1. Durrësi është qyteti i dytë më i madhnë Shqipëri.Qyteti kambi 200,000 banorë dhe njëkohësisht
është qendrae prefekturësdhe qarkuttë Durrësit.Është një ngaqytetetmë të lashtë dhe më të
rëndësishëmekonomikë të Shqipërisë.Durrësi ështëi vendosurnë bregdetinqëndrorshqiptar,rreth
33 km (21 mi),në perëndimtë kryeqytetit Tiranë.Ai ndodhetnë një ngapikatmë të ngushtatë Detit
Adriatik,përballë porteve italianetë Barit(300 km/186 mi larg) dhe Brindisit(200 km/124 mi larg).
Qyteti i Durrësitështë i populluarngarreth202.000 banorë . Në qytetine Durrësitndodhet
universiteti më i ri publiknë Shqipëri i quajtur AleksandërMoisiu.Durrësi mbahetmendedhe
sikryeqyteti i shtetitshqiptarnga7 marsi 1914 deri më 11 shkurt1920. Durrësi u bë kryeqyteti
Mbretërisë së Shqipërisënga PrincVidi kurai zbarkoi më 7 mars 1914 e deri në vendimine Kongresit
të Lushnjës të datës11 shkurt1920 për shpalljene Tiranëssi kryqytetine ri të shtetitshqiptar.
Prejardhja e emrit : Dyrrahu,- Nipi i Epidamnit.Elindi Melisa,bijae Epidamnit,me hyune detit.Në
krahasimme gjyshin,Dyrrahuedhe lindjene kagjysëmtë hyjnizuar.Këtume rëndësiështë e dhëna
që jepStefanBizantini se më përparame emrinDyrrahështë quajturgadishulli kuundërtua
fillimishtqyteti.Më pas,në një dorë të dytë ndërtimi,limani i poshtëmi qytetituquajtDyrrah. Me
kalimine kohës,mbasnjë bashkëjetesetë emrave,emri Dyrrahubë sundues(çkaka mundësi të jetë
edhe refleksi një binomi të kultittë Epidamnite të Dyrrahutnjëkohësisht;më tej emri Dyrrahubë
përfundimtar.Theksojmë origjinëne kultittë Dyrrahutngabota e mitologjisëdetare,siçkandodhur
me shumë legjendatë tjerailire.Epidamni,- Hero-kulti i taulantëve,të cilëte mbajnë si themeluestë
qytetit,në të vërtetë përparaardhjessë kolonistëvedorë të vitit627 para erëssonë.Legjendae jep
si mbret të "barbarëve" ,që u kultëzuasi krijuesjovetëmi qytetit,poredhe i gjenealogjisë
legjendare të dinastisëmbretërore ilire me qendërqytetindhe me arealine tij të gjerë.Në këtërast
kemi një herovendas,jonjë hyjni në kuptimine vërtetëtë fjalës.Krijimi i kultittë tij është në
natyrëne krijimittë miteve të heronjve,të hyjnizimittë kultittë të parëve.Injëjti proceska ndodhur
në krijimine shumë legjendave ilire.Kështu,StefanBizantinishënonlegjendëne emërtimittë
liburnëve sipasnjë heroi me emrinLiburn,legjendëne emërtimittë AmbrakisësipasAmbrakut,të
birittë Thesprotittë Laokonit(në një varianttë dytë nga Ambrakia,vajzae Egjeut),të mbiquajtjessë
krahinëssë molosëveAfeidantesngambreti Afeidas,i Hellopisë ngaHellopi,i biri i Jonit(një
legjendëtjetërshënonse Hellopiaquhej dhe krahinarrethDodonësmolose e banorëte saj quheshin
helloi dhe selloi),të qytetittë Efyrasngaemri Efryrit,të birittë Amarakuttë Thesprotit,të qytetit
Lynkostë Epidamnitështë tipologjikpërkëtolloj legjendash.Kykultdokumentoheti fortë edhe në
kohënkurqyteti quhej me emrinDyrrah,sepse është zbuluarnjë monumenti një personi me
pushtetnë këtë qytetnë shekullin IItë erëssonë,që quhej SyrEpidamni,në emrine të cilitLeon
Hezej me të drejtë shehnjë jehonë të kultittë stërgjyshitlegjendarilir,të themeluesittë parë.
Prokopi i Gazësnë "Panagjerikun"kushtuarperandorittë BizantitAleksDurrsakut,me origjinë nga
ky qytet,thotë shprehimishtse këtu"lindiheroi vendas,që i dhaemrinqytetit".Pra,në shekullinV e
VIështë i gjallë kulti i Epidamnit.Bilederi në shekullinXIAnaKomnenae përmendjehonëne këtij
emri me atribute mitologjike.NatyrishtEpidamni nukhynnë "elitën"e panteonitilir:më tepërse një
hyjni të mirëfilltë,keminjë njeri të vdekshëmtë hyjnizuar.Se ç'rol ka luajturkulti i tij sotnuk jemi në
gjendje të përgjigjemi me hollësi.
Historia :Durrësi mundtë krahasohetme qytetetmë të mëdhatë Mesdheuttë lashtë dhe mesjetar.
Qyteti Dyrrahu ndërtuangaIlirëtTaulantë,dallëndyshasitnë shekujtXIII-XIp.K.Banorëte parë
të Dyrrahut,para ilirëve të quajturprotoilir,pellazgë,ngritënnë rrethinate këtij qyteti,vendbanimet
e para parahistorike.Në kushtete një klimemesdhetare,vendi më i përshtatshëmpërbanimishte

