1. Współczesne nurty badań społecznych
Katarzyna Borys
Pedagogika resocjalizacyjna, I rok MSU
Gillian Rose „Interpretacja materiałów wizualnych”
Podstawowym celem publikacji jest prezentacja oraz dogłębna analiza – w myśl metodologii
krytycznej – wybranych metod badań i ich sposób interpretacji materiałów wizualnych. Analiza
przedstawianych metod opiera się na głównie na założeniach okulocentryzmu i sposobach
oddziaływania materiałów wizualnych na konstruowanie życia społecznego. Autorka wiele uwagi
poświęca interpretacjom przedstawień wizualnych pod kątem wytwarzania różnic społecznych, a w
szczególności na konstruowaniu różnicy postrzegania płci. W publikacji tej podkreślona została
również multimodalność materiałów wizualnych, zmiana perspektywy widzenia, znaczenia oraz
interpretacji obrazów ze względu na zmiany zachodzące w ich otoczeniu.
Autorka podejmuje się generalnej oceny poszczególnych metod badań nad wizualnością
poprzez trzy główne modalności: kompozycyjną, technologiczną i społeczną, w ramach których
tworzone są znaczenia. Tylko dwie metody odnoszą się równocześnie do wszystkich wymienionych
aspektów – podejście antropologiczne oraz stosowanie obrazów jako materiału uzupełniającego w
projekcie badawczym. Drugie z wymienionych podejść za jeden z ważniejszych aspektów badań
uważa również refleksyjność, prawdopodobnie ze względu na fakt, iż obrazy stosowane są tylko
jako środki do osiągnięcia celu, gdyż są nośnikami informacji, emocji i refleksji, do których
badacze przywiązują największą uwagę. Podejście antropologiczne zakłada natomiast
performatywność i materializację przedstawień wizualnych, w centrum zainteresowań badaczy
znajduje się więc mobilność obrazów oraz ich rekontekstualizacja ze względu na przemieszczanie
się w czasie i przestrzeni.
W swoich rozważaniach Autorka podkreśla również wybiórczość poszczególnych metod
badań nad wizualnością w kwestii analizowania modalności, które świadczyłyby o krytycznym
podejściu danej metody do metodologii badań. Na modalności kompozycyjnej skupiają się głównie:
interpretacja kompozycyjna, analiza treści oraz semiologia, przy czym interpretacja kompozycyjna
w niewielkim stopniu odnosi się także do modalności technologicznej. Metoda ta, opierająca się na
tzw. „dobrym oku”, proponuje niezwykle uważne sposoby patrzenia, a odnosi się w szczególności
do obrazów malarskich, analizując między innymi takie aspekty jak jego treść, kolorystyka, światło,
organizację przestrzenną czy zawartość ekspresyjną. Analiza treści natomiast posiada rygorystyczne

2. reguły metodologiczne i stosuje przede wszystkim w swych opracowaniach badania ilościowe.
Kluczowym elementem tej metody jest kodowanie, poprzez przypisanie materiałom wizualnym
bądź werbalnym pewnych kategorii, na podstawie których są one następnie analizowane. Metoda ta
pozwala więc na zrozumienie symbolicznych znaczeń analizowanych materiałów i ich odniesienia
do szerszego kontekstu kulturowego. Semiologia tymczasem, mimo iż w niewielkim stopniu odnosi
się także do modalności społecznej i pozwala na refleksyjność, skupia się głównie na aspekcie
tworzenia znaczeń. Kluczowymi elementami są znaki, mające często polisemiczny charakter, a
składające się z dwóch elementów: znaczonych oraz znaczących, a także odnośniki, czyli
rzeczywiste obiekty, do których się one odnoszą. Ważnym aspektem jest również system
logonomiczny, określający warunki tworzenia i odbierania znaczeń, dzięki czemu konstruuje reżim
wytwarzania i reżim odbioru.
Odmienne podejścia prezentują natomiast psychoanaliza oraz dwa rodzaje analiz dyskursu,
które skupiają się głównie na modalnościach społecznych. Psychoanaliza koncentruje się na
ludzkiej podmiotowości, seksualności i świadomości. Nie bez znaczenia jest tutaj pojęcie skopofilii,
czyli przyjemności patrzenia, którą Zygmunt Freud uważał za jeden z podstawowych popędów
człowieka. Podobnie Jacques Lacan uważał, że pewne widoki czy momenty widzenia są niezwykle
ważne dla rozwoju seksualności i podmiotowości. Psychoanaliza wiele uwagi poświęca
odbiorczości, zakładając, że człowiek podczas procesu patrzenia wnosi swoją podmiotowość, która
rzutuje na jego interpretację obrazu. Nawiązując do kompleksu kastracyjnego powstała również
koncepcja Spojrzenia, które miałoby determinować proces przejścia dziecka ze sfery Realności do
sfery Symboliczności oraz ogólną sferę widzialności. Wiele uwagi poświęca się także fantazjom
oraz pożądaniu zakładając, że podmiot może odgrywać pewne role w procesie interpretacji. Z kolei
pierwszy rodzaj analizy dyskursu odnosi się do struktury myślenia człowieka, intertekstualności
znaczenia obrazów oraz formacji dyskursywnych, pojmowanych jako relacje pomiędzy elementami
dyskursu. Podkreślone zostało także pojęcie władzy dyskursu dzięki jego skuteczności
wytwarzania, a jako że ważnym elementem dyskursu jest wiedza, odnosi się on do relacji władzy-
wiedzy. Drugi rodzaj analizy dyskursu odnosi się do obszarów wytwarzania i odbiorczości przez
konkretne instytucje i praktyki społeczne oraz ich oddziaływaniem na podmiot. Metodą, skupiającą
się w szczególności na obszarze odbiorczości, jest metoda badania widowni. Antoni Gramsci
podkreśla tutaj pojęcie hegemonii, natomiast Stuart Hall stawia tezę, iż publiczność nigdy nie jest
obojętna wobec przekazywanych im treści. Wiąże to z procesami kodowania środków masowego
przekazu oraz ich dekodowania przez odbiorców. Metoda ta koncentruje się głównie badaniem
wpływu tożsamości społecznej na proces dekodowania materiałów wizualnych, a także ich
wpływem na rozwój i konstruowanie tożsamości. Jak wynika z rozważań Autorki, tylko dwie
metody mogą pretendować do statusu krytycznej metodologii interpretacji materiałów wizualnych i

3. są to podejście antropologiczne oraz podejście, w którym obrazy traktowane są jako materiały
uzupełniające czy wspomagające. W obu tych podejściach dużą uwagę badacze poświęcają
modalnościom kompozycyjnym, technologicznym oraz społecznym, interesują ich również obszary
wytwarzania obrazu i jego odbiorczości.