Azərbaycan Təbiblər Birliyi ( ATB )

1. Böyrək çatışmazlığı
Yaşar Rəhimli
303b

2. Kəskin böyrək
çatışmazlığı
Kəskin böyrək çatışmazlığı - böyrək
parenximasına müxtəlif faktorların
(ekzogen, endogen) təsiri nəticəsində
əmələ gələn vəziyyət olub, böyrəklərin
ekskretor, sekretor, filtrasiya
funksiyalarının kəskin pozulması ilə
müşayiət olunur

3. Etiologiyası
Prerenal (hemodinamik) forma – böyrək qan
cərəyanının kəskin pozulması nəticəsində əmələ
gəlir.
Renal (parenximatoz) forma – böyrək
parenximasının zədələnməsi nəticəsində əmələ
gəlir.
Postrenal (obstruktiv) forma – sidiyin xaric
olmasının kəskin pozulması nəticəsində əmələ
gəlir.
Arenal forma – çox nadir forma olub, həyati göstərişə
görə hər iki böyrəyin və ya tək böyrəyin çıxarılması
nəticəsində əmələ gəlir.

4. Etiologiyası

5. Etiologiyası
Prerenal
(hemodinamik)
forma
Renal
(parenximatoz)
forma
Postrenal
(obstruktiv) forma
Arenal forma
1) Şoklar (travmatik,
anafilaktik, kardiogen,
infeksion-toksiki,
hemolitik)
2) Uzun müddətli
sıxılma sindromu
3) Yanıqlar
4) Ürək çatışmazlığı
5) Dehidratasiya və
elektrolitlərin itirilməsi
6) Qanaxma və
infeksiya ilə
fəsadlaşmış mamalıq
patologiyası
7) Böyrək qan
cərayanını azaldan
dərman preparatlarının
təsiri
1) Nefritlər (kəskin
qlomerulonefrit , kəskin
interstisial nefrit)
2) Birləşdirici
toxumanın
diffuz xəstəlikləri
3) Qudpasçer
sindromu
4) Nefrotoksik
maddələrin təsiri
5) Böyrək arteriyasının
tromboz və emboliyası
6) Böyrək venasının
trombozu
1) Sidik çıxarıcı yolların
daşla obstruksiyası
2) Sidik çıxarıcı yolların
şişlə obstruksiyası
3) Sidik çıxarıcı yolların
böyümüş limfa
düyünləri ilə
obstruksiyası
4) Prostat vəzinin
böyüməsi nəticəsində
kəskin sidik
ləngiməsinin əmələ
gəlməsi
5) Sidik axarlarının qan
laxtaları ilə okkluziyası
Həyatı göstərişə görə
hər iki böyrəyin və ya
tək böyrəyin xaric
edilməsi nəticəsində
əmələ gəlir

6. Patogenezi
Sitokinlərin böyrəklərə zədələyici təsiri
Böyrək qan cərəyanı və yumaqcıq filtrasiyasının azalması,
böyrəklərin işemiyası
Na və suyun distal kanalcıqlara gəlməsinin azalması
Kanalcıqların epitelinin apoptozu güclənməsi
Disseminə olunmuş damar daxili laxtalanma sindromu inkişaf
etməsi
Böyrək kanalcıqları hüceyrələrində Ca-nin toplanması, onun
ödemi və şişməsi
Pielorenal və pielovenoz reflüksün inkişaf etməsi
Kanalcıqlarda hidrostatik təzyiqin artması
İnterstisiyanın ödemi
Yumaqcıqlarda və kanalcıqlarda qan cərəyanının pozulması
Tubulyar nekrozun əmələ gəlməsi

7. Təsnifatı
Zədələnmə yerinə görə:
Prerenal
Renal
Postrenal

8. Təsnifatı
Etiopatogenezinə görə:
Şok böyrəyi
Toksiki böyrək
Kəskin infeksion böyrək
Damar obstruksiyası
Uroloji obstruksiya
Arenal vəziyyət

9. Təsnifatı
Gedişinə görə:
Faktorun təsirinin başlanğıc dövrü
Oliqoanuriya dövrü
Diurezin bərpa olunması dövrü
Sağalma dövrü

10. Təsnifatı
Ağırlıq dərəcəsinə görə:
1-ci dərəcə - yüngül
2-ci dərəcə - orta ağırlıqda
3-cü dərəcə - ağır

11. Klinikası
Başlanğıc dövr yaxud etioloji faktorun
təsir dövrü
Oliqoanurik dövr
Diurezin bərpa olunması dövrü
Böyrək funksiyasının bərpa olunması
dövrü

12. Klinikası
Başlanğıc dövr yaxud etioloji faktorun
təsir dövrü:
Təxminən 1-2 gün davam edir
Kollaps
Diurezin azalması baş verir

13. Klinikası
Oliqoanurik mərhələ:
1 neçə gündən 3-4 həftəyə qədər davam
edir
Ümumi zəiflik
İştahsızlıq
Gündüz yuxululuq, gecə yuxusuzluq
Ürək bulanma, qusma
Sidik ifrazının azalması

14. Klinikası
Dəri quru olur, qabıqlanır
Dil quru olur
Uremik qastrit, kolit
Qaraciyər böyüyə, funksiyası pozula,
hətta qaraciyər çatışmazlığı inkişaf edə
bilər

15. Klinikası
Kəskin miokardit, az hallarda isə fibrinoz
perikardit inkişaf edə bilər
Ciddi hiperhidratasiya zamanı ağciyər
ödemi müşahidə oluna bilər
Tez-tez pnevmoniya inkişaf edir və
abseslə ağırlaşa bilər
Ağır hallarda Kussmaul tənəffüsü
(asidozla əlaqədar) əmələ gəlir

16. Klinikası
Baş ağrıları
Əzələ dartılmaları
Qıcolmalar
Huşun pozulması

17. Klinikası
Hiperkaliemiya
Hiponatriemiya
Hipokalsiemiya
Hipoxloremiya
Hipermaqniemiya
Hiperfosfatemiya
Hipersulfatemiya

18. Klinikası
Diurezin bərpa olunması dövrü:
Diurez tədricən artmağa başlayır
Yumaqcıq filtrasiyası bərpa olunur
Kanalcıq reabsorbsiyası isə pozulmuş
vəziyyətdə qalır
Hüceyrədən kənar dehidratasiya və hüceyrə
dehidratasiyası əlamətləri qeyd olunur
Hipokaliemiya
Hipomaqniemiya
Hiponatriemiya müşahidə olunur

19. Klinikası
Böyrək funksiyasının bərpa olunması
dövrü:
3-12 ay və daha çox davam edir
Bu dövrdə kreatinin və sidik cövhərinin
qanda səviyyəsi normal olur

20. Müalicəsi
Əsas etioloji faktorların aradan qaldırılması
Travmatik şok zamanı - ağrısızlaşdırma, yaranın cərrahi
işlənilməsi
Hemorragik şok zamanı - qan əvəzedici məhlulların
köçürülrməsi
Nefrotoksik kəskin böyrək çatışmazlığında - mədə-bağırsağın
təmizlənməsi, bu yolla uremik toksinlərin orqanizmdən
çıxarılması
Renal mənşəli KBÇ-da - böyrək xəstəliklərinin müalicəsi
Sidik yollarının okklyuziyası fonunda əmələ gələn KBÇ – da -
təcili nefrostomiya
Massiv hemoliz zamanı - qan köçürülməsi
Sepsis fonunda baş vermiş KBÇ-da - intensiv antibakterial
terapiya

21. Şok əleyhinə tədbirlər
Dövr edən qanın həcminin bərpa edilməsi
Poliqlükin - plazma əvəz edici preparatdır, tədricən damar
divarından keçir, hemodinamik təsir göstərir, AT-ni tez
yüksəldir.
Reopoliqlükin - dekstranın 10%-li məhluludur. Preparat
mayenin toxumalardan qan dövranına keçməsinə şərait
yaradır, dövr edən qanın həcmini artırır, mikrosirkulyasiyanı
yaxşılaşdırır.V/d damcı üsulu ilə istifadə edilir (400-1000 ml).
Şok zamanı dövr edən qanın həcmini bərpa etmək üçün -
zülal preparatları - Yeni hazırlanmış plazmanın v/d. damcı
üsulu ilə köçürülməsi

22. Şok əleyhinə tədbirlər
Beta adrenostimulyatorların vena daxilinə
istifadəsi
Dopamin (dopmin) - beta-adrenoreseptorları stimulyasiya
etməklə miokardın yığılma qabiliyyətini artırır, böyrək qan
cərəyanını artırmaqla, yumaqcıq filtrasiyasını
yaxşılaşdırmaqla diurezi artırır.
200 mq (5 ampula) dopmini 5%-li 400 ml qlükoza yaxud
NaCl-da həll edib v/d. damcı üsulu ilə yeridilir.
Dopmin böyrək qan cərəyanını yaxşılaşdırır, AT-ni yüksəldir
Dopmin dozasının çox olması fonunda böyrək
arteriyalarının daralmasına görə böyrək qan cərəyanı
pisləşə bilər.

23. Şok əleyhinə tədbirlər
Prednizolonun istifadə edilməsi
Qlükokortikoidlərin istifadəsi - autoimmun
proseslər fonunda əmələ gələn KBÇ-da məsləhət görülür.
Prednizolonu 3-5 mq/kq dozada istifadə etmək olar.
Qlükokortikoidləri həmçinin hemolitik mənşəli KBÇ-da da
tətbiq etmək olar.
Arterial hipotenziya ilə müşayiət olunan KBÇ-da da 60-
90 mq prednizolondan v/dax. axınla istifadə etmək olar,
sonra isə saxlayıcı doza təyin edilir.

24. Şok əleyhinə tədbirlər
Xəstələrdə şok vəziyyəti 4-5 saatdan çox
davam edərsə, böyrək toxumasında geri
dönməz dəyişikliklər əmələ gəlir. Odur ki,
şok zamanı tədbirlər təcili, qısa müddət
ərzində aparılmalıdır.

25. Diuretiklərin istifadə edilməsi
Diuretiklər KBÇ-nın müalicəsində ilk saatlardan
istifadə edilməlidir.
Furosemid Na və suyun geriyə sorulmasını
blokada etməklə böyrək damarlarını genişləndirir,
diurezi artırır.
KBÇ-da furosemid v/d. yeridilməklə 2 mq/kq (8
ampula-160 mq) dozadan başlanır, əgər 1 saat
ərzində effekt olmazsa, təkrar preparatı 1 mq/kq
dozaya (40 ampula-800 mq) qədər vena daxilinə
vurmaq olar.
Furosemidin böyük dozalarının toksiki effekti
əmələ gələ və böyrək çatışmazlığı proqressivləşə
bilər.

26. Diuretiklərin istifadə edilməsi
Mannitol böyrək kanalcıqlarında sidiyin osmotik təzyiqini
artırmaqla suyun reabsorbsiyasını azaldır, yumaqcıq
filtrasiyasını, böyrək qan cərəyanını yaxşılaşdırır.
Əgər KBÇ olan xəstələrdə mannitolun istifadəsindən
sonra diurez artmırsa, onu sonra istifadə etmək lazım deyil,
çünki mannitolun artıq tətbiq edilməsi nəticəsində
hipervolemiya, ağciyərlərin və beynin ödemi əmələ gələ
bilər.
Mannitolun 10-20% məhlulunu 5%-li qlükoza məhlulunda
həll etməklə vena daxilinə damcı üsulu ilə yaxud v/dax.
Axınla yavaş-yavaş 1 q/kq dozada istifadə etmək olar.
Mannitolla bərabər vena daxilinə 200 mq furosemidin
vurulması da məsləhətdir.

27. Antikoaqulyantların təyinatı
KBÇ-da antikoaqulyantların istifadəsi
disseminə olunmuş damar daxili laxtalanma
(DDDL) yaxud hemolitik-uremik sindrom zamanı
göstəriş hesab olunur.
DDDL sindromunun hiperkoaqulyasiya
dövründə heparin hər 6 saatdan bir 15-50
vah./kq dozada təyin edilir.
DDDL sindromunun 2-ci (hemorragik) fazasında
təzə hazırlanmış plazma və proteolitik
fermentlərin inhibitorları v/dax. vurulur.

28. KBÇ-nın oliqoanurik fazasının
müalicəsi
Bu mərhələdə ölüm daha çox
Hiperhidratasiyadan
Hiperkaliemiyadan
Tənəffüsün və qan dövranının pozulması
ilə müşayiət olunan metabolik asidozdan
Hiperazotemiyadan ola bilər.

29. Zülal metabolizminin azalması və
orqanizmin energetik tələbatının
təmin edilməsi
Pəhriz az zülallı olmalı (gün ərzində 20 qramdan
artıq olmamaqla), əsasən karbohidrat və
yağlardan təşkil olunmalıdır.
Zülal katabolizmini azaltmaq üçün anaboliklərdən-
retabolil ə/dax. 1 ml-dən həftədə 1 dəfə, kişilərə
testosteron propionat 100 ml/gün dozada ə/dax.
istifadə edilir.
Zülal katabolizmini azaltmaq üçün həmçinin
proteolitik fermentlərin inhibitorları: kontrikal,
trasilol 30000-50000 TV v/dax. damcı üsulu ilə
250-300 ml 5%-li qlükoza məhlulunda gündə 1
dəfə 4-5 gün ərzində köçürülə bilər.

30. Mayenin optimal balansının
təmin edilməsi
Xəstəliyin oliqoanurik mərhələsində çox maye
köçürmək olmaz
Mayenin artıq miqdarda infuziyası hidremiyanı
artıra, su zəhərlənməsi yarada bilər
Xəstədə diurez olmadıqda yaxud oliqouriya
olduqda, gün ərzində 600-700 ml maye
köçürülməsi məsləhət görülür
Xəstəyə mayeni daxilə də vermək olar
Eyni zamanda v/dax. 5-10 %-li qlükoza yaxud
Ringer məhlulunu köçürmək olar. Qlükoza zülal
katabolizmini azaldır, ketoasidozım qarşısını alır

31. Elektrolit pozğunluqlarının
korreksiyası
Hiperkaliemiyanın korreksiyası üçün ilk növbədə K
ilə zəngin qida məhsullarını istifadə etməmək
lazımdır (kartof, meyvə şirələri, ərik, gavalı qurusu və
s.).
Bu məqsədlə 200-300 ml 40%-li qlükoza məhlulunun
40 vahid insulinlə v/dax. vurulması məsləhətdir.
Ağır hiperkaliemiya zamanı 5%-li 10-20 ml NaCl
yaxud laktat məhlullarını v/dax. istifadə etmək olar.
Ancaq bu zaman ehtiyatlı olmaq lazımdır, çünki Na-
un dozası çox olduqda ağciyərlərin ödemi əmələ gələ
bilər.

32. Elektrolit pozğunluqlarının
korreksiyası
Asidoz hiperkaliemiyanın əmələ gəlməsinə şərait
yaradır. Odur ki, NaHCO3 məhlulunu v/dax. istifadə
etmək olar.
Aparılan tədbirlər effektsiz olduqda hemodializ
müalicəsi məsləhət görülür.
Hipokalsiemiyanın qarşısını almaq üçün isə v/dax.
10%-li kalsi qlükonatdan 20-40 ml v/dax. istifadə
edilir.
Hiponatriemiya adətən hidremiya ilə əlaqədar olur.
Bu zaman hüceyrələrdə K Na ilə əvəz edilir.
Hiperkaliemiya, hidremiya aradan qaldırdıqda
hiponatriemiya da normallaşır.

33. Turşu-qələvi müvazinəti
pozğunluğunun korreksiyası
KBÇ-nın oliqoanuriya mərhələsində
asidoz əmələ gəlir.
Metabolik asidoz zamanı K hüceyrə
daxilindən çıxır və Na hüceyrə daxilinə
keçir.
KBÇ zamanı nadir hallarda metabolik
alkaloz inkişaf edə bilər ki, bu da özünü
qusma, ishal, hiperventilyasiya ilə göstərir.

34. Turşu-qələvi müvazinəti
pozğunluğunun korreksiyası
Asidozun müalicəsi
4,2% NaHCO3 məhlulu hər kq çəkiyə 4 ml
hesabi ilə köçürülürə bilər
NaHCO3 məhlulunun təsirindən asidoz azalan
zaman Ca-nın qan zərdabında səviyyəsi
azalmaqla qıcolma əmələ gətirə bilər
Onun qarşısını almaq üçün isə Ca qlükonatın
10%-li məhlulu 20 ml v/dax. vurula bilər

35. Turşu-qələvi müvazinəti
pozğunluğunun korreksiyası
Alkalozun müalicəsi
Ca qlükonatın 10%-li məhlulundan 50
ml-ə qədər v/dax istifadə olunur.

36. Dezintoksikasiya edici müalicə
Dezintoksikasiya məqsədilə hemodez,
qlükoza, ringer məhlullarından istifadə etmək
olar, ancaq KBÇ olan xəstələrdə
hiperhidratasiya olduğundan bu preparatların
böyük dozalarda istifadəsi
məhdudlaşdırılmalıdır
KBÇ-nin müalicəsində hemodializin tətbiqi ən
effektiv üsullardan hesab edilir
Əgər xəstələrdə hemodializ müalicəsini
aparmaq mümkün deyilsə, bu zaman
hemofiltrasiya üsulundan istifadə etmək olar

37. Antibiotiklərin istifadə edilməsi
KBÇ zamanı antibiotiklər əsasən sepsis,
infeksion fəsadlar olan zaman təyin edilir.
Antibiotiklərin istifadə edilməsi zamanı
nefrotoksiklik, böyrək funksiyasının
pozulmasının dərəcəsi, preparatın
farmakokinetikası nəzərə alınmalıdır.

38. Diurezin bərpa olunması
dövründə müalicə
Qidalanma rejimi
Diurezin bərpa olunması dövründə xəstələrin
qidalanması rejimi genişləndirilməlidir
Kifayət qədər zülal qəbulu məsləhət görülür
Xörək duzunu məhdudlaşdırmağa ehtiyac olmur
Qida vitaminlə, minerallarla zəngin olmalıdır
Vitamin çatışmazlığı dövrlərində polivitamin
preparatlarından istifadə etmək olar
Poliuriya fazasında xəstələr 2-3 l və ondan artıq
maye qəbul edə bilərlər ki, kifayət qədər diurez
olsun.

39. Su balansı pozğunluğunun
korreksiyası
Hüceyrədən kənar dehidratasiyanın
müalicəsi
NaCl-u daxilə qəbul etmək lazımdır (xaric
edilən hər litr sidiyə təxminən 2 qram
hesabı ilə)
NaCl-un 0,9%-li məhlulunun v/dax.
yeridilməsi (gün ərzində 2-3 litr)
v/dax plazma, albuminin istifadə edilməsi

40. Su balansı pozğunluğunun
korreksiyası
Hüceyrə dehidratasiyasının müalicəsi
Gün ərzində xaric edilən sidiyin
miqdarından çox mayenin daxilə qəbul
edilməsi
v/dax. 3-5 litr 5%-li qlükozanın damcı
üsulu ilə köçürülməsi
NaCl məhlullarının, hipertonik məhlulların
v/dax. yeridilməsi

41. Ümumi dehidratasiya zamanı
müalicə
5%-li qlükoza məhlulu v/dax. köçürülür
Sonra isə NaCl-un izotonik məhlulu v/dax.
yeridilir
NaCl, qlükozanın hipertonik məhlulları,
kolloid məhlulların istifadəsi əks göstərişdir

42. Elektrolit balansı pozğunluğunun
müalicəsi
KBÇ-nın poliuriya fazasında sidiklə çoxlu
miqdarda elektrolitlər itirildiyindən hipokaliemiya,
hiponatriemiya, hipoxloremiya, hipomaqniemiya
yarana bilər.
Bu dövrdə qan zərdabında Ca-nin səviyyəsi
normallaşır.
Hipokaliemiya və hiponatriemiyanı korreksiya
etmək üçün müvafiq elektrolitlər təyin edilir.
Eyni zamanda tərkibi K ilə zəngin olan
məhsulları da istifadə etmək olar (portağal,
mandarin, süd, kartof, qara gavalı, banan və s.).

43. İnfeksion ağırlaşmaların
müalicəsi
KBÇ zamanı infeksion ağırlaşmalar əmələ
gələrsə, nefrotoksik olmayan (penisillin
qrup antibiotikləri) və az nefrotoksik
(sefalosporinlər) antibiotiklərdən istifadə
etmək olar.
Antibiotiklərin təyin ediləcək dozaları
böyrəklərin funksional vəziyyətindən asılı
olaraq seçilməlidir.

44. Anemiyanın müalicəsi
Müalicə məqsədilə dəmir tərkibli
preparatlar, eritropoetin istifadə edilməlidir.
Hb-nin səviyyəsi 50 g/l-dən aşağı olarsa
xəstələrə eritrosit kütləsinin köçürülməsi
məsləhətdir.

45. Bərpa dövründə müalicə
Böyrəklərin funksional vəziyyətinin
göstəricilərinə
Gündəlik diurezə
Qan zərdabında elektrolitlərin səviyyəsinə
Azotemiyaya
Qanın ümumu analizinə nəzarət olunmalıdır

46. Diqqətinizə görə
təşəkkürlər!