մովսես խորենացի

1. Մովսես Խորենացի

2. Մովսես Խորենացի, Ոսկեդարի գրող-պատմիչ,
մեկնիչ, բանաստեղծ, թարգմանիչ, իմաստասեր,
աստվածաբան, պատմահայր։ Նրա «Պատմություն
Հայոց» աշխատությունը միջնադարում եղել է
ազգային ինքնաճանաչման, քաղաքական-
հայրենասիրական դաստիարակության
ուսումնական ձեռնարկ։ Հայ սերունդները
ակնածանքով ու երախտագիտությամբ են հիշել
Խորենացուն, մեծարել նրան «Պատմահայր»,
«Մեծն Մովսես», «Քերթողահայր»,
«Տիեզերահռչակյալ» և այլ պատվանուններով։

4. Կենսագրություն
 Խորենացու մասին կենսագրական տեղեկությունները քիչ են։ Դրանց մեծ մասը
հաղորդում է ինքը՝ հեղինակը, իր «Հայոց պատմության» մեջ պատահական կերպով։
Մովսես Խորենացին ծնվել է 5-րդ դարի սկզբին՝ մոտ 410-415 թվականներին,
ենթադրաբար՝ Տարոն գավառի Խորնի կամ Խորոն գյուղում, մեկ այլ
վարկածով՝ Սյունիքի Հաբանդ գավառի Խորեա(ն) գյուղում։ Ենթադրվում է, որ 15-16
տարեկան հասակում, այսինքն մոտ 427 թվականին, նա ուղարկվում է
Վաղարշապատ։ Վաղարշապատի դպրոցում նա եղել է Մեսրոպ Մաշտոցի և Սահակ
Պարթևի կրտսեր աշակերտներից։ Այստեղ նա ուսանում է 5-6 տարի՝ բացի հայերենից
սովորելով նաև հունարեն և ասորերեն։ 431 թվականից հետո՝ հավանաբար 434-435
թվականների ընթացքում, ուսուցիչները նրան այլ աշակերտների հետ ուղարկել
են Եգիպտոսի Ալեքսանդրիա քաղաք՝ «իսկական ճեմարանում կատարելագործվելու»:
Ալեքսանդրիայում նա սովորել է օտար լեզուներ, հատկապես հունարեն, յուրացրել է
փիլիսոփայություն, քերթողական արվեստ, երաժշտություն, ճարտասանություն,
աստվածաբանություն, պատմություն։ Այստեղ մոտ 5-6 տարի ուսանելուց հետո
Խորենացին և իր ընկերները բռնում են վերադարձի ուղին և ճանապարհվում դեպի
Հունաստան։ Սակայն ծովային սաստիկ քամիները նրանց նավը քշում են դեպի
Իտալիայի ափերը։ Օգտվելով առիթից՝ հայ երիտասարդներն այցելում են Հռոմի
սրբավայրերը, այնուհետև մեկնում են Աթենք։ Ձմեռն այնտեղ անցկացնելուց հետո
գարնանը գալիս են Հայաստան։ Նրանք տեղ են հասնում Սահակ Պարթևի և Մեսրոպ
Մաշտոցի մահվանից, այսինքն` 440 թվականի փետրվարից հետո։ Այս առիթով
Խորենացին անկեղծ ու խոր հուզմունքով է արտահայտում իր ապրումները. «Նույնիսկ
չհասա տեսնելու նրանց աչքերի փակվելը, լսելու նրանց վերջին խոսքն ու
օրհնությունը»:

5. Թարգմանություններ
 Մովսես Խորենացու՝ հունարենից կատարված
թարգմանություններից արժեքավոր է Կեղծ Կալիսթենեսին
վերագրվող «Պատմութիւն վարուց Աղեքսանդրին» երկը։
Այդ թարգմանությամբ է պայմանավորված հայ
միջնադարյան քնարերգության յուրահատուկ տեսակներից
մեկի՝ կաֆաների ժանրային ձևավորումը, ինչպես և
մանրանկարչության մեջ աշխարհիկ թեմատիկայի
սկզբնավորումը։ Մովսես Խորենացին թարգմանել է նաև
Գրիգոր Նազիանզացու «Ճառերի» զգալի մասը։

6. Վերջ․․․