2. ZASTOSOWANIE
Zegar słoneczny – zegar określający czas w godzinach na podstawie
pozycji Słońca, przez wskazanie cienia rzucanego przez nieruchomy
wskaźnik na powierzchnię tarczy z podziałką godzinową umieszczoną
na ziemi, posadzce, ścianie budowli lub postumencie. Używany od
starożytności. Istnieją także przenośne (kieszonkowe) zegary tego typu.
3. JAK DZIAŁA?
Gnomon stacjonarnego zegara słonecznego na półkuli północnej
wskazuje Gwiazdę Polarną, czyli w przybliżeniu biegun niebieski. Z tego
powodu pod różnymi szerokościami geograficznymi tworzy różny kąt w
stosunku do płaszczyzny tarczy. Dzięki temu uzyskiwana jest
największa długość cienia i zegar wskazuje w miarę dokładny czas
lokalny niezależnie od pory roku. Odległości kątowe pomiędzy
godzinami na tarczy zegara nie zawsze są jednakowe. Godzina 12 na
horyzontalnie zorientowanej tarczy znajduje się od strony północy, a
godziny 6 i 18 odpowiednio na zachódi wschód. Godziny pośrednie
wyznacza się, biorąc pod uwagę zmieniający się kąt padania światła w
ciągu dnia. Zegar słoneczny mierzy czas w dzień, ale może być
używany również nocą – jako tzw. zegar księżycowy, w okresach
widoczności Księżyca.
4. ZEGAR SŁONECZNY W ŚREDNIOWIECZU
Zegar słoneczny rozpowszechnił się w latach 604–606 po
wydaniu przez papieża Sabiniana nakazu umieszczania
zegarów słonecznych na dachu każdego kościoła.
Futurystyczną, a może już istniejącą odmianą miałby
być cyfrowy zegar słoneczny wyświetlający czas na tarczy,
który ustalany byłby na podstawie położenia Słońca.
Zważywszy, że każdy taki czytnik musi mieć zasilanie co
najmniej słoneczne, łatwiejszym jest ustawienie zegara o
bardziej tradycyjnym napędzie.
5.
6. ZEGAR SŁONECZNY W POLSCE
W Polsce za najstarsze uważane są dwie tarcze zegarów słonecznych
umieszczone na skarpie kościoła w Strożyskach. Największe w Polsce i
trzecie w świecie, pod względem liczebności i wagi zbiorów, muzeum
zegarów słonecznych znajduje się w Jędrzejowie i zostało założone
przez Feliksa Przypkowskiego, a znanym na świecie twórcą zegarów
słonecznych (m.in. dla obserwatorium w Greenwich) był Tadeusz
Przypkowski.
7.
8. ZEGAR ANALEMATYCZNY
Zegar analematyczny jest odmianą zegara słonecznego. Klasyczny
zegar słoneczny wykazuje okresowy błąd (do ±15 minut) związany z
nachyleniem ekliptyki do płaszczyzny równika niebieskiego, a co za tym
idzie, niejednostajnym tempem zmian rektascensji Słońca, objawiającym
się zakreślaniem przez Słońce analemmy na nieboskłonie. W zegarze
analematycznym błąd ten został skorygowany poprzez narysowanie
zamiast linii godzinowych wydłużonych ósemek, oznaczonych znakami
miesięcy na obwodzie. Efekt taki można byłoby również uzyskać w
zegarach z tarczą zorientowaną horyzontalnie poprzez
zmianę azymutu płaszczyzny gnomonu, co jednak musiałoby być
stabelaryzowane, a opis zamieszczony przy urządzeniu; jeden z
warszawskich zegarów ściennych ma tabliczkę z opisem równania
czasu.
9.
10. CIEKAWOSTKI
W niektórych z zegarów – jak np. przed warszawskim Pałacem Kultury i
Nauki, choć nie jest to akurat zegar analematyczny – funkcję gnomonu
pełni człowiek, który stojąc w odpowiednim miejscu na tarczy, rzuca cień
własną sylwetką na eliptycznym cyferblacie.