2. ajo e lumitErzensi dhe UltësiraPerëndimorepërrethsaj.Në bregdetine Gjiritte Durrësituvendos
qëndrae parë apo limani me emrinDyrrah.Sipasautorëve të lashtë,kyqytetuthemeluangady
mbretërme origjinë ilire të quajturDyrrahdhe Epidamn.Ai kishte edhe punishte të punimittë
qeramikës,të metaleve,të pëlhurave të lëkurës,kantierpërndërtimine anijeveetj.Dëshmie
zhvillimittë tregtisëjanë monedhatprej bronzi e argjendi që janë prerë në Dyrrah.Ndërsapër
lulëziminurbandëshmonmozaikui një dyshemeje,i quajtur Bukuroshjae Durrësit.NgashekulliI-III
e.s.qyteti i Dyrrahutpërjetoi një periudhë lulëzimi,ubë qendërdhe porti kryesori brigjeve
të Adriatikutlindor.
Relievi i qytetittë Durresit : Territori i qytetittë Durrësitbënpjesë në ultisirënAdriatike (ultërsira
perëndimore). Relievi kamoshë të re sepse është formuarshumë vonë .Rol të rëndësishëmnë
formimine relievitkanë pasurdhe kanë :klimamesdhetare,veprimtariae ujrave rrjedhës,agjentët
atmosferikë dhe vetënjeriu. Relievi i Durrësitkakëtotipare :
1.Ka karakterfushor.
2.Relievi është gërshetimi i formave të rrafshtame atokodrinore.
3.Relievi është eroziv,që dotë thotë grryhet.
4.Një pjesë e mirë e relievittë Durrësite zë relievi bregdetar.Në relievinbregdetarndërthurenkepe
dhe gjire. Të tillë janë :kepi i BishtPallës,kepi i Rodonit,kepi i Lagjit,gjiri IDurrësit,gjiri i Lalzit, gjiri
I Rodonitetj.
Në qytetine Durrësitdallohen disatipe relievesh: bregdetar,fushor, kodrinor, lumor, kodrinor.
-Relievi i Durrësitshtrihetsi rripi ngushtë përgjatë vijësbregdetare,që dallohenpëralternimine
plazheve ranore me kepë shkëmborë.
–Relievi lumorpërbëhetnga:luginate lumenjve Erzendhe Ishëm.Formatmë të përhapuratë
lumenjve janëluginatlumore.
–Relievi i ulëtpërfaqsohetngafushat:e Durrësit,Shijakute Spitallës.
–Kënetae Durrësitndodhetnë ultërsirënbregdetare perëndimoretë Shqipërisëdhe kanjë sipërfaqe
prej 3600 ha.

3. VENDLINDJA IME
DURRËSI

4. Amfiteatri i Durrësit,më i madhi dhe më i
rëndësishmi,jovetëmnë Shqipëri,poredhe
në Ballkan,është ndërtuarnë fillimtë shektë
I të e.sgjatë sundimit të perandorit Trajan.
Amfiteatri i Durrësitështë zbuluarnë
vitin1966 nga bashkëpunëtorii vjetër
shkencorVangjel Toçi.Nëmënyrëintensive
gërmimetjanë përqendruarnë vitet1967-
1970 të cilatdetyruanzhvendosjene 55
familjeve dhe prishjene 33banesave private
përt’i hapurrrugë zbulimittë ndërtesës
antike. Ai kavleratë veçanta arkitekturore
dhe artistike dhe mundtë krahasohetme
monumentete kësaj periudhetë Pompeit
dhe Kapuasnë Itali.
Kalaja e Durrësit murete së cilësu ringritën
në periudhëne perandoritbizantin Anastasi
I (491-518) me origjinë ngaDurrësi,i cili e
shndërroi atë në një nga qytetetmë të
fortifikuaranë Adriatik. Riparimenë mure
janë kryeredhe pastërmetitshkatërruestë
vitit1273. Aktualishtmuretmesjetare me
lartësi afro15 metrasi dhe tre hyrje e disa
kullafortifikuese ruhennë afronjë të tretëne
gjatësisë fillestaretë kështjellëssë qytetit.
Bukuroshja e Durrësit është një mozaiki
gjysmëssë dytë të shekullitIV paraerës
sonë,i zbuluarnë Durrës,në vitin1916 nga
arkeologuaustriakCamilloPraschniker.
Është mozaikumë i vjetëri zbuluarnë
Shqipëri deri më sot. Kapermasat5.1 X 3m
dhe është realizuarme gurë zalli
shumëngjyrësh.Ne qendërështëkokae
zmadhuare një gruaje,të cilëne rrethojnë
bisqe me lule zambaku,lulekëmbane e
rozeta,që mbushinnjëkohësishtgjithë
sipërfaqeneliptike të mozaikut.Të gjitha
janë vizatuarme gurë ngjyrashtë
ndryshme kurse sfondi ështëi zi.

5. Rotonda është zbuluarnë vitet1987-1990
dhe është shpallurmonumentkulturenë
vitin2003. U zbuluangaAfrimHoti ku
dolënnë dritë rrënojate një shesh-tregu
të periudhësbizantine. Mendohetqë
monumenti të jetë ndërtuarnë shek.II
p.e.sderi në shek.IV dhe të ketë
funksionuarsi e tillë deri në shek.VII.Më
vonë Rotondaështë kthyernë varreza.
Monumenti është kompozuarnë formëne
një portikurrethor,në mesine të cilit
gjendetnjë podium.Monumenti ka
shërbyersi sheshpublikkuorganizoheshin
panairet.
Bazilika e Arapajt është një bazilike
paleokristiane e shek.VI,e zbuluarnga
arkeologuSali Hidri. Gërmimete bëranë
vitin1983 dëshmojnë se kaqënë një
ndërtimmonumentalme përmasa60x28
m. Bazilikapërbëhetngaapsida,altari,
sallonet,atriumi (oborri),2anekse
funerale në veri dhe në jugetj..Në
aneksinfuneral kundodhetdhe mozaiku
me një sipërfaqe prej 50m² ka 2 emblema
të ekuaristisë dhe baritore çkae bëjnë një
vepërarti cilësore si në kompozimdhe në
ekzekutim.Përkëtë janë përdorurkubikë
prej mermeri,tulla,brumë qelqi etj..
Termat janë zbuluarnë Durrës në vitin
1960. Gjatë ndërtimittë pallatittë
kulturës“AleksandërMoisiu”ka marrë
statusinmonumentkulturenë vitin1973.
Përmisimi i jetëspublike në qytetet
Romake,solli në përhapjene praktikave
higjenikedhe tëndërtimeve përkatësesi
banjotprivate dhe atopublike.Këtobanjo
i atribuohenfazëssë rëndësishme
urbanistike të gjysmëssë parë të shek.II
p.e.s.Këtobanjoishinte pajisurame
tepidarium, frigidarium, pishina.

6. MuzeuArkeologjikë i Durrësit u hap
më 13 mars1951 në qytetin Durrësit.Në
hyrje të krahut të majtë ndodhetperiudha
ilire dhe greke e hershemnë tre fazate
saj,në atë të parë,klasike dhe të vonë.Në
pjesënballore,përtejgjetjeve arkeologjike
të përmasave të mëdhaqë janë vednosur
në qëndërtë muzeutfillonperiudha
romake në krahune djathtë të katittë
parë.Në katine dytë është planifikuar
periudhae mesjetës.Në katine tretë është
menduartë ndërtohetperiudhae artit
islamTrivia.Në oborrpërveçobjekteve të
mëdhaka edhe objekte të perjudhëskomunistekuspikatnjë statujë e Stalinit. Në muzeun
Arkeologjik ështërealizuarpavionii prehistorisë dhe të antikitetit,e të asaj postbizantine,kujanë
ekspozuarrreth2000 objekte arkeologjiketë dalanganëntokamuze e qytetit.
MuzeuEtnografik në Durrës,është i
vendosurnë shtëpinëmuze të Aleksandër
Moisiut.Strukturae jashtme është
ndërtuarme gurë mesatare katrore.
Muzeuështë hapurnë vitin1982 në
ambientete shtëpisë karakteristike
durrsake të shek.XIX.Në dhomate këtij
muzeukundodhen më shumë se 300
objekte,veshje dhe enëtë traditëssë
qytetitdhe trevës. Në dydhomatë
muzeut,shpalosennë stendabiografia
familjare dhe artistike të Aleksandër
Moisiut,bazuarnë dokumente autentike,kurse në dhomëne dytë paraqitenvepraarti të krijuesve
vendaspërfigurëne aktorittë madh.Në dhomate tjera,janë ekspozuarobjekteorigjinale të
mjeshtërisë artizanale të banorëvetë Durrësite të rrethinave të tij.Kymuze përmbankoleksione të
pasura të veshjeve popullore të trevësetnografiketë zonëssë Durrësitdhe të Shqipërisësë Mesme,
si dhe punime artizanale në material leshi,mëndafshi,pambuku,briri,bakri e guri.
Mauzoleumi i Dëshmorëve është ndërtuar
nga arkitekti KristoSotiri . Ndërtesaka3
pjesë :Mauzoleu,shkallarjadhe lulishtja.
Në katine dytë janë vendosureshtrate
dëshmorëve .Në katine tretë është një
minimuze me armë ,trofe të luftës.Këtu
funksionondhe bibliotekaangleze.