1. - 8 - Ergotherapie Magazine 4 • 2013
De afspraak is op Zuyd Hogeschool, locatie Heerlen. Stu-
denten bepalen het beeld; geen witte jas te zien, laat staan
een patiënt of cliënt. Het moderne gebouw herbergt naast
sociaal-medische opleidingen ook allerlei technische stu-
dierichtingen. “Met meer jongens, dus in dat opzicht is er
meer evenwicht dan vroeger,” lacht Jolien van den Houten,
al sinds 1995 aan de opleiding verbonden als ergotherapie-
docent. “We doen er veel aan om ook jongens te interesse-
ren voor ergotherapie. Diversiteit is niet alleen goed voor de
opleiding, maar vooral ook voor het vak en voor onze cli-
ënten.” Van den Houten pleit voor meer diversiteit in het
ergotherapieaanbod, zowel wat betreft de therapeuten als
wat betreft de interventies. “Mannen brengen een andere
dynamiek, interesse en wijze van optreden in. Onze cliënten
varen daar wel bij. Het is beter als zij de keuze hebben uit
vrouwelijke en mannelijke therapeuten. Het gaat vaak om
heel persoonlijke dingen. Mannen delen die toch gemak-
kelijker met een andere man dan met een vrouw.” Voordat
het gesprek kan beginnen, moet Van den Houten nog even
streng maar niet onvriendelijk een groep studenten uit het
klaslokaal jagen. “Sorry jongens, maar ik heb gereserveerd.”
Verontschuldigend, terwijl de studenten zuchtend hun lap-
tops inklappen: “Ze moeten ook leren dat je voor werkaf-
spraken een ruimte moet reserveren. Dat is onderdeel van
hun opleiding. We hebben hier gekozen voor zelfsturend
leren, maar ook dat heeft kaders en structuur nodig. Je hou-
den aan werkafspraken hoort daarbij.”
Onaangetaste kracht
Jolien van den Houten is een
gelouterde veterane in de ergo-
therapie. Haar eerste erva-
ringen met het vak dateren al
van midden jaren zeventig. Als havoleerlinge deed ze toen
vakantiewerk in het Nederlandsch Zeehospitium in Kijk-
duin, vlakbij haar woonplaats Rijswijk. “Het schokte me
in het begin om mensen met beperkingen te zien. Maar ik
leerde ook dat een beperking van iemand geen ander mens
maakt. Ze bleven tegen mij gewoon de grappen maken die
iedereen overal zou maken tegen zo’n jonge meid. Daar ben
ik voor het eerst geraakt door mensen met een beperking.
Zeker toen ik ook mocht meelopen op wat daar toen nog
de afdeling arbeidsergotherapie heette.” Ergotherapie-oplei-
dingen waren er destijds in Huizen en Hoensbroek. Van
den Houtens keuze voor wat toen nog Revalidatie Acade-
mie Hoensbroek heette, had een praktische reden: “Voordat
je in Huizen werd toegelaten, moest je eerst verplicht een
‘sociaal jaar’ doen om je mentaal weerbaarder te maken.
Natuurlijk helemaal geen gek idee, maar ik wilde na eerst de
havo en daarna jaar 5 en 6 van het VWO zelfstandig zijn en
het huis uit. Daarom werd het Hoensbroek.” Cliënten heet-
ten in de toenmalige Lucas klinieken nog patiënten en de
opleiding was veel meer medisch ingestoken dan de jonge
Jolien had verwacht. “Je zat wel midden in het revalidatie-
centrum. Voordat de lessen begonnen zaten wij leerlingen
in de hal tussen de patiënten in te wachten tot de les begon.
De docenten brachten de casuïstiek zo de klas binnen, vaak
letterlijk met hun witte jas nog aan.” Ondanks de sterk
medische oriëntatie van de opleiding werd Van den Houten
definitief gegrepen door het vak. “Wat vooral indruk op me
Blijven nadenken over wat precies de kern is van het vak ergotherapie. Dat is de rode draad in
een gesprek met Jolien van den Houten. Docent en beleidsmaker, invloedrijk en betrokken. Even
zelfverzekerd over de meerwaarde van ergotherapie, als overtuigd van de noodzaak om die steeds
weer te moeten bewijzen. Aan de cliënten, aan de zorgverzekeraars en aan de samenleving.
Jolien van den Houten, docent ergotherapie
“Maatschappelijkmeedoen is belangrijk”
Portret
Tekst: Rik van Druten
Fotografie: Rik van Druten, Nelleke Colet

2. “We proberen meer jongens te interesseren voor
ergotherapie. Diversiteit is goed voor het vak en
voor onze cliënten.”

3. - 10 - Ergotherapie Magazine 4 • 2013
maakte was de onaangetaste kracht van veel mensen met
een trauma. Maar aspecten als autonomie, de betrokken-
heid van familie en het terugkeren naar huis en werk kwa-
men nauwelijks uit de verf.”
Na haar opleiding ging Van den Houten aan de slag in de
volwassen- en daarna de kinderrevalidatie. Halverwege de
jaren tachtig raakte zij betrokken bij een project van het Insti-
tuut voor Revalidatievraagstukken (IRV). “Patiënten met een
beroerte bleken na een geslaagde revalidatie vaak toch ach-
ter de spreekwoordelijke geraniums te belanden. Ze onder-
vonden te veel drempels om daadwerkelijk activiteiten te
ondernemen.” Gesteund door het IRV zette zij samen met
een fysiotherapeut een programma op voor ex-revalidatie-
patiënten en hun partners. “Elke twee weken was er een bij-
eenkomst. Eerst deden we wat bewegingsoefeningen, dan
namen we samen de krant door en vervolgens ondernamen
we gezamenlijk een sociale activiteit, afhankelijk van het sei-
zoen.” Een even eenvoudige als doeltreffende opzet, zo bleek.
“Betrokken zijn bij wat er in de wereld speelt en de kranten
weer volgen: dat is een serieuze stap in het weer mee kunnen
doen.” Toen het project na twee jaar werd afgesloten, was ook
de Hartstichting daarvan overtuigd. Van den Houten: “Door
de gepresenteerde data!” Hartstichting, IRV en Lucas kliniek
stonden daarna aan de basis van de nieuwe CVA-patiënten-
vereniging ‘Samen Verder’. Die gebruikt hetzelfde format nog
steeds. Voor Van den Houten markeerde het een rode draad
in haar loopbaan. “Dit project vormde de basis voor de inte-
resse in het ontwikkelen van steeds weer iets nieuws.”
Sociale revalidatie
De andere rode draad is de lerende mens, met name in het
onderwijs. “Eerst gaf ik cursussen voor professionals, daarna
gastlessen op de opleiding Ergotherapie en toen werd ik al
snel gepolst om te solliciteren. Fulltime. Ik heb nog gepro-
beerd lesgeven te combineren met de dagelijkse ergotherapie-
praktijk, maar dat was niet anders te doen dan in projectvorm.
Bovendien moest er een nieuw curriculum worden ontwik-
keld. Daar ging veel tijd in zitten.” Met haar actieve bijdrage
aan dat nieuwe curriculum is Van den Houten beland bij het
derde beeldbepalende element in haar loopbaan: het beleid.
Niet dat onderwijs en beleid in dit opzicht heel veel van elkaar
verschillen, meent Van den Hou-
ten: “De afgelopen vijftien jaar
heeft zich zowel in de ergothe-
rapie als in het onderwijs een
omslag voorgedaan. Vroeger
vertelde je aan je patiënten of je
leerlingen wat zij moesten leren.
Tegenwoordig gaan we ervan uit
dat zowel ergotherapie-cliënten
als –studenten mensen zijn die
weten dat en wat ze willen leren.
Als ergotherapeut of als docent
help je hen om dat leerproces te realiseren,” formuleert ze
haar mission statement.
Niet dat de ergotherapie de gezondheidsaspecten zou moe-
ten vergeten, benadrukt Van den Houten. “Maar het is goed
dat we onze focus hebben uitgebreid, naast het puur medisch
denken. Een succesvolle revalidatie kan niet anders dan begin-
nen met de vragen wie je bent en wat je wilt bereiken. Sociale
revalidatie in samenhang met de omgeving, gericht op leren.
Niet voor niets zijn ergotherapeuten tegenwoordig niet alleen
meer in revalidatieklinieken en verpleeghuizen te vinden, maar
ook op plekken zoals het onderwijs, bij arbodiensten en in de
wijk.” Het past binnen een bredere opvatting over wat gezond-
heid behelst, doceert Van den Houten. “De World Health
Organization neemt naast ‘health conditions’ niet alleen ‘body
functions’ in beschouwing, maar ook ‘activities’ om te komen
tot ‘participation’. ‘Social participation’, maatschappelijk mee-
doen, blijkt een enorm belangrijk element van een succesvolle
revalidatie.” Toonaangevende ergotherapeutische onderzoe-
kers zoals Mary Law hebben de positieve invloed van parti-
cipatie op gezondheid en welbevinden ook wetenschappelijk
aangetoond. Anderen, zoals Gary Kielhofner en Helene Polata-
jko, hebben daartoe ergotherapeutische modellen ontwikkeld,
stelt Van den Houten. “Maar er is nog veel meer onderzoek
nodig. Social participation is daarom ook hier op Zuyd Hoge-
school onderwerp van belangrijk promotieonderzoek.”
“Een succesvolle revalidatie begint
met twee vragen: wie ben je en wat
wil je bereiken?”

4. - 11 -
Bredere uitdagingen
Hoe vertaal je zulke wetenschappelijke inzichten naar de
ergotherapeutische praktijk? Van den Houten: “In de oplei-
ding hebben we altijd al andere werelden opgezocht. Zowel
theoretisch als praktisch. Theoretisch door ‘evidence based
practice’ door het curriculum heen te doceren. Zuyd heeft
daarvoor onlangs het keurmerk ‘evidence based practice’
gekregen. Van oudsher zijn ook andere beroepsgroepen
praktisch betrokken bij succesvolle revalidatie, bijvoor-
beeld artsen en fysiotherapeuten. Tegenwoordig zijn onze
uitdagingen breder en gericht op participatie in de eigen
omgeving. Nu gaat het er onder meer om ouderen te onder-
steunen zodat zij langer zelfstandig kunnen blijven wonen,
of kinderen met een beperking in staat te stellen naar de
school in hun buurt te gaan. Dat vraagt om andere samen-
werkingspartners.” Dergelijke maatschappelijke behoeften
geven de ergotherapie een enorme boost, stelt Van den
Houten. Net als de directe toegankelijkheid tot ergothera-
pie, zonder verwijzing van huisarts of specialist. “Tegelijk
maakt dat onderzoek nóg belangrijker. Wij ergotherapeu-
ten weten welke meerwaarde ons werk oplevert, anderen
moeten we steeds weer overtuigen. Je moet kunnen bewij-
zen wat je werk oplevert.” Hard bewijs is een harde nood-
zaak voor een gezonde financiering, maar zeker buiten het
vertrouwde terrein van de gezondheidszorg is dat bepaald
geen sinecure. “Als ergotherapeuten mogen wij er dan van
overtuigd zijn dat het goed is dat we bijvoorbeeld in het
onderwijs werken, zorgverzekeraars huldigen vooralsnog
de opvatting dat ergotherapie met name opereert vanuit de
gezondheidszorg.”

5. - 13 -
Profiel kinderergotherapie
De oplossing klinkt simpel. “Als ergotherapeuten moeten
we producten blijven ontwikkelen die het werkveld, onder-
wijs en gemeenten, graag van ons wil afnemen.” De uit-
werking daarvan vergt een aanzienlijk grotere inspanning.
Voor Jolien van den Houten betekent dat het voortdurend
combineren van de drie elementen in haar werk: praktijk,
onderwijs en beleid. Dat ziet er dan zo uit, bijvoorbeeld met
betrekking tot Van den Houtens werkzaamheden met kin-
deren met Developmental Coordination Disorder (DCD):
therapie geven aan kinderen met DCD, onderwijs geven
aan studenten hierover, onderzoek doen naar de effectiviteit
van Cognitive Orientation to daily Ocupational Performance
(CO-OP), beleid maken als member van de internationale
CO-OP Academy en het voorzitterschap bekleden van de
landelijke stuurgroep en paramedische werkgroep DCD.
Plus bijdragen aan twee hoofdstukken in ‘Grondslagen van
de Ergotherapie’ en meeschrijven aan het profiel kinderergo-
therapie, als eerste gespecialiseerde profiel binnen de ergo-
therapie. Als Jolien van den Houten betrokken is, is ze ook
overal bij betrokken.
Over de wijze waarop de ergotherapie zich ontwikkelt, is Van
den Houten tevreden. “De handelende mens stond altijd
al centraal. Dat heden ten dage meedoen het belangrijkst
is geworden, vind ik een mooie ontwikkeling.” Een ontwik-
keling die nog lang niet tot stilstand zal komen, voorspelt
ze. “De trends dat ouderen ouder worden én dat ze zo
lang mogelijk zelfstandig blijven wonen zetten door. Voor
ons ergotherapeuten betekent het dat we meer de wijk in
moeten. Tegelijk moeten we ervoor waken dat we niet het
werk van de gemeenschappen waarvan die ouderen deel
uit maken, proberen over te nemen. Die discussie moeten
we samen voeren, als werkveld, opleidingen en binnen de
beroepsvereniging.” Van den Houten ziet dat gelukkig ook
gebeuren. “Er is inbreng van alle kanten. Van ergothera-
peuten, onderzoekers, cliënten en beleidsmakers. Met de
beroepsvereniging als belangrijke schakel.”
“Ouderen blijven
zo lang mogelijk
zelfstandig wonen.
Ergotherapeuten
moeten dus meer de
wijk in.”
Over Jolien van den Houten
Jolien van den Houten MSc (1957) is docent ergotherapie en
lid van de expertgroep Kind en Jeugd aan de Faculteit Gezond-
heidzorg van Zuyd Hogeschool in Heerlen. Zij is voormalig lid
van de Raad van Toezicht Ergotherapie Nederland.
1976 - 1979 BSc ergotherapie, Hoensbroek (tegenwoordig Zuyd
Hogeschool)
2005 - 2007 MSc Health Professions Education (MHPE), Uni-
versiteit Maastricht