SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 32
Baixar para ler offline
НАЙРУУЛГАД БАЙР,
УТГА ЧУХАЛ БОЛОХ НЬ
2015/02/27
Нөхөх чанарын зарчим
Данийн нэрт физикч Нильс Бор гэж хүн “Нөхөх
чанарын зарчим”-ыг томьёолжээ. Аливаа юм
үзэгдлийг янз бүрийн нөхцөлд янз бүрийн
аргаар судлаад үзэхэд хоорондоо харшилсан,
бие биеэ үгүйсгэсэн мэт боловч ерөнхийдөө уул
судалж байгаа зүйлийн мөн чанарыг
тодорхойлоход бүгдээрээ чухал ач
холбогдолтой учраас харилцан бие биеэ нөхнө
гэж үздэг.
Байрлал хэл шинжлэл
Энэ онолтой ойролцоо нөхөх гэдэг
ухагдахуун байрлал хэл шинжлэлийн
тодорхой судалгааны арга барилтай
холбогдоно. Хэлний нэгжүүдийн байрлалын
зүй тогтлыг задлан шинжлэсний үндсэн дээр
биеэ даасан нэгж үү эсвэл нэг нэгжийн янз
бүрийн хувилбар уу гэдгийг тогтоодог. Энэ
аргыг хэлний нөхөх, үл нөхөх зарчим гэнэ.
Хэл шинжлэлийн талаас үзвэл
Хэлний хоёр элемент нэг байранд бие биеэ
үгүйсгэх мөртлөө, янз бүрийн байрлалд
харилцан бие биеэ нөхөх харьцаанд байхыг
хэлшинжлэлийн нөхөх байрлалын зарчим
гэнэ. Гэхдээ энэ аргыг найруулга зүйд
хэрэглэж болох уу үгүй юу гэдэг сонин
асуудал байдаг аж.
Өөрөөр хэлбэл
Хэлний хоёр элементийн нэг нь
нөгөөгийнхөө тохиолдох орчинд
тохиолдохгүй боловч ерөнхийдөө нэг үүрэг
гүйцэтгэж байвал тэр хоёр элемент нөхөх
байрлалд байгаа бөгөөд нэг нэгжийн хоёр
хувилбар гэж үздэг. Энэ бол хэлшинжлэлийн
хамгийн тохиромжтой тайлбар юм.
Гэвч
Тодорхойлох, тоочих хэлбэр хэл шинжлэлд
дээрх санал туйлаас зөв байхад хэрэглээ,
хэлэхүйн хувилбарыг голлодог прагматик
найруулга зүйд үүнээс өөрөөр эсрэг байр
сууринаас ханддаг. Ө.х найруулга зүй нь
үүргийн нөхөх зарчмыг бус харин тухайн
хувилбаруудын байрын нөхөх зарчмыг гол
болгодог ухаан юм.
Ийм учраас
Үүргээрээ нөхөж, байраараа үгүйсгэж
байвал сая нөхөх байранд байна гэсэн
хэлбэр хэл шинжлэлийн ойлголт найруулга
зүйд эсрэгээр үүргийн талыг голлох бус
харин байраараа нөхөх ёсыг л голлодог
болохыг найруулга зүйн төрөл бүрийн
жишээнээс тодорхой харж болно.
Жишээ нь
“Хавар цагийн хар турлиах
Хашаан дотуур явгалан гүйж
Өчигдөрхөн миний гээж орхисон
Өвдөл цөвдөл бодлуудыг өмчирхөн түүх нь
ӨГЛӨӨ…”
Найруулгын утга
Гэгч нь хэл шинжлэлийн тэр тусмаа
хэлэхүйн талын хамгийн амин чухал зүйл
бөгөөд энэ нь үгийн үүрэг, сэтгэлийн өнгө
аясын уулзвар дээр үүсдэг ажээ.
Найруулгын утга гэдгийг хэлний нэгжийн
утга, хэлний үнэ цэнэ гэдэг талаас
тайлбарлавал илүү тодорхой болно.
Тэгвэл
Тэмдэглэсэн зүйлд харьцах харьцаан дээр биш, харин
тухайн хэлний систем дэх бусад үгтэй харьцах харцаа
тэдгээрийн утгаар тодорхойлогддог. Найруулгын утга
гэдэг бол хэлний утга учир, хэлний үнэ цэнэ гэдгээр
тайлбарлаж бүрэн болохуйц ойлголт ба түүнийг
тодорхойлох хамгийн чухал зүйлүүд бол 1-рт, хам
сэдэв, 2-рт, харилцан холбогдох бүрэлдүүлбэрүүд мөн
харилцан эсрэгцэж утгыг нь тодруулах, ялгах,
адилтгах, мөн өнгө аясын оролцоо байна.
Найруулгын утга нь
байрлалаас ихээхэн шалтгаална. Ямар үгстэй
холбогдох, ямар төрлөөр бичигдэх, хам сэдэв гэдэг
найруулгын утга, хэлний утга учир, үнэ цэнэ гэдэг
ойлголтын амьдрах зайлшгүй орчин нь болж өгдөг
байна.
Тухайн хам сэдэв үгсийн холбоондоо туйлын тохирсон
байраа олсон, үгийн утга, үгийн утга учиртайгаа, үнэ
цэнэтэйгээ туйлын зөв тохирсон бол найруулгын
хамгийн оновчтой зөв уран яруу илэрхийлэл үүсдэг
байна.
Жишээ баримт:
“Тэргэл саран туулж баралгүй хээр хонодог
тэнгэрийн хэвтэр буурал тал минь” Б.Л
Нөмгөн тэрлэгний урт хормойд нимгэн
манан цагаан гуниг адил, нойрмоглон
шингэхэд нэл шар талын дээгүүр, нэрээ
хэлээгүй амраг шиг нэгэнт хавар иржээ.”
Эмүжин
Хэлний хамгийн үнэ цэнэтэй
нэгж бол төрөл бүрийн ХЭЛЦҮҮД юм. Хэлц бол
тухайн ард түмний соёл, сэтгэлгээ, ахуй заншлын
өвөрмөц онцлогийг үеийн үед тогтвортой
хадгалдаг. Соёл нь мэдээллийг үеэс үед
дамжуулах, хадгалах үүрэгтэй мэдээлэл дамжуулах
хоёр сувагтай бөгөөд гарвалын сан хөмрөг буюу
генефонд, нөгөө нь эхэд буй дурслын сан хөмрөг
буюу мемофонд юм. Үүний эхнийх нь бие, удаах нь
сэтгэлтэй холбоотой юм.
Тэгж үзвэл
хэл нь гарвал ба дурслын аль алины
шинжийг агуулах тул тухайн ард түмний
соёлын үр хөврөл болно. Тэр тусмаа
тогтвортой хэлц бол соёлын дурслын амин
голомт болдог. Хэлц буюу битүү тогтолцоо,
хэлц бус буюу задгай тогтолцоо хоёрыг
соёлын үүднээс судлахыг соёл хэлшинжлэл
гэнэ.
Үндэсний хэлний онцлог
Үндэсний хэлний онцлог хэлний утга учир
үнэ цэнэ хэлцэд байдгийн бас нэгэн
баталгаа бол түүнийг шууд орчуулж
болдоггүйд оршино. Үхсэн буурын
толгойноос амьд ат айна, усан дээр өрөм
тогтоох, олгой хагаравч тогоон дотроо.
Найруулгын утга гэдэг бол
хам сэдэв, харилцан нийлцээс хамаарах, тодорхой
өнгө аяс бүхий хэлний утга учир, хэлний үнэ цэнэ
бүхий нэгжийг хэлнэ. Үүнийг мөн хэлбэржсэн үг,
хэлзүйн үг гэдэг ойлголттой аналог байдлаар
тайлбарлабал үг дангаараа зөвхөн нэрлэлтийн
нэгж төдий ба тэрээр амьгүй хөдөлгөөнгүй
байдалтай харин хэлзүйн нөхцөл авч хэлзүйн
аргатай болсноор сая өгүүлбэр орж амь орж
хөдөлж эхлэдэг хэрэг юм.
Хэлний хэрэглүүрийг ...
Янз бүрийн түвшний хэлний нэгжүүд,
ялангуяа үгийн сангийн нэгж нь утгазүйн
өөрийн үндсэн хүрээнээс хальсан өнгө
аястай байхаар барахгүй найруулга зүйн
мөн чанараараа ч ижил бус байдаг. Ер нь
хэлний бүх хэрэглүүрийг найруулга дундын
болон найруулгын ялгараа бүхий гэж хоёр
ангилдаг
Найруулга дундын гэдэг нь
Хэлний тогтолцооны хувьд янз бүрийн хүрээ,
харьцааны нөхцөлд найруулга зүйн ямар
нэгэн онцгой шинж оруулалгүй хэрэглэдэг
хэлний нэгжийг найруулга дундын нэгж гэнэ.
Жишээ нь: хүн, гар, гэр, уул, хөх, ярь, бич-.
Чухам ийм найруулга дундын хэлний нэгж
бол найруулгын үндсэн материал болдог
юм.
Хэдийгээр
найруулгад үгийг хэрэглэх нөхцөл, хүрээ,
уламжлал их чухал боловч хэлний нэгжийн
үндсэн утгатай салшгүй холбоотой. Ажиглаж
үзвэл хэлний нэгжийн утга зүй, найруулга зүйн
тал, хэрэглэх үндсэн хүрээ хоёрын хооронд
тогтсон хамаарал байдаг. Ийм бэлэн холбооны
үрээр утга агуулга нь найруулга зүйн тодорхой
ангилал, өнгө аястай болдог байна.
Найруулга нь
ганц үг хэллэгээс биш бүр дагавар нөхцөл, хэлзүйн
хэлбэрээс ч хамаардаг. Жишээ нь:
Нарс найгаа л, навчис хийсээ л, уулын оройд будан
суугаа л, Шувуу буцаа л, хяруу унаа л, өвсөн
толгойд цан буугаа л, тал шарлаа л, мал холхио л,
малчны сэтгэл гэнэт догдлоо л, салхи сэвээ л, өрх
дэвээ л, өлөн тоос тэнгэрт босоо л, айлууд нүүгээ
л, амрагууд холдоо л, аяа хөөрхий нүүдэлчний
намар аа гэж.
Найруулга зүйн хэрэглүүр
Энэ бол найруулга зүйн өнгө аяс бүхий
нэгжүүдээс бүтдэг. Судлаачид найруулгын өнгө
аястай, аясгүй нэгж аль аль нь болно гэж үзэж
байхад зарим нь өнгө аясгүй нэгж болохгүй гэж
үздэг. Үнэн хэрэгтээ хэлний бараг бүх нэгж
найруулга зүйн хэрэглүүр болж чадна. Хэлний
нэгжийн найруулга зүйн бүтээлч үйл нь
хэрэглэх онцлог нөхцлөөс хамааран урган гарч
ирдэг.
Хэлний хэрэглүүрийг...
найруулга зүйн хувьд 1. үүрэг зорилго бүхий
өнгө аястай, 2. яруу хэрэглүүр бүхий өнгө
аястай гэж ангилах ба үүрэг зорилго бүхийд
нь шинжлэх ухааны зохиолын, албан
бичгийн, уран зохиолын, сонин, сэтгүүлийн,
гэж ангилдаг бол яруу хэрэглүүрийг
хүндэтгэсэн, элэглэсэн, энхрийлсэн,
дооглосон, басамжилсан гэх зэргээр үзнэ.
Эдгээрийн онцлог нь
тухайн үгэндээ шингэсэн найруулгын өнгө
аясад орших бөгөөд үгийн сангийн нэгж дээр
их тод илэрдэг харин үгзүй, өгүүлбэрзүйн
нэгжийн хувьд харьцангуй явцуу талтай. Явж
явж найруулгад хамгийн гол асуудал бол
ойролцоо утгатай үгийн судлал байдаг.
Ойролцоо үгс хэр их байна төдий чинээ баян
хэл гэж үзэх нь ч бий.
Эмэгтэй хүнийг илэрхийлэх
Энэ уламжлалыг эртний болон аман зохиол,
орчин үеийн уран зохиолын жишээгээр авч
үзвэл сонирхолтой. МНТ-д “Есүхэй худ,
охиныг үзвэл нүүртэй гэрэлтэй, нүдэндээ
галтай охин тул санаанд нийлэв. Түүний нэр
Бөртэ гэнэ. Тэмүжингээс нэг нас ах, аравтай
ажээ.
Баатарлаг туульд:
Гэр нэвт гэрэлтэй
Гишүүний улаан хацартай
Туурга нэвт туяатай
Тунгалаг улаан хацартай
Наашаа хараад хэвтэхэд нь
Наад голын амьтан
Үүр цайж нар гарлаа гэж боддог...
Инжинашийн Хөх сударт:
“Солонгуа … төрсөн нь саран мэт сайхан,
цэцэг адил үзэсгэлэн, солонго мэт өнгөтэй,
хас адил ариун …”
“Үзвэл нас арван найм, зүс шинэ нарны адил
хурц тунгалаг гэрэлтэнэ. Цайвар өнгөтэй
зөөлөн царай нь зуны наранд борлоод хоёр
хацарт нь улаан туяа тусчээ.” Д.Нацагдорж
Ц.Дамдинсүрэн, “Гологдсон
хүүхэн
Цэрэн … ядуу хүний хүүхэн боловч цуурай
тунгалаг дуутай, цовоо цойлгон зантай,
гэрэлтэй цагаан царайтай, гэгээн саруул
оюунтай, ув улаан уруултай, уран цэцэн
үгтэй, дун цагаан шүдтэй, тунгалаг хар
нүдтэй, цэвэрхэн хүүхэн …”
С.Эрдэнэ, “Хонгорзул”
“Хонгорзул арван долоохон настай, уулын
горхины ус шиг мэлмэрэнхэн байдаг
тунгалаг хар үстэй, эрдэнэсийн шунх шиг
улаан ягаахан уруултай, уяхан бор бүсгүй
байлаа.” энэ мэтээр найруулга зүйн
хэрэглүүр гэдэг нэн өргөн ойлголт бөгөөд
хэрхэн оновчтой сонгохоос л бүхий
найруулга шалтгаална.
Найруулга зүйн утга
Найруулгын өнгө аясын ойлголттой ойролцоо бөгөөд
утга нь байнгын агуулга, нийтийн хэрэглээгээрээ
давуу байдгаараа өнгө аясаас ялгардаг. Н.у. нь
хэлний нэгжийн утгазүйн бүтцэд багтсан, тодорхой
нөхцөлд нөхөн баяждаг, байнгын чанартай, үгийн
сангийн бодит зүйлийн болон хэлзүйн утгад нэмэлт
болдог шинж ажээ.” Ц.С. Т.Г.Винокур “Найруулга зүйн
утга нь үгийн үүрэг, сэтгэлийн аяс хоёрын уулзвар
дээр үүсдэг.”
Энэ утга нь
хэлний янз бүрийн нэгжид харилцан адилгүй
илэрдэг бөгөөд тухайлбал сэтгэлийн хөдлөл
яруу аяст ил байдаг харин бусад тохиолдолд
зөвхөн тодорхой өгүүлэмж буюу хам бичвэр
дээр бүрэн илэрдэг. Тэр тусмаа эдгээр хам
бичвэр нь уг утгыг хэрэглэх тогтсон
нөхцөлтэй, байнгын чанартай байна.
Ийм учраас
Т.Г.Винокур “Найруулга зүйн утгыг хэрэглээний нэгж
гэж тодорхойлох нь зүйтэй мэт” гэж бичсэн бол
найруулга зүйч И.Р.Гальперин “Найруулга зүйн утга
нь хам бичвэртээ үргэлж дулдуйдах чанартай” гэж
үзжээ. М.Базаррагчаа, “Найруулгын утга нь энэхүү
утга хэлбэр хоёртой амин сүлбээтэй болно. Өөрөөр
хэлбэл хэлний утга хэлбэрийн найруулгаас тухайн
нэгж нь утга хэлбэрийн хувьд баяждаг байна. Үүнийг
найруулгын утга, түүний ялгараа гэнэ” гэжээ.
НОМЗҮЙ
Ц.Сүхбаатар, “Монгол хэлний найруулга
зүй”, Уб., 2009, 69-90 дэх тал.
Г.Сүхбат, С.Батбаатар, “Найруулах эрдэм,
хэл ярианы соёл”, Уб., 2007, 27-33 дах тал.
Б.Бямбадорж, “Монгол хэлний найруулга
зүй”, Уб., 2014, 24-26 дах тал.

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

МОНГОЛ ХЭЛНИЙ НЭРЗҮЙ СУДЛАЛ (шинэчилсэн нь)
МОНГОЛ ХЭЛНИЙ НЭРЗҮЙ СУДЛАЛ (шинэчилсэн нь)МОНГОЛ ХЭЛНИЙ НЭРЗҮЙ СУДЛАЛ (шинэчилсэн нь)
МОНГОЛ ХЭЛНИЙ НЭРЗҮЙ СУДЛАЛ (шинэчилсэн нь)National University Of Mongolia
 
эсээ бичвэр
эсээ бичвэрэсээ бичвэр
эсээ бичвэрsodko27
 
лекц №9 албан захидал
лекц №9 албан захидаллекц №9 албан захидал
лекц №9 албан захидалBMunguntuul
 
сэтгэлийн хөдөлгөөн ба зориг
сэтгэлийн хөдөлгөөн ба зоригсэтгэлийн хөдөлгөөн ба зориг
сэтгэлийн хөдөлгөөн ба зоригEnkhtuya Batchuluun
 
17 соцеметрийн судалгаа
17 соцеметрийн судалгаа 17 соцеметрийн судалгаа
17 соцеметрийн судалгаа Tsuntsaga Ch
 
лекц №4
лекц №4лекц №4
лекц №4giimaabn
 
монголын нууц товчооныг хэн зохиосон бэ
монголын нууц товчооныг хэн зохиосон бэмонголын нууц товчооныг хэн зохиосон бэ
монголын нууц товчооныг хэн зохиосон бэДэлгэрмаа Нн
 
Монголын түүхийн үечлэл
Монголын түүхийн үечлэлМонголын түүхийн үечлэл
Монголын түүхийн үечлэлUka Sola
 
найруулгын төрөл
найруулгын төрөлнайруулгын төрөл
найруулгын төрөлsainaa88
 
өрсөлдөөний онол
өрсөлдөөний онолөрсөлдөөний онол
өрсөлдөөний онолyivo1004
 
монгол хэлний хичээлийн лавлах
монгол хэлний хичээлийн лавлахмонгол хэлний хичээлийн лавлах
монгол хэлний хичээлийн лавлахNyamzaya Gerelzaya
 
эрдэм шинжилгээний ажил бичих заавар
эрдэм шинжилгээний ажил бичих зааварэрдэм шинжилгээний ажил бичих заавар
эрдэм шинжилгээний ажил бичих зааварШинэбаяр Найдан
 
Lecture 14 15
Lecture 14 15Lecture 14 15
Lecture 14 15telmenten
 
хэл зүгшрүүлэх үг
хэл зүгшрүүлэх үгхэл зүгшрүүлэх үг
хэл зүгшрүүлэх үгgganchimeg
 
хуучин хүү
хуучин хүүхуучин хүү
хуучин хүүjunesun
 

Mais procurados (20)

МОНГОЛ ХЭЛНИЙ НЭРЗҮЙ СУДЛАЛ (шинэчилсэн нь)
МОНГОЛ ХЭЛНИЙ НЭРЗҮЙ СУДЛАЛ (шинэчилсэн нь)МОНГОЛ ХЭЛНИЙ НЭРЗҮЙ СУДЛАЛ (шинэчилсэн нь)
МОНГОЛ ХЭЛНИЙ НЭРЗҮЙ СУДЛАЛ (шинэчилсэн нь)
 
эсээ бичвэр
эсээ бичвэрэсээ бичвэр
эсээ бичвэр
 
лекц №9 албан захидал
лекц №9 албан захидаллекц №9 албан захидал
лекц №9 албан захидал
 
сэтгэлийн хөдөлгөөн ба зориг
сэтгэлийн хөдөлгөөн ба зоригсэтгэлийн хөдөлгөөн ба зориг
сэтгэлийн хөдөлгөөн ба зориг
 
17 соцеметрийн судалгаа
17 соцеметрийн судалгаа 17 соцеметрийн судалгаа
17 соцеметрийн судалгаа
 
лекц №4
лекц №4лекц №4
лекц №4
 
монголын нууц товчооныг хэн зохиосон бэ
монголын нууц товчооныг хэн зохиосон бэмонголын нууц товчооныг хэн зохиосон бэ
монголын нууц товчооныг хэн зохиосон бэ
 
Монголын түүхийн үечлэл
Монголын түүхийн үечлэлМонголын түүхийн үечлэл
Монголын түүхийн үечлэл
 
найруулгын төрөл
найруулгын төрөлнайруулгын төрөл
найруулгын төрөл
 
1 new
1 new1 new
1 new
 
өрсөлдөөний онