożliwiły mi ocenę realizacji samogłosek oraz spółgłosek. Obrazki zostały podzielone
ze względu na pozycję w wyrazie (nagłos, śródgłos i wygłos), jak i ze względu na
27 Styczek I. (1982) Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego, WSiP, Warszawa, s.20
28 Demel G. (2012) Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa
25
miejsce artykulacji. Dodatkowo, nazwy obrazków wypowiedziane przez Asię
nagrywałam na dyktafon, co ułatwiło mi analizę całego materiału.
2.8. Opis procedury badawczej
Na przeprowadzenie badania poświęciłam cztery spotkania. Pierwsze z nich
było poświęcone mamie Asi, z którą przeprowadziłam wywiad, a trzy kolejne
przeznaczyłam na badanie logopedyczne. Zależało mi na stworzeniu przyjaznej
atmosfery, aby Asia nie czuła żadnego zagrożenia oraz chętnie ze mną współpracowała.
Okazało się to być łatwym zadaniem, gdyż znam się z Asią długo i wzajemnie darzymy
się sympatią.
2.8.1. Opis przebiegu wywiadu
Wywiad logopedyczny z mamą Asi przeprowadziłam w oparciu o
kwestionariusz badania logopedycznego D. Emiluty- Rozya. Zebrałam informacje
dotyczące członków rodziny dziewczynki, takie jak: imię, wiek, zawód, stan mowy
członków rodziny a także choroby, które mogłyby mieć wpływ na powstanie zaburzenia
mowy. W kolejnej części, kierowane przeze mnie pytania odnosiły się do rozwoju
dziecka w różnych etapach jego życia. Pytałam mamę o przebieg ciąży: czy chorowała
w czasie ciąży, czy wystąpiły urazy mechaniczne lub silny stres oraz, czy zażywała leki.
Następne pytania kierowane do mamy dotyczyły okresu okołoporodowego. Pytałam o
czas porodu, czy odbył się o czasie, siłami natury, czy skończył się cesarskim cięciem,
interesowała mnie również liczba punktów w skali Apgar otrzymanych przez
dziewczynkę oraz czy wystąpiła u niej przedłużająca się żółtaczka fizjologiczna. Mama
chętnie udostępniła książeczkę dziecka, co znacznie ułatwiło nam pracę. Dalej
gromadziłam informacje dotyczące okresu postnatalnego. Zadawałam pytania dotyczące
przebytych chorób, stosowanych leków oraz ewentualnych urazów mechanicznych,
psychicznych i akustycznych. Kolejne pytania związane były z przebiegiem rozwoju
motorycznego dziecka czyli kiedy dziewczynka zaczęła siadać, raczkować, wstawać a
następnie chodzić. Pytałam także o przebieg rozwoju mowy czyli kiedy pojawiło się
głużenie, gaworzenie, pierwsze wyrazy oraz zdania. Kolejną istotną kwestią do
omówienia był przebieg czynności fizjologicznych w obrębie narządu mowy. Zebrałam
informacje dotyczące rozwoju czynności ssania, do którego momentu życia
dziewczynka była karmiona butelką bądź piersią, a także czy ssała smoczek. Kolejne
pytania dotyczyły czynności gryzienia oraz żucia między innymi, jakie ruchy
26
dziewczynka wykonuje podczas żucia oraz w jaki sposób odgryza pokarm. Na
zakończenie zadałam mamie pytanie dotyczące sposobu połykania przez dziecko, czy
zauważyła jakieś trudności w połykaniu oraz w jaki sposób przebiega czynność
oddychania (w spoczynku i podczas mówienia). Podziękowałam mamie za poświęcony
czas i udzielenie mi informacji, które pozwoliły mi na wstępne rozpoznanie problemu.
2.8.2. Opis przebiegu badania logopedycznego
W tej części mojej pracy przeprowadziłam badania oraz obserwowałam ogólne
zachowania dziecka podczas wykonywania codziennych czynności. Szczególną uwagę
zwróciłam na zachowania werbalne.
2.8.2.1. Ogólna ocena rozwoju mowy i języka
Podczas tego badania poprosiłam Asię o ułożenie 4-elementowej historyjki
obrazkowej w odpowiedniej kolejności, a następnie opowiedzenie o tym, co znajduje
się na każdym obrazku. Następnie porozmawiałam z Asią o jej zainteresowaniach,
sposobach spędzania wolnego czasu oraz o jej rodzinie.
W trakcie rozmowy starałam się ocenić:
1) Rozumienie wypowiedzi słownych- czy rozumie wypowiedzi słowne skierowane do
niej, również polecenia proste jak i złożone, na poziomie swojego wieku
2) Realizację wypowiedzi- stan zasobu słownikowego, adekwatność stosowanych
wyrazów, jakie zdania przeważają (proste czy złożone), jak są zbudowane zdania pod
względem gramatycznym, jaka jest prozodia wypowiedzi, jak dziecko realizuje
poszczególne dźwięki mowy.
2.8.2.2. Ocena budowy aparatu artykulacyjnego
Na tym etapie bardzo dokładnie obejrzałam i zbadałam budowę aparatu
artykulacyjnego oraz dokonałam oceny każdego narządu.
Nos:
- czy jest symetryczny,
- czy przegroda nosowa jest prosta,
- kształt nozdrzy,
27
- ogólny wygląd nosa,
Wargi:
- symetria,
- powierzchnia warg,
- długość wędzidełka podwargowego,
- napięcie mięśniowe,
Język:
- wielkość i kształt języka,
- powierzchnia języka,
- długość wędzidełka podjęzykowego,
- występowanie rowka językowego,
Podniebienie twarde:
- długość i kształt podniebienia twardego,
- powierzchnia ,
Podniebienie miękkie zakończone języczkiem:
-długość i symetria podniebienia miękkiego,
- budowa języczka,
Zęby:
- stan uzębienia,
- kształt zgryzu,
Żuchwa:
- wielkość i symetria żuchwy.
28
2.8.2.3. Ocena sprawności aparatu artykulacyjnego
Podczas tego badania prosiłam dziecko aby naśladowało prezentowane przeze
mnie ruchy narządów artykulacyjnych. W ten sposób mogłam ocenić jego sprawność.
Starałam się ocenić:
 napięcie mięśni,
 zdolność przechodzenia z jednego układu w drugi,
 precyzję wykonywanych ruchów.
Wykonywane przez Asię ćwiczenia to:
Ćwiczenia języka:
- oblizywanie językiem warg przy otwartych ustach,
- wypychanie językiem policzków,
- unoszenie języka do nosa, a następnie wysuwanie go na brodę przy otwartych ustach,
- dotykanie czubkiem języka do kącików ust
- kląskanie językiem.
Ćwiczenia warg:
- rozciąganie i ściąganie warg,
- szeroki uśmiech, a następnie kółeczko z ust,
- nadymanie policzków,
- parskanie,
- cmokanie.
Ćwiczenia podniebienia miękkiego zakończonego języczkiem:
- ziewanie z opuszczoną żuchwą,
- wymawianie głoski [a] staccato,
- chrapanie na wdechu.
Ćwiczenia żuchwy:
- opuszczanie i unoszenie żuchwy,
- naśladowanie żucia pokarmu.
29
2.8.2.4. Ocena czynności fizjologicznych w obrębie aparatu artykulacyjnego
Do oceny czynności fizjologicznych w obrębie narządu mowy wybrałam
sprawdzenie następujących funkcji:
Oddychanie w spoczynku oraz podczas mówienia- obserwowałam czy wdech i
wydech w spoczynku dziecko realizuje torem nosowym przy zamkniętych ustach.
Dodatkowo oceniałam czy wdech podczas mówienia jest równy i odbywa się przez
usta, oraz czy wydech podczas realizacji głosek ustnych odbywa się ustami, a podczas
artykulacji głosek nosowych- ustami i nosem.
Fonacja- oceniałam tutaj barwę głosu dziecka, czy nie ma chrypy oraz czy fonacja jest
dźwięczna i czysta.
Połykanie- badanie polegało na przełknięciu przez dziecko śliny. W tym czasie
rozchyliłam delikatnie usta dziewczynki, drugą rękę zaś przyłożyłam do szyi dziecka w
okolicy krtani. Podczas wykonywania tej czynności obserwowałam czy napina się
mięsień okrężny ust, oraz czy język nie napiera na zęby lub czy nie wsuwa się między
nie. Drugą ręką sprawdziłam czy krtań uniosła się, co świadczyłoby o przełknięciu.
Dodatkowo sprawdziłam napięcie żwaczy. Do badania wykorzystałam rękawiczki
jednorazowe, w celu utrzymania odpowiedniej higieny.
Odgryzanie i żucie- w trakcie tego badania obserwowałam jak dziewczynka odgryza
oraz żuje pokarm. Poczęstowałam Asię paluszkiem i obserwowałam czy dziewczynka
odgryza przednimi siekaczami oraz czy podczas żucia wykonuje okrężne ruchy żuchwą
z zachowaniem zamkniętych ust.
2.8.2.5. Ocena słuchu fonematycznego
Do przeprowadzenia badania słuchu fonematycznego wykorzystałam materiał
obrazkowy, który znajduje się w książce „Badanie i kształtowanie słuchu
fonematycznego” autorstwa I.Styczek. Podczas badania zadaniem dziecka było
wskazanie obrazka, którego nazwę usłyszało. Uprzedziłam dziewczynkę, że mogę
poprosić o wskazanie tego samego obrazka kilka razy. Następnie za pomocą polecenia
„pokaż gdzie…?” przystąpiłam do badania. Wszystkie desygnaty zostały wcześniej z
dzieckiem omówione.
Wykorzystany materiał obrazkowy to:
30
[koza- kosa]
[zemby- demby]
[p’ i ̯es- p’ i ̯ec]
[nos- noc]
[kaśa- kasa]
[kura- kula]
[xrap’ i ̯e- xlap’ i ̯e]
[voũs- voũš]
[maska- matka]
[tata-taca]
[zebra- žebra]
Wszystkie prawidłowe odpowiedzi notowałam za pomocą znaku „+”, a nieprawidłowe
znakiem „-„.
2.8.2.6. Ocena kinestezji artykulacyjnej
Dzięki temu badaniu mogłam sprawdzić jak Asia realizuje głoski, sylaby i
wyrazy po bezpośrednim wzorze. Zadaniem dziecka było powtarzanie :
a) samogłosek w izolacji:
[a], [o], [e], [u], [i], [y]
b) samogłosek w parach:
[a-o], [u-i], [e-u], [e-i], [i-y], [a-e]
c) spółgłosek w sylabach z samogłoską [a]:
[śa], [źa], [sa], [za], [ća], [ʒa], [ca], [ʒa], [la]
d) sylab w parach opozycyjnych:
[sa- śa], [za- źa], [ca- ća], [ʒa- ʒa]
[sa-za], [ca- ʒa], [śa- źa], [ća- ʒa]
e) pojedynczych wyrazów:
[koza], [kosa], [zemby], [demby], [p’ i ̯es], [p’ i ̯ec],
[noc], [nos], [kaśa], [kasa],[kura], [kula],
[xrap’ i ̯e], [xlap’ i ̯e],[voũs], [voũš], [maska], [matka],
[tata], [taca], [zebra], [žebra]
31
f) wyrazów w parach:
[kura- kula]
[koza- kosa] [xrap’ i ̯e- xlap’ i ̯e]
[zemby- demby] [voũs- voũš]
[p’ i ̯es- p’ i ̯ec] [maska- matka]
[nos- noc] [tata- taca]
[kaśa- kasa] [zebra- žebra]
Za zgodą matki dziecka nagrałam jego realizacje, umożliwiło mi ponowny
odsłuch wypowiedzi oraz dokładny zapis fonetyczny.
2.8.2.7. Ocena artykulacji
Podczas badania artykulacji skorzystałam z kwestionariusza obrazkowego, który
znajduje się w książce „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”29 autorstwa
G. Demel. Dzięki niemu można zbadać realizację poszczególnych głosek w nagłosie,
śródgłosie i wygłosie. Tablice z obrazkami zostały podzielone według miejsca
artykulacji głosek zawartych w nazwach obrazków. To jest:
-samogłoski ustne [a, o, e, u, i, y]
-samogłoski nosowe [oũ, eũ]
- półsamogłoski [ ṷ, i ̯ ]
- głoski wargowe [ p, p’, b, b’, m, m’]
- głoski wargowo- zębowe [f, f’, v, v’]
- głoski zębowe [ s, z, c, ʒ, t, d, n]
- głoski zazębowe [s’, z’ , c’, ʒ’]
- głoski dziąsłowe [š, ž, č, ǯ, r, l]
- głoski zadziąsłowe [ š’, ž’, č’, ǯ’, r’, l’]
- głoski prepalatalne [ ś, ź, ć, ʒ, ń]
-głoski postpalatalne [ k’, g’, x’]
- głoski welarne [ k, g, x]
29 Demel G. (2012) Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola,WSiP, Warszawa
32
Zadaniem dziecka podczas badania było nazywanie desygnatów wskazanych
przeze mnie. W trakcie badania zwróciłam uwagę na artykulację dźwięków mowy oraz
na sposób układania się narządów artykulacyjnych. Dodatkowo użyłam dyktafonu, co
umożliwiło mi kilkukrotny odsłuch wymówień dziewczynki. Wszystkie realizacje
głosek zapisałam za pomocą alfabetu slawistycznego.
2. 9. Sposóbanalizy materiału badawczego
Zapoznając się z materiałem badawczym dokonałam jego analizy.
Rozpoczynając badanie logopedyczne zapoznałam się z dzieckiem, jego rodziną oraz
środowiskiem, które je otacza, gdyż było mi to niezbędne do napisania charakterystyki
dziecka. Chcąc określić przyczyny zaburzeń mowy, które występują u dziewczynki
zgromadziłam informacje o dziecku na podstawie wnikliwej rozmowy z jego matką.
Dysponując danymi z wywiadu mogłam określić czego będą dotyczyć dalsze badania.
Realizując badanie oceniałam budowę aparatu artykulacyjnego oraz jego sprawność.
Ponadto dokonałam oceny czynności fizjologicznych, a także słuchy fonematycznego,
kinestezji artykulacyjnej oraz artykulacji dziecka.
Na podstawie wszystkich wyników badań wyciągnęłam wnioski, które pomogły
mi w postawieniu diagnozy i ułożeniu planu terapii.
33
ROZDZIAŁ III
WYNIKI BADAŃ, DIAGNOZA I TERAPIA LOGOPEDYCZNA
3.1.Wynikibadań
W tym rozdziale mojej pracy chciałabym przedstawić wyniki badań, które udało
mi się uzyskać w trakcie wywiadu oraz oceny:
- rozwoju mowy i języka dziecka,
- budowy aparatu artykulacyjnego,
-sprawności aparatu artykulacyjnego,
- czynności fizjologicznych w obrębie aparatu artykulacyjnego,
- słuchu fonematycznego,
- kinestezji artykulacyjnej,
- artykulacji.
3.1.1. Dane z wywiadu
Podczas przeprowadzania wywiadu z Panią Alicją, mamą Asi, zdobyłam wiele
znaczących informacji. Matka Asi ma trzydzieści dwa lata, posiada wykształcenie
wyższe, ale obecnie nie pracuje. Tata Paweł, ma trzydzieści trzy lata, z zawodu jest
automatykiem. Dziewczynka ma dwie siostry: sześcioletnią Izabelę, u której
zdiagnozowano sygmatyzm interdentalny oraz półtora roczną Lilianę. Asia ma również
sześcioletniego kuzyna, u którego również występuje międzyzębowa oraz wargowo-
zębowa realizacja niektórych głosek. Z relacji mamy wynika, że okres prenatalny
przebiegał prawidłowo. Pani Alicja w czasie ciąży nie przyjmowała leków, nie przebyła
żadnych ciężkich chorób oraz nie doznała urazów mechanicznych i psychicznych.
Okres okołoporodowy mama wspomina dobrze. Dziewczynka urodziła się w
czterdziestym tygodniu ciąży, przez cesarskie cięcie. Asia otrzymała 10 punktów w
skali Apgar, po urodzeniu miała przedłużającą się żółtaczkę fizjologiczną trwającą
około 8 dni. Poziom bilirubiny wynosił 10% mg w 4 dobie.
34
Asia chorowała na ospę wietrzną oraz zapalenie płuc. Nie doznała natomiast
żadnych urazów mechanicznych, akustycznych oraz psychicznych.
Rozwój motoryczny u dziewczynki przebiegał prawidłowo. Siadanie nastąpiło
około czwartego miesiąca życia, a raczkowanie w ósmym miesiącu. Asia pierwsze
kroki postawiła mając dwanaście miesięcy. Według mamy ogólna sprawność ruchowa
jej córki jest dobra.
Z relacji mamy dotyczącej przebiegu rozwoju czynności fizjologicznych
wynika, że Asia była karmiona piersią do 16 miesiąca życia. Dziewczynka miała nawyk
ssania palca. Następnie zastosowano smoczek, z którego zrezygnowano dopiero w
drugim roku życia dziecka. Papki wprowadzono około piątego miesiąca życia,
natomiast pokarmy stałe po pierwszym roku. Asia bardzo długo miała również
podawaną butelkę. Mama zauważyła, że córka żuje pokarm nieprawidłowo oraz, że
oddychanie odbywa się torem ustnym podczas spoczynku i podczas snu.
Etapy rozwoju mowy według mamy przebiegały prawidłowo. Głużenie nastąpiło
między drugim a trzecim miesiącem i charakteryzowało się głośnym wybrzmiewaniem
pojedynczych głosek. Gaworzenie z kolei nastąpiło około szóstego miesiąca. Pierwsze
wypowiedziane wyrazy przez Asię to: mama, tata, baba, które pojawiły się około
pierwszego roku życia. Z notatek mamy wynika, że proste samodzielne wypowiedzi
dziecka pojawiły się około drugiego roku życia. Pani Alicja wspomniała także, że
mowa Asi nie zawsze była zrozumiała i bardzo specyficzna.
3.1.2. Dane z badania logopedycznego
Podczas badania logopedycznego dokonałam oceny rozwoju mowy
dziewczynki, budowy oraz sprawności aparatu artykulacyjnego a także czynności
fizjologicznych w obrębie aparatu artykulacyjnego. Sprawdziłam również słuch
fonematyczny oraz kinestezję artykulacyjną. Na końcu sprawdziłam artykulację Asi, do
czego posłużył mi kwestionariusz obrazkowy.
35
3.1.2.1. Rozwój mowy i języka
Oceniając rozwój mowy i języka bardzo wnikliwie przysłuchiwałam się
wypowiedziom dziewczynki, by wychwycić jak najwięcej nieprawidłowości. Asia nie
wykazywała trudności ze zrozumieniem poleceń prostych oraz złożonych. Prawidłowo
odpowiadała na zadawane jej pytania. Zasób słownika biernego oraz czynnego jest na
poziomie jej wieku. W jej wypowiedziach można zauważyć przewagę zdań prostych
nad zdaniami złożonymi, zdarzały się także nieprawidłowości w zakresie gramatycznej
realizacji wyrazów. Intonacja, akcent oraz tempo mowy nie budzą zastrzeżeń, fonacja
jest także prawidłowa. Charakterystyczne są jednak uproszczenia zarówno elementów
grup spółgłoskowych w trudniejszych wyrazach jak i całych grup spółgłoskowych oraz
substytuty rozwojowe. Dziewczynka nieprawidłowo realizuje głoski szeregu syczącego
[s, z, c, ʒ].
3.1.2.2. Budowa aparatu artykulacyjnego
Podczas oceny budowy anatomicznej aparatu artykulacyjnego zauważyłam, że
nos jest symetryczny, nozdrza mają odpowiedni kształt, przegroda nosowa prosta, a
wysokość kolumienki podnosowej jest właściwa. Wargi są także symetryczne, ich
wielkość oraz powierzchnia są prawidłowe. Wędzidełko podwargowe ma odpowiednią
długość. Kształt języka oraz jego powierzchnia nie budzą żadnych zastrzeżeń. Wielkość
języka jest proporcjonalna do całej jamy ustnej. Wędzidełko podjęzykowe jest
nieznacznie skrócone, jednak ma wystarczającą długość oraz grubość do prawidłowej
realizacji głosek. Podniebienie twarde jest łagodnie wysklepione, jego długość (2/3
całego podniebienia) oraz powierzchnia są prawidłowe. Długość oraz symetria
podniebienia miękkiego jak i budowa języczka są także odpowiednie. Wielkość i
symetria żuchwy są prawidłowe. Stan uzębienia Asi jest prawidłowy. U dziewczynki
można zaobserwować tyłozgryz .
3.1.2.3. Sprawność aparatu artykulacyjnego
Oceniając sprawność aparatu artykulacyjnego poprosiłam Asię o wykonanie
przed lustrem demonstrowanych przeze mnie prób ruchów języka, warg, podniebienia
36
miękkiego oraz żuchwy. Wyniki przeprowadzonego badania przedstawiłam w tabeli
poniżej. Próby wykonane prawidłowo przez dziecko oznaczyłam znakiem „+” , a
nieprawidłowo znakiem „-„. Wprowadziłam również oznaczenie „+/-”, co oznacza, że
dziewczynka nie do końca precyzyjnie wykonała tę próbę lub wykonanie jej sprawiało
trudność.
Tabela 1
Próba ruchów języka Próba wykonana przez dziecko
Oblizywanie językiem warg przy szeroko
otwartych ustach oraz widocznych zębach
+/- Asia wykonała tę próbę nie do końca
precyzyjnie. W trakcie oblizywania górnej
wargi żuchwa unosiła się do góry,
również podczas przytrzymywanie jej
przeze mnie.
Wypychanie językiem policzków +/- Podczas wykonywania tej próby
żuchwa przemieszczała się na boki, przez
co próba została wykonana
nieprecyzyjnie.
Unoszenie języka do nosa oraz
wysuwanie go na brodę
+/- Gdy Asia wykonywała próbę
unoszenia języka do nosa, żuchwa unosiła
się razem z językiem, również podczas
przytrzymywania brody. Wysuwanie
języka na brodę wykonane było
prawidłowo.
Dotykanie czubkiem języka do kącików
ust
- Podczas tej próby Asia nie dotykała do
kącików ust czubkiem języka lecz
przednią częścią jego boków.
Kląskanie językiem +
Pozycja tak zwanego „grotu” - Dziewczynka nie potrafiła utrzymać
języka w odpowiedniej pozycji przez
dłuższy czas
Próba ruchów warg Próba wykonana przez dziecko
Rozciąganie i ściąganie warg (szeroki
uśmiech i dzióbek)
+
37
Szeroki uśmiech i kółeczko z ust (podczas
wykonywania uśmiechu powinny być
widoczne zęby)
+
Nadymanie policzków +/- Podczas tej próby wargi Asi nie były
wystarczająco napięte by utrzymać przez
dłuższy czas zgromadzone w jamie ustnej
powietrze
Parskanie +
Cmokanie - Dziewczynka nie wykonała próby
prawidłowo. Zaobserwowałam lekko
obniżone napięcie mięśnia okrężnego
warg.
Próba ruchów podniebienia miękkiego Próby wykonane przez dziecko
Ziewanie przy nisko opuszczonej żuchwie +
Wymawianie głoski [a] staccato +
Chrapanie na wdechu +
Próby ruchów żuchwy Próba wykonana przez dziecko
Opuszczanie i unoszenie żuchwy +
Naśladowanie przeżuwania pokarmu +
Z moich obserwacji wynika, że sprawność aparatu artykulacyjnego Asi jest
obniżona. Zauważyłam spowolnione tempo oraz słabą precyzje wykonywanych ruchów
języka i warg. Dziewczynka miała trudności z wykonaniem pozycji „grotu”,
oblizywania dolnej i górnej wargi przy szeroko otwartej szparze warg oraz próby
cmokania. Z kolei próby sprawdzające sprawność podniebienia miękkiego oraz żuchwy
Asia wykonała dobrze i wszystkie przebiegły w sposób prawidłowy.
38
3.1.2.4. Czynności fizjologiczne w obrębie narządu mowy
Oceniając czynności fizjologiczne w obrębie narządu żucia sprawdzałam odgryzanie,
żucie, połykanie, a także oddychanie w spoczynku i podczas mówienia oraz fonację.
Asia odgryza przednimi siekaczami, czyli w sposób prawidłowy. Czynność
żucia wykonywana nieprawidłowo, gdyż odbywa się przy otwartej szparze warg oraz
ruchami pionowymi.
Podczas badania czynności połykania udało mi się zauważyć, że język mocno
napiera na zęby, wsuwając się między nie. W trakcie wykonywania tej czynności nie
zaobserwowałam wzmożonego napięcia warg oraz towarzyszącego nadmiernego
napięcia żwaczy. Cechy te charakterystyczne są dla przetrwałego połykania
niemowlęcego, które powinno przekształcić się w dojrzałe po ukończeniu 4 roku życia.
Asia w spoczynku oddycha torem ustnym, jest to spowodowane ciągłymi
infekcjami górnych dróg oddechowych, a w efekcie niedrożnym nosem. Podczas
mówienia oddychanie jest prawidłowe. Dziewczynka wdycha powietrze ustami, a
wydycha ustami przy realizowaniu głosek ustnych, oraz ustami i nosem podczas
realizacji głosek nosowych.
Nie zaobserwowałam w głosie Asi żadnych niepokojących zmian i dźwięków,
toteż z całą pewnością mogę stwierdzić, że głos dziewczynki jest czysty i dźwięczny, a
więc fonacja jest prawidłowa.
3.1.2.5. Badania dodatkowe
Asia jest pod stałą opieką laryngologiczną, więc zaleciłabym jedynie konsultację
ortodontyczną z powodu tyłozgryzu.
3.1.2.6. Słuch fonematyczny
W tabeli przedstawiłam wyniki badania słuchu fonematycznego. Pierwsza
kolumna zawiera zapisany fonetycznie materiał językowy, natomiast w pozostałych
przedstawione są wskazania Asi. Znak „+” oznacza prawidłowe wskazanie desygnatu, a
symbol „-” błędne wskazanie.
39
Tabela 2
Materiał językowy Próba I Próba II Próba III
koza + + +
kosa + + +
Tabela 3
Materiał językowy Próba I Próba II Próba III
zemby + + +
demby + + +
Tabela 4
Materiał językowy Próba I Próba II Próba III
p’ i ̯es + + +
p’ i ̯ec + + +
Tabela 5
Materiał językowy Próba I Próba II Próba III
nos + + +
noc + + +
Tabela 6
Materiał językowy Próba I Próba II Próba III
kaśa + + +
kasa + + +
Tabela 7
Materiał językowy Próba I Próba II Próba III
kura + + +
kula + + +
40
Tabela 8
Materiał językowy Próba I Próba II Próba III
voũs + + +
voũš + + +
Tabela 9
Materiał językowy Próba I Próba II Próba III
maska + + +
matka + + +
Tabela 10
Materiał językowy Próba I Próba II Próba III
tata + + +
taca + + +
Tabela 11
Materiał językowy Próba I Próba II Próba III
zebra + + +
žebra + + +
Tabela 12
Materiał językowy Próba I Próba II Próba III
buźa + + +
buža + + +
Na podstawie wyników zestawionych w tabelach powyżej mogę stwierdzić, że
słych fonematyczny jest prawidłowy. Wszystkie wskazania dziewczynki były właściwe.
W związku z tym z całkowitym przekonaniem mogę wykluczyć uszkodzenie słuchu
fonemowego , jako czynnik powodujący zaburzenie mowy u Asi.
41
3.1.2.7. Kinestezja artykulacyjna
W tabelach poniżej zestawiłam wyniki badania kinestezji artykulacyjnej.
Pierwsza kolumna zawiera zapisany fonetycznie materiał językowy. Dokonałam
podziału poszczególnych tabel na te, które dotyczą pojedynczych samogłosek w
izolacji, samogłosek w parach, spółgłosek w sylabach z samogłoską [a], sylab w parach
opozycyjnych, pojedynczych wyrazów oraz wyrazów w parach. W drugiej kolumnie
przedstawiony został sposób realizacji materiału językowego przez dziecko.
Tabela 13
Materiał językowy Realizacja dziecka
[a] [a]
[o] [o]
[e] [e]
[i] [i]
[u] [u]
[y] [y]
Tabela 14
Materiał językowy Realizacja dziecka
[a-o] [a-o]
[u-i] [u-i]
[e-u] [e-u]
[e-i] [e-i]
[i-y] [i-y]
[a-e] [a-e]
Tabela 15
[śa] [śa](międzyzębowa realizacja głoski [ś])
[źa] [źa](międzyzębowa realizacja głoski [ź])
[sa] [sa] (międzyzębowa realizacja głoski[s])
[za] [za] (międzyzębowa realizacja głoski [z])
[ća] [ća](międzyzębowa realizacja głoski [ć])
[ʒ́a] [ʒ́a](międzyzębowa realizacja głoski [ʒ́]
42
[ca] [ca] (międzyzębowa realizacja głoski [c])
[ʒa] [ʒa] (międzyzębowa realizacja głoski [ʒ] )
[la] [la]
Tabela 16
Materiał językowy Realizacja dziecka
[sa- śa] [sa- śa](międzyzębowa realizacja głosek
[s] oraz [ś])
[za- źa] [za- źa](międzyzębowa realizacja głosek
[z] oraz [ź]))
[ca- ća] [ca- ća](międzyzębowa realizacja głosek
[c] oraz [ć])
[ʒa- ʒ́a] [ʒa- ʒ́a](międzyzębowa realizacja głosek
[ʒ] oraz [ʒ́])
[sa- za] [sa- za](międzyzębowa realizacja głosek
[s] oraz [z])
[ca- ʒa] [ca- ʒa](międzyzębowa realizacja głosek
[c] oraz [ʒ])
[śa- źa] [śa- źa](międzyzębowa realizacja głosek
[ś] oraz [ź])
[ća- ʒ́a] [ća- ʒ́a](międzyzębowa realizacja głosek
[ć] oraz [ʒ́])
Tabela 17
Materiał językowy Realizacja dziecka
[koza] [koza](międzyzębowa realizacja głoski
[z])
[kosa] [kosa](międzyzębowa realizacja głoski
[s])
[zemby] [zemby](miedzy zębowa realizacja głoski
[z])
[demby] [demby](międzyzębowa realizacja głoski
43
[d])
[p’ i ̯es] [p’ i ̯es](międzyzębowa realizacja głoski
[s])
[p’ i ̯ec] [p’ i ̯ec](międzyzębowa realizacja głoski
[c])
[noc] [noc](międzyzębowa realizacja głosek [n]
oraz [c])
[nos] [nos](międzyzębowa realizacja głosek [n]
oraz [s])
[kaśa] [kaśa](międzyzębowa realizacja głoski [ś])
[kasa] [kasa](międzyzębowa realizacja głoski [s])
[kura] [kula]
[kula] [kula]
[buźa] [buźa](międzyzębowa realizacja głoski [ź])
[buža] [buza](międzyzębowa realizacja głoski [z])
[voũs] [voũs](międzyzębowa realizacja głoski [s])
[voũš] [voũs](międzyzębowa realizacja głoski [s])
[maska] [maska](międzyzębowa realizacja głoski
[s])
[matka] [matka](międzyzębowa realizacja głoski
[t])
[tata] [tata](międzyzębowa realizacja głoski [t])
[taca] [taca](międzyzębowa realizacja głoski [c])
[zebra] [zebla](międzyzębowa realizacja głoski
[z])
[žebra] [zebla](międzyzębowa realizacja głoski[z])
Tabela 18
Materiał językowy Realizacja dziecka
[koza- kosa] [koza- kosa](międzyzębowa realizacja
głosek [z] oraz [s])
44
[zemby- demby] [zemby- demby](międzyzębowa realizacja
głosek [z] oraz [d]
[p’ i ̯es- p’ i ̯ec] [p’ i ̯es- p’ i ̯ec](międzyzębowa realizacja
głosek [c] oraz [s]
[nos-noc] [nos-noc](międzyzębowa realizacja głosek
[c] oraz [s]
[kaśa- kasa] [kaśa- kasa](międzyzębowa realizacja
głosek [ś] oraz [s]
[buźa- buža] [buźa- buza](międzyzębowa realizacja
głoski [ź] oraz [z]
[voũs- voũš] [voũs- voũs](międzyzębowa realizacja
głoski [s]
[maska- matka] [maska- matka](międzyzębowa realizacja
głosek [s] oraz [t])
[tata- taca] [tata- taca](międzyzębowa realizacja
glosek [t] oraz [c])
[zebra- žebra] [zebla- zebla](międzyzębowa realizacja
głoski [z])
[kura-kula] [kura-kula]
Na podstawie zestawienia wyników z przeprowadzonego badania stwierdzam,
że kinestezja artykulacyjna jest prawidłowa oraz nie jest przyczyną zaburzeń mowy.
Zdarzały się nieprawidłowe artykulacje niektórych głosek, jednak są one stałe, bez
względu na materiał językowy, dlatego stwierdzam, że czucie ułożenia narządów mowy
jest w normie.
3.1.2.8. Artykulacja
W poniższej tabeli przedstawiłam wyniki badania dotyczące artykulacji
dziewczynki. W pierwszej kolumnie znajduje się zapisany ortograficznie materiał
językowy, druga zawiera materiał językowy zapisane fonetycznie, natomiast w trzeciej
kolumnie przedstawiłam sposób realizacji poszczególnych wyrazów przez
dziewczynkę.
45
Tabela 19
Materiał językowy
(zapis ortograficzny)
Materiał językowy
(zapis fonetyczny)
Realizacja dziecka
autobus [au̯ tobus] [atobus] (międzyzębowa
realizacja głosek [t] i [s])
agrafki [agrafk’i] [aglafk’i]
aparat [aparat] [apalat] (międzyzępowa
realizacja głoski [t])
armata [armata] [almata](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
oko [oko] [oko]
osa [osa] [osa](międzyzębowa
realizacja głoski [s])
okulary [okulary] [ukulaly]
orzechy [ožexy] [ozexy] (międzyzębowa
realizacja głoski [z])
ucho [uxo] [uxo]
ule [ule] [ule]
indyk [indyk] [indyk] (międzyzępowa
realizacja głosek [n] oraz
[d]
igły [igu̯ y] [igu̯ y]
łabędzie [u̯ abeńʒ́e] [u̯ abeńʒ́e]
łóżko [u̯ uško] [u̯ usko] (międzyzępowa
realizacja głoski [s])
koło [kou̯ o] [kou̯ o]
piła [p’iu̯ a] [p’iu̯ a]
stół [stuu̯ ] [stuu̯ ] (międzyzębowa
realizacja głosek [s] oraz
[t])
jabłko [i ̯apko] [i ̯apko]
jaszczurki [i ̯aščurk’i] [i ̯acsulk’i](międzyzębowa
realizacja głosek [s] oraz
46
[c])
pająk [pai ̯oŋk] [pai ̯oŋk]
zając [zai ̯onc] [zai ̯onc](międzyzębowa
realizacja głoski [c])
hulajnoga [xulai ̯noga] [xuńaloga] (międzyzębowa
realizacja głoski [n])
jajka [i ̯ai ̯ka] [i ̯ai ̯ka]
klej [klei ̯] [klei ̯]
piłka [p’iu̯ ka] [p’iu̯ ka]
balon [balon] [balon]
cebula [cebula] [cebula] (międzyzębowa
realizacja głoski [c])
bilet [b’ilet] [b’ilet]
grzebień [gžeb’i ̯eń] [gzeb’i ̯eń](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
patelnia [patelńa] [patelńa] (międzyzębowa
realizacja głoski [t])
miotły [m’i ̯otu̯ y] [m’i ̯otu̯ y](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
szczotki [ščotk’i] [scotk’i](międzyzębowa
realizacja głosek [s] oraz
[c])
wałek [vau̯ ek] [vau̯ ek]
worek [vorek] [volek]
krawaty [kravaty] [klavaty]
wieszak [v’i ̯ešak] [v’i ̯esak](międzyzębowa
realizacja głoski [s])
wiewiórka [v’i ̯ev’i ̯urka] [v’i ̯ev’i ̯ulka]
fotel [fotel] [fotel](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
farby [farby] [falby]
żyrafa [žyrafa] [zylafa](międzyzębowa
47
realizacja głoski [z])
agrafka [agrafka] [aglafka]
filiżanka [f’il’ižanka] [f’il’izanka](międzyzębowa
realizacja głoski [z])
fiołki [f’i ̯ou̯ k’i] [f’i ̯ou̯ k’i]
kalafior [kalaf’i ̯or] [kalaf’i ̯ol]
samolot [samolot] [samolot]
słoń [su̯ oń] [su̯ oń]
pasek [pasek] [pasek](międzyzębowa
realizacja głoski [s])
pies [p’i ̯es] [p’i ̯es](międzyzębowa
realizacja głoski [s])
zegar [zegar] [zegal](międzyzębowa
realizacja głoski [z])
zamek [zamek] [zamek](międzyzębowa
realizacja głoski [z])
wózek [vuzek] [vuzek](międzyzębowa
realizacja głoski [z])
dzwon [ʒvon] [ʒvon] (międzyzębowa
realizacja głosek [ʒ] oraz
[n])
cukierki [cuk’i ̯erk’i] [cuk’i ̯elk’i](międzyzębowa
realizacja głoski [c])
tablica [tabl’ica] [tabl’ica] {międzyzębowa
realizacja głosek [t] oraz
[c])
klocki [klock’i] [klock’i] (międzyzębowa
realizacja głoski [c])
księżyc [kśeũ̯ žyc] [kśeũ̯ zyc](międzyzębowa
realizacja głosek [ś], [z]
oraz [c]
ślimak [śl’imak] [śl’imak]( międzyzębowa
realizaca głoski [ś])
48
świeczka [śf’i ̯ečka] [śf’i ̯ecka](międzyzębowa
realizacja głosek [ś] oraz
[c])
książka [kśoũ̯ ška] [kśoũ̯ ska](międzyzębowa
realizacja głosek [ś] i [s])
wiśnie [v’iśńe] [v’iśńe](międzyzębowa
realizacja głosek [ś] i [ń]
ziemniaki [źemńak’i] [źemńak’i] (międzyzębowa
realizacja głosek [ź] i [ń])
guziki [guźik’i] [guźik’i](międzyzębowa
realizacja głoski [ż])
cielątko [ćelontko] [ćelontko](międzyzębowa
realizacja głosek [ć] i [t])
nici [ńići] [ńići] (międzyzębowa
realizacja głoski [ć])
dźwig [ʒ́v’ik] [ʒ́v’ik](międzyzębowa
realizacja głoski [ʒ́])
żołędzie [žou̯ eńʒ́e] [zou̯ eńʒ́e](międzyzębowa
realizacja głosek [z], [ʒ́])
gwoździe [gvoźʒ́e] [gvoźʒ́e](międzyzębowa
realizacja głosek [ź], [ʒ́])
tramwaj [tramvai ̯] [tlamvai ̯]
cytryna [cytryna] [cytlyna](międzyzębowa
realizacja głoski [n])
drabina [drab’ina] [dlab’ina]
krowa [krova] [klova]
gruszka [gruška] [gluska](międzyzębowa
realizacja głoski [s])
spadochron [spadoxron] [spadoxon](międzyzębowa
realizacja głosek [s], [n])
radio [rad’i ̯o] [l ad‘i ̯o] (międzyzębowa
realizacja głoski [d])
ryby [ryby] [lyby]
49
parasol [parasol] [palasol](międzyzębowa
realizacja głoski [s])
tarka [tarka] [talka](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
tornister [torńister] [torńistel] (międzyzębowa
realizacja głosek [t], [s])
rower [rover] [lovel]
kot [kot] [kot] (międzyzębowa
realizacja głoski [t])
kura [kura] [kula]
konewka [konefka] [konefka](międzyzębowa
realizacja głoski [n])
bąk [boŋk] [boŋk]
kielnia [k’ielńa] [k’ielńa]
rakieta [rak’i ̯eta] [lak’i ̯eta](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
siekiera [śek’i ̯era] [śek’i ̯ela] (międzyzębowa
realizacja głoski [ś])
kredki [kretk’i] [kletk’i](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
garnek [garnek] [galnek]
kogut [kogut] [kogut](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
chorągiewki [xoroŋg’ i ̯efk’i] [xoloŋg’ i ̯efk’i]
choinka [xoinka] [xoinka](międzyzębowa
realizacja głoski [n])
szafa [šafa] [safa](międzyzębowa
realizacja głoski [s])
koszyk [košyk] [kosyk](międzyzębowa
realizacja głoski [s])
szklanki [šklank‘i] [sklank‘i](międzyzębowa
realizacja głoski [s] i [n])
kapelusz [kapeluš] [kapelus](międzyzębowa
50
realizacja głoski [s])
żaba [žaba] [zaba](międzyzębowa
realizacja głoski [z])
żelazko [želasko] [zelasko](międzyzębowa
realizacja głosek [z] i [s])
jeże [i ̯eže] [i ̯eze](międzyzębowa
realizacja głoski [z])
drzwi [ḍžv’i] [ʒv’i](międzyzębowa
realizacja głoski [ʒ]
czołg [čou̯ k] [cou̯ k](międzyzębowa
realizacja głoski [c])
szczotka [ščotka] [scotka](międzyzębowa
realizacja głosek [s] i [c])
beczki [bečk’i] [beck’i](międzyzębowa
realizacja głoski [c])
klucz [kluč] [kluc] (międzyzębowa
realizacja głoski [c])
talerz [taleš] [tales](międzyzębowa
realizacja głosek [t] i [s])
telefon [telefon] [telefon](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
młotek [mu̯ otek] [mu̯ otek](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
but [but] [but](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
dom [dom] [dom](międzyzębowa
realizacja głoski [d])
dach [dax] [dax](międzyzębowa
realizacja głoski [d])
buda [buda] [buda](międzyzębowa
realizacja głoski [d])
widelec [v’idelec] [v’idelec](międzyzębowa
realizacja głosek [d] i [c])
51
narty [narty] [nalty](międzyzębowa
realizacja głoski [n])
nożyczki [nožyčk’i] [nozyck’i](międzyzębowa
realizacja głosek [n], [z],
[c])
spodnie [spodńe] [spodńe](międzyzębowa
realizacja głoski [s] i [d])
bocian [boćan] [boćan](międzyzębowa
rralizacja głosek [ć] i [ń])
lampa [lampa] [lampa]
lustro [lustro] [lustlo]
butelka [butelka] [butelka](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
balony [balony] [balony](międzyzębowa
realizacja głoski [n])
lalka [lalka] [lalka]
motyl [motyl] [motyl](międzyzębowa
realizacja głoski [t])
ul [ul] [ul]
listek [l’istek] [l’stek](międzyzębowa
realizacja głosek [s] i [t])
lis [l’is] [l’is]
listy [l’isty] [l’sity](międzyzębowa
realizacja głosek [s] i [t])
królik [krul’ik] [klul’ik]
szalik [šal’ik] [sal’ik](międzyzębowa
realizacja głoski [s])
Powyższe wyniki przeprowadzonych przeze mnie badań wskazują na
nieprawidłową artykulację dziecka. Podczas realizacji głosek szeregu syczącego [s z c
ʒ] i ciszącego [ś, ź, ć, ʒ́] język Asi wsuwa się między górne i dolne zęby lub znajduje się
tuż przy zębach. Również międzyzębowo artykułowane są głoski [t d] oraz głoska [n].
W wypowiedziach dziewczynki pojawiły się uproszczenia elementów grup
52
spółgłoskowych oraz całych grup spółgłoskowych, a także asymilacje wsteczne i
postępowe.
3.2. Diagnoza logopedyczna
Po dokonaniu analizy danych z wywiadu oraz badania logopedycznego
proponowana przeze mnie diagnoza to:
Dyslalia wieloraka funkcjonalno- anatomiczna z komponentem środowiskowym,
z objawami:
- Tetacyzm właściwy interdentalny [t d]
- Międzyzębowa realizacja głoski [n]
- Sygmatyzm właściwy interdentalny [s z c ʒ]
- Sygmatyzm właściwy interdentalny [ś ź ć ʒ́]
- Dodatkowo - realizacja głosek [š ž č ǯ] w postaci zdeformowanych substytutów
[s z c ʒ]
Uważam, że najbardziej istotny wpływ na wadliwą artykulację ma aspekt
funkcjonalny, gdyż dziewczynka przez długi czas ssała palec, a następnie smoczek, co
spowodowało wadę zgryzu. Poza tym występują u niej częste infekcje górnych dróg
oddechowych oraz dysfunkcja oddychania. Kolejnym czynnikiem jest aspekt
środowiskowy. Dzieci, z którymi dziewczynka przebywa na co dzień mają wadę
wymowy. Stwierdzam, że mowa najbliższych nie jest wzorcowa dla dziecka.
Przyczynami zaburzeń artykulacyjnych są :
- długotrwałe ssanie palca oraz smoczka,
- wada zgryzu,
- przetrwałe połykanie infantylne,
- obniżona sprawność aparatu artykulacyjnego,
- nieprawidłowy tor oddychania,
- częste infekcje górnych dróg oddechowych,
53
- dysfunkcja żucia oraz parafunkcja w postaci mlaskania,
-nieprawidłowe wzorce środowiska.
3.3. Wstępne rokowania
Rokowania dotyczące terapii są pomyślne, pod warunkiem systematycznej i
intensywnej pracy logopedycznej. Należy wyeliminować dysfunkcje oddychania i
połykania. Uważam, że oprócz wprowadzenia ćwiczeń usprawniających aparat
artykulacyjny warto zastosować ćwiczenia wzbogacające słownik bierny i czynny
dziecka. Dodatkowo zalecana jest konsultacja ortodontyczna z powodu wady zgryzu.
3.4. Plan terapii
Układając plan terapii kierowałam się głównymi zasadami pracy logopedycznej
z osobami z dyslalią oraz starałam się dostosować ćwiczenia do indywidualnych
potrzeb i możliwości dziewczynki. Próbowałam w nim zawrzeć wszystkie zamierzone
zadania służące wyeliminowaniu wszelkich nieprawidłowości w wymowie Asi oraz
zapobieganiu powstania kolejnych.
Spotkania z dziewczynką powinny odbywać się systematycznie. Po konsultacji z
rodzicami zaplanowałam terminy naszych spotkań, które odbywać się będą dwa razy w
tygodniu. Asia aktywnie uczestniczy w nowych zadaniach i ćwiczeniach, także
zakładam, że będzie równie efektywnie pracować podczas naszych spotkań.
Postanowiłam, że na pierwszych zajęciach będzie obecna mama, po to, by
zobaczyła jak wyglądają ćwiczenia i mogła kontynuować pracę z dzieckiem sama.
Kolejne zajęcia będą odbywały się bez obecności rodzica. Chciałabym również założyć
zeszyt logopedyczny, w którym będę zapisywała rodzaje ćwiczeń, aby pobudzić
aktywność oraz systematyczność Asi. W trakcie spotkań będę sugerowała się zasadą
stopniowania trudności, zaczynając od najłatwiejszych ćwiczeń do najtrudniejszych.
Będę starała się utrwalać wypracowane umiejętności, co przyczyni się do osiągnięcia
zamierzonych celów. Po każdych zajęciach będę wręczała Asi małą nagrodę w postaci
naklejki lub pieczątki za trud włożony w wykonanie prawidłowo ćwiczeń.
54
Opracowując plan terapii dobierałam ćwiczenia w taki sposób, by pomogły one
usprawnić aparat artykulacyjny, skorygować nieprawidłową artykulację oraz zapobiec
powstaniu innych nieprawidłowości.
W planie terapii wyodrębniłam następujące ćwiczenia:
Ćwiczenia wstępne
W tej części zawarte są próby, od których będę zaczynać każde zajęcia, są to:
ćwiczenia aparatu artykulacyjnego, oddechowe oraz połykania. Ćwiczenia
podwyższające sprawność aparatu artykulacyjnego w przypadku Asi są niezbędne do
prawidłowej realizacji głosek. Ze względu na oddychanie torem ustnym ćwiczenia
oddychania posłużą do wypracowania prawidłowego toru oddechowego podczas
spoczynku i podczas mówienia oraz pomogą zróżnicować fazę wydechu. Próby
prawidłowego połykania pomogą utrzymać język wewnątrz jamy ustnej, w efekcie
czego poprawi się artykulacja.
Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego
Ćwiczenia języka:
 dotykanie czubkiem języka do kącików ust,
 wypychanie językiem policzków,
 dotykanie czubkiem języka do wałka dziąsłowego, a następnie za dolne zęby,
 kląskanie,
 przesuwanie czubkiem języka po podniebieniu ( do przodu i do tyłu)
Ćwiczenia warg:
 szeroki uśmiech z widocznymi zębami i kółeczko z ust,
 parskanie,
 cmokanie,
 naprzemienne wymawianie głosek [i]-[u],
 uśmiech z zamkniętymi zębami i dzióbek
Ćwiczenia oddechowe:
 puszczanie baniek mydlanych,
55
 dmuchanie na piórka,
 wdychanie powietrza nosem i wydychanie ustami w pozycji leżącej oraz
odwrotnie,
 zdmuchiwanie kawałków waty ze stołu,
 zdmuchiwanie płomienia świecy
Ćwiczenia połykania:
 Zmiana sposobu połykania z infantylnego na dojrzały: wytłumaczenie dziecku
jak powinna przebiegać czynność połykania. Obserwowanie czy ćwiczenie
wykonywane jest poprawnie, czy język nie napiera na zęby lub wychodzi
między nie oraz, czy nie ma zbędnego napięcia mięśnia okrężnego warg.
 Ćwiczenia unoszenia języka za górne zęby (kilkanaście powtórzeń w ciągu dnia)
– dotknięcie zimną łyżeczką do wałka dziąsłowego „zaczarowanego miejsca”,
gdzie powinien znajdować się język.
 Ćwiczenia połykania śliny – poproszenie dziecka, aby położyło język w
„zaczarowanym miejscu” (na wałku dziąsłowym) oraz żeby trzymało go w tej
pozycji. Następnie zamknięcie zębów, szeroki uśmiech i połknięcie śliny.
Obserwowanie czy czynność przebiega prawidłowo.
 Ćwiczenia połykania płynów – poproszenie, aby dziecko wzięło do ust mały łyk
wody. Następnie położyło język na wałku dziąsłowym, uśmiechnęło się szeroko
i na umówione hasło połknęło płyn. Obserwowanie czy czynność połykania
przebiega prawidłowo.
Ćwiczenia zasadnicze
W tej części zawarłam ćwiczenia obejmujące wywołanie prawidłowej
artykulacji oraz utrwalenie głosek w izolacji, sylabach, wyrazach, dłuższych zdaniach
oraz w mowie spontanicznej.
Uznałam, że terapię rozpocznę od wywołania oraz utrwalenia prawidłowej artykulacji
głosek [t d] oraz [n] zaczynając od głoski [t].
56
Ćwiczenie prawidłowej realizacji głoski [t] w izolacji- będzie to polegać na
wytłumaczeniu dziecku jak ułożone są narządy artykulacyjne oraz pokazanie
prawidłowego wzoru, a następnie powtórzenie po wzorze przez dziecko.
Ćwiczenia głoski z sylabach- będziemy ćwiczyć w nagłosie, śródgłosie oraz wygłosie,
dodatkowo wspomagać się atrakcyjnymi materiałami do ćwiczeń.
Ćwiczenia głoski w wyrazach- wykonywać będziemy w nagłosie, śródgłosie i wygłosie
wyrazu. Zacznę od tych wyrazów, w których ta głoska sąsiaduje z samogłoską, a
następnie przejdę do trudniejszych, gdzie są grupy spółgłoskowe.
Ćwiczenia głoski w zdaniach- będą polegały na powtarzaniu zdań z ćwiczoną głoską.
Ćwiczenia głoski w wypowiedziach oraz mowie spontanicznej- do tych ćwiczeń
pomocne będą historyjki obrazkowe.
Pozostałe głoski będę utrwalać w ten sam sposób w kolejności:
- utrwalenie głoski [d], ( w nagłosie i śródgłosie),
- utrwalenie głoski [n], ( w nagłosie, śródgłosie i wygłosie),
Następnym etapem będzie utrwalenie prawidłowej artykulacji głosek szeregu
syczącego, zaczynając od głoski [c].
Utrwalenie prawidłowej realizacji głoski [c] w izolacji- będzie to polegać na
wytłumaczeniu dziecku jak ułożone są narządy artykulacyjne oraz pokazanie
prawidłowego wzoru, a następnie powtórzenie po wzorze przez dziecko.
Ćwiczenia głoski z sylabach- będziemy ćwiczyć w nagłosie, śródgłosie oraz wygłosie,
dodatkowo wspomagać się atrakcyjnymi materiałami do ćwiczeń.
Ćwiczenia głoski w wyrazach- wykonywać będziemy w nagłosie, śródgłosie i wygłosie
wyrazu. Utrwalanie zacznę od wyrazów, w których ćwiczona głoska sąsiaduje z
samogłoską, a następnie przejdę do trudniejszych, gdzie są grupy spółgłoskowe.
Ćwiczenia głoski w zdaniach- będą polegały na powtarzaniu zdań z ćwiczoną głoską
Ćwiczenia głoski w wypowiedziach oraz mowie spontanicznej- do tych ćwiczeń
pomocne będą historyjki obrazkowe
57
Pozostałe głoski z tego szeregu będę utrwalać w ten sam sposób w kolejności:
- utrwalenie głoski [s] poprzez przedłużenie głoski [c], ( w nagłosie, śródgłosie i
wygłosie),
- utrwalenie głoski [ʒ], ( w nagłosie, śródgłosie),
- utrwalenie głoski [z] poprzez przedłużenie głoski [ʒ], ( w nagłosie i śródgłosie).
Następnie przejdę do utrwalenia prawidłowej artykulacji głosek szeregu ciszącego.
Ćwiczenia zacznę od głoski [ś].
- Utrwalenie prawidłowej realizacji głoski w izolacji- ćwiczenie poprawnej wymowy
głoski poprzez wymawianie przedłużonej głoski [x’] oraz ułożenie ust w elipsę.
- Ćwiczenia poprawnej realizacji głoski z sylabach- będziemy ćwiczyć w nagłosie,
śródgłosie oraz wygłosie, wspomagając się atrakcyjnymi materiałami do ćwiczeń danej
głoski.
- Ćwiczenia prawidłowej realizacji głoski w wyrazach- utrwalać będziemy w nagłosie,
śródgłosie i wygłosie wyrazów, zaczynając od tych, w których ćwiczona głoska
sąsiaduje z samogłoską.
- Utrwalanie prawidłowej realizacji głoski w zdaniach i w mowie spontanicznej-
ćwiczenie będzie polegało na powtarzaniu zdań z ćwiczoną głoską oraz opowiadaniu
historyjek.
Kolejne głoski z tego szeregu utrwalać będę w ten sam sposób, w kolejności:
- utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [ź] wymawiając głoskę [ś] jednocześnie
włączając pracę więzadeł głosowych
- utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [ć] poprzez wymawianie głosek [t] i [ś],
stopniowo skracając odstęp między tymi dźwiękami.
- utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [ʒ́ ] poprzez wymawianie głoski [ć]
włączając pracę więzadeł głosowych.
58
Ćwiczenia dodatkowe
- ćwiczenia wzbogacające słownictwo bierne i czynne,
- ćwiczenia słuchu fonetycznego ( by móc zróżnicować realizacje głoski [s] od
zdeformowanej),
- ćwiczenia analizy i syntezy – zaczynając od syntezy i analizy sylabowej a następnie
głoskowej,
- ćwiczenia w tworzeniu dłuższych wypowiedzi,
- ćwiczenia motoryki małej,
- ćwiczenia koordynacji wzrokowo- ruchowej,
- ćwiczenia uwagi oraz spostrzegawczości.
3.5. Weryfikacja diagnozyi dalsze rokowania
Po przeprowadzeniu terapii logopedycznej z Asią uważam, że postawiona
przeze mnie diagnoza: dyslalia wieloraka funkcjonalno- anatomiczna z komponentem
środowiskowym była prawidłowa. Podczas spotkań usprawniałyśmy aparat
artykulacyjny dziewczynki, doskonaliłyśmy pionizację języka oraz utrwalałyśmy
prawidłową realizację głosek zaburzonych. Terapia przyniosła pozytywne efekty dzięki
systematyczności oraz zaangażowaniu mojemu i Asi. Udało nam się utrwalić
prawidłową realizację głosek [t, d],[ n] oraz [s z c ʒ] w izolacji, sylabach, wyrazach oraz
w wypowiedziach kontrolowanych. Dziewczynka kontynuuje terapię u logopedy w celu
utrwalenia prawidłowej realizacji zaburzonych głosek również w wypowiedziach
spontanicznych. Jednym z założonych celów było także przekształcenie połykania
niemowlęcego w dojrzałe. Naukę rozpoczęłyśmy od przyklejenia „szerokiego języka”
do wałka dziąsłowego. Dziewczynka bez problemu opanowała ten etap, więc szybko
przeszłyśmy do następnego, którym była nauka przełykania śliny przy rozchylonych
wargach oraz przyklejonym języku do wałka dziąsłowego. Niestety Asia nie opanowała
ostatniego etapu czyli połykania płynów. Biorąc pod uwagę postępy dziewczynki mam
nadzieję, że wkrótce uda jej się opanować dojrzały typ połykania. Dzięki ćwiczeniom
prowadzonym w domu dziewczynki miałam okazję zobaczyć także relacje między
59
członkami rodziny. Dziewczynka ma dobry kontakt z rodzicami oraz rodzeństwem,
którzy wspierają ją oraz dbają o jej rozwój.
Uważam, że rokowania są pomyślne. Asia jest ambitną dziewczynką, chętnie
uczestniczyła w zajęciach. Dodatkowo jest pod opieką logopedy, toteż stwierdzam, że
systematyczna oraz intensywna praca przyniesie pozytywne efekty.
60
Załącznik nr 1
Cel główny: utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [t] w nagłosie, śródgłosie i wygłosie, w izolacji, wyrazach oraz zdaniach.
Ogniwo Rodzaj ćwiczeń Przebieg ćwiczeń Cel ćwiczeń Pomoce Czas
Ogniwo
wstępne
Nawiązanie kontaktu z
dzieckiem.
Krótka rozmowa. Nawiązanie kontaktu z
dzieckiem.
3 min
Ogniwo
zasadnicze
Ćwiczenia aparatu
artykulacyjnego
Zadaniem dziecka jest odkrywanie
kolorowych prezentów oraz
wykonywanie ćwiczeń aparatu
artykulacyjnego zgodnie z
obrazkiem. Materiał językowy:
Koń- parskanie ustami
Świnia- układanie ust w kółeczko, a
następnie szeroki uśmiech,
Huśtawka- dotykanie czubkiem
języka kącików ust.
Serce- cmokanie, Klej-dotykanie
czubkiem języka do wałka
dziąsłowego.
Usprawnianie aparatu
artykulacyjnego,
usprawnianie motoryki
małej.
Kolorowe prezenty
z pudełek, obrazki
przedstawiające w
sposób
symboliczny
ćwiczenia.
5 min
61
Ćwiczenia aparatu
oddechowego
Zadaniem dziecka jest dmuchanie na
myszki biegnące do sera. Z
zachowaniem prawidłowego toru
wdechu- nosem oraz wydechu
ustami.
Wypracowanie
prawidłowego toru
oddechowego.
Myszki i ser z
papieru.
5 min
Ćwiczenia połykania Wytłumaczenie dziecku jak powinna
przebiegać czynność połykania
(język dotyka do wałka dziąsłowego,
następnie szeroki uśmiech i
połknięcie śliny).
Ćwiczenie zmiany
połykania infantylnego w
dorosłe.
Rękawiczki i
patyczek
kosmetyczny
5 min
Utrwalenie prawidłowej
realizacji głoski [t] w
izolacji
Wytłumaczenie dziecku miejsca
artykulacji głoski [t] oraz
wybrzmiewanie ćwiczonej głoski
przez dziecko w izolacji.
Utrwalenie prawidłowej
artykulacji głoski [t]
5 min
Utrwalenie prawidłowej
artykulacji głoski [t] w
sylabach
Zadaniem dziecka jest dopasowanie
według kształtu wagonów pociągu, a
następnie wymawianie sylab po
wzorze.
Materiał językowy: [ta, te, to, tu, ti,
ty, at, et, ot, ut, ata, ete, oto, utu, yty]
Utrwalenie prawidłowej
artykulacji głoski [t] oraz
usprawnianie motoryki
małej.
Wagony z sylabami 5 min
62
Utrwalenie prawidłowej
artykulacji głoski [t] w
wyrazach (w nagłosie,
śródgłosie i wygłosie
wyrazów)
Gra planszowa. Zadaniem dziecka
jest poruszanie pionkiem po planszy
o ilość pól wyrzuconych na kostce.
Materiał językowy:
[tata],[telefon],[kot], [planeta],
[luneta], [patelńa],[latav’iec],
[ocet],[fotel],[tapeta]
Utrwalenie prawidłowej
artykulacji głoski [t] w
wyrazach, w nagłosie,
śródgłosie i wygłosie
wyrazu oraz
usprawnianie motoryki
małej.
Gra planszowa,
kostka do gry,
pionki
10min
Ogniwo
końcowe
Pozytywne
wzmocnienie
Wręczenie dziecku naklejki.
Podziękowanie za wspólne zajęcia.
Pozytywne wzmocnienie Naklejka 3 min
63
Załącznik nr 2
Cel główny: utrwalenie prawidłowej realizacji głosek [t d] w izolacji, sylabach, wyrazach i nagłosie, śródgłosie i [t] w wygłosie.
Ogniwo Rodzaj ćwiczeń Przebieg ćwiczeń Cel ćwiczeń Pomoce Czas
Ogniwo
wstępne
Nawiązanie
kontaktu z
dzieckiem
Krótka rozmowa. Zadaniem dziecka
jest ułożenie puzzli zgodnie z
obrazkiem na pudełku.
Nawiązanie kontaktu puzzle 5 min
Ogniwo
zasadnicze
Ćwiczenia aparatu
artykulacyjnego
Zadaniem dziecka jest wybranie
odpowiedniej karteczki do
wylosowanego koloru na kostce, a
następnie wykonanie ćwiczeń
aparatu artykulacyjnego. Farby-
przesuwanie językiem po
wewnętrznej ścianie policzków, dnie
jamy ustnej oraz podniebieniu. Usta-
cmokanie ustami, samochód-
parskanie ustami, piłka- wypychanie
policzków językiem.
Usprawnianie aparatu
artykulacyjnego,
doskonalenie motoryki małej
Kolorowa kostka,
kolorowe karteczki
z obrazkami
przedstawiającymi
w sposób
symboliczny
ćwiczenie.
5 min
64
Ćwiczenia aparatu
oddechowego
Zadaniem dziecka jest dmuchanie
baniek mydlanych z zachowaniem
prawidłowego toru oddechowego.
Kolejnym zadaniem jest wdychanie
powietrza ustami a wydech nosem na
leżące na stole kulki z waty.
Zróżnicowanie fazy wdechu i
wydechu
Bańki mydlane,
kulki z waty
5 min
Ćwiczenia
połykania
Przypomnienie dziecku jak powinna
przebiegać czynność połykania
(język powinien być przy wałku
dziąsłowym, prosimy dziecko o
szeroki uśmiech, zbliżenie siekaczy i
połknięcie
Ćwiczenia zmiany połykania
infantylnego w dojrzałe
Rękawiczki i
patyczek
higieniczny
5 min
Ćwiczenia
utrwalania
prawidłowej
artykulacji głosek
[t] oraz [d] w
izolacji i sylabach
Przypomnienie dziecku miejsce
artykulacji głosek [t], [d] oraz
wybrzmiewanie po wzorze
ćwiczonej głoski przez dziecko w
izolacji.
Zadaniem dziecka jest wylosowanie
takich samych kwiatków z sylabami
oraz powtórzenie po wzorze.
Utrwalenie prawidłowej
artykulacji głosek [t],[d]
Utrwalenie prawidłowej
artykulacji głosek [t], [d] w
sylabach
kolorowe kwiatki z
napisanymi
sylabami.
5 min
65
Materiał językowy: [ta te to tu ty da
de do do ata ete oto ada ede odo]
Utrwalenie
prawidłowej
artykulacji w
wyrazach i zdaniach
Gra memory. Zadaniem dziecka jest
znalezienie odpowiedniej pary do
wylosowanego obrazka oraz
nazwanie każdego z nich. Materiał
językowy: [dom], [dyńa], [pudeṷko],
[butelka], [v’idelec], [planeta],
[luneta], [krawat]
Zadaniem dziecka jest powtarzanie
zdań z głoską [t] i [d]. Materiał
językowy: [tata kup’iṷ lunete],
[tomek postav’iṷ v’ịatrak], [obok
drog’i stoi dom]
Utrwalenie prawidłowej
artykulacji głosek [t],[d] w
wyrazach
Utrwalenie prawidłowej
realizacji głosek [t], [d] w
zdaniach
Gra memory.
Karta pracy
10 min
3 min
Ogniwo
końcowe
Pozytywne
wzmocnienie
Podziękowanie za zajęcia oraz
wręczenie naklejki
Pozytywne wzmocnienie Naklejka 3 min
66
Załącznik nr 3
Cel główny: utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [s] w izolacji, sylabach, wyrazach w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazu.
Ogniwo
wstępne
Nawiązanie kontaktu
z dzieckiem.
Krótka rozmowa. Zadaniem dziecka jest
przeprowadzenie przez labirynt motyla.
Nawiązanie kontaktu z
dzieckiem.
labirynt 5 min
Ogniwo
zasadnicze
Ćwiczenia aparatu
artykulacyjnego
Zadaniem dziecka jest wykonywanie
ćwiczeń aparatu artykulacyjnego zgodnie
z motywem przedstawionym na obrazku.
(unoszenie czubka języka do wałka
dziąsłowego, przesuwanie czubkiem
języka po podniebieniu, dotykanie
czubkiem języka do kącików ust,
cmokanie, parskanie, kląskanie,
wykonywanie dzióbka z ust i szerokiego
uśmiechu
Usprawnienie aparatu
artykulacyjnego
Obrazki
przedstawiające
w sposób
symboliczny
ćwiczenie
aparatu
artykulacyjnego
5 min.
Ćwiczenia aparatu
oddechowego
Zadaniem dziecka jest przenoszenie za
pomocą słomki kawałków papieru, a
następnie rozdmuchnięcie ich (mocno-
lekko), zachowując prawidłowy tor
Usprawnianie aparatu
oddechowego,
różnicowanie fazy
wdechu i wydechu,
Słomka, kawałki
papieru
5 min
67
oddechowy. różnicowanie siły
wydechu.
Ćwiczenia połykania Przypomnienie dziecku jak powinna
przebiegać czynność połykania.(dziecko
bierze niewielki łyk wody, język leży na
wałku dziąsłowym, prosimy o szeroki
uśmiech i połknięcie płynu, tak by język
nie zmienił swojego położenia).
Ćwiczenia zmiany
połykania z
niemowlęcego w
dojrzałe.
Rękawiczki,
patyczek
higieniczny,
kubek z wodą.
5 min
Ćwiczenie
prawidłowej
artykulacji głoski [s]
w izolacji, nagłosie,
śródgłosie i wygłosie
Wytłumaczenie dziecku jakie jest miejsce
artykulacji głoski [s]. Zadaniem dziecka
jest przesuwanie palcem po planszy
przedstawiającej ćwiczoną głoskę oraz
wybrzmiewanie jej po wzorze.
Zadaniem dziecka jest dopasowanie
obrazków małych zwierząt do dużych, na
których są napisane sylaby, następnie
wybrzmiewanie ich po wzorze.
Materiał językowy: [sa ee so su sy, asa
ese oso usu, as es os us ys]
utrwalenie prawidłowej
artykulacji głoski [s] w
izolacji i w sylabach
plansza z głoską
[s]. obrazki
zwierząt z
sylabami
5 min
68
Ćwiczenia
prawidłowej
artykulacji głoski [s]
w wyrazach w
nagłosie, śródgłosie i
wygłosie
Gra planszowa. Zadaniem dziecka jest
poruszanie się po planszy o ilość oczek
wyrzuconych na kostce oraz nazwanie
obrazka na polu, którym się znajduje.
Materiał językowy: [sank’i], [saṷata],
[sova], [sos], [sṷoik], [nos], [p’ịes],
[kosa], [osa], [sṷuxafk’i], [sfeter],
[voũsy],
Utrwalenie prawidłowej
artykulacji głoski [s] w
wyrazach
Gra planszowa,
kostka, pionki,
obrazki z głoską
[s].
10 min
Ogniwo
końcowe
Pozytywne
wzmocnienie
Zadaniem dziecka jest ułożenie puzzli.
Wręczenie dziecku nagrody w postaci
naklejki.
Pozytywne
wzmocnienie,
doskonalenie
koordynacji wzrokowo-
ruchowej
puzzle 5 min
Praca ggh
Praca ggh
Praca ggh
Praca ggh
Praca ggh
Praca ggh
Praca ggh
Praca ggh
Praca ggh

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Logorytmika scenariusz
Logorytmika scenariuszLogorytmika scenariusz
Logorytmika scenariuszgosiaki
 
Prezentacja refleksje....
Prezentacja refleksje....Prezentacja refleksje....
Prezentacja refleksje....Angelika Skiba
 
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnejtechniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnejŻaneta Kozubek
 
Jak napisać pracę magisterską?
Jak napisać pracę magisterską?Jak napisać pracę magisterską?
Jak napisać pracę magisterską?Idealny Student
 
diagnoza rodziny jako środowiska wychowawczego
diagnoza rodziny jako środowiska wychowawczego diagnoza rodziny jako środowiska wychowawczego
diagnoza rodziny jako środowiska wychowawczego Żaneta Kozubek
 
uwarunkowania procesu diagnostycznego
uwarunkowania procesu diagnostycznegouwarunkowania procesu diagnostycznego
uwarunkowania procesu diagnostycznegoŻaneta Kozubek
 
Prezentacja metody badań
Prezentacja   metody badańPrezentacja   metody badań
Prezentacja metody badańaniaa0891
 
List motywacyjny przychodnia
List motywacyjny  przychodniaList motywacyjny  przychodnia
List motywacyjny przychodniaOla Szmacińska
 
Scenariusz zajęć zintegrowanych dla klasy
Scenariusz zajęć zintegrowanych dla klasyScenariusz zajęć zintegrowanych dla klasy
Scenariusz zajęć zintegrowanych dla klasyMałgorzata Kocknecht
 
diagnoza przypadków przemocy i zaniedbywania dzieci
diagnoza przypadków przemocy i zaniedbywania dziecidiagnoza przypadków przemocy i zaniedbywania dzieci
diagnoza przypadków przemocy i zaniedbywania dzieciŻaneta Kozubek
 
Metodologia nauk cz2 15_16
Metodologia nauk cz2 15_16Metodologia nauk cz2 15_16
Metodologia nauk cz2 15_16Sabina Cisek
 
Krwotok wewnatrzczaszkowy jako powiklanie doustnych lekow przeciwkrzepliwych
Krwotok wewnatrzczaszkowy jako powiklanie doustnych lekow przeciwkrzepliwychKrwotok wewnatrzczaszkowy jako powiklanie doustnych lekow przeciwkrzepliwych
Krwotok wewnatrzczaszkowy jako powiklanie doustnych lekow przeciwkrzepliwychJacek Staszewski
 
Scenariusz zajęć logopedycznych dla osoby jąkającej się
Scenariusz zajęć logopedycznych dla osoby jąkającej sięScenariusz zajęć logopedycznych dla osoby jąkającej się
Scenariusz zajęć logopedycznych dla osoby jąkającej sięagusia0120
 
podstawowe techniki diagnostyczne w psychologii i pedagogice
podstawowe techniki diagnostyczne w psychologii i pedagogicepodstawowe techniki diagnostyczne w psychologii i pedagogice
podstawowe techniki diagnostyczne w psychologii i pedagogiceŻaneta Kozubek
 
Podstawowe Metody Badawcze W Psychologii
Podstawowe Metody Badawcze W PsychologiiPodstawowe Metody Badawcze W Psychologii
Podstawowe Metody Badawcze W Psychologiicarola
 

Mais procurados (20)

Ankieta magister
Ankieta magisterAnkieta magister
Ankieta magister
 
Kwestionariusz ankiety
Kwestionariusz ankietyKwestionariusz ankiety
Kwestionariusz ankiety
 
Diagnoza dziecka
Diagnoza dzieckaDiagnoza dziecka
Diagnoza dziecka
 
Logorytmika scenariusz
Logorytmika scenariuszLogorytmika scenariusz
Logorytmika scenariusz
 
Prezentacja refleksje....
Prezentacja refleksje....Prezentacja refleksje....
Prezentacja refleksje....
 
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnejtechniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej
 
Jak napisać pracę magisterską?
Jak napisać pracę magisterską?Jak napisać pracę magisterską?
Jak napisać pracę magisterską?
 
diagnoza rodziny jako środowiska wychowawczego
diagnoza rodziny jako środowiska wychowawczego diagnoza rodziny jako środowiska wychowawczego
diagnoza rodziny jako środowiska wychowawczego
 
uwarunkowania procesu diagnostycznego
uwarunkowania procesu diagnostycznegouwarunkowania procesu diagnostycznego
uwarunkowania procesu diagnostycznego
 
Prezentacja metody badań
Prezentacja   metody badańPrezentacja   metody badań
Prezentacja metody badań
 
Zakończenie przykład
Zakończenie przykładZakończenie przykład
Zakończenie przykład
 
Percepcja wzrokowa
Percepcja wzrokowaPercepcja wzrokowa
Percepcja wzrokowa
 
List motywacyjny przychodnia
List motywacyjny  przychodniaList motywacyjny  przychodnia
List motywacyjny przychodnia
 
Scenariusz zajęć zintegrowanych dla klasy
Scenariusz zajęć zintegrowanych dla klasyScenariusz zajęć zintegrowanych dla klasy
Scenariusz zajęć zintegrowanych dla klasy
 
diagnoza przypadków przemocy i zaniedbywania dzieci
diagnoza przypadków przemocy i zaniedbywania dziecidiagnoza przypadków przemocy i zaniedbywania dzieci
diagnoza przypadków przemocy i zaniedbywania dzieci
 
Metodologia nauk cz2 15_16
Metodologia nauk cz2 15_16Metodologia nauk cz2 15_16
Metodologia nauk cz2 15_16
 
Krwotok wewnatrzczaszkowy jako powiklanie doustnych lekow przeciwkrzepliwych
Krwotok wewnatrzczaszkowy jako powiklanie doustnych lekow przeciwkrzepliwychKrwotok wewnatrzczaszkowy jako powiklanie doustnych lekow przeciwkrzepliwych
Krwotok wewnatrzczaszkowy jako powiklanie doustnych lekow przeciwkrzepliwych
 
Scenariusz zajęć logopedycznych dla osoby jąkającej się
Scenariusz zajęć logopedycznych dla osoby jąkającej sięScenariusz zajęć logopedycznych dla osoby jąkającej się
Scenariusz zajęć logopedycznych dla osoby jąkającej się
 
podstawowe techniki diagnostyczne w psychologii i pedagogice
podstawowe techniki diagnostyczne w psychologii i pedagogicepodstawowe techniki diagnostyczne w psychologii i pedagogice
podstawowe techniki diagnostyczne w psychologii i pedagogice
 
Podstawowe Metody Badawcze W Psychologii
Podstawowe Metody Badawcze W PsychologiiPodstawowe Metody Badawcze W Psychologii
Podstawowe Metody Badawcze W Psychologii
 

Destaque

ćwiczenia słuchu fonematycznego
ćwiczenia słuchu fonematycznegoćwiczenia słuchu fonematycznego
ćwiczenia słuchu fonematycznegowiosenka
 
Pedagogika - zajęcia korekcyjno-kompensacyjne kl.3 (pisownia "ó")
Pedagogika - zajęcia korekcyjno-kompensacyjne kl.3 (pisownia "ó")Pedagogika - zajęcia korekcyjno-kompensacyjne kl.3 (pisownia "ó")
Pedagogika - zajęcia korekcyjno-kompensacyjne kl.3 (pisownia "ó")knbb_mat
 
Zabawy z naszego dzieciństwa przygotowujące do nauki czytania i pisania
Zabawy z naszego dzieciństwa przygotowujące do nauki czytania i pisaniaZabawy z naszego dzieciństwa przygotowujące do nauki czytania i pisania
Zabawy z naszego dzieciństwa przygotowujące do nauki czytania i pisaniabuntovnick
 
Droga słuchowa - anatomia
Droga słuchowa - anatomiaDroga słuchowa - anatomia
Droga słuchowa - anatomiaOskar Korczak
 
Usprawnianie mowy dziecka 3 i 4 letniego
Usprawnianie mowy dziecka  3 i 4  letniegoUsprawnianie mowy dziecka  3 i 4  letniego
Usprawnianie mowy dziecka 3 i 4 letniegowiosenka
 
Estetyczny wymiar visual merchandisingu
Estetyczny wymiar visual merchandisingu Estetyczny wymiar visual merchandisingu
Estetyczny wymiar visual merchandisingu Paulina itd
 
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracyRaport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracyBarka Foundation
 
Szacowanie istotności część 2
Szacowanie istotności    część 2Szacowanie istotności    część 2
Szacowanie istotności część 2DATEV.pl
 
Raport m-commerce w praktyce 2013 - PEŁNA WERSJA
Raport m-commerce w praktyce 2013 - PEŁNA WERSJARaport m-commerce w praktyce 2013 - PEŁNA WERSJA
Raport m-commerce w praktyce 2013 - PEŁNA WERSJAPraktycy.com
 
Zaufanie jako podstawa w ecommerce
Zaufanie jako podstawa w ecommerceZaufanie jako podstawa w ecommerce
Zaufanie jako podstawa w ecommerceCeneo
 
t z badań marketingowych na podstawie danych pierwotnych
t z badań marketingowych na podstawie danych pierwotnycht z badań marketingowych na podstawie danych pierwotnych
t z badań marketingowych na podstawie danych pierwotnychJakub Czerwik
 
Obsługa klienta w social media
Obsługa klienta w social mediaObsługa klienta w social media
Obsługa klienta w social mediaeprpl
 
XI Targi eHandlu - InFakt - Anna Pisu
XI Targi eHandlu - InFakt - Anna PisuXI Targi eHandlu - InFakt - Anna Pisu
XI Targi eHandlu - InFakt - Anna Pisuecommerce poland expo
 
Raport E-commerce w Polsce
Raport E-commerce w PolsceRaport E-commerce w Polsce
Raport E-commerce w PolsceWojciech Boczoń
 
[Raport Interaktywnie.com] Media Społecznościowe
[Raport Interaktywnie.com] Media Społecznościowe[Raport Interaktywnie.com] Media Społecznościowe
[Raport Interaktywnie.com] Media SpołecznościoweInteraktywnie24
 

Destaque (20)

ćwiczenia słuchu fonematycznego
ćwiczenia słuchu fonematycznegoćwiczenia słuchu fonematycznego
ćwiczenia słuchu fonematycznego
 
Pedagogika - zajęcia korekcyjno-kompensacyjne kl.3 (pisownia "ó")
Pedagogika - zajęcia korekcyjno-kompensacyjne kl.3 (pisownia "ó")Pedagogika - zajęcia korekcyjno-kompensacyjne kl.3 (pisownia "ó")
Pedagogika - zajęcia korekcyjno-kompensacyjne kl.3 (pisownia "ó")
 
Zabawy z naszego dzieciństwa przygotowujące do nauki czytania i pisania
Zabawy z naszego dzieciństwa przygotowujące do nauki czytania i pisaniaZabawy z naszego dzieciństwa przygotowujące do nauki czytania i pisania
Zabawy z naszego dzieciństwa przygotowujące do nauki czytania i pisania
 
Wady wymowy
Wady wymowyWady wymowy
Wady wymowy
 
Droga słuchowa - anatomia
Droga słuchowa - anatomiaDroga słuchowa - anatomia
Droga słuchowa - anatomia
 
Usprawnianie mowy dziecka 3 i 4 letniego
Usprawnianie mowy dziecka  3 i 4  letniegoUsprawnianie mowy dziecka  3 i 4  letniego
Usprawnianie mowy dziecka 3 i 4 letniego
 
Czynności obrazki logopedyczne 1111
Czynności obrazki logopedyczne 1111Czynności obrazki logopedyczne 1111
Czynności obrazki logopedyczne 1111
 
Estetyczny wymiar visual merchandisingu
Estetyczny wymiar visual merchandisingu Estetyczny wymiar visual merchandisingu
Estetyczny wymiar visual merchandisingu
 
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracyRaport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
 
Szacowanie istotności część 2
Szacowanie istotności    część 2Szacowanie istotności    część 2
Szacowanie istotności część 2
 
Preparaty i akcesoria
Preparaty i akcesoriaPreparaty i akcesoria
Preparaty i akcesoria
 
Raport m-commerce w praktyce 2013 - PEŁNA WERSJA
Raport m-commerce w praktyce 2013 - PEŁNA WERSJARaport m-commerce w praktyce 2013 - PEŁNA WERSJA
Raport m-commerce w praktyce 2013 - PEŁNA WERSJA
 
Zaufanie jako podstawa w ecommerce
Zaufanie jako podstawa w ecommerceZaufanie jako podstawa w ecommerce
Zaufanie jako podstawa w ecommerce
 
t z badań marketingowych na podstawie danych pierwotnych
t z badań marketingowych na podstawie danych pierwotnycht z badań marketingowych na podstawie danych pierwotnych
t z badań marketingowych na podstawie danych pierwotnych
 
Fizika az b
Fizika az bFizika az b
Fizika az b
 
Obsługa klienta w social media
Obsługa klienta w social mediaObsługa klienta w social media
Obsługa klienta w social media
 
Szkice o metodologii deskryptywnej
Szkice o metodologii deskryptywnejSzkice o metodologii deskryptywnej
Szkice o metodologii deskryptywnej
 
XI Targi eHandlu - InFakt - Anna Pisu
XI Targi eHandlu - InFakt - Anna PisuXI Targi eHandlu - InFakt - Anna Pisu
XI Targi eHandlu - InFakt - Anna Pisu
 
Raport E-commerce w Polsce
Raport E-commerce w PolsceRaport E-commerce w Polsce
Raport E-commerce w Polsce
 
[Raport Interaktywnie.com] Media Społecznościowe
[Raport Interaktywnie.com] Media Społecznościowe[Raport Interaktywnie.com] Media Społecznościowe
[Raport Interaktywnie.com] Media Społecznościowe
 

Praca ggh

  • 1. 1 AKADEMIA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ im. Marii Grzegorzewskiej Wydział Nauk Pedagogicznych Kierunek: Logopedia Weronika Jastrzębska 54855 DIAGNOZA I TERAPIA LOGOPEDYCZNA DZIECKA Z DYSLALIĄ – STUDIUM PRZYPADKU ASI G. Praca wykonana pod kierunkiem dr Agnieszki Woźniak Warszawa, 2016
  • 2. 2 Streszczenie pracy dyplomowej Imię i nazwisko autora pracy: Weronika Jastrzębska Nr albumu: 54855 Imię i nazwisko promotora: dr Agnieszka Woźniak Temat pracy dyplomowej Diagnoza i terapia logopedyczna dziecka z dyslalią – studium przypadku Asi G. Słowa kluczowe (max. 10, charakterystyczne nazwy i określenia będące przedmiotem pracy) logopedia, logopeda, wada wymowy, dziecko, diagnoza, terapia logopedyczna, wyniki badań, międzyzębowy, seplenienie, badanie logopedyczne Streszczenie (max. 1000 znaków; główne treści, tezy, wyniki i wnioski) Pierwszy rozdział pracy zawiera dokładną analizę zaburzenia artykulacji – objaśnienie terminu „dyslalia” a także klasyfikacje omawianego zaburzenia. W kolejnej części mojej pracy znajduje się opis przypadku dziecka z dyslalią wieloraką funkcjonalno- anatomiczną z komponentem środowiskowym. Zawarte są również opis procedury badawczej, a także wyniki badań logopedycznych, w których znajdują się: wywiad z rodzicami, ocena budowy oraz sprawności aparatu artykulacyjnego, ocena funkcji w obrębie narządu mowy, jak również wyniki badania słuchu fonematycznego, kinestezji artykulacyjnej i samej artykulacji. W niniejszej pracy zawarłam również dobrany do indywidualnych potrzeb dziecka plan terapii logopedycznej oraz konspekty z przeprowadzonych zajęć. W końcowej części pracy zawarłam wyniki terapii, wnioski oraz podsumowanie. Title Diagnosis and speech- therapy of a child with speech defect – case study of Asia G. Key words logopedics, speech therapist, speech defect, a child, diagnosis, speech- therapy, research results, interdental, a lisp, speech-therapy research
  • 3. 3 Spis treści WSTĘP ................................................................................................................................ 5 ROZDZIAŁ I WPROWADZENIE W TEMATYKĘ DYSLALII............................................................ 6 1.1. Pojęcie dyslalii.......................................................................................................... 6 1.2. Klasyfikacje dyslalii.................................................................................................. 7 1.2.1 Klasyfikacja etiologiczna dyslalii według D. Emiluty- Rozya.................................. 7 1.2.2 Klasyfikacja jakościowa dyslalii według J.T. Kani ................................................. 8 1.2.3 Klasyfikacja ilościowa dyslalii według L. Kaczmarka ............................................ 8 1.2.4. Klasyfikacja objawowa dyslalii stworzona przez klasyczną foniatrię ...................... 8 1.3. Przyczyny dyslalii ....................................................................................................13 1.4. Etapy rozwoju mowy dziecka....................................................................................14 ROZDZIAŁ II METODOLOGIA BADAŃ WŁASNCH....................................................................18 2.1 Cel główny ...............................................................................................................18 2.2. Cele szczegółowe .....................................................................................................18 2.3. Pytania badawcze.....................................................................................................18 2.4. Charakterystyka dziecka ...........................................................................................19 2.5. Metoda badawcza.....................................................................................................19 2.6. Techniki badawcze...................................................................................................20 2.6.1 Obserwacja.........................................................................................................20 2.6.2 Wywiad..............................................................................................................21 2.7. Narzędzia badawcze.................................................................................................22 2.7.1. Karta badania logopedycznego D. Emiluty- Rozya ..............................................22 2.7.2 Kwestionariusz obrazkowy do badania słuchu fonematycznego I. Styczek ..............23 2.7.3. Materiał językowy do badania kinestezji artykulacyjnej I. Styczek ........................24 2.7.4. Kwestionariusz obrazkowy do badania artykulacji G.Demel .................................24 2.8. Opis procedury badawczej........................................................................................25 2.8.1. Opis przebiegu wywiadu.....................................................................................25 2.8.2. Opis przebiegu badania logopedycznego..............................................................26 2.8.2.1. Ogólna ocena rozwoju mowy i języka ...........................................................26 2.8.2.2. Ocena budowy aparatu artykulacyjnego ........................................................26 2.8.2.3. Ocena sprawności aparatu artykulacyjnego....................................................28 2.8.2.4. Ocena czynności fizjologicznych w obrębie aparatu artykulacyjnego ..............29
  • 4. 4 2.8.2.5. Ocena słuchu fonematycznego..................................................................... 29 2.8.2.6. Ocena kinestezji artykulacyjnej.................................................................... 30 2.8.2.7. Ocena artykulacji........................................................................................ 31 ROZDZIAŁ III WYNIKI BADAŃ, DIAGNOZA I TERAPIA LOGOPEDYCZNA ................................... 33 3.1.Wyniki badań........................................................................................................... 33 3.1.1. Dane z wywiadu................................................................................................ 33 3.1.2. Dane z badania logopedycznego......................................................................... 34 3.1.2.1. Rozwój mowy i języka ................................................................................ 35 3.1.2.2. Budowa aparatu artykulacyjnego ................................................................. 35 3.1.2.3. Sprawność aparatu artykulacyjnego.............................................................. 35 3.1.2.4. Czynności fizjologiczne w obrębie narządu mowy ........................................ 38 3.1.2.5. Badania dodatkowe..................................................................................... 38 3.1.2.6. Słuch fonematyczny.................................................................................... 38 3.1.2.7. Kinestezja artykulacyjna.............................................................................. 41 3.1.2.8. Artykulacja................................................................................................. 44 3.2. Diagnoza logopedyczna ........................................................................................... 52 3.3. Wstępne rokowania ................................................................................................. 53 3.4. Plan terapii.............................................................................................................. 53 3.5. Weryfikacja diagnozy i dalsze rokowania.................................................................. 58 ROZDZIAŁ IV WNIOSKI ...................................................................................................... 74 4.1 Zakończenie ............................................................................................................. 74
  • 5. 5 WSTĘP Pisząc niniejszą pracę, za cel postawiłam sobie opis przypadku dziecka z dyslalią, na przykładzie czteroletniej Asi G. Praca zawiera cztery rozdziały. Zamierzeniem pierwszego rozdziału- teoretycznego, jest wprowadzenie w tematykę dyslalii. Zawarte w nim treści dotyczą omawianego zaburzenia mowy oraz opisu rozwoju mowy dziecka. W drugim rozdziale- metodologicznym, przestawiony jest cel, problematyka badań, charakterystyka badanego dziecka, a także techniki , narzędzia oraz metody, które pomogły mi w napisaniu pracy. W tym rozdziale znajdują się również opis procedury badawczej i sposób analizy materiału badawczego. Trzeci rozdział uwzględnia wyniki badań, diagnozę, wstępne rokowania oraz plan terapii logopedycznej, a potwierdzenie przebiegu terapii stanowią konspekty zajęć. Rozdział ten zakończony jest podsumowaniem efektów terapii, weryfikacją diagnozy i dalszych rokowań. Czwarty rozdział jest ostatnią częścią pracy. Przedstawione są tam wnioski z przebiegu diagnozowania oraz terapii logopedycznej, którą prowadziłam z dzieckiem, zakończenie, bibliografia, a także spis tabel i załączniki.
  • 6. 6 ROZDZIAŁ I WPROWADZENIE W TEMATYKĘ DYSLALII 1.1. Pojęcie dyslalii Dyslalia to ogólne pojęcie określające różnorodne wady wymowy. W literaturze znajdziemy bardzo dużo interpretacji tego terminu, w związku z tym w tej części pracy chciałabym przedstawić wyjaśnienie terminu „dyslalia” przez różnych autorów. I. Styczek określa dyslalię jako alalię o słabszym nasileniu, to „opóźnienie w przyswajaniu sobie języka na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych''.1 Według G. Demel dyslalia to „ nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet wszystkich lub niemal wszystkich głosek od razu (bełkot). Zachowane są rytm, melodia i akcent, sama mowa jest jednak zatarta, mało zrozumiała lub zupełnie niezrozumiała''.2 Zaproponowany przez L.Kaczmarka termin „dyslalii'' brzmi następująco: „ Dyslalia- wada wymowy, realizacja fonemów odbiegających od ustalonej przez zwyczaj normy''.3 W ujęciu H. Rodak dyslalia to „symptom zaburzenia rozwoju mowy. Dotyczący tylko jednego aspektu języka- aspektu artykulacyjnego.''4 Porównywalną z poprzednimi definicję proponuje również T. Kania 5 , który dyslalię rozumie jako wadliwą realizację fonemów. Stosuje on także pojęcie zakłócenia wymowy, dzieląc je na zaburzenia suprasegmentalne i segmentalne. 1 Styczek I. (1981) Logopedia,PWN, Warszawa, s.250 2 Demel G. (1978) Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola,WSiP, s.34 3 Kaczmarek L. (1977) Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie, s.102 4 Rodak H. (1992) Terapia dziecka z wadą wymowy, Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy, Warszawa, s.25 5 Kania T. (1982) Szkice logopedyczne,WSiP, Warszawa, s.47
  • 7. 7 1.2. Klasyfikacje dyslalii Ze względu na różnorodność kryteriów branych pod uwagę określając rodzaj dyslalii, istnieje wiele klasyfikacji tego zaburzenia. W tej części pracy chciałabym omówić klasyfikację etiologiczną, jakościową, ilościową oraz objawową. 1.2.1 Klasyfikacja etiologiczna dyslalii według D. Emiluty- Rozya6  „dyslalia anatomiczna – przyczyną są wady endogenne, uściślając- wady w budowie aparatu artykulacyjnego, które ograniczają lub uniemożliwiają w różnych zakresach odpowiednią artykulację.  dyslalia funkcjonalna – może być spowodowana: - obniżoną sprawnością aparatu artykulacyjnego, dysfunkcjami oraz parafunkcjami, których nie wytłumaczymy błędami rodziców w pielęgnacji dziecka; - nieodpowiednimi nawykami ruchowymi w przebiegu czynności gryzienia, połykania, żucia, oddychania, które mają wpływ na rozwój artykulacji. Są one zazwyczaj spowodowane błędami pielęgnacyjnymi rodziców;  dyslalia słuchowa- wywołują ją wady w budowie lub funkcjonowaniu narządu słuchu, co powoduje niedosłuch, który skutkuje ograniczeniami kontroli słuchowej a następnie zaburzeniami artykulacyjnymi;  dyslalia środowiskowa- powstaje w wyniku nieprawidłowych wzorów wymowy środowiska dziecka;  dyslalia podkorowa- spowodowana uszkodzeniem dróg nerwowych i jąder podkorowych lub móżdżku, co skutkuje porażeniami, niedowładami, ruchami mimowolnymi różnych partii mięśni aparatu artykulacyjnego;  dyslalia korowa- powstaje przy nieprawidłowych funkcjach struktur korowych.” 6 Emiluta- Rozya D. (2008) Modyfikacja zestawienia form zaburzeń mowy H. Mierzejewskiej i D. Emiluty-Rozya [w:] Diagnoza i terapia w logopedii, red. J. Porayski-Pomsta, ELIPS, Warszawa, s.26
  • 8. 8 1.2.2 Klasyfikacja jakościowa dyslalii według J.T. Kani7  mogilalia ( elizja) – to brak realizacji danej głoski, co powoduje opuszczanie jej;  paralalia (substytucja) – jest to zamiana głoski na inną, poprawnie wymawianą;  deformacja – zniekształcenie dźwięków mowy (głosek). 1.2.3 Klasyfikacja ilościowadyslalii według L. Kaczmarka8  dyslalia jednoraka- gdy tylko jedna głoska jest wymawiana nieprawidłowo lub zastępowana inną głoską;  dyslalia wieloraka- kilka głosek jest realizowanych w sposób nieprawidłowy, bądź zastępowanych innymi;  dyslalia całkowita – kiedy głoski nie sa wymawiane, a wypowiedź jest manifestowana przez elementy prozodyczne takie jak akcent, melodia, rytm. Dyslalia jednoraka jak i wieloraka może być:  prosta - głoska zastępująca niewiele różni się od zastępowanej (jedną cechą dystynktywną)  złożona - głoska zastępująca znacznie różni się od głoski zastępowanej (zmiana większej liczby cech dystynktywnych) 1.2.4. Klasyfikacja objawowa dyslalii stworzona przez klasyczną foniatrię9 1) Sygmatyzm (seplenienie)- to nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych [s, z, c, ʒ], [ś, ź, ć, ʒ́], [š, ž, č, ǯ] (może obejmować jeden szereg, dwa, a także trzy). Wyróżniamy:  mogisygmatyzm- brak realizacji głosek dentalizowanych,  parasygmatyzm- zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, które są realizowane prawidłowo. 7 Kania J.T (1982) Szkice logopedyczne,WSiP, Warszawa, s. 12-15 8 Kaczmarek L. (1977) Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin, s.99 9 Gałkowski T., Jastrzębowska G.(2003), Logopedia-Pytania i odpowiedzi,Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s.162-171
  • 9. 9 Niektóre rodzaje parasygmatyzmu:  [š, ž, č, ǯ] → [s, z, c, ʒ] – najczęściej występuje w opóźnionym rozwoju artykulacji, przy ankyloglosji, braku pionizacji języka, przy przetrwałym połykaniu niemowlęcym i nieprawidłowych nawykach ruchowych w obrębie narządu mowy,  [s, z, c, ʒ] → [ś, ź, ć, ʒ́] – występuje w wyniku braku pionizacji języka, lub ogólnie obniżonej jego sprawności,  [s, z, c, ʒ] → [š, ž, č, ǯ]- najczęściej pojawia się przy tyło zgryzach,  Sygmatyzm właściwy- to różne deformacje głosek dentalizowanych. Rodzaje sygmatyzmu właściwego:  seplenienie międzyzębowe- przy artykulacji głosek dentalizowanych język wsuwa się w przestrzeń międzyzębową. Język jest spłaszczony, przez co powietrze rozprasza się po całej jego powierzchni i powstaje tępe brzmienie,  seplenienie przyzębowe- podczas artykulacji głosek dentalizowanych przód języka charakteryzuje się płaskim ułożeniem i mocno przylega do wewnętrznej powierzchni zębów.. Rowek językowy nie powstaje, przez co powietrze przechodzi szerokim strumieniem i brzmienie głosek jest przytępione, a szmer staje się osłabiony lub w ogóle nie powstaje,  seplenienie wargowo- zębowe- podczas artykulacji głosek dentalizowanych między górnymi siekaczami i dolna wargą lub między górna warga a dolnymi siekaczami tworzy się szczelina, przez co warga zbliżając się do zębów powoduje zniekształcenie głosek. Język podczas tej artykulacji nie bierze udziału.  seplenienie wargowe- podczas artykulacji głosek dentalizowanych szczelina tworzy się między wargami. Język nie bierze udziału podczas artykulacji.  seplenienie boczne- przy artykulacji głosek dentalizowanych strumień powietrza wydostaje się bokiem przy zachowanej dentalizacji,  seplenienie nosowe (nazalizacja)- w zależności od stopnia przechodzenia powietrza przez jamę nosową wyróżnia się: a) seplenienie nosowe częściowe – podczas artykulacji głosek dentalizowanych układ języka jest prawidłowy, podniebienie miękkie nie
  • 10. 10 jest zupełnie opuszczone, przez co powietrze wydostaje się częściowo przez jamę ustną, a częściowo przez jamę nosową, b) seplenienie nosowe całkowite- podczas artykulacji głosek dentalizowanych powietrze uchodzi do jamy nosowej wytwarzając nieprzyjemny poszum nosowy,  seplenienie krtaniowe – głoskom dentalizowanym towarzyszy szmer krtaniowy lub zwarcie krtaniowe. Powstaje w sytuacji rozszczepu podniebienia oraz wiotkości mięśni krtani,  seplenienie świszczące – artykulacja głosek dentalizowanych ma bardzo ostre, świszczące brzmienie, które powoduje silny prąd powietrza, powstały w wyniku utworzenia się głębokiego rowka wzdłuż linii środkowej języka,  seplenienie podniebienne- podczas artykulacji głosek dentalizowanych czubek języka zbliża się do podniebienia twardego, przez co powstaje trący i nieprzyjemny dla ucha szmer,  seplenienie przydechowe- artykulacja głosek dentalizowanych jest przydechowa, w związku z czym powstają dźwięki w postaci chuchającego szmeru,  seplenienie gardłowe- głoski dentalizowane artykułowane gardłowo w wyniku rozszczepów podniebienia lub nieaktywnego podniebienia. 2) Rotacyzm (reranie) – to nieprawidłowa artykulacja głoski [r]. Wyróżniamy:  mogirotacyzm- opuszczanie głoski [r]. Głoska w systemie fonetycznym dziecka nie istnieje.  pararotacyzm- zastępowanie głoski [r] inną głoską.  rotacyzm właściwy- deformacja głoski [r] Rodzaje rotacyzmu właściwego:  rotacyzm języczkowy- zamiast czubka języka, drgania wykonywane są przez języczek znajdujący się na końcu podniebienia miękkiego.  rotacyzm wargowy: Wyróżnia się: a)rotacyzm dwuwargowy- drgają obie wargi,
  • 11. 11 b)rotacyzm wargowo- zębowy- dźwięk powstaje w wyniku drgania dolnej wargi zbliżonej do górnych siekaczy lub górnej wargi zbliżonej do dolnych zębów,  rotacyzm międzyzębowy- polegający na drganiu czubka języka, który jest wsunięty między zęby,  rotacyzm policzkowy lub boczny- prąd powietrza podczas artykulacji jest skierowany w bok, przez co wprawia w drgania policzki, skutkiem czego powstaje dźwięk o nieprzyjemnym dla ucha brzmieniu,  rotacyzm podniebienny- podniebienie miękkie zbliża się do tylnej części języka, przez co podczas tej artykulacji wibruje całe podniebienie miękkie,  rotacyzm gardłowy- powstaje między nasadą języka, a tylną częścią ściany gardła. Artykulacja głoski [r] zbliżona jest do wymowy francuskiej dźwięku [r],  rotacyzm nosowy- to nosowa artykulacja głoski [r], która często występuje z nosową wymową innych dźwięków,  rotacyzm krtaniowy- polega na wadliwej krtaniowej artykulacji głoski [r],  rotacyzm językowo- wargowy- polega na wadliwej językowo-wargowej artykulacji głoski [r],  rotacyzm boczny- podczas artykulacji strumień powietrza przeciskając się między krawędzią boczną języka a górnymi dziąsłami powoduje powstanie nieprzyjemnego dźwięku. 3) Kappacyzm – jest to nieprawidłowa artykulacja głosek [k], [k’]. Wyróżniamy:  mogikappacyzm- opuszczanie głosek tylnojęzykowych [k], [k’],  parakappacyzm- zastępowanie głosek [k], [k’] innymi głoskami realizowanymi prawidłowo (najczęściej głoskami [t], [t’]).  Kappacyzm właściwy- deformacja głosek [k], [k’] w wyniku zwarcia krtaniowego. 4) Gammacyzm- to nieprawidłowa artykulacja głosek [g], [g’] Wyróżniamy:
  • 12. 12  mogigammacyzm- opuszczanie głosek tylkojęzykowych [g], [g’],  paragammacyzm- zastępowanie głosek [g], [g’] innymi głoskami realizowanymi prawidłowo,  gammacyzm właściwy- deformacja głosek [g], [g’] w wyniku zwarcia krtaniowego. 5) Lambdacyzm- to nieprawidłowa artykulacja głoski [l]. Wyróżniamy:  mogilambdacyzm- brak realizacji głoski [l],  paralambdacyzm- zastępowanie głoski [l] innymi głoskami realizowanymi prawidłowo,  lambdacyzm właściwy – polega na deformacji głoski [l]. 6) Betacyzm- to nieprawidłowa artykulacja głosek [b], [p]. Wyróżniamy:  mogibetacyzm- brak realizacji głosek [b], [p],  parabetacyzm- zastępowanie głosek [b], [p] innymi głoskami realizowanymi prawidłowo,  betacyzm właściwy- to deformacja głosek [b], [p]. 7) Tetacyzm- to nieprawidłowa realizacja głosek [t], [d]. Wyróżniamy:  mogitetacyzm- btak realizacji głosek [t], [d],  paratetacyzm- zastępowanie głosek [t], [d] innymi głoskami realizowanymi prawidłowo,  tetacyzm właściwy- to deformacja głosek [t], [d]. 8) Rynolalia (nosowanie) – to zakłócenie w realizacji cechy ustność: nosowość. Wyróżniamy:  nosowanie otwarte- głoski ustne wymawiane są jak głoski nosowe,
  • 13. 13  nosowanie zamknięte- głoski nosowe realizowane są jak głoski ustne, w skutek niedrożności przejścia do jamy nosowej,  nosowanie mieszane- polega na osłabieniu lub braku rezonansu nosowego przy wymowie głosek nosowych, z jednoczesnym nosowaniem głosek ustnych. 9) Ubezdźwięcznianie (mowa bezdźwięczna)- jest to zaburzenie w realizacji cechy dźwięczność: bezdźwięczność. Wyróżniamy:  mowę bezdźwięczną częściową- polega na osłabieniu dźwięczności głosek w niektórych parach opozycyjnych,  mowę bezdźwięczną całkowitą- wszystkie głoski, łącznie z samogłoskami są ubezdźwięczniane. 1.3. Przyczyny dyslalii Przyczyn wywołujących wady wymowy jest bardzo wiele. G. Jastrzębowska10 do najczęstszych z nich zalicza: 1. Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego:  nieprawidłowości w budowie języka (zbyt długi, zbyt krótki, zbyt gruby, krótkie wędzidełko podjęzykowe);  nieprawidłowości w budowie podniebienia ( wysoko wysklepione podniebienie twarde, rozszczepy podniebienia);  anomalie zębowe ( przejściowe i trwałe );  wady zgryzu (zgryz otwarty, przodozgryz, tyłozgryz);  przerost migdałka;  wykrzywienie przegrody nosowej;  polipy. 2. Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy: 10 Jastrzębowska G. (1995) Podstawy logopedii,Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s.67-68
  • 14. 14  niewystarczająca sprawność języka i warg;  brak pionizacji języka, w skutek czego może wystąpić przetrwałe połykanie niemowlęce;  nieprawidłowość w pracy mięśni napinających i przywodzących fałdy głosowe;  niewłaściwa praca zwierającego pierścienia gardłowego;  problem w koordynacji pracy fałdów głosowych 3. Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu:  zaburzenie analizy słuchowej;  zaburzenie syntezy słuchowej;  zmniejszenie słyszalności (niedosłuch, głuchota);  zaburzenie słuchu fonematycznego. 4. Niesprzyjające warunki do uczenia się mowy uwarunkowane środowiskowo:  niepoprawne wzorce wymowy;  nieodpowiednia atmosfera, postawa rodziców 5. Opóźniony rozwój emocjonalny oraz psychomotoryczny dziecka. Według powyższego podziału G. Jastrzębowskiej „ czynniki, które wywołują dyslalię mogą być pochodzenia wewnętrznego oraz pochodzenia zewnętrznego. Wynika z tego, że przyczyny dyslalii zlokalizowane są na wszystkich piętrach mechanizmów mowy''11 1.4. Etapy rozwoju mowy dziecka W tej części pracy chciałabym przedstawić etapy rozwoju mowy dziecka. Są one bardzo ważne w jego dalszym rozwoju osobowości. G. Demel uważa, że „jest to uwarunkowane genetycznie oraz, że rozwój mowy zależny jest od wrodzonych właściwości organizmu człowieka, jednak możliwy jest wyłącznie w kontakcie z 11 Jastrzębowska G. (1996) Podstawy logopedii,Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s.68
  • 15. 15 innymi ludźmi. Uogólniając, jest to proces, w którym współgrają czynniki zarówno biologiczne jak i społeczne.12” Według L. Kaczmarka możemy wyodrębnić cztery okresy w rozwoju mowy dziecka:  okres melodii (od 0 do 1 roku życia)  okres wyrazu (od 1 do 2 roku życia)  okres zdania ( od 2 do 3 roku życia)  okres swoistej mowy dziecięcej (od 3 do 7 roku życia) Okres melodii13 ( 0-12 mies) Okres ten przypada na pierwszy rok życia dziecka. Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku, płaczu, okrzyków naturalnych, gestów wskazujących oraz tworami onomatopeicznymi. Dla tego okresu charakterystyczne jest głużenie, które następuje między drugim a trzecim miesiącem życia, towarzyszące zdezorganizowanym ruchom całego ciała. Głużenie to nieświadome ćwiczenie narządów artykulacyjnych. W tym czasie w mózgu powstają już pierwsze skojarzenia miedzy wydawanymi dźwiękami a odpowiadającymi im ruchami aparatu artykulacyjnego. Około szóstego miesiąca życia dziecka możemy zaobserwować gaworzenie, które polega na świadomym powtarzaniu dźwięków usłyszanych z najbliższego otoczenia. Dziecko naśladuje dźwięki wydane przypadkowo lub usłyszane z otoczenia. Początkowo odruchowe naśladownictwo staje się zamierzoną uwagą. Dziecko kończące pierwszy rok życia dużo rozumie. Zaczyna spełniać proste polecenia, oraz formułować pierwsze wyrazy typu mama, tata, baba. Okres wyrazu (12-24 mies) 12 Demel G. (1978) Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola,WsiP,Warszawa, s.13 13 Kaczmarek L. (1977) Nasze dziecko uczy sie mowy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin, s.52-61
  • 16. 16 Etap ten zwykle trwa od pierwszego do drugiego roku życia i przynosi duży postęp. Dziecko w tym okresie używa w zasadzie wszystkich samogłosek [a e i o u y ], z wyjątkiem nosowych. Wymawia spółgłoski [ p, b, m, t, d, n, k, ś ], pozostałe spółgłoski zastępuje, a grupy spółgłoskowe upraszczane są zazwyczaj do jednej spółgłoski. Charakterystyczne dla tego okresu jest wymawianie pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu. Znaczne postępy ujawniają się w rozumieniu wypowiedzi słownych. Dziecko na różne sytuacje, pytania, polecenia odpowiada stosując coraz doskonalszą formę gramatyczną. Okres zdania (24-36 mies) Okres ten przypada między drugim a trzecim rokiem życia dziecka. Mowa ulega dalszemu udoskonaleniu. W wypowiedziach można zauważyć poszczególne kategorie gramatyczne, słownik dziecka jest bogatszy, ustala się system fonologiczny. Dziecko w tym okresie powinno już artykułować głoski wargowe: [ p, b, m], oraz zmiękczone: [p', b' m'], wargowo-zębowe: [ f, v, f', v'], środkowojęzykowe: [ś, ź, ć, ʒ́, ń, k', g'], tylnojęzykowe: [k, g, x], przedniojęzykowo-zębowe:[ t, d, n], przedniojęzykowo- dziąsłowe: [ l ]. Pod koniec tego etapu, mogą się pojawić również głoski [s, z, c, Ʒ ]. Aparat artykulacyjny nie jest jeszcze dostatecznie sprawny, więc głoski te są często zastępowane łatwiejszymi. Okres swoistej mowy dziecięcej (36 mies - 7 r.ż) Okres ten trwa od trzeciego do siódmego roku życia i kończy się jednocześnie z opanowaniem prawidłowej artykulacji przez dziecko. Dziecko potrafi operować zdaniami rozbudowanymi, jednak niektóre zasady budowania wypowiedzi nie są do końca utrwalone. Trzyletnie dziecko powinno artykułować już wszystkie samogłoski nosowe i ustne, również wymawiać spółgłoski wargowe [p, p', m, m', b, b'], wargowo- zębowe [f, f', v, v'], środkowojęzykowe [ś, ź, ć, ʒ́ , ń], tylnojęzykowe [ k, k', g, g'], szczelinowe [x], przedniojęzykowo- zębowe [t, d, n]oraz przedniojęzykowo-dziąsłowe [ l, l' ] mogą pojawić się głoski [š, ž, č, ǯ ], chociaż mogą być zastępowane głoskami z szeregu syczącego, co związane jest z niższą sprawnością aparatu artykulacyjnego. Mowę dziecka w tym wieku charakteryzuje skłonność do zmiękczania głosek i upraszczania grup spółgłoskowych.
  • 17. 17 Mowa czterolatków jest już bardziej złożona. Na tym etapie utrwalają się głoski syczące [s, z, c ,ʒ ], pojawia się głoska przedniojęzykowo-dziąsłowa [ r ], chociaż jej opóźnienie nie powinno być powodem do niepokoju. Dziecko pięcioletnie porozumiewa się z otoczeniem w sposób zrozumiały. Głoski [š, ž, č, ǯ ] zaczynają się ustalać, chociaż zdarza się, że w mowie potocznej są jeszcze zastępowane głoskami szeregu syczącego. Głoska [ r ] może być jeszcze artykułowana jako [ l ],gdyż jest jedną z trudniejszych głosek do opanowania . Na tym etapie dopuszczalne jest jeszcze upraszczanie grup spółgłoskowych. U dzieci sześcioletnich mowa powinna być opanowana pod względem dźwiękowym oraz całkowicie zrozumiała, aczkolwiek zachodzą odstępstwa od tej reguły. Należy pamiętać, że rozwój mowy jest procesem indywidualnym i nie u wszystkich zachodzi analogicznie. U niektórych proces ten zaczyna się wcześniej, u innych później. Czas i kolejność przyswajania poszczególnych głosek również mogą być inne. Wszystko zależy od indywidualnych uwarunkowań.
  • 18. 18 ROZDZIAŁ II METODOLOGIA BADAŃ WŁASNCH Zdaniem M.Łobockiego metodologia badań to nauka o zasadach i sposobach postępowania badawczego stosowanych w pedagogice. Metodologia badań pedagogicznych jest bardzo ważnym aspektem w skutecznym postępowaniu badawczym. Chcąc więc prawidłowo przeprowadzić badanie na wybrany temat, niezbędna jest wiedza metodologiczna. 2.1 Cel główny Celem mojej pracy jest opis przypadku dziecka z zaburzeniem mowy - Asi, lat 4,2. 2.2. Cele szczegółowe  przeprowadzenie badania logopedycznego  postawienie diagnozy logopedycznej  sformułowanie planu terapii dziecka  określenie wstępnych rokowań  realizowanie terapii logopedycznej  podsumowanie terapii oraz określenie dalszych rokowań. 2.3. Pytania badawcze 1. W jaki sposób nawiązać emocjonalny kontakt z dzieckiem? 2. Jakie badania logopedyczne należy przeprowadzić z dzieckiem? 3. Jaka jest diagnoza logopedyczna? 4. Jakie są przyczyny i objawy zaburzenia mowy dziecka? 5. Jaki jest plan terapii logopedycznej? 6. Jakie są dalsze rokowania?
  • 19. 19 2.4. Charakterystyka dziecka Asia jest bardzo miłą dziewczynką. Poznałam ją podczas jednej z imprez urodzinowych naszego wspólnego kuzyna w ubiegłym roku. Mieszka w małej wsi w województwie lubelskim. Ma 4 lata i 2 miesiące, uczęszcza do przedszkola, do grupy 4- latków. Dziewczynka wymaga terapii logopedycznej, jednak z powodu braku logopedy w przedszkolu uczęszcza do prywatnego gabinetu logopedycznego. Zajęcia logopedyczne odbywają się dwa lub trzy razy w tygodniu, po około 20-30 minut. Asia wychowuje się w pełnej, kochającej się rodzinie. Ma bardzo dobre relacje z członkami swojej rodziny, bardzo chętnie o nich opowiada. Dziewczynka ma dwie siostry (6-letnią Izę oraz 1,3-letnią Lilianę. Asia bardzo interesuje się modą, uwielbia się przebierać. Lubi bawić się w „Pannę młodą” oraz „Księżniczkę”, może wtedy wkładać różne stroje i poczuć się jak na balu, gdyż taniec to również jej zainteresowanie. Dziewczynka podczas pierwszego kontaktu z nieznanymi osobami jest nieco wycofana, jednak w grupie rówieśniczej dominuje podczas zabawy. Jest osobą wesołą, energiczną, lubi zabawy na świeżym powietrzu. W wypowiedziach Asi występują liczne błędy artykulacyjne, zdarzają się również gramatyczne. Dziewczynka jest świadoma swoich nieprawidłowości w wymowie i doskonale słyszy różnicę, że mówi inaczej niż jej rówieśnicy. 2.5. Metoda badawcza T. Pilch i T. Bauman określają metodę badań jako „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.” 14 M. Łobocki definiuje metodę badawczą jako „ogólny system reguł, dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, to jest: szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania oraz środków działań skierowanych z góry na założony cel badawczy”15 Metoda, którą wykorzystałam w mojej pracy to metoda indywidualnych przypadków, która odnosi się do biografii ludzkich. „Jest sposobem badań polegającym 14 Pilch T., Bauman T. (2001) Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie „Żak“, Warszawa, s.71 15 Łobocki M. (1984) Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych,Impuls, Kraków, s.115
  • 20. 20 na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej, poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.” 16 Celem metody indywidualnych przypadków jest opracowanie diagnozy przypadku i podjęcie działań terapeutycznych. 2.6. Technikibadawcze Najbardziej użytecznymi technikami, które wzajemnie się uzupełniają w zastosowaniu metody indywidualnych przypadków są wywiad, obserwacja, analiza dokumentów osoby badanej. Z definicji T. Pilch i T. Bauman wynika, że techniki badań to „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. Technika badań to czynność poznawcza, to najczęściej proces angażujący badacza i innych ludzi.”17 W moich badaniach wykorzystałam technikę obserwacji oraz technikę wywiadu. 2.6.1 Obserwacja Z definicji M. Łobockiego wynika, że obserwacja „ stanowi osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.”18 Zdaniem T. Pilcha i T. Bauman obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów. Według nich jest „czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń.” 19 . Obserwacja to prosta, nieplanowana rejestracja zdarzeń i faktów, ale jest to także złożony proces kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem skomplikowanych technik pomocniczych z użyciem kamery, 16 Pilch T., Bauman T.(2001), Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa, s.78 17 Pilch T., Bauman T (2001), Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa, s.85 18 Łobocki M. (2001), Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych,Impuls, Kraków, s.218 19 Pilch T., Bauman T.(2001), Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa, s.86
  • 21. 21 magnetofonu i arkuszy obserwacyjnych. Obserwacja gwarantuje badaczowi zdobycie najbardziej naturalnej i prawdziwej wiedzy o grupie.20 Nawiązując do celów badawczych, które odgrywają decydującą rolę w wyborze rodzaju obserwacji, skorzystałam z systematycznej obserwacji bezpośredniej. „Polega ona na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawiskami”.21 2.6.2 Wywiad Według M. Łobockiego wywiad to „sposób gromadzenia informacji w celach naukowych za pomocą zadawania badanym przygotowanych uprzednio pytań, na które otrzymuje się odpowiedzi nie w formie pisemnej, lecz ustnej. Wywiad jest odpowiednio ukierunkowanym procesem interakcji, czyli wzajemnego oddziaływania na siebie osoby podejmującej rozmowę czy wywiad z osobą badaną.”22 Zdaniem T. Pilcha i T. Bauman „wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz.” 23 . Wobec tego wywiad służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Spośród wyróżnionych przez T.Pilcha i T.Bauman rodzajów wywiadu, wybrałam wywiad częściowo skategoryzowany. Polega on na stawianiu określonych pytań z możliwością zmieniania ich kolejności oraz zadawaniu dodatkowych pytań. Zależało mi na tym, by uzyskać jak najbardziej wyczerpujące odpowiedzi, toteż pozwoliłam sobie, aby nasz wywiad miał charakter swobodnej wymiany myśli. 20 Pilch T., Bauman T.(2001), Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa, s.86 21 Pilch T., Bauman T. (2001) Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa, s. 87 22 Łobocki M. (2001) Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych,Impuls, Kraków, s.238-239 23 Pilch T., Bauman T., (2001), Zasady badań pedagogicznych,Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 91-92
  • 22. 22 2.7. Narzędzia badawcze Mówiąc o narzędziach badawczych mam na myśli wszystko to, co służy do gromadzenia danych z badań. Zdaniem T. Pilcha i T. Bauman „narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań.” 24 Zatem mogą nim być: kwestionariusz obserwacyjny, komputer lub nawet ołówek. Narzędziami badawczymi, którymi posłużyłam się w swojej pracy są: 1) Karta badania logopedycznego D. Emiluty- Rozya 2) Kwestionariusz obrazkowy do badania słuchu fonematycznego I. Styczek 3) Materiał obrazkowy do badania kinestezji artykulacyjnej I. Styczek 4) Kwestionariusz obrazkowy do badania artykulacji G. Demel 2.7.1. Karta badania logopedycznego D. Emiluty- Rozya Karta badania logopedycznego składa się z wywiadu i badania logopedycznego. A ) kwestionariusz wywiadu W tej części karty badania logopedycznego znajdują się informacje o rodzinie badanego dziecka, takie jak: imię, wiek, zawód, stan mowy rodziców oraz informacje o chorobach przebytych w rodzinie, które mogłyby wpłynąć na zaburzenie mowy dziecka. Kwestionariusz wywiadu zawiera także szczegółowo określone dane, odnoszące się do rozwoju dziecka w różnych etapach życia.  Prenatalnym (od chwili zapłodnienia do narodzin dziecka)- w tej części wywiadu zawarte są pytania związane z przebiegiem ciąży, czyli czy matka zażywała leki, jeśli tak to jak długo i jakie, czy chorowała w okresie ciąży, czy doznała urazów mechanicznych lub psychicznych.  okołoporodowym- ta część wywiadu zawiera pytania dotyczące porodu czyli czy poród odbył się o czasie, czy siłami natury, czy poprzez cesarskie cięcie, ile punktów w skali Apgar otrzymało dziecko po urodzeniu, czy miało 24 Pilch T., Bauman T.,(2001) Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa, s. 71-72
  • 23. 23 przedłużającą się żółtaczkę fizjologiczną, czy zauważono ewentualne wady wrodzone.  postnatalnym (okres po urodzeniu)- ta część wywiadu zawiera pytania dotyczące przebytych chorób i urazów, rozwoju motorycznego, rozwoju czynności fizjologicznych w obrębie narządu mowy, czyli czynności ssania, gryzienia, połykania i oddychania, oraz rozwoju komunikacji językowej dziecka. b) kwestionariusz obserwacji Na podstawie wytycznych zawartych w kwestionariuszu obserwacji należy przeprowadzić następujące badania:  ogólna ocena rozwoju mowy i języka  ocena budowy oraz sprawności aparatu artykulacyjnego  ocena słuchu fonematycznego  ocena kinestezji artykulacyjnej  ocena artykulacji Każdą z tych informacji należy zanotować w karcie badania logopedycznego. W końcowej części kwestionariusza obserwacji znajduje się pole do sformułowania diagnozy logopedycznej oraz określenia przyczyn zaburzenia mowy. 2.7.2 Kwestionariusz obrazkowy do badania słuchu fonematycznego I. Styczek Według I.Styczek słuch fonematyczny to „umiejętność rozróżniania najmniejszych elementów składowych wyrazów, czyli fonemów. Umiejętność ta umożliwia też rozróżnianie wyrazów, które zbudowane są z fonemów danego języka.”25 Okolica z korze mózgowej odpowiadająca za tę funkcję to okolica Wernickego, a dokładniej- część górnego zwoju skroniowego. Materiał językowy zamieszczony w książce „Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego” 26 autorstwa I. Styczek posłużył mi do zbadania słuchu fonematycznego dziecka. W kwestionariuszu znajdują się obrazki, których nazwy są zbliżone do siebie brzmieniowo ale nie są związane ze sobą znaczeniowo. Dzięki temu, że różni je jedna cecha dystynktywna, można sprawdzić różnicowanie fonemów w różnych opozycjach czyli dźwięczność- 25 Styczek I (1982) Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego,WSiP, Warszawa, s.5 26 Styczek I. (1982) Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego,WSiP, Warszawa
  • 24. 24 bezdźwięczność, ustność- nosowość, układ masy języka, miejsce artykulacji jak również stopień zbliżenia narządów mowy. Podczas badania dziecko proszone jest o wskazanie obrazka, którego nazwę usłyszało. Badanie to pozwala na dokładne poznanie trudności badanego dziecka w rozróżnianiu głosek opozycyjnych. Przed przystąpieniem do badania słuchu fonematycznego należy sprawdzić znajomość desygnatów przedstawionych na tablicach oraz poinformować dziecko, że możemy prosić o pokazanie kilka razy tego samego obrazka. 2.7.3. Materiał językowy do badania kinestezji artykulacyjnej I. Styczek Według I. Styczek kinestezja artykulacyjna to „czucie ułożenia narządów artykulacyjnych (czyli czucie napięcia mięśni), właściwego artykulacjom poszczególnych głosek”27 . Badanie polega na powtarzaniu przez dziecko danego materiału językowego. Badanie to składa się z następujących prób powtarzania:  samogłosek w izolacji oraz samogłosek w parach  spółgłosek w sylabach z samogłoską [a]  sylab w parach opozycyjnych  pojedynczych wyrazów  wyrazów w parach minimalnych Podczas badania zwracałam uwagę na to, czy dziewczynka prawidłowo powtarza po wzorze oraz czy jej realizacje są stałe czy zmienne. Wszystkie powtórzenia dziewczynki nagrywałam na dyktafon, ponieważ znacznie ułatwiło mi to interpretacje oraz zapis wyników badania. 2.7.4. Kwestionariusz obrazkowy do badania artykulacji G.Demel Kwestionariusz, który zamieszczony jest w „Minimum logopedycznym nauczyciela przedszkola”28 autorstwa G. Demel wykorzystałam do zbadania głosek występujących w języku polskim. Kwestionariusz zawiera tablice z obrazkami, które umożliwiły mi ocenę realizacji samogłosek oraz spółgłosek. Obrazki zostały podzielone ze względu na pozycję w wyrazie (nagłos, śródgłos i wygłos), jak i ze względu na 27 Styczek I. (1982) Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego, WSiP, Warszawa, s.20 28 Demel G. (2012) Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa
  • 25. 25 miejsce artykulacji. Dodatkowo, nazwy obrazków wypowiedziane przez Asię nagrywałam na dyktafon, co ułatwiło mi analizę całego materiału. 2.8. Opis procedury badawczej Na przeprowadzenie badania poświęciłam cztery spotkania. Pierwsze z nich było poświęcone mamie Asi, z którą przeprowadziłam wywiad, a trzy kolejne przeznaczyłam na badanie logopedyczne. Zależało mi na stworzeniu przyjaznej atmosfery, aby Asia nie czuła żadnego zagrożenia oraz chętnie ze mną współpracowała. Okazało się to być łatwym zadaniem, gdyż znam się z Asią długo i wzajemnie darzymy się sympatią. 2.8.1. Opis przebiegu wywiadu Wywiad logopedyczny z mamą Asi przeprowadziłam w oparciu o kwestionariusz badania logopedycznego D. Emiluty- Rozya. Zebrałam informacje dotyczące członków rodziny dziewczynki, takie jak: imię, wiek, zawód, stan mowy członków rodziny a także choroby, które mogłyby mieć wpływ na powstanie zaburzenia mowy. W kolejnej części, kierowane przeze mnie pytania odnosiły się do rozwoju dziecka w różnych etapach jego życia. Pytałam mamę o przebieg ciąży: czy chorowała w czasie ciąży, czy wystąpiły urazy mechaniczne lub silny stres oraz, czy zażywała leki. Następne pytania kierowane do mamy dotyczyły okresu okołoporodowego. Pytałam o czas porodu, czy odbył się o czasie, siłami natury, czy skończył się cesarskim cięciem, interesowała mnie również liczba punktów w skali Apgar otrzymanych przez dziewczynkę oraz czy wystąpiła u niej przedłużająca się żółtaczka fizjologiczna. Mama chętnie udostępniła książeczkę dziecka, co znacznie ułatwiło nam pracę. Dalej gromadziłam informacje dotyczące okresu postnatalnego. Zadawałam pytania dotyczące przebytych chorób, stosowanych leków oraz ewentualnych urazów mechanicznych, psychicznych i akustycznych. Kolejne pytania związane były z przebiegiem rozwoju motorycznego dziecka czyli kiedy dziewczynka zaczęła siadać, raczkować, wstawać a następnie chodzić. Pytałam także o przebieg rozwoju mowy czyli kiedy pojawiło się głużenie, gaworzenie, pierwsze wyrazy oraz zdania. Kolejną istotną kwestią do omówienia był przebieg czynności fizjologicznych w obrębie narządu mowy. Zebrałam informacje dotyczące rozwoju czynności ssania, do którego momentu życia dziewczynka była karmiona butelką bądź piersią, a także czy ssała smoczek. Kolejne pytania dotyczyły czynności gryzienia oraz żucia między innymi, jakie ruchy
  • 26. 26 dziewczynka wykonuje podczas żucia oraz w jaki sposób odgryza pokarm. Na zakończenie zadałam mamie pytanie dotyczące sposobu połykania przez dziecko, czy zauważyła jakieś trudności w połykaniu oraz w jaki sposób przebiega czynność oddychania (w spoczynku i podczas mówienia). Podziękowałam mamie za poświęcony czas i udzielenie mi informacji, które pozwoliły mi na wstępne rozpoznanie problemu. 2.8.2. Opis przebiegu badania logopedycznego W tej części mojej pracy przeprowadziłam badania oraz obserwowałam ogólne zachowania dziecka podczas wykonywania codziennych czynności. Szczególną uwagę zwróciłam na zachowania werbalne. 2.8.2.1. Ogólna ocena rozwoju mowy i języka Podczas tego badania poprosiłam Asię o ułożenie 4-elementowej historyjki obrazkowej w odpowiedniej kolejności, a następnie opowiedzenie o tym, co znajduje się na każdym obrazku. Następnie porozmawiałam z Asią o jej zainteresowaniach, sposobach spędzania wolnego czasu oraz o jej rodzinie. W trakcie rozmowy starałam się ocenić: 1) Rozumienie wypowiedzi słownych- czy rozumie wypowiedzi słowne skierowane do niej, również polecenia proste jak i złożone, na poziomie swojego wieku 2) Realizację wypowiedzi- stan zasobu słownikowego, adekwatność stosowanych wyrazów, jakie zdania przeważają (proste czy złożone), jak są zbudowane zdania pod względem gramatycznym, jaka jest prozodia wypowiedzi, jak dziecko realizuje poszczególne dźwięki mowy. 2.8.2.2. Ocena budowy aparatu artykulacyjnego Na tym etapie bardzo dokładnie obejrzałam i zbadałam budowę aparatu artykulacyjnego oraz dokonałam oceny każdego narządu. Nos: - czy jest symetryczny, - czy przegroda nosowa jest prosta, - kształt nozdrzy,
  • 27. 27 - ogólny wygląd nosa, Wargi: - symetria, - powierzchnia warg, - długość wędzidełka podwargowego, - napięcie mięśniowe, Język: - wielkość i kształt języka, - powierzchnia języka, - długość wędzidełka podjęzykowego, - występowanie rowka językowego, Podniebienie twarde: - długość i kształt podniebienia twardego, - powierzchnia , Podniebienie miękkie zakończone języczkiem: -długość i symetria podniebienia miękkiego, - budowa języczka, Zęby: - stan uzębienia, - kształt zgryzu, Żuchwa: - wielkość i symetria żuchwy.
  • 28. 28 2.8.2.3. Ocena sprawności aparatu artykulacyjnego Podczas tego badania prosiłam dziecko aby naśladowało prezentowane przeze mnie ruchy narządów artykulacyjnych. W ten sposób mogłam ocenić jego sprawność. Starałam się ocenić:  napięcie mięśni,  zdolność przechodzenia z jednego układu w drugi,  precyzję wykonywanych ruchów. Wykonywane przez Asię ćwiczenia to: Ćwiczenia języka: - oblizywanie językiem warg przy otwartych ustach, - wypychanie językiem policzków, - unoszenie języka do nosa, a następnie wysuwanie go na brodę przy otwartych ustach, - dotykanie czubkiem języka do kącików ust - kląskanie językiem. Ćwiczenia warg: - rozciąganie i ściąganie warg, - szeroki uśmiech, a następnie kółeczko z ust, - nadymanie policzków, - parskanie, - cmokanie. Ćwiczenia podniebienia miękkiego zakończonego języczkiem: - ziewanie z opuszczoną żuchwą, - wymawianie głoski [a] staccato, - chrapanie na wdechu. Ćwiczenia żuchwy: - opuszczanie i unoszenie żuchwy, - naśladowanie żucia pokarmu.
  • 29. 29 2.8.2.4. Ocena czynności fizjologicznych w obrębie aparatu artykulacyjnego Do oceny czynności fizjologicznych w obrębie narządu mowy wybrałam sprawdzenie następujących funkcji: Oddychanie w spoczynku oraz podczas mówienia- obserwowałam czy wdech i wydech w spoczynku dziecko realizuje torem nosowym przy zamkniętych ustach. Dodatkowo oceniałam czy wdech podczas mówienia jest równy i odbywa się przez usta, oraz czy wydech podczas realizacji głosek ustnych odbywa się ustami, a podczas artykulacji głosek nosowych- ustami i nosem. Fonacja- oceniałam tutaj barwę głosu dziecka, czy nie ma chrypy oraz czy fonacja jest dźwięczna i czysta. Połykanie- badanie polegało na przełknięciu przez dziecko śliny. W tym czasie rozchyliłam delikatnie usta dziewczynki, drugą rękę zaś przyłożyłam do szyi dziecka w okolicy krtani. Podczas wykonywania tej czynności obserwowałam czy napina się mięsień okrężny ust, oraz czy język nie napiera na zęby lub czy nie wsuwa się między nie. Drugą ręką sprawdziłam czy krtań uniosła się, co świadczyłoby o przełknięciu. Dodatkowo sprawdziłam napięcie żwaczy. Do badania wykorzystałam rękawiczki jednorazowe, w celu utrzymania odpowiedniej higieny. Odgryzanie i żucie- w trakcie tego badania obserwowałam jak dziewczynka odgryza oraz żuje pokarm. Poczęstowałam Asię paluszkiem i obserwowałam czy dziewczynka odgryza przednimi siekaczami oraz czy podczas żucia wykonuje okrężne ruchy żuchwą z zachowaniem zamkniętych ust. 2.8.2.5. Ocena słuchu fonematycznego Do przeprowadzenia badania słuchu fonematycznego wykorzystałam materiał obrazkowy, który znajduje się w książce „Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego” autorstwa I.Styczek. Podczas badania zadaniem dziecka było wskazanie obrazka, którego nazwę usłyszało. Uprzedziłam dziewczynkę, że mogę poprosić o wskazanie tego samego obrazka kilka razy. Następnie za pomocą polecenia „pokaż gdzie…?” przystąpiłam do badania. Wszystkie desygnaty zostały wcześniej z dzieckiem omówione. Wykorzystany materiał obrazkowy to:
  • 30. 30 [koza- kosa] [zemby- demby] [p’ i ̯es- p’ i ̯ec] [nos- noc] [kaśa- kasa] [kura- kula] [xrap’ i ̯e- xlap’ i ̯e] [voũs- voũš] [maska- matka] [tata-taca] [zebra- žebra] Wszystkie prawidłowe odpowiedzi notowałam za pomocą znaku „+”, a nieprawidłowe znakiem „-„. 2.8.2.6. Ocena kinestezji artykulacyjnej Dzięki temu badaniu mogłam sprawdzić jak Asia realizuje głoski, sylaby i wyrazy po bezpośrednim wzorze. Zadaniem dziecka było powtarzanie : a) samogłosek w izolacji: [a], [o], [e], [u], [i], [y] b) samogłosek w parach: [a-o], [u-i], [e-u], [e-i], [i-y], [a-e] c) spółgłosek w sylabach z samogłoską [a]: [śa], [źa], [sa], [za], [ća], [ʒa], [ca], [ʒa], [la] d) sylab w parach opozycyjnych: [sa- śa], [za- źa], [ca- ća], [ʒa- ʒa] [sa-za], [ca- ʒa], [śa- źa], [ća- ʒa] e) pojedynczych wyrazów: [koza], [kosa], [zemby], [demby], [p’ i ̯es], [p’ i ̯ec], [noc], [nos], [kaśa], [kasa],[kura], [kula], [xrap’ i ̯e], [xlap’ i ̯e],[voũs], [voũš], [maska], [matka], [tata], [taca], [zebra], [žebra]
  • 31. 31 f) wyrazów w parach: [kura- kula] [koza- kosa] [xrap’ i ̯e- xlap’ i ̯e] [zemby- demby] [voũs- voũš] [p’ i ̯es- p’ i ̯ec] [maska- matka] [nos- noc] [tata- taca] [kaśa- kasa] [zebra- žebra] Za zgodą matki dziecka nagrałam jego realizacje, umożliwiło mi ponowny odsłuch wypowiedzi oraz dokładny zapis fonetyczny. 2.8.2.7. Ocena artykulacji Podczas badania artykulacji skorzystałam z kwestionariusza obrazkowego, który znajduje się w książce „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”29 autorstwa G. Demel. Dzięki niemu można zbadać realizację poszczególnych głosek w nagłosie, śródgłosie i wygłosie. Tablice z obrazkami zostały podzielone według miejsca artykulacji głosek zawartych w nazwach obrazków. To jest: -samogłoski ustne [a, o, e, u, i, y] -samogłoski nosowe [oũ, eũ] - półsamogłoski [ ṷ, i ̯ ] - głoski wargowe [ p, p’, b, b’, m, m’] - głoski wargowo- zębowe [f, f’, v, v’] - głoski zębowe [ s, z, c, ʒ, t, d, n] - głoski zazębowe [s’, z’ , c’, ʒ’] - głoski dziąsłowe [š, ž, č, ǯ, r, l] - głoski zadziąsłowe [ š’, ž’, č’, ǯ’, r’, l’] - głoski prepalatalne [ ś, ź, ć, ʒ, ń] -głoski postpalatalne [ k’, g’, x’] - głoski welarne [ k, g, x] 29 Demel G. (2012) Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola,WSiP, Warszawa
  • 32. 32 Zadaniem dziecka podczas badania było nazywanie desygnatów wskazanych przeze mnie. W trakcie badania zwróciłam uwagę na artykulację dźwięków mowy oraz na sposób układania się narządów artykulacyjnych. Dodatkowo użyłam dyktafonu, co umożliwiło mi kilkukrotny odsłuch wymówień dziewczynki. Wszystkie realizacje głosek zapisałam za pomocą alfabetu slawistycznego. 2. 9. Sposóbanalizy materiału badawczego Zapoznając się z materiałem badawczym dokonałam jego analizy. Rozpoczynając badanie logopedyczne zapoznałam się z dzieckiem, jego rodziną oraz środowiskiem, które je otacza, gdyż było mi to niezbędne do napisania charakterystyki dziecka. Chcąc określić przyczyny zaburzeń mowy, które występują u dziewczynki zgromadziłam informacje o dziecku na podstawie wnikliwej rozmowy z jego matką. Dysponując danymi z wywiadu mogłam określić czego będą dotyczyć dalsze badania. Realizując badanie oceniałam budowę aparatu artykulacyjnego oraz jego sprawność. Ponadto dokonałam oceny czynności fizjologicznych, a także słuchy fonematycznego, kinestezji artykulacyjnej oraz artykulacji dziecka. Na podstawie wszystkich wyników badań wyciągnęłam wnioski, które pomogły mi w postawieniu diagnozy i ułożeniu planu terapii.
  • 33. 33 ROZDZIAŁ III WYNIKI BADAŃ, DIAGNOZA I TERAPIA LOGOPEDYCZNA 3.1.Wynikibadań W tym rozdziale mojej pracy chciałabym przedstawić wyniki badań, które udało mi się uzyskać w trakcie wywiadu oraz oceny: - rozwoju mowy i języka dziecka, - budowy aparatu artykulacyjnego, -sprawności aparatu artykulacyjnego, - czynności fizjologicznych w obrębie aparatu artykulacyjnego, - słuchu fonematycznego, - kinestezji artykulacyjnej, - artykulacji. 3.1.1. Dane z wywiadu Podczas przeprowadzania wywiadu z Panią Alicją, mamą Asi, zdobyłam wiele znaczących informacji. Matka Asi ma trzydzieści dwa lata, posiada wykształcenie wyższe, ale obecnie nie pracuje. Tata Paweł, ma trzydzieści trzy lata, z zawodu jest automatykiem. Dziewczynka ma dwie siostry: sześcioletnią Izabelę, u której zdiagnozowano sygmatyzm interdentalny oraz półtora roczną Lilianę. Asia ma również sześcioletniego kuzyna, u którego również występuje międzyzębowa oraz wargowo- zębowa realizacja niektórych głosek. Z relacji mamy wynika, że okres prenatalny przebiegał prawidłowo. Pani Alicja w czasie ciąży nie przyjmowała leków, nie przebyła żadnych ciężkich chorób oraz nie doznała urazów mechanicznych i psychicznych. Okres okołoporodowy mama wspomina dobrze. Dziewczynka urodziła się w czterdziestym tygodniu ciąży, przez cesarskie cięcie. Asia otrzymała 10 punktów w skali Apgar, po urodzeniu miała przedłużającą się żółtaczkę fizjologiczną trwającą około 8 dni. Poziom bilirubiny wynosił 10% mg w 4 dobie.
  • 34. 34 Asia chorowała na ospę wietrzną oraz zapalenie płuc. Nie doznała natomiast żadnych urazów mechanicznych, akustycznych oraz psychicznych. Rozwój motoryczny u dziewczynki przebiegał prawidłowo. Siadanie nastąpiło około czwartego miesiąca życia, a raczkowanie w ósmym miesiącu. Asia pierwsze kroki postawiła mając dwanaście miesięcy. Według mamy ogólna sprawność ruchowa jej córki jest dobra. Z relacji mamy dotyczącej przebiegu rozwoju czynności fizjologicznych wynika, że Asia była karmiona piersią do 16 miesiąca życia. Dziewczynka miała nawyk ssania palca. Następnie zastosowano smoczek, z którego zrezygnowano dopiero w drugim roku życia dziecka. Papki wprowadzono około piątego miesiąca życia, natomiast pokarmy stałe po pierwszym roku. Asia bardzo długo miała również podawaną butelkę. Mama zauważyła, że córka żuje pokarm nieprawidłowo oraz, że oddychanie odbywa się torem ustnym podczas spoczynku i podczas snu. Etapy rozwoju mowy według mamy przebiegały prawidłowo. Głużenie nastąpiło między drugim a trzecim miesiącem i charakteryzowało się głośnym wybrzmiewaniem pojedynczych głosek. Gaworzenie z kolei nastąpiło około szóstego miesiąca. Pierwsze wypowiedziane wyrazy przez Asię to: mama, tata, baba, które pojawiły się około pierwszego roku życia. Z notatek mamy wynika, że proste samodzielne wypowiedzi dziecka pojawiły się około drugiego roku życia. Pani Alicja wspomniała także, że mowa Asi nie zawsze była zrozumiała i bardzo specyficzna. 3.1.2. Dane z badania logopedycznego Podczas badania logopedycznego dokonałam oceny rozwoju mowy dziewczynki, budowy oraz sprawności aparatu artykulacyjnego a także czynności fizjologicznych w obrębie aparatu artykulacyjnego. Sprawdziłam również słuch fonematyczny oraz kinestezję artykulacyjną. Na końcu sprawdziłam artykulację Asi, do czego posłużył mi kwestionariusz obrazkowy.
  • 35. 35 3.1.2.1. Rozwój mowy i języka Oceniając rozwój mowy i języka bardzo wnikliwie przysłuchiwałam się wypowiedziom dziewczynki, by wychwycić jak najwięcej nieprawidłowości. Asia nie wykazywała trudności ze zrozumieniem poleceń prostych oraz złożonych. Prawidłowo odpowiadała na zadawane jej pytania. Zasób słownika biernego oraz czynnego jest na poziomie jej wieku. W jej wypowiedziach można zauważyć przewagę zdań prostych nad zdaniami złożonymi, zdarzały się także nieprawidłowości w zakresie gramatycznej realizacji wyrazów. Intonacja, akcent oraz tempo mowy nie budzą zastrzeżeń, fonacja jest także prawidłowa. Charakterystyczne są jednak uproszczenia zarówno elementów grup spółgłoskowych w trudniejszych wyrazach jak i całych grup spółgłoskowych oraz substytuty rozwojowe. Dziewczynka nieprawidłowo realizuje głoski szeregu syczącego [s, z, c, ʒ]. 3.1.2.2. Budowa aparatu artykulacyjnego Podczas oceny budowy anatomicznej aparatu artykulacyjnego zauważyłam, że nos jest symetryczny, nozdrza mają odpowiedni kształt, przegroda nosowa prosta, a wysokość kolumienki podnosowej jest właściwa. Wargi są także symetryczne, ich wielkość oraz powierzchnia są prawidłowe. Wędzidełko podwargowe ma odpowiednią długość. Kształt języka oraz jego powierzchnia nie budzą żadnych zastrzeżeń. Wielkość języka jest proporcjonalna do całej jamy ustnej. Wędzidełko podjęzykowe jest nieznacznie skrócone, jednak ma wystarczającą długość oraz grubość do prawidłowej realizacji głosek. Podniebienie twarde jest łagodnie wysklepione, jego długość (2/3 całego podniebienia) oraz powierzchnia są prawidłowe. Długość oraz symetria podniebienia miękkiego jak i budowa języczka są także odpowiednie. Wielkość i symetria żuchwy są prawidłowe. Stan uzębienia Asi jest prawidłowy. U dziewczynki można zaobserwować tyłozgryz . 3.1.2.3. Sprawność aparatu artykulacyjnego Oceniając sprawność aparatu artykulacyjnego poprosiłam Asię o wykonanie przed lustrem demonstrowanych przeze mnie prób ruchów języka, warg, podniebienia
  • 36. 36 miękkiego oraz żuchwy. Wyniki przeprowadzonego badania przedstawiłam w tabeli poniżej. Próby wykonane prawidłowo przez dziecko oznaczyłam znakiem „+” , a nieprawidłowo znakiem „-„. Wprowadziłam również oznaczenie „+/-”, co oznacza, że dziewczynka nie do końca precyzyjnie wykonała tę próbę lub wykonanie jej sprawiało trudność. Tabela 1 Próba ruchów języka Próba wykonana przez dziecko Oblizywanie językiem warg przy szeroko otwartych ustach oraz widocznych zębach +/- Asia wykonała tę próbę nie do końca precyzyjnie. W trakcie oblizywania górnej wargi żuchwa unosiła się do góry, również podczas przytrzymywanie jej przeze mnie. Wypychanie językiem policzków +/- Podczas wykonywania tej próby żuchwa przemieszczała się na boki, przez co próba została wykonana nieprecyzyjnie. Unoszenie języka do nosa oraz wysuwanie go na brodę +/- Gdy Asia wykonywała próbę unoszenia języka do nosa, żuchwa unosiła się razem z językiem, również podczas przytrzymywania brody. Wysuwanie języka na brodę wykonane było prawidłowo. Dotykanie czubkiem języka do kącików ust - Podczas tej próby Asia nie dotykała do kącików ust czubkiem języka lecz przednią częścią jego boków. Kląskanie językiem + Pozycja tak zwanego „grotu” - Dziewczynka nie potrafiła utrzymać języka w odpowiedniej pozycji przez dłuższy czas Próba ruchów warg Próba wykonana przez dziecko Rozciąganie i ściąganie warg (szeroki uśmiech i dzióbek) +
  • 37. 37 Szeroki uśmiech i kółeczko z ust (podczas wykonywania uśmiechu powinny być widoczne zęby) + Nadymanie policzków +/- Podczas tej próby wargi Asi nie były wystarczająco napięte by utrzymać przez dłuższy czas zgromadzone w jamie ustnej powietrze Parskanie + Cmokanie - Dziewczynka nie wykonała próby prawidłowo. Zaobserwowałam lekko obniżone napięcie mięśnia okrężnego warg. Próba ruchów podniebienia miękkiego Próby wykonane przez dziecko Ziewanie przy nisko opuszczonej żuchwie + Wymawianie głoski [a] staccato + Chrapanie na wdechu + Próby ruchów żuchwy Próba wykonana przez dziecko Opuszczanie i unoszenie żuchwy + Naśladowanie przeżuwania pokarmu + Z moich obserwacji wynika, że sprawność aparatu artykulacyjnego Asi jest obniżona. Zauważyłam spowolnione tempo oraz słabą precyzje wykonywanych ruchów języka i warg. Dziewczynka miała trudności z wykonaniem pozycji „grotu”, oblizywania dolnej i górnej wargi przy szeroko otwartej szparze warg oraz próby cmokania. Z kolei próby sprawdzające sprawność podniebienia miękkiego oraz żuchwy Asia wykonała dobrze i wszystkie przebiegły w sposób prawidłowy.
  • 38. 38 3.1.2.4. Czynności fizjologiczne w obrębie narządu mowy Oceniając czynności fizjologiczne w obrębie narządu żucia sprawdzałam odgryzanie, żucie, połykanie, a także oddychanie w spoczynku i podczas mówienia oraz fonację. Asia odgryza przednimi siekaczami, czyli w sposób prawidłowy. Czynność żucia wykonywana nieprawidłowo, gdyż odbywa się przy otwartej szparze warg oraz ruchami pionowymi. Podczas badania czynności połykania udało mi się zauważyć, że język mocno napiera na zęby, wsuwając się między nie. W trakcie wykonywania tej czynności nie zaobserwowałam wzmożonego napięcia warg oraz towarzyszącego nadmiernego napięcia żwaczy. Cechy te charakterystyczne są dla przetrwałego połykania niemowlęcego, które powinno przekształcić się w dojrzałe po ukończeniu 4 roku życia. Asia w spoczynku oddycha torem ustnym, jest to spowodowane ciągłymi infekcjami górnych dróg oddechowych, a w efekcie niedrożnym nosem. Podczas mówienia oddychanie jest prawidłowe. Dziewczynka wdycha powietrze ustami, a wydycha ustami przy realizowaniu głosek ustnych, oraz ustami i nosem podczas realizacji głosek nosowych. Nie zaobserwowałam w głosie Asi żadnych niepokojących zmian i dźwięków, toteż z całą pewnością mogę stwierdzić, że głos dziewczynki jest czysty i dźwięczny, a więc fonacja jest prawidłowa. 3.1.2.5. Badania dodatkowe Asia jest pod stałą opieką laryngologiczną, więc zaleciłabym jedynie konsultację ortodontyczną z powodu tyłozgryzu. 3.1.2.6. Słuch fonematyczny W tabeli przedstawiłam wyniki badania słuchu fonematycznego. Pierwsza kolumna zawiera zapisany fonetycznie materiał językowy, natomiast w pozostałych przedstawione są wskazania Asi. Znak „+” oznacza prawidłowe wskazanie desygnatu, a symbol „-” błędne wskazanie.
  • 39. 39 Tabela 2 Materiał językowy Próba I Próba II Próba III koza + + + kosa + + + Tabela 3 Materiał językowy Próba I Próba II Próba III zemby + + + demby + + + Tabela 4 Materiał językowy Próba I Próba II Próba III p’ i ̯es + + + p’ i ̯ec + + + Tabela 5 Materiał językowy Próba I Próba II Próba III nos + + + noc + + + Tabela 6 Materiał językowy Próba I Próba II Próba III kaśa + + + kasa + + + Tabela 7 Materiał językowy Próba I Próba II Próba III kura + + + kula + + +
  • 40. 40 Tabela 8 Materiał językowy Próba I Próba II Próba III voũs + + + voũš + + + Tabela 9 Materiał językowy Próba I Próba II Próba III maska + + + matka + + + Tabela 10 Materiał językowy Próba I Próba II Próba III tata + + + taca + + + Tabela 11 Materiał językowy Próba I Próba II Próba III zebra + + + žebra + + + Tabela 12 Materiał językowy Próba I Próba II Próba III buźa + + + buža + + + Na podstawie wyników zestawionych w tabelach powyżej mogę stwierdzić, że słych fonematyczny jest prawidłowy. Wszystkie wskazania dziewczynki były właściwe. W związku z tym z całkowitym przekonaniem mogę wykluczyć uszkodzenie słuchu fonemowego , jako czynnik powodujący zaburzenie mowy u Asi.
  • 41. 41 3.1.2.7. Kinestezja artykulacyjna W tabelach poniżej zestawiłam wyniki badania kinestezji artykulacyjnej. Pierwsza kolumna zawiera zapisany fonetycznie materiał językowy. Dokonałam podziału poszczególnych tabel na te, które dotyczą pojedynczych samogłosek w izolacji, samogłosek w parach, spółgłosek w sylabach z samogłoską [a], sylab w parach opozycyjnych, pojedynczych wyrazów oraz wyrazów w parach. W drugiej kolumnie przedstawiony został sposób realizacji materiału językowego przez dziecko. Tabela 13 Materiał językowy Realizacja dziecka [a] [a] [o] [o] [e] [e] [i] [i] [u] [u] [y] [y] Tabela 14 Materiał językowy Realizacja dziecka [a-o] [a-o] [u-i] [u-i] [e-u] [e-u] [e-i] [e-i] [i-y] [i-y] [a-e] [a-e] Tabela 15 [śa] [śa](międzyzębowa realizacja głoski [ś]) [źa] [źa](międzyzębowa realizacja głoski [ź]) [sa] [sa] (międzyzębowa realizacja głoski[s]) [za] [za] (międzyzębowa realizacja głoski [z]) [ća] [ća](międzyzębowa realizacja głoski [ć]) [ʒ́a] [ʒ́a](międzyzębowa realizacja głoski [ʒ́]
  • 42. 42 [ca] [ca] (międzyzębowa realizacja głoski [c]) [ʒa] [ʒa] (międzyzębowa realizacja głoski [ʒ] ) [la] [la] Tabela 16 Materiał językowy Realizacja dziecka [sa- śa] [sa- śa](międzyzębowa realizacja głosek [s] oraz [ś]) [za- źa] [za- źa](międzyzębowa realizacja głosek [z] oraz [ź])) [ca- ća] [ca- ća](międzyzębowa realizacja głosek [c] oraz [ć]) [ʒa- ʒ́a] [ʒa- ʒ́a](międzyzębowa realizacja głosek [ʒ] oraz [ʒ́]) [sa- za] [sa- za](międzyzębowa realizacja głosek [s] oraz [z]) [ca- ʒa] [ca- ʒa](międzyzębowa realizacja głosek [c] oraz [ʒ]) [śa- źa] [śa- źa](międzyzębowa realizacja głosek [ś] oraz [ź]) [ća- ʒ́a] [ća- ʒ́a](międzyzębowa realizacja głosek [ć] oraz [ʒ́]) Tabela 17 Materiał językowy Realizacja dziecka [koza] [koza](międzyzębowa realizacja głoski [z]) [kosa] [kosa](międzyzębowa realizacja głoski [s]) [zemby] [zemby](miedzy zębowa realizacja głoski [z]) [demby] [demby](międzyzębowa realizacja głoski
  • 43. 43 [d]) [p’ i ̯es] [p’ i ̯es](międzyzębowa realizacja głoski [s]) [p’ i ̯ec] [p’ i ̯ec](międzyzębowa realizacja głoski [c]) [noc] [noc](międzyzębowa realizacja głosek [n] oraz [c]) [nos] [nos](międzyzębowa realizacja głosek [n] oraz [s]) [kaśa] [kaśa](międzyzębowa realizacja głoski [ś]) [kasa] [kasa](międzyzębowa realizacja głoski [s]) [kura] [kula] [kula] [kula] [buźa] [buźa](międzyzębowa realizacja głoski [ź]) [buža] [buza](międzyzębowa realizacja głoski [z]) [voũs] [voũs](międzyzębowa realizacja głoski [s]) [voũš] [voũs](międzyzębowa realizacja głoski [s]) [maska] [maska](międzyzębowa realizacja głoski [s]) [matka] [matka](międzyzębowa realizacja głoski [t]) [tata] [tata](międzyzębowa realizacja głoski [t]) [taca] [taca](międzyzębowa realizacja głoski [c]) [zebra] [zebla](międzyzębowa realizacja głoski [z]) [žebra] [zebla](międzyzębowa realizacja głoski[z]) Tabela 18 Materiał językowy Realizacja dziecka [koza- kosa] [koza- kosa](międzyzębowa realizacja głosek [z] oraz [s])
  • 44. 44 [zemby- demby] [zemby- demby](międzyzębowa realizacja głosek [z] oraz [d] [p’ i ̯es- p’ i ̯ec] [p’ i ̯es- p’ i ̯ec](międzyzębowa realizacja głosek [c] oraz [s] [nos-noc] [nos-noc](międzyzębowa realizacja głosek [c] oraz [s] [kaśa- kasa] [kaśa- kasa](międzyzębowa realizacja głosek [ś] oraz [s] [buźa- buža] [buźa- buza](międzyzębowa realizacja głoski [ź] oraz [z] [voũs- voũš] [voũs- voũs](międzyzębowa realizacja głoski [s] [maska- matka] [maska- matka](międzyzębowa realizacja głosek [s] oraz [t]) [tata- taca] [tata- taca](międzyzębowa realizacja glosek [t] oraz [c]) [zebra- žebra] [zebla- zebla](międzyzębowa realizacja głoski [z]) [kura-kula] [kura-kula] Na podstawie zestawienia wyników z przeprowadzonego badania stwierdzam, że kinestezja artykulacyjna jest prawidłowa oraz nie jest przyczyną zaburzeń mowy. Zdarzały się nieprawidłowe artykulacje niektórych głosek, jednak są one stałe, bez względu na materiał językowy, dlatego stwierdzam, że czucie ułożenia narządów mowy jest w normie. 3.1.2.8. Artykulacja W poniższej tabeli przedstawiłam wyniki badania dotyczące artykulacji dziewczynki. W pierwszej kolumnie znajduje się zapisany ortograficznie materiał językowy, druga zawiera materiał językowy zapisane fonetycznie, natomiast w trzeciej kolumnie przedstawiłam sposób realizacji poszczególnych wyrazów przez dziewczynkę.
  • 45. 45 Tabela 19 Materiał językowy (zapis ortograficzny) Materiał językowy (zapis fonetyczny) Realizacja dziecka autobus [au̯ tobus] [atobus] (międzyzębowa realizacja głosek [t] i [s]) agrafki [agrafk’i] [aglafk’i] aparat [aparat] [apalat] (międzyzępowa realizacja głoski [t]) armata [armata] [almata](międzyzębowa realizacja głoski [t]) oko [oko] [oko] osa [osa] [osa](międzyzębowa realizacja głoski [s]) okulary [okulary] [ukulaly] orzechy [ožexy] [ozexy] (międzyzębowa realizacja głoski [z]) ucho [uxo] [uxo] ule [ule] [ule] indyk [indyk] [indyk] (międzyzępowa realizacja głosek [n] oraz [d] igły [igu̯ y] [igu̯ y] łabędzie [u̯ abeńʒ́e] [u̯ abeńʒ́e] łóżko [u̯ uško] [u̯ usko] (międzyzępowa realizacja głoski [s]) koło [kou̯ o] [kou̯ o] piła [p’iu̯ a] [p’iu̯ a] stół [stuu̯ ] [stuu̯ ] (międzyzębowa realizacja głosek [s] oraz [t]) jabłko [i ̯apko] [i ̯apko] jaszczurki [i ̯aščurk’i] [i ̯acsulk’i](międzyzębowa realizacja głosek [s] oraz
  • 46. 46 [c]) pająk [pai ̯oŋk] [pai ̯oŋk] zając [zai ̯onc] [zai ̯onc](międzyzębowa realizacja głoski [c]) hulajnoga [xulai ̯noga] [xuńaloga] (międzyzębowa realizacja głoski [n]) jajka [i ̯ai ̯ka] [i ̯ai ̯ka] klej [klei ̯] [klei ̯] piłka [p’iu̯ ka] [p’iu̯ ka] balon [balon] [balon] cebula [cebula] [cebula] (międzyzębowa realizacja głoski [c]) bilet [b’ilet] [b’ilet] grzebień [gžeb’i ̯eń] [gzeb’i ̯eń](międzyzębowa realizacja głoski [t]) patelnia [patelńa] [patelńa] (międzyzębowa realizacja głoski [t]) miotły [m’i ̯otu̯ y] [m’i ̯otu̯ y](międzyzębowa realizacja głoski [t]) szczotki [ščotk’i] [scotk’i](międzyzębowa realizacja głosek [s] oraz [c]) wałek [vau̯ ek] [vau̯ ek] worek [vorek] [volek] krawaty [kravaty] [klavaty] wieszak [v’i ̯ešak] [v’i ̯esak](międzyzębowa realizacja głoski [s]) wiewiórka [v’i ̯ev’i ̯urka] [v’i ̯ev’i ̯ulka] fotel [fotel] [fotel](międzyzębowa realizacja głoski [t]) farby [farby] [falby] żyrafa [žyrafa] [zylafa](międzyzębowa
  • 47. 47 realizacja głoski [z]) agrafka [agrafka] [aglafka] filiżanka [f’il’ižanka] [f’il’izanka](międzyzębowa realizacja głoski [z]) fiołki [f’i ̯ou̯ k’i] [f’i ̯ou̯ k’i] kalafior [kalaf’i ̯or] [kalaf’i ̯ol] samolot [samolot] [samolot] słoń [su̯ oń] [su̯ oń] pasek [pasek] [pasek](międzyzębowa realizacja głoski [s]) pies [p’i ̯es] [p’i ̯es](międzyzębowa realizacja głoski [s]) zegar [zegar] [zegal](międzyzębowa realizacja głoski [z]) zamek [zamek] [zamek](międzyzębowa realizacja głoski [z]) wózek [vuzek] [vuzek](międzyzębowa realizacja głoski [z]) dzwon [ʒvon] [ʒvon] (międzyzębowa realizacja głosek [ʒ] oraz [n]) cukierki [cuk’i ̯erk’i] [cuk’i ̯elk’i](międzyzębowa realizacja głoski [c]) tablica [tabl’ica] [tabl’ica] {międzyzębowa realizacja głosek [t] oraz [c]) klocki [klock’i] [klock’i] (międzyzębowa realizacja głoski [c]) księżyc [kśeũ̯ žyc] [kśeũ̯ zyc](międzyzębowa realizacja głosek [ś], [z] oraz [c] ślimak [śl’imak] [śl’imak]( międzyzębowa realizaca głoski [ś])
  • 48. 48 świeczka [śf’i ̯ečka] [śf’i ̯ecka](międzyzębowa realizacja głosek [ś] oraz [c]) książka [kśoũ̯ ška] [kśoũ̯ ska](międzyzębowa realizacja głosek [ś] i [s]) wiśnie [v’iśńe] [v’iśńe](międzyzębowa realizacja głosek [ś] i [ń] ziemniaki [źemńak’i] [źemńak’i] (międzyzębowa realizacja głosek [ź] i [ń]) guziki [guźik’i] [guźik’i](międzyzębowa realizacja głoski [ż]) cielątko [ćelontko] [ćelontko](międzyzębowa realizacja głosek [ć] i [t]) nici [ńići] [ńići] (międzyzębowa realizacja głoski [ć]) dźwig [ʒ́v’ik] [ʒ́v’ik](międzyzębowa realizacja głoski [ʒ́]) żołędzie [žou̯ eńʒ́e] [zou̯ eńʒ́e](międzyzębowa realizacja głosek [z], [ʒ́]) gwoździe [gvoźʒ́e] [gvoźʒ́e](międzyzębowa realizacja głosek [ź], [ʒ́]) tramwaj [tramvai ̯] [tlamvai ̯] cytryna [cytryna] [cytlyna](międzyzębowa realizacja głoski [n]) drabina [drab’ina] [dlab’ina] krowa [krova] [klova] gruszka [gruška] [gluska](międzyzębowa realizacja głoski [s]) spadochron [spadoxron] [spadoxon](międzyzębowa realizacja głosek [s], [n]) radio [rad’i ̯o] [l ad‘i ̯o] (międzyzębowa realizacja głoski [d]) ryby [ryby] [lyby]
  • 49. 49 parasol [parasol] [palasol](międzyzębowa realizacja głoski [s]) tarka [tarka] [talka](międzyzębowa realizacja głoski [t]) tornister [torńister] [torńistel] (międzyzębowa realizacja głosek [t], [s]) rower [rover] [lovel] kot [kot] [kot] (międzyzębowa realizacja głoski [t]) kura [kura] [kula] konewka [konefka] [konefka](międzyzębowa realizacja głoski [n]) bąk [boŋk] [boŋk] kielnia [k’ielńa] [k’ielńa] rakieta [rak’i ̯eta] [lak’i ̯eta](międzyzębowa realizacja głoski [t]) siekiera [śek’i ̯era] [śek’i ̯ela] (międzyzębowa realizacja głoski [ś]) kredki [kretk’i] [kletk’i](międzyzębowa realizacja głoski [t]) garnek [garnek] [galnek] kogut [kogut] [kogut](międzyzębowa realizacja głoski [t]) chorągiewki [xoroŋg’ i ̯efk’i] [xoloŋg’ i ̯efk’i] choinka [xoinka] [xoinka](międzyzębowa realizacja głoski [n]) szafa [šafa] [safa](międzyzębowa realizacja głoski [s]) koszyk [košyk] [kosyk](międzyzębowa realizacja głoski [s]) szklanki [šklank‘i] [sklank‘i](międzyzębowa realizacja głoski [s] i [n]) kapelusz [kapeluš] [kapelus](międzyzębowa
  • 50. 50 realizacja głoski [s]) żaba [žaba] [zaba](międzyzębowa realizacja głoski [z]) żelazko [želasko] [zelasko](międzyzębowa realizacja głosek [z] i [s]) jeże [i ̯eže] [i ̯eze](międzyzębowa realizacja głoski [z]) drzwi [ḍžv’i] [ʒv’i](międzyzębowa realizacja głoski [ʒ] czołg [čou̯ k] [cou̯ k](międzyzębowa realizacja głoski [c]) szczotka [ščotka] [scotka](międzyzębowa realizacja głosek [s] i [c]) beczki [bečk’i] [beck’i](międzyzębowa realizacja głoski [c]) klucz [kluč] [kluc] (międzyzębowa realizacja głoski [c]) talerz [taleš] [tales](międzyzębowa realizacja głosek [t] i [s]) telefon [telefon] [telefon](międzyzębowa realizacja głoski [t]) młotek [mu̯ otek] [mu̯ otek](międzyzębowa realizacja głoski [t]) but [but] [but](międzyzębowa realizacja głoski [t]) dom [dom] [dom](międzyzębowa realizacja głoski [d]) dach [dax] [dax](międzyzębowa realizacja głoski [d]) buda [buda] [buda](międzyzębowa realizacja głoski [d]) widelec [v’idelec] [v’idelec](międzyzębowa realizacja głosek [d] i [c])
  • 51. 51 narty [narty] [nalty](międzyzębowa realizacja głoski [n]) nożyczki [nožyčk’i] [nozyck’i](międzyzębowa realizacja głosek [n], [z], [c]) spodnie [spodńe] [spodńe](międzyzębowa realizacja głoski [s] i [d]) bocian [boćan] [boćan](międzyzębowa rralizacja głosek [ć] i [ń]) lampa [lampa] [lampa] lustro [lustro] [lustlo] butelka [butelka] [butelka](międzyzębowa realizacja głoski [t]) balony [balony] [balony](międzyzębowa realizacja głoski [n]) lalka [lalka] [lalka] motyl [motyl] [motyl](międzyzębowa realizacja głoski [t]) ul [ul] [ul] listek [l’istek] [l’stek](międzyzębowa realizacja głosek [s] i [t]) lis [l’is] [l’is] listy [l’isty] [l’sity](międzyzębowa realizacja głosek [s] i [t]) królik [krul’ik] [klul’ik] szalik [šal’ik] [sal’ik](międzyzębowa realizacja głoski [s]) Powyższe wyniki przeprowadzonych przeze mnie badań wskazują na nieprawidłową artykulację dziecka. Podczas realizacji głosek szeregu syczącego [s z c ʒ] i ciszącego [ś, ź, ć, ʒ́] język Asi wsuwa się między górne i dolne zęby lub znajduje się tuż przy zębach. Również międzyzębowo artykułowane są głoski [t d] oraz głoska [n]. W wypowiedziach dziewczynki pojawiły się uproszczenia elementów grup
  • 52. 52 spółgłoskowych oraz całych grup spółgłoskowych, a także asymilacje wsteczne i postępowe. 3.2. Diagnoza logopedyczna Po dokonaniu analizy danych z wywiadu oraz badania logopedycznego proponowana przeze mnie diagnoza to: Dyslalia wieloraka funkcjonalno- anatomiczna z komponentem środowiskowym, z objawami: - Tetacyzm właściwy interdentalny [t d] - Międzyzębowa realizacja głoski [n] - Sygmatyzm właściwy interdentalny [s z c ʒ] - Sygmatyzm właściwy interdentalny [ś ź ć ʒ́] - Dodatkowo - realizacja głosek [š ž č ǯ] w postaci zdeformowanych substytutów [s z c ʒ] Uważam, że najbardziej istotny wpływ na wadliwą artykulację ma aspekt funkcjonalny, gdyż dziewczynka przez długi czas ssała palec, a następnie smoczek, co spowodowało wadę zgryzu. Poza tym występują u niej częste infekcje górnych dróg oddechowych oraz dysfunkcja oddychania. Kolejnym czynnikiem jest aspekt środowiskowy. Dzieci, z którymi dziewczynka przebywa na co dzień mają wadę wymowy. Stwierdzam, że mowa najbliższych nie jest wzorcowa dla dziecka. Przyczynami zaburzeń artykulacyjnych są : - długotrwałe ssanie palca oraz smoczka, - wada zgryzu, - przetrwałe połykanie infantylne, - obniżona sprawność aparatu artykulacyjnego, - nieprawidłowy tor oddychania, - częste infekcje górnych dróg oddechowych,
  • 53. 53 - dysfunkcja żucia oraz parafunkcja w postaci mlaskania, -nieprawidłowe wzorce środowiska. 3.3. Wstępne rokowania Rokowania dotyczące terapii są pomyślne, pod warunkiem systematycznej i intensywnej pracy logopedycznej. Należy wyeliminować dysfunkcje oddychania i połykania. Uważam, że oprócz wprowadzenia ćwiczeń usprawniających aparat artykulacyjny warto zastosować ćwiczenia wzbogacające słownik bierny i czynny dziecka. Dodatkowo zalecana jest konsultacja ortodontyczna z powodu wady zgryzu. 3.4. Plan terapii Układając plan terapii kierowałam się głównymi zasadami pracy logopedycznej z osobami z dyslalią oraz starałam się dostosować ćwiczenia do indywidualnych potrzeb i możliwości dziewczynki. Próbowałam w nim zawrzeć wszystkie zamierzone zadania służące wyeliminowaniu wszelkich nieprawidłowości w wymowie Asi oraz zapobieganiu powstania kolejnych. Spotkania z dziewczynką powinny odbywać się systematycznie. Po konsultacji z rodzicami zaplanowałam terminy naszych spotkań, które odbywać się będą dwa razy w tygodniu. Asia aktywnie uczestniczy w nowych zadaniach i ćwiczeniach, także zakładam, że będzie równie efektywnie pracować podczas naszych spotkań. Postanowiłam, że na pierwszych zajęciach będzie obecna mama, po to, by zobaczyła jak wyglądają ćwiczenia i mogła kontynuować pracę z dzieckiem sama. Kolejne zajęcia będą odbywały się bez obecności rodzica. Chciałabym również założyć zeszyt logopedyczny, w którym będę zapisywała rodzaje ćwiczeń, aby pobudzić aktywność oraz systematyczność Asi. W trakcie spotkań będę sugerowała się zasadą stopniowania trudności, zaczynając od najłatwiejszych ćwiczeń do najtrudniejszych. Będę starała się utrwalać wypracowane umiejętności, co przyczyni się do osiągnięcia zamierzonych celów. Po każdych zajęciach będę wręczała Asi małą nagrodę w postaci naklejki lub pieczątki za trud włożony w wykonanie prawidłowo ćwiczeń.
  • 54. 54 Opracowując plan terapii dobierałam ćwiczenia w taki sposób, by pomogły one usprawnić aparat artykulacyjny, skorygować nieprawidłową artykulację oraz zapobiec powstaniu innych nieprawidłowości. W planie terapii wyodrębniłam następujące ćwiczenia: Ćwiczenia wstępne W tej części zawarte są próby, od których będę zaczynać każde zajęcia, są to: ćwiczenia aparatu artykulacyjnego, oddechowe oraz połykania. Ćwiczenia podwyższające sprawność aparatu artykulacyjnego w przypadku Asi są niezbędne do prawidłowej realizacji głosek. Ze względu na oddychanie torem ustnym ćwiczenia oddychania posłużą do wypracowania prawidłowego toru oddechowego podczas spoczynku i podczas mówienia oraz pomogą zróżnicować fazę wydechu. Próby prawidłowego połykania pomogą utrzymać język wewnątrz jamy ustnej, w efekcie czego poprawi się artykulacja. Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego Ćwiczenia języka:  dotykanie czubkiem języka do kącików ust,  wypychanie językiem policzków,  dotykanie czubkiem języka do wałka dziąsłowego, a następnie za dolne zęby,  kląskanie,  przesuwanie czubkiem języka po podniebieniu ( do przodu i do tyłu) Ćwiczenia warg:  szeroki uśmiech z widocznymi zębami i kółeczko z ust,  parskanie,  cmokanie,  naprzemienne wymawianie głosek [i]-[u],  uśmiech z zamkniętymi zębami i dzióbek Ćwiczenia oddechowe:  puszczanie baniek mydlanych,
  • 55. 55  dmuchanie na piórka,  wdychanie powietrza nosem i wydychanie ustami w pozycji leżącej oraz odwrotnie,  zdmuchiwanie kawałków waty ze stołu,  zdmuchiwanie płomienia świecy Ćwiczenia połykania:  Zmiana sposobu połykania z infantylnego na dojrzały: wytłumaczenie dziecku jak powinna przebiegać czynność połykania. Obserwowanie czy ćwiczenie wykonywane jest poprawnie, czy język nie napiera na zęby lub wychodzi między nie oraz, czy nie ma zbędnego napięcia mięśnia okrężnego warg.  Ćwiczenia unoszenia języka za górne zęby (kilkanaście powtórzeń w ciągu dnia) – dotknięcie zimną łyżeczką do wałka dziąsłowego „zaczarowanego miejsca”, gdzie powinien znajdować się język.  Ćwiczenia połykania śliny – poproszenie dziecka, aby położyło język w „zaczarowanym miejscu” (na wałku dziąsłowym) oraz żeby trzymało go w tej pozycji. Następnie zamknięcie zębów, szeroki uśmiech i połknięcie śliny. Obserwowanie czy czynność przebiega prawidłowo.  Ćwiczenia połykania płynów – poproszenie, aby dziecko wzięło do ust mały łyk wody. Następnie położyło język na wałku dziąsłowym, uśmiechnęło się szeroko i na umówione hasło połknęło płyn. Obserwowanie czy czynność połykania przebiega prawidłowo. Ćwiczenia zasadnicze W tej części zawarłam ćwiczenia obejmujące wywołanie prawidłowej artykulacji oraz utrwalenie głosek w izolacji, sylabach, wyrazach, dłuższych zdaniach oraz w mowie spontanicznej. Uznałam, że terapię rozpocznę od wywołania oraz utrwalenia prawidłowej artykulacji głosek [t d] oraz [n] zaczynając od głoski [t].
  • 56. 56 Ćwiczenie prawidłowej realizacji głoski [t] w izolacji- będzie to polegać na wytłumaczeniu dziecku jak ułożone są narządy artykulacyjne oraz pokazanie prawidłowego wzoru, a następnie powtórzenie po wzorze przez dziecko. Ćwiczenia głoski z sylabach- będziemy ćwiczyć w nagłosie, śródgłosie oraz wygłosie, dodatkowo wspomagać się atrakcyjnymi materiałami do ćwiczeń. Ćwiczenia głoski w wyrazach- wykonywać będziemy w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazu. Zacznę od tych wyrazów, w których ta głoska sąsiaduje z samogłoską, a następnie przejdę do trudniejszych, gdzie są grupy spółgłoskowe. Ćwiczenia głoski w zdaniach- będą polegały na powtarzaniu zdań z ćwiczoną głoską. Ćwiczenia głoski w wypowiedziach oraz mowie spontanicznej- do tych ćwiczeń pomocne będą historyjki obrazkowe. Pozostałe głoski będę utrwalać w ten sam sposób w kolejności: - utrwalenie głoski [d], ( w nagłosie i śródgłosie), - utrwalenie głoski [n], ( w nagłosie, śródgłosie i wygłosie), Następnym etapem będzie utrwalenie prawidłowej artykulacji głosek szeregu syczącego, zaczynając od głoski [c]. Utrwalenie prawidłowej realizacji głoski [c] w izolacji- będzie to polegać na wytłumaczeniu dziecku jak ułożone są narządy artykulacyjne oraz pokazanie prawidłowego wzoru, a następnie powtórzenie po wzorze przez dziecko. Ćwiczenia głoski z sylabach- będziemy ćwiczyć w nagłosie, śródgłosie oraz wygłosie, dodatkowo wspomagać się atrakcyjnymi materiałami do ćwiczeń. Ćwiczenia głoski w wyrazach- wykonywać będziemy w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazu. Utrwalanie zacznę od wyrazów, w których ćwiczona głoska sąsiaduje z samogłoską, a następnie przejdę do trudniejszych, gdzie są grupy spółgłoskowe. Ćwiczenia głoski w zdaniach- będą polegały na powtarzaniu zdań z ćwiczoną głoską Ćwiczenia głoski w wypowiedziach oraz mowie spontanicznej- do tych ćwiczeń pomocne będą historyjki obrazkowe
  • 57. 57 Pozostałe głoski z tego szeregu będę utrwalać w ten sam sposób w kolejności: - utrwalenie głoski [s] poprzez przedłużenie głoski [c], ( w nagłosie, śródgłosie i wygłosie), - utrwalenie głoski [ʒ], ( w nagłosie, śródgłosie), - utrwalenie głoski [z] poprzez przedłużenie głoski [ʒ], ( w nagłosie i śródgłosie). Następnie przejdę do utrwalenia prawidłowej artykulacji głosek szeregu ciszącego. Ćwiczenia zacznę od głoski [ś]. - Utrwalenie prawidłowej realizacji głoski w izolacji- ćwiczenie poprawnej wymowy głoski poprzez wymawianie przedłużonej głoski [x’] oraz ułożenie ust w elipsę. - Ćwiczenia poprawnej realizacji głoski z sylabach- będziemy ćwiczyć w nagłosie, śródgłosie oraz wygłosie, wspomagając się atrakcyjnymi materiałami do ćwiczeń danej głoski. - Ćwiczenia prawidłowej realizacji głoski w wyrazach- utrwalać będziemy w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazów, zaczynając od tych, w których ćwiczona głoska sąsiaduje z samogłoską. - Utrwalanie prawidłowej realizacji głoski w zdaniach i w mowie spontanicznej- ćwiczenie będzie polegało na powtarzaniu zdań z ćwiczoną głoską oraz opowiadaniu historyjek. Kolejne głoski z tego szeregu utrwalać będę w ten sam sposób, w kolejności: - utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [ź] wymawiając głoskę [ś] jednocześnie włączając pracę więzadeł głosowych - utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [ć] poprzez wymawianie głosek [t] i [ś], stopniowo skracając odstęp między tymi dźwiękami. - utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [ʒ́ ] poprzez wymawianie głoski [ć] włączając pracę więzadeł głosowych.
  • 58. 58 Ćwiczenia dodatkowe - ćwiczenia wzbogacające słownictwo bierne i czynne, - ćwiczenia słuchu fonetycznego ( by móc zróżnicować realizacje głoski [s] od zdeformowanej), - ćwiczenia analizy i syntezy – zaczynając od syntezy i analizy sylabowej a następnie głoskowej, - ćwiczenia w tworzeniu dłuższych wypowiedzi, - ćwiczenia motoryki małej, - ćwiczenia koordynacji wzrokowo- ruchowej, - ćwiczenia uwagi oraz spostrzegawczości. 3.5. Weryfikacja diagnozyi dalsze rokowania Po przeprowadzeniu terapii logopedycznej z Asią uważam, że postawiona przeze mnie diagnoza: dyslalia wieloraka funkcjonalno- anatomiczna z komponentem środowiskowym była prawidłowa. Podczas spotkań usprawniałyśmy aparat artykulacyjny dziewczynki, doskonaliłyśmy pionizację języka oraz utrwalałyśmy prawidłową realizację głosek zaburzonych. Terapia przyniosła pozytywne efekty dzięki systematyczności oraz zaangażowaniu mojemu i Asi. Udało nam się utrwalić prawidłową realizację głosek [t, d],[ n] oraz [s z c ʒ] w izolacji, sylabach, wyrazach oraz w wypowiedziach kontrolowanych. Dziewczynka kontynuuje terapię u logopedy w celu utrwalenia prawidłowej realizacji zaburzonych głosek również w wypowiedziach spontanicznych. Jednym z założonych celów było także przekształcenie połykania niemowlęcego w dojrzałe. Naukę rozpoczęłyśmy od przyklejenia „szerokiego języka” do wałka dziąsłowego. Dziewczynka bez problemu opanowała ten etap, więc szybko przeszłyśmy do następnego, którym była nauka przełykania śliny przy rozchylonych wargach oraz przyklejonym języku do wałka dziąsłowego. Niestety Asia nie opanowała ostatniego etapu czyli połykania płynów. Biorąc pod uwagę postępy dziewczynki mam nadzieję, że wkrótce uda jej się opanować dojrzały typ połykania. Dzięki ćwiczeniom prowadzonym w domu dziewczynki miałam okazję zobaczyć także relacje między
  • 59. 59 członkami rodziny. Dziewczynka ma dobry kontakt z rodzicami oraz rodzeństwem, którzy wspierają ją oraz dbają o jej rozwój. Uważam, że rokowania są pomyślne. Asia jest ambitną dziewczynką, chętnie uczestniczyła w zajęciach. Dodatkowo jest pod opieką logopedy, toteż stwierdzam, że systematyczna oraz intensywna praca przyniesie pozytywne efekty.
  • 60. 60 Załącznik nr 1 Cel główny: utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [t] w nagłosie, śródgłosie i wygłosie, w izolacji, wyrazach oraz zdaniach. Ogniwo Rodzaj ćwiczeń Przebieg ćwiczeń Cel ćwiczeń Pomoce Czas Ogniwo wstępne Nawiązanie kontaktu z dzieckiem. Krótka rozmowa. Nawiązanie kontaktu z dzieckiem. 3 min Ogniwo zasadnicze Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego Zadaniem dziecka jest odkrywanie kolorowych prezentów oraz wykonywanie ćwiczeń aparatu artykulacyjnego zgodnie z obrazkiem. Materiał językowy: Koń- parskanie ustami Świnia- układanie ust w kółeczko, a następnie szeroki uśmiech, Huśtawka- dotykanie czubkiem języka kącików ust. Serce- cmokanie, Klej-dotykanie czubkiem języka do wałka dziąsłowego. Usprawnianie aparatu artykulacyjnego, usprawnianie motoryki małej. Kolorowe prezenty z pudełek, obrazki przedstawiające w sposób symboliczny ćwiczenia. 5 min
  • 61. 61 Ćwiczenia aparatu oddechowego Zadaniem dziecka jest dmuchanie na myszki biegnące do sera. Z zachowaniem prawidłowego toru wdechu- nosem oraz wydechu ustami. Wypracowanie prawidłowego toru oddechowego. Myszki i ser z papieru. 5 min Ćwiczenia połykania Wytłumaczenie dziecku jak powinna przebiegać czynność połykania (język dotyka do wałka dziąsłowego, następnie szeroki uśmiech i połknięcie śliny). Ćwiczenie zmiany połykania infantylnego w dorosłe. Rękawiczki i patyczek kosmetyczny 5 min Utrwalenie prawidłowej realizacji głoski [t] w izolacji Wytłumaczenie dziecku miejsca artykulacji głoski [t] oraz wybrzmiewanie ćwiczonej głoski przez dziecko w izolacji. Utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [t] 5 min Utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [t] w sylabach Zadaniem dziecka jest dopasowanie według kształtu wagonów pociągu, a następnie wymawianie sylab po wzorze. Materiał językowy: [ta, te, to, tu, ti, ty, at, et, ot, ut, ata, ete, oto, utu, yty] Utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [t] oraz usprawnianie motoryki małej. Wagony z sylabami 5 min
  • 62. 62 Utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [t] w wyrazach (w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazów) Gra planszowa. Zadaniem dziecka jest poruszanie pionkiem po planszy o ilość pól wyrzuconych na kostce. Materiał językowy: [tata],[telefon],[kot], [planeta], [luneta], [patelńa],[latav’iec], [ocet],[fotel],[tapeta] Utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [t] w wyrazach, w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazu oraz usprawnianie motoryki małej. Gra planszowa, kostka do gry, pionki 10min Ogniwo końcowe Pozytywne wzmocnienie Wręczenie dziecku naklejki. Podziękowanie za wspólne zajęcia. Pozytywne wzmocnienie Naklejka 3 min
  • 63. 63 Załącznik nr 2 Cel główny: utrwalenie prawidłowej realizacji głosek [t d] w izolacji, sylabach, wyrazach i nagłosie, śródgłosie i [t] w wygłosie. Ogniwo Rodzaj ćwiczeń Przebieg ćwiczeń Cel ćwiczeń Pomoce Czas Ogniwo wstępne Nawiązanie kontaktu z dzieckiem Krótka rozmowa. Zadaniem dziecka jest ułożenie puzzli zgodnie z obrazkiem na pudełku. Nawiązanie kontaktu puzzle 5 min Ogniwo zasadnicze Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego Zadaniem dziecka jest wybranie odpowiedniej karteczki do wylosowanego koloru na kostce, a następnie wykonanie ćwiczeń aparatu artykulacyjnego. Farby- przesuwanie językiem po wewnętrznej ścianie policzków, dnie jamy ustnej oraz podniebieniu. Usta- cmokanie ustami, samochód- parskanie ustami, piłka- wypychanie policzków językiem. Usprawnianie aparatu artykulacyjnego, doskonalenie motoryki małej Kolorowa kostka, kolorowe karteczki z obrazkami przedstawiającymi w sposób symboliczny ćwiczenie. 5 min
  • 64. 64 Ćwiczenia aparatu oddechowego Zadaniem dziecka jest dmuchanie baniek mydlanych z zachowaniem prawidłowego toru oddechowego. Kolejnym zadaniem jest wdychanie powietrza ustami a wydech nosem na leżące na stole kulki z waty. Zróżnicowanie fazy wdechu i wydechu Bańki mydlane, kulki z waty 5 min Ćwiczenia połykania Przypomnienie dziecku jak powinna przebiegać czynność połykania (język powinien być przy wałku dziąsłowym, prosimy dziecko o szeroki uśmiech, zbliżenie siekaczy i połknięcie Ćwiczenia zmiany połykania infantylnego w dojrzałe Rękawiczki i patyczek higieniczny 5 min Ćwiczenia utrwalania prawidłowej artykulacji głosek [t] oraz [d] w izolacji i sylabach Przypomnienie dziecku miejsce artykulacji głosek [t], [d] oraz wybrzmiewanie po wzorze ćwiczonej głoski przez dziecko w izolacji. Zadaniem dziecka jest wylosowanie takich samych kwiatków z sylabami oraz powtórzenie po wzorze. Utrwalenie prawidłowej artykulacji głosek [t],[d] Utrwalenie prawidłowej artykulacji głosek [t], [d] w sylabach kolorowe kwiatki z napisanymi sylabami. 5 min
  • 65. 65 Materiał językowy: [ta te to tu ty da de do do ata ete oto ada ede odo] Utrwalenie prawidłowej artykulacji w wyrazach i zdaniach Gra memory. Zadaniem dziecka jest znalezienie odpowiedniej pary do wylosowanego obrazka oraz nazwanie każdego z nich. Materiał językowy: [dom], [dyńa], [pudeṷko], [butelka], [v’idelec], [planeta], [luneta], [krawat] Zadaniem dziecka jest powtarzanie zdań z głoską [t] i [d]. Materiał językowy: [tata kup’iṷ lunete], [tomek postav’iṷ v’ịatrak], [obok drog’i stoi dom] Utrwalenie prawidłowej artykulacji głosek [t],[d] w wyrazach Utrwalenie prawidłowej realizacji głosek [t], [d] w zdaniach Gra memory. Karta pracy 10 min 3 min Ogniwo końcowe Pozytywne wzmocnienie Podziękowanie za zajęcia oraz wręczenie naklejki Pozytywne wzmocnienie Naklejka 3 min
  • 66. 66 Załącznik nr 3 Cel główny: utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [s] w izolacji, sylabach, wyrazach w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazu. Ogniwo wstępne Nawiązanie kontaktu z dzieckiem. Krótka rozmowa. Zadaniem dziecka jest przeprowadzenie przez labirynt motyla. Nawiązanie kontaktu z dzieckiem. labirynt 5 min Ogniwo zasadnicze Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego Zadaniem dziecka jest wykonywanie ćwiczeń aparatu artykulacyjnego zgodnie z motywem przedstawionym na obrazku. (unoszenie czubka języka do wałka dziąsłowego, przesuwanie czubkiem języka po podniebieniu, dotykanie czubkiem języka do kącików ust, cmokanie, parskanie, kląskanie, wykonywanie dzióbka z ust i szerokiego uśmiechu Usprawnienie aparatu artykulacyjnego Obrazki przedstawiające w sposób symboliczny ćwiczenie aparatu artykulacyjnego 5 min. Ćwiczenia aparatu oddechowego Zadaniem dziecka jest przenoszenie za pomocą słomki kawałków papieru, a następnie rozdmuchnięcie ich (mocno- lekko), zachowując prawidłowy tor Usprawnianie aparatu oddechowego, różnicowanie fazy wdechu i wydechu, Słomka, kawałki papieru 5 min
  • 67. 67 oddechowy. różnicowanie siły wydechu. Ćwiczenia połykania Przypomnienie dziecku jak powinna przebiegać czynność połykania.(dziecko bierze niewielki łyk wody, język leży na wałku dziąsłowym, prosimy o szeroki uśmiech i połknięcie płynu, tak by język nie zmienił swojego położenia). Ćwiczenia zmiany połykania z niemowlęcego w dojrzałe. Rękawiczki, patyczek higieniczny, kubek z wodą. 5 min Ćwiczenie prawidłowej artykulacji głoski [s] w izolacji, nagłosie, śródgłosie i wygłosie Wytłumaczenie dziecku jakie jest miejsce artykulacji głoski [s]. Zadaniem dziecka jest przesuwanie palcem po planszy przedstawiającej ćwiczoną głoskę oraz wybrzmiewanie jej po wzorze. Zadaniem dziecka jest dopasowanie obrazków małych zwierząt do dużych, na których są napisane sylaby, następnie wybrzmiewanie ich po wzorze. Materiał językowy: [sa ee so su sy, asa ese oso usu, as es os us ys] utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [s] w izolacji i w sylabach plansza z głoską [s]. obrazki zwierząt z sylabami 5 min
  • 68. 68 Ćwiczenia prawidłowej artykulacji głoski [s] w wyrazach w nagłosie, śródgłosie i wygłosie Gra planszowa. Zadaniem dziecka jest poruszanie się po planszy o ilość oczek wyrzuconych na kostce oraz nazwanie obrazka na polu, którym się znajduje. Materiał językowy: [sank’i], [saṷata], [sova], [sos], [sṷoik], [nos], [p’ịes], [kosa], [osa], [sṷuxafk’i], [sfeter], [voũsy], Utrwalenie prawidłowej artykulacji głoski [s] w wyrazach Gra planszowa, kostka, pionki, obrazki z głoską [s]. 10 min Ogniwo końcowe Pozytywne wzmocnienie Zadaniem dziecka jest ułożenie puzzli. Wręczenie dziecku nagrody w postaci naklejki. Pozytywne wzmocnienie, doskonalenie koordynacji wzrokowo- ruchowej puzzle 5 min