Staat der Walchenaren
•Download as PPT, PDF•
0 likes•1,713 views
Powerpointpresentatie van de lezing die Leo Hollestelle heeft gehouden voor de leden van de Heemkundige Kring Walcheren d.d. 19 april 2012
Recommended
Recommended
More Related Content
Featured
Featured (20)
Staat der Walchenaren
- 1. Staat der Walchenaren De bevolking van Walcheren 1795 - 1940 Lezing voor de Heemkundige Kring Walcheren Leo Hollestelle, 19 april 2012 Zeeuwse Bibliotheek Middelburg
- 2. Staat der Walchenaren Historische demografie Onderzoek naar sociaaleconomische segmentering en levensstijlen van de bevolking van een land of regio dat plaatsvindt vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines: - Economie - Epidemiologie - Sociologie - Demografie - Sociale geografie Uitgangspunt: Vaststelling van de omvang van veranderingen in geboorte, sterfte, sociale mobiliteit, migratie en arbeidsstructuur en de verklaring daarvan.
- 3. Staat der Walchenaren Historische demografie Historische demografie wordt beoefend door verschillende disciplines van de wetenschap: historici, sociologen, economisch-historici en statistici. In ons land zijn de belangrijkste instellingen waar historisch-demografisch onderzoek wordt gedaan: Stichting HSN, NIDI en CBS. Levensgeschiedenissen van 78.000 Nederlanders, geboren tussen 1812 en 1922 om op basis daarvan historisch demografisch onderzoek te kunnen doen. (4.500 Zeeuwen)
- 4. Staat der Walchenaren Belangrijke bronnen voor onderzoek naar historische demografie van Zeeland in het algemeen en Walcheren in het bijzonder Wetenschappelijke en semi-wetenschappelijke literatuur
- 5. Staat der Walchenaren Belangrijke bronnen voor onderzoek naar historische demografie van Zeeland in het algemeen en Walcheren in het bijzonder Databestanden via internet: www.volkstellingen.nl
- 6. Staat der Walchenaren Belangrijke bronnen voor onderzoek naar historische demografie van Zeeland in het algemeen en Walcheren in het bijzonder Registers van de burgerlijke stand
- 7. Staat der Walchenaren Belangrijke bronnen voor onderzoek naar historische demografie van Zeeland in het algemeen en Walcheren in het bijzonder Statistieken van overheden Het provinciebestuur van Zeeland publiceerde in haar provinciale verslagen uitgebreid over de toestand van de bevolking. Vooral in de jaren 1851 t/m 1876 werden diverse statistieke opgenomen, zoals: de jaarlijkse groei van de bevolking per gemeente en per regio, migratie, kerkgenootschappen, aantal geborenen, huwelijken, echtscheidingen, overlijdens.
- 8. Staat der Walchenaren Belangrijke bronnen voor onderzoek naar historische demografie van Zeeland in het algemeen en Walcheren in het bijzonder Gegenereerde databestanden i.k.v. digitaliseringsprojecten persoonsbestanden Zeeuws Archief
- 9. Staat der Walchenaren DATA Publiek 24/7 Wetenschap
- 10. Staat der Walchenaren Factoren die het bevolkingsverloop beïnvloedden: tie Hy ra g ig ië M ne en lprijz Vo edse Weer Epidemieën n ij ze p r ht p ac n u r d -e ctu O on tru or Gr ras lo g f In
- 11. Staat der Walchenaren Het verloop van de bevolking
- 12. Staat der Walchenaren Bevolking Zeeland 1795-1990 120.000 100.000 W 80.000 SD TH 60.000 NB ZB 40.000 ZV-O ZV-W 20.000 0 1890 1795 1815 1830 1840 1850 1860 1870 1880 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 Pijl 1: Daling van de bevolking in de Franse tijd, vooral Middelburg en Vlissingen (economische teruggang en Engelse invasie 1809) Pijl 2: Stijging van de bevolking na 1880 door migratie en groter geboorteoverschot. Pijl 3: Sterke stijging na WO II Bevolking is in 200 jaar verdrievoudigd.
- 13. Staat der Walchenaren Indeling gemeenten op Walcheren vanaf 1858. In 1811 telde Walcheren 28 gemeenten. In 1816 vond de eerste gemeentelijke herindeling plaats: Brigdamme werd bij Sint Laurens gevoegd, Buttinge en Hoogelande bij Grijpskerke. Domburg- Binnen en Domburg-Buiten gingen samen op in Domburg, Westkapelle- Binnen en Westkapelle- Buiten werden Westkapelle en Nieuwland en Sint Joosland werd Nieuw- en Sint Joosland. In 1835 gingen Oost-Souburg en West-Souburg samen en in 1857 werd Gapinge bij Vrouwenpolder gevoegd en Kleverskerke bij Arnemuiden. Dit is de situatie van 19 gemeenten, dat is tot 1 juli 1966. Bij de berekening en presentaties van de bevolkingsaantallen ben ik uitgegaan van gemeentelijke indeling zoals hier op de kaart aangegeven, dus vanaf 1858.
- 14. Staat der Walchenaren Bevolkingsverloop Walcheren per gemeente 1795-1960 35000 Aagtekerke Arnemuiden en Kleverskerke 30000 Biggekerke Domburg Grijpskerke 25000 Koudekerke Meliskerke Middelburg 20000 Nieuw- en Sint Joosland Oostkapelle Oost- en West-Souburg 15000 Ritthem Serooskerke Sint Laurens 10000 Veere Vlissingen Vrouwenpolder en Gapinge 5000 Westkapelle Zoutelande 0 95 10 30 40 50 60 70 80 90 00 10 20 30 40 50 60 18 18 19 19 19 19 17 18 18 18 18 18 18 19 19 19 Daling Koudekerke na 1940: ‘t Zand geannexeerd door Middelburg Stijging aantal rond 1870: arbeiders aanleg Kanaal door Walcheren (Oost-Souburg, Veere)
- 15. Staat der Walchenaren Gemiddeld aantal inwoners per gemeente 1830-1940 Zoutelande 657 87 / km2 Westkapelle 2.005 223 / km2 Vrouwenpolder en Gapinge 984 54 / km2 Vlissingen 14.836 1.885 / km2 Veere 992 165 / km2 Sint Laurens 665 65 / km2 Serooskerke 1.214 92 / km2 Ritthem 583 60 / km2 Oost- en West-Souburg 2.324 277 / km2 Oostkapelle 1.053 75 / km2 Nieuw- en Sint Joosland 907 67 / km2 Middelburg 17.133 1.250 / km2 Meliskerke 574 82 / km2 Koudekerke 2.233 121 / km2 Grijpskerke 774 59 / km2 Domburg 1.021 145 / km2 Biggekerke 681 72 / km2 Arnemuiden en Kleverskerke 1.870 108 / km2 Aagtekerke 551 62 / km2
- 16. Staat der Walchenaren Geboorte Willem Ernest van Panhuys, geboren te Veere op 1 maart 1900, zoon van Willem Constantijn Panhuys, burgemeester van Veere en Levina Anna Catharina van der Lek de Clercq.
- 17. 18 0 500 1000 1500 2000 2500 11 18 17 18 23 18 29 18 35 18 41 18 47 18 53 18 59 18 65 18 71 18 77 18 83 18 89 18 95 19 01 19 07 19 13 19 19 Geboorten Walcheren 1811-1980 19 25 19 31 19 37 19 43 19 49 19 55 19 61 19 67 19 73 19 79 Staat der Walchenaren
- 18. Staat der Walchenaren Geboorten Zeeland en Walcheren 1811-1938 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1851 1866 1876 1886 1911 1811 1816 1821 1826 1831 1836 1841 1846 1856 1861 1871 1881 1891 1896 1901 1906 1916 1921 1926 1931 1936 Walcheren Zeeland
- 19. Staat der Walchenaren Aantal geboorten per maand 1811-1910 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Platteland Middelburg Vlissingen
- 20. Staat der Walchenaren Huwelijksluiting Jan Mesu en Cornelia Abrahamse waren het eerste bruidspaar dat trouwde in het nieuwe gemeentehuis van Sint Laurens op 18 november 1931
- 21. 18 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 11 18 17 18 23 18 29 18 35 18 41 18 47 18 53 18 59 18 65 18 71 18 77 18 83 18 89 18 95 19 01 19 07 19 13 19 19 Huwelijken Walcheren 1811-1980 19 25 19 31 19 37 19 43 19 49 19 55 19 61 19 67 19 73 19 79 Staat der Walchenaren
- 22. Staat der Walchenaren Aantal huwelijksvoltrekkingen per maand 1811-1935 4000 3500 3000 2500 Aantallen 2000 1500 1000 500 0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Maanden Platteland Middelburg Vlissingen De maand mei is de meest populaire maand. Dat heeft te maken met het feit dat per 1 mei de arbeidsovereenkomsten van knechten en dienstboden afliepen en men vrij was of te kiezen voor verlenging of een andere werkgever of te gaan trouwen. De contracten werden per half jaar opgemaakt. Het personeel verhuurde zich van mei t/m september (de zomerperiode) en van oktober t/m april (de winterperiode). De dag dat de contracten afliepen werden op Walcheren Liesjesdag of Annetje Liesjesdag genoemd, dan waren de knechten en meiden een dagje vrij.
- 23. Staat der Walchenaren Leeftijden huwelijksluiting bruidegoms en bruiden 5000 4500 Eerste huw bruidegoms 4000 Tweede en meer huw 3500 bruidegoms Eerste huw bruiden 3000 Aantallen Tweede en meer huw bruiden 2500 2000 1500 1000 500 0 15 18 21 24 27 33 36 39 42 45 48 51 54 57 63 69 72 78 81 30 60 66 75 84 Leeftijd
- 24. Staat der Walchenaren Percentage huwelijken waarin beide partners in dezelfde regio waren geboren 1830-1940 80,5% 80% Endogamie Endogamie 65% 86,8% 74,8% 80,8% 84% Endogamie: Trouwen met iemand van eigen stand, rang en geloof, in zijn eigen dorp of stad.
- 25. Staat der Walchenaren 189 bruidegommen uit Aagtekerke trouwen tussen 1811 en 1935 met bruiden afkomstig van: Nederland 1 Zoutelande 7 Westkapelle 9 Vrouwenpolder 2 Vlissingen 1 Veere 4 Sint Laurens 1 Serooskerke 12 Ritthem 1 Oostkapelle 12 Oost- en West-Souburg 1 Middelburg 2 Meliskerke 10 Koudekerke 2 Kleverskerke 1 Grijpskerke 8 Gapinge 1 Domburg 20 Biggekerke 4 Aagtekerke 100 0 20 40 60 80 100 120
- 26. Staat der Walchenaren 299 bruiden uit Aagtekerke trouwen tussen 1811 en 1935 met bruidegoms afkomstig uit: Nederland 4 Overig Zeeland 1 Zoutelande 20 Westkapelle 10 Vrouwenpolder 2 Sint Laurens 4 Serooskerke 11 Ritthem 2 OWSouburg 2 Oostkapelle 38 Middelburg 8 Meliskerke 22 Koudekerke 4 Kleverskerke 1 Grijpskerke 16 Domburg 40 Biggekerke 10 Arnemuiden 3 Aagtekerke 100 0 20 40 60 80 100 120
- 27. Staat der Walchenaren 8.138 bruidegoms geboren in Middelburg trouwen tussen 1811 en 1935 met bruiden afkomstig van: Buitenland 59 Nederland 581 Overig Zeeland 742 Zoutelande 15 63 % Middelburg Westkapelle 69 16,6 % Walcheren Vrouwenpolder Vlissingen 65 323 9 % Overig Zeeland Veere 124 7,8 % Buiten Zeeland Sint Laurens 60 Serooskerke 56 Ritthem 28 Oostkapelle 52 Oost- en West-Souburg 92 Nieuw- en Sint Joosland 71 Middelburg 5172 Meliskerke 17 Koudekerke 144 Kleverskerke 10 Grijpskerke 57 Gapinge 12 Domburg 62 Biggekerke 14 Arnemuiden 61 Aagtekerke 13 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000
- 28. Staat der Walchenaren 10.016 bruiden geboren in Middelburg trouwen tussen 1811 en 1935 met bruidegoms afkomstig van: Buitenland 241 Nederland 1672 Ov. Zeeland 1104 Zoutelande 9 Westkapelle 43 51,6 % Middelburg Vrouwenpolder 78 1,4 % Walcheren Vlissingen 554 11 % Overig Zeeland Veere 124 19% Buiten Zeeland Sint Laurens 63 Serooskerke 59 Ritthem 23 Oostkapelle 54 Oost- en West-Souburg 140 Nieuw- en Sint Joosland 58 Middelburg 5173 Meliskerke 14 Koudekerke 189 Kleverskerke 6 Grijpskerke 57 Gapinge 8 Domburg 38 Biggekerke 23 Arnemuiden 83 Aagtekerke 20 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000
- 29. Staat der Walchenaren Herkomst huwelijkspartners bruidegoms en bruiden geboren te Westkapelle Buitenland Nederland Ov. Zeeland Zoutelande Westkapelle 1390 Vrouwenpolder 1388 Vlissingen Veere Sint Laurens Serooskerke Ritthem Oostkapelle Oost- en West-Souburg Nieuw- en Sint Joosland Middelburg Meliskerke Koudekerke Kleverskerke Grijpskerke Gapinge Domburg Biggekerke Arnemuiden Aagtekerke 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 Herkomst partners bruidegoms Herkomst partners bruiden
- 30. Staat der Walchenaren Trouwen met een partner van de eigen sociale klasse Arbeider X Arbeidster Landbouwer X Zonder Arbeider X Dienstbode Zeeman X Dienstbode Arbeider X Dienstmeid Landbouwersknecht X Dienstbode Arbeider X Naaister Visleurder X Visleurster Boerenknecht X Dienstbode Timmerman X Zonder Dagloner X Dagloonster Wever X Weefster Arbeider X Arbeidster Koopman X Zonder Dijkwerker X Arbeidster Winkelier X Zonder Dijkwerker X Dienstbode
- 31. Staat der Walchenaren Echtscheidingen in de registers van de burgerlijke stand 1811-1935 N=751 30 25 20 15 10 5 0 1823 1827 1831 1835 1839 1843 1863 1891 1895 1899 1903 1923 1811 1815 1819 1847 1851 1855 1859 1867 1871 1875 1879 1883 1887 1907 1911 1915 1919 1927 1931 1935 Zeeland 1.580 Platteland Walcheren 117 Middelburg 364 40 % Vlissingen 270
- 32. Staat der Walchenaren Sterfte De begrafenis van veldwachter Jan Abraham Noordhoek te Sint Laurens op 30 oktober 1929. Hij overleed op 26 oktober ten gevolge van een motorongeluk op de Nieuwe Vlissingseweg. Hij was 39 jaar oud.
- 33. Staat der Walchenaren Overlijdens Walcheren 1811-1980 4000 3500 Franse militairen die stierven bij bosjes in de militaire hospitalen van Middelburg en Veere. 1845: de aardappelziekte en de hongerwinter van 1845/’46: hongersnood op Walcheren 3000 Laatste maanden van 1918: de Spaanse griep: was een beruchte grieppandemie uit de jaren 1918-1919. Deze wereldwijde epidemie eiste naar schatting 20 tot 100 miljoen levens, een aantal dat het 2500 totale dodental van de Eerste Wereldoorlog ruimschoots overtrof. De piek in het aantal overledenen in 1944 is bekend. Alleen al in Westkapelle kwamen er 157 mensen om. 2000 1500 1000 500 0 47 31 11 17 23 29 35 41 53 59 65 71 77 83 89 95 01 07 13 19 25 37 43 49 55 61 67 73 79 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19
- 34. Staat der Walchenaren Overlijdens Zeeland en Walcheren 1811-1960 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1811 1817 1823 1829 1835 1841 1847 1853 1859 1865 1871 1877 1883 1889 1895 1901 1907 1913 1919 1925 1931 1937 1943 1949 1955 Walcheren Zeeland In Zeeland was de levensverwachting tot het midden van de 19de eeuw het laagst van heel Nederland. In onze tijd hebben de Zeeuwen de langste levensverwachting. In de periode 1840-1851 werd een Zeeuwse man gemiddeld 29,9 jaar en een vrouw 31,5. Cholera-epidemieën: 1832/33, 1848/49, 1866/67: Cholera asiatica. De drie cholera-epidemieën troffen vooral Noord- en Zuid-Holland. In 1866 grote epidemie in NL 21.000 doden, waarvan er in heel Zeeland slechts 300. Grootste epidemie was de Spaanse griep in het najaar van 1918.
- 35. Staat der Walchenaren Geboorten, huwelijken en overlijdens 1811-1980 4000 In de jaren t/m 1860 regelmatig een sterfte-overschot. De sterfte in Zeeland was enorm hoog. We hebben gezien dat de gemiddelde leeftijd voor mannen ongeveer 3500 tussen de 30 en 40 jaar oud was, dat was 13 à 14 jaar korter dan in Zuid- en Oost- Nederland. Ook in de provincie Zuid-Holland was de sterfte hoog. Als redenen van de hoge sterfte in Zeeland worden door de wetenschappers 3000 genoemd: hogere frequentie van malaria, geringe frequentie van borstvoeding en verzilting van het oppervlakte- en het grondwater. Vanaf 1860 keert het tij. Als redenen noemen de wetenschappers: 2500 - Groei van hygiënisch besef - Verstedelijking en betere bereikbaarheid - Economische groei vanaf 1870 door afschaffing van accijnzen, verminderende 2000 werkloosheid, loonstijgingen en prijsdalingen. 1500 1000 500 0 1888 1895 1902 1909 1811 1818 1825 1832 1839 1846 1853 1860 1867 1874 1881 1916 1923 1930 1937 1944 1951 1958 1965 1972 1979 Huwelijken Geboorten Overlijdens
- 36. Staat der Walchenaren Levenloos geborenen 1811-1960 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 1811- 1821- 1831- 1841- 1851- 1861- 1871- 1881- 1891- 1901- 1911- 1921- 1931- 1941- 1951- 1820 1830 1840 1850 1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 Platteland Middelburg Vlissingen
- 37. Staat der Walchenaren Kindersterfte op Walcheren t/m 5 jaar, 1811-1960 Hier zien we hoe hoog de 3000 kindersterfte in de 19de eeuw was. Demograaf Van Poppel noemde in een lezing over sterfte in Zeeland in 2004 ‘Zeeland had in die tijd 2500 sterftecijfers van een ontwikkelingsland. In geen enkele provincie was de kindersterfte zo 2000 hoog. Opmerkelijk is dat uit de tabellen in het boek van Hofstee blijkt dat het hoge sterftecijfer niet wordt 1500 veroorzaakt door de verschillende epidemieën die ons land in die eeuw teisterden, maar koortsen. 1000 500 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 82 84 86 87 88 89 90 92 93 94 95 83 85 91 96 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 31 51 61 71 81 91 11 21 31 41 11 21 41 01 51 18 18 19 19 18 18 18 18 18 18 18 19 19 19 19 jonger dan 1 maand 1 maand tot 1 jaar 1 t/m 5 jaar
- 39. Staat der Walchenaren Migratie Rond 1850 woonde in geheel Nederland 70 procent van de bevolking nog in de gemeente waarin men geboren is. Vanaf 1900 neemt de mobiliteit van de bevolking toe.
- 40. Staat der Walchenaren Arbeidsmigratie Dienstboden Militairen Landarbeiders Fabrieksarbeiders
- 41. Staat der Walchenaren Emigranten in Zeeland 1839-1918 Walcheren Schouwen-Duiveland Tholen Noord-Beveland Zuid-Beveland West-Zeeuws-Vlaanderen Oost-Zeeuws-Vlaanderen 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 Totaal aantal emigranten Gemiddeld aantal inwoners % bevolking % emigranten Oost-Zeeuws-Vlaanderen 2.162 39.721 5,4% 6,7 % West-Zeeuws-Vlaanderen 12.101 24.577 49,2 % 37,3 % Zuid-Beveland 8.277 35.810 23,1 % 25,5 % Noord-Beveland 1.652 6.541 25,2 % 5,1 % Tholen 1.315 15.081 8,7 % 4,1 % Schouwen-Duiveland 4.727 22.328 21,2 % 14,6 % Walcheren 2.218 48.969 4,5 % 6,8 % totaal 32.452 193.027 16,8 % 100 %
- 42. 18 0 20 40 60 80 100 120 140 160 39 18 42 18 45 18 48 18 51 18 54 18 57 18 60 18 63 18 66 18 69 18 72 18 75 18 78 18 81 18 84 18 87 18 90 18 93 18 96 18 99 19 Emigranten vanaf Walcheren 1839-1920 02 19 05 19 08 19 11 19 14 19 17 19 N = 2.195 20 Staat der Walchenaren
- 43. Staat der Walchenaren Aantal emigranten per gemeente 1839-1920 Zoutelande 16 Westkapelle 477 Vrouwenpolder en Gapinge 25 Vlissingen 513 Veere 36 Sint Laurens 1 Serooskerke 38 Ritthem 13 Oost- en West-Souburg 38 Oostkapelle 19 Nieuw- en Sint Joosland 50 Middelburg 1798 Meliskerke 4 Koudekerke 66 Grijpskerke 9 Domburg 27 Biggekerke 11 Arnemuiden/Kleverskerke 44 Aagtekerke 10 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 N = 2.195
- 45. Staat der Walchenaren Beroepen bruidegoms dorpen
- 46. Staat der Walchenaren Het is opmerkelijk dat in de Zeeuwse huwelijksakten van de burgerlijke stand beroepsvermeldingen voor bruiden en voor de moeders van het bruidspaar worden vermeld. Gemiddeld de helft en in de periode 1816-1876 zelfs ca. 70%. Op het Beroepen bruiden dorpen platteland meer dan in de steden. Na 1876 nam de arbeidsparticipatie van de vrouw af. De beroepsvermelding van de bruiden was meer gebonden aan hun levensfase. Men was in de regel tot aan het huwelijk dienstbode.
- 47. Staat der Walchenaren Beroepen bruidegoms Middelburg
- 48. Staat der Walchenaren Beroepen bruiden Middelburg
- 50. Staat der Walchenaren 1862 Chr. Her- Frans/ En- Angli- Lu- Hersteld Doops- Remon- Afge- Ned-D Port. vormd Waals gels caans thers Luth gezinden stranten sch. RK Isr. Isr. Geen Totaal Vlissingen 8.564 18 56 1 549 2 59 12 175 2.588 140 1 12.165 Oost- en West- Souburg 948 1 5 10 12 3 979 Koudekerke 1458 3 23 7 1491 Biggekerke 520 11 531 Zoutelande 584 13 1 598 Westkapelle 2.019 16 1 2.040 Meliskerke 458 46 504 Grijpskerke 702 36 738 Aagtekerke 370 20 390 Domburg 847 4 14 865 Oostkapelle 802 10 2 75 1 890 Vrouwenpolder 1061 1 1 1063 Veere 998 3 16 1 2 17 313 9 1 1362 Serooskerke 870 3 76 2 951 Sint Laurens 441 15 456 Middelburg 13.095 190 33 1 313 2 151 4 340 1.610 310 16.049 Arnemuiden 1494 16 66 1576 Nieuw- en Sint Joosland 734 28 9 771 Ritthem 486 9 1 496 Walcheren 36.451 218 92 2 886 5 221 16 930 4.616 462 1 15 43.915
- 51. Staat der Walchenaren Nederlands Hervormden volgens de volkstellingen van 1849, 1859, 1869, 1879, 1889 en 1899 14.000 Aagtekerke Arnemuiden en Kleverskerke Biggekerke 12.000 Domburg Grijpskerke 10.000 Koudekerke Meliskerke 8.000 Middelburg Nieuw- en Sint Joosland Oostkapelle 6.000 Oost- en West-Souburg Ritthem 4.000 Serooskerke Sint Laurens Veere 2.000 Vlissingen Vrouwenpolder en Gapinge 0 Westkapelle 1849 1859 1869 1879 1889 1899 Zoutelande
- 52. Staat der Walchenaren Rooms-Katholieken volgens de volkstellingen van 1849, 1859, 1869, 1879, 1889 en 1899 6000 Aagtekerke Arnemuiden en Kleverskerke Biggekerke 5000 Domburg Grijpskerke Koudekerke 4000 Meliskerke Middelburg Nieuw- en Sint Joosland 3000 Oostkapelle Oost- en West-Souburg Ritthem 2000 Serooskerke Sint Laurens Veere 1000 Vlissingen Vrouwenpolder en Gapinge Westkapelle 0 Zoutelande 1849 1859 1869 1879 1889 1899
- 53. Staat der Walchenaren Afgescheidenen / Gereformeerden volgens de volkstellingen van 1849, 1859, 1869, 1879, 1889 en 1899 3000 Aagtekerke Arnemuiden en Kleverskerke Biggekerke 2500 Domburg Grijpskerke Koudekerke 2000 Meliskerke Middelburg Nieuw- en Sint Joosland 1500 Oostkapelle Oost- en West-Souburg Ritthem 1000 Serooskerke Sint Laurens 500 Veere Vlissingen Vrouwenpolder en Gapinge 0 Westkapelle 1849 1859 1869 1879 1889 1899 Zoutelande
- 63. Staat der Walchenaren Nieuw- en Sint Joosland
- 69. Staat der Walchenaren Oost- en West-Souburg
- 74. Staat der Walchenaren BEDANK T V O O R UW A AND ACH T
Editor's Notes
- Dat betekent een presentatie met veel statistieken in de vorm van grafieken en tabellen. Saai? Nee, interessant juist, want als je goed naar de data kijkt dan kun je veel ontdekken.
- Historische demografie wordt beoefend door verschillende disciplines van de wetenschap: historici, sociologen, economisch-historici en statistici. In ons land zijn de belangrijkste instellingen waar historisch-demografisch onderzoek wordt gedaan: Stichting HSN, NIDI en CBS. Levensgeschiedenissen van 78.000 Nederlanders, geboren tussen 1812 en 1922 om op basis daarvan historisch demografisch onderzoek te kunnen doen. (4.500 Zeeuwen)
- Hofstee: standaardwerk met veel tabellen uit 1971. De Bevolkingsatlas, met veel kaarten en grafieken Gevallen stad, het eerst deel van het zogenaamde desurbanisatie-onderzoek Zeeland 1750-1850: de neergang van de Zeeuwse steden vanaf het midden van de 18 de eeuw en de bloei van het platteland.
- Eerste volkstelling in 1795. Uitgegeven op last der commissie tot het ontwerpen van een plan van constitutie voor het volk van Nederland. 1796. Vanaf 1830 werden er om de tien jaar volkstellingen gehouden. In 1971 vond de laatste volkstelling plaats. Tussen 1830 en 1971 is de hoeveelheid informatie die de volkstellingen opleveren enorm toegenomen. Uit de volkstellingen komen gegevens over de bevolkingsaantallen van iedere gemeente, vaak onderverdeeld naar kenmerken als leeftijd, geslacht, burgerlijke staat en kerkgenootschap. De gegevens van de volkstellingen in ons land zijn te raadplegen op deze website.
- Een belangrijke bron voor gegevens over veranderingen in de bevolking door geboorte, huwelijk en overlijden zijn de registers van de burgerlijke stand. In 1811 in Nederland ingevoerd. In elke gemeente registreert een speciale ambtenaar, ambtenaar van de burgerlijke stand genoemd
- Al die gegevens zijn aangeleverd door de gemeenten. Een behoorlijk nauwkeurige klus.
- Aagtekerke Vrijwilligers Invoeren Anderhalf miljoen akten BS
- De Zeeuwse data met persoonsgegevens zijn via de website Zeeuwengezocht.nl voor iedereen 24 uur per dag, 7 dagen in de week te raadplegen. Uitgangspunt is wel men kan zoeken op gegevens van individuele personen. De Wetenschap, gefaciliteerd door de Stichting Historische Steekproef Nederlandse bevolking kan over de datasets beschikken waarmee men onderzoek kan doen.
- Infrastructuur: aanleg kanaal door Walcheren een aansluiting spoorlijn naar Brabant rond 1870.
- In Nederland is de bevolking in 200 jaar gemiddeld toegenomen met 1%, in Zeeland is dat 0,6 %
- Indeling gemeenten op Walcheren vanaf 1858. In 1811 telde Walcheren 28 gemeenten. In 1816 vond de eerste gemeentelijke herindeling plaats: Brigdamme werd bij Sint Laurens gevoegd, Buttinge en Hoogelande bij Grijpskerke. Domburg-Binnen en Domburg-Buiten gingen samen op in Domburg, Westkapelle-Binnen en Westkapelle-Buiten werden Westkapelle en Nieuwland en Sint Joosland werd Nieuw- en Sint Joosland. In 1835 gingen Oost-Souburg en West-Souburg samen en in 1857 werd Gapinge bij Vrouwenpolder gevoegd en Kleverskerke bij Arnemuiden. Dit is de situatie van 19 gemeenten, dat is tot 1 juli 1966. Bij de berekening en presentaties van de bevolkingsaantallen ben ik uitgegaan van gemeentelijke indeling zoals hier op de kaart aangegeven, dus vanaf 1858. Historisch-demografisch verschilt Walcheren met de andere delen van Zeeland doordat het twee grote steden heeft. Het voormalige eiland had dus twee karakters, enerzijds een agrarische samenleving en anderzijds een stedelijke. Beide hadden hun eigen dynamiek. Middelburg en Vlissingen verschilden ook onderling. Dat zal in mijn presentatie ook duidelijk worden.
- Bevolking Middelburg zonder Middelburg Ambachten 17.000 Groei Vlissingen, mede dankzij de landbouwcrisis in Europa tussen 1878 en 1895 ontstond als gevolg van de import van goedkoop graan en andere landbouwproducten uit de VS en Canada waardoor de prijzen van landbouwproducten sterk daalden. Boeren die wilden overleven, moesten efficiënter gaan produceren. Om met minder landarbeiders toe te kunnen en dus op loonkosten te besparen, schaften grote boeren landbouwmachines aan, zoals zaai- en dorsmachines. Door deze mechanisering liep de werkgelegenheid terug. Hierop trok een groot deel van de plattelandsbevolking weg. Deels was dit migratie richting de steden, maar een substantieel deel emigreerde ook richting het buitenland. In Vlissingen ontstond werkgelegenheid bij de scheepswerf De Schelde.
- Willem Ernest van Panhuys, geboren te Veere op 1 maart 1900, zoon van Willem Constantijn Panhuys, burgemeester van Veere en Levina Anna Catharina van der Lek de Clercq. Stond op de omslag van De Wete januari 2011
- Pijl: de daling van het aantal geboorten na de hongerwinter van 1845/46 lijkt voor geheel Zeeland sterker dan voor Walcheren Cirkels: de geboortepiek ligt gemiddeld voor Zeeland 25 jaar eerder dan voor Walcheren.
- Negen maanden terugtellen: Geboren in januari-maart: voorjaarsconceptie, Geboren in het najaar: winterconceptie.
- Jan Mesu en Cornelia Abrahamse waren het eerste bruidspaar dat trouwde in het nieuwe gemeentehuis van Sint Laurens op 18 november 1931 Omslag De Wete april 2011
- Hoe komt het dat de lijn zo grillig verloopt? Historisch demografen zijn altijd op zoek naar verklaringen waarom de grafieken zo’n grillig verloop hebben. Wat betreft de huwelijksfrequenties hebben twee demografen onderzocht in hoeverre de fluctuaties van de economie en de tarweprijzen invloed hebben op de huwelijksfrequentie. Jan Zwemer geeft in zijn artikel over huwelijken en sociaal-economische omstandigheden in de 19 de eeuw in tijdschrift Zeeland van september 2011 aan dat dit voor Zeeland alleen voor de korte termijn effect had, maar dat zulke effecten op de lange termijn werden uitgevlakt doordat in de jaren na een ongunstige periode de uitgestelde huwelijken toch gesloten werden en andersom.
- De maand mei is de meest populaire maand. Dat heeft te maken met het feit dat per 1 mei de arbeidsovereenkomsten van knechten en dienstboden afliepen en men vrij was of te kiezen voor verlenging of een andere werkgever of te gaan trouwen. De contracten werden per half jaar opgemaakt. Het personeel verhuurde zich van mei t/m september (de zomerperiode) en van oktober t/m april (de winterperiode). De dag dat de contracten afliepen werden op Walcheren Liesjesdag of Annetje Liesjesdag genoemd, dan waren de knechten en meiden een dagje vrij.
- Endogamie: Trouwen met iemand van eigen stand, rang en geloof, in zijn eigen dorp of stad.
- Bijna 100% van de bruiden is afkomstig van Walcheren
- Bijna 100% van de bruidegommen is afkomstig van Walcheren
- Amsterdam 51 Colijnsplaat 48 Goes 142 Rotterdam 49 Wissenkerke 55 Zierikzee 126 63 % is afkomstig uit Middelburg 16,6 % afkomstig van Walcheren 9 % overig Zeeland 7,8 % buiten Zeeland Let op buurgemeenten
- Amsterdam 176 Bergen op Zoom 76 Breda 40 Rotterdam 159 Colijnsplaat 33 Zierikzee 150 s-Gravenhage 97 Dordrecht 58 Goes 196 51,6 % Middelburg 1,4 % Walcheren 11 % Overig Zeeland 19% Buiten Zeeland Let op buurgemeenten
- Ca. 90% afkomstig uit Westkapelle. Bekend is het verhaal dat als een meisje uit Westkapelle omging met een jongen uit Domburg, haar broers haar scharreltje intimideerden. Let op buurgemeenten
- Sociale endogamie Vraag: welke relatie hoort niet in deze rijtjes thuis: Paar maanden later: kind geboren: moetje!
- Nadat de rechtbank een huwelijk ontbonden had werd de echtscheiding ingeschreven in het register van huwelijksvoltrekkingen van de burgerlijke stand. De officiële benaming voor deze registers was dan ook: registers van huwelijksvoltrekkingen en echtscheidingen.
- Weer een foto die op de omslag van De Wete heeft gestaan: oktobernummer 2011. Het is de begrafenis van veldwachter Jan Abraham Noordhoek te Sint Laurens op 30 oktober 1929. Hij overleed op 26 oktober ten gevolge van een motorongeluk op de Nieuwe Vlissingseweg. Hij was 39 jaar oud.
- Franse militairen die stierven bij bosjes in de militaire hospitalen van Middelburg en Veere. 1845: de aardappelziekte en de hongerwinter van 1845/’46: hongersnood op Walcheren Uitvoerig beschreven door Frans van den Driest in het Vadertje in de laatste Wete. Laatste maanden van 1918: de Spaanse griep: was een beruchte grieppandemie uit de jaren 1918-1919. Deze wereldwijde epidemie eiste naar schatting 20 tot 100 miljoen levens, een aantal dat het totale dodental van de Eerste Wereldoorlog ruimschoots overtrof. Het virus dat de Spaanse griep veroorzaakte was van het type H1N1. Die kennen we nog van de Mexicaanse griep uit 2009. De piek in het aantal overledenen in 1944 is bekend. Alleen al in Westkapelle kwamen er 157 mensen om.
- In Zeeland was de levensverwachting tot het midden van de 19 de eeuw het laagst van heel Nederland. In onze tijd hebben de Zeeuwen de langste levensverwachting. In de periode 1840-1851 werd een Zeeuwse man gemiddeld 29,9 jaar en een vrouw 31,5. Cholera-epidemieën: 1832/33, 1848/49, 1866/67: Cholera asiatica. De drie cholera-epidemieën troffen vooral Noord- en Zuid-Holland. In 1866 grote epidemie in NL 21.000 doden, waarvan er in heel Zeeland slechts 300. Grootste epidemie was de Spaanse griep in het najaar van 1918. Het weer: Op de website Demographic Research staat een artikel, in het Engels, van vier Nederlandse onderzoekers. Zij hebben in 2009 onderzoek gedaan naar de relatie tussen de ‘temperatuur-gerelateerde sterfte’, de invloed van de temperatuur van het weer op het sterftecijfer in Zeeland. Vanaf 1 december 1848 startte Buys Ballot de dagelijkse observatie van het weer in ons land per uur. De vier onderzoekers hebben hiervoor de data van de gedigitaliseerde gegevens van de overlijdensakten gebruikt. Kritieke weersomstandigheden waren hittegolven in de zomer en zeer strenge vorst in de winter. Zij signaleerden dat vooral de laagste klassen en de kinderen onder 1 jaar door deze extremere weersomstandigheden werden getroffen. Alleen zomer 1911 is duidelijk te zien. Koude winters met meer dan 15 dagen vorst of hittegolf, minstens zeven dagen 25 graden of drie dagen een max. temperatuur van 30 graden. Zwarte pijl = Watersnoodramp 1953: op Walcheren slechts 2 slachtoffers.
- In de jaren t/m 1860 regelmatig een sterfte-overschot. De sterfte in Zeeland was enorm hoog. We hebben gezien dat de gemiddelde leeftijd voor mannen ongeveer tussen de 30 en 40 jaar oud was, dat was 13 à 14 jaar korter dan in Zuid- en Oost-Nederland. Ook in de provincie Zuid-Holland was de sterfte hoog. Als redenen van de hoge sterfte in Zeeland worden door de wetenschappers genoemd: hogere frequentie van malaria, geringe frequentie van borstvoeding en verzilting van het oppervlakte- en het grondwater. Vanaf 1860 keert het tij. Als redenen noemen de wetenschappers: - Groei van hygiënisch besef - Verstedelijking en betere bereikbaarheid - Economische groei vanaf 1870 door afschaffing van accijnzen, verminderende werkloosheid, loonstijgingen en prijsdalingen.
- Hier zien we hoe hoog de kindersterfte in de 19 de eeuw was. Demograaf Van Poppel noemde in een lezing over sterfte in Zeeland in 2004 ‘Zeeland had in die tijd sterftecijfers van een ontwikkelingsland. In geen enkele provincie was de kindersterfte zo hoog. Opmerkelijk is dat uit de tabellen in het boek van Hofstee blijkt dat het hoge sterftecijfer niet wordt veroorzaakt door de verschillende epidemieën die ons land in die eeuw teisterden, maar koortsen.
- Rond 1850 woonde in geheel Nederland 70 procent van de bevolking nog in de gemeente waarin men geboren is. Vanaf 1900 neemt de mobiliteit van de bevolking toe.
- Geen provincie leverde relatief zoveel emigranten als Zeeland: 88 per 1.000 inwoners. De overzeese emigranten gaan naar de Verenigde Staten van Amerika. De redenen voor emigratie liggen zowel op het godsdienstige als het economische vlak. De 'godsdienstige' emigranten zijn meestal 'de afgescheidenen.' Dezen hebben zich in Zeeland losgemaakt van de Nederlands Hervormde Kerk en stichten gereformeerde kerken. De economische 'vluchtelingen' komen vaak uit de landbouw en hebben in Zeeland geen bestaansrecht meer. De aardappelziekte die Nederland treft in de jaren 1845/46 is daar onder andere de oorzaak van. De eerste emigranten zijn vooral boeren, ambachtslieden en dagloners. Op hun nieuwe bestemming beginnen zij veelal een eigen bedrijf of boerderij. De emigratie vanuit Walcheren was in de eerste twintig jaar van de 20 ste eeuw hoger, want het percentage van de bevolking dat emigreerde vóór 1901 bedroeg 3,4 %
- Golfbeweging, eerste grote trek naar USA na de hongerjaren 1845/46
- Beroepen bruidegoms dorpen
- Beroepen bruiden dorpen Het is opmerkelijk dat in de Zeeuwse huwelijksakten van de burgerlijke stand beroepsvermeldingen voor bruiden en voor de moeders van het bruidspaar worden vermeld. Gemiddeld de helft en in de periode 1816-1876 zelfs ca. 70%. Op het platteland meer dan in de steden. Na 1876 nam de arbeidsparticipatie van de vrouw af. Het is wel zo dat de beroepsvermelding van de bruiden meer gebonden is aan hun levensfase. Men was in de regel tot aan het huwelijk dienstbode. In de 19 de eeuw was in ons land het beroep van dienstbode het door vrouwen meest uitgeoefende beroep, zo’n 46,5 %/ Tien procent van de huishoudens had in de 19 de eeuw een of meerdere dienstbode’s in dienst. In 1849 was 40% van de vrouwelijke beroepsbevolking dienstbode en 50% in de steden.
- Middelburg, beroepen bgms geboren te Middelburg
- Beroepen bruiden Middelburg Frequente: dienstbode: 25% Particuliere: 16% Zonder: 46%
- Tot slot, gaan we kijken van enkele gemeenten kijken welke familienamen er het meest voorkomen. Gebaseerd op de geboorteakten van de BS 1811-1910
- Aagtekerke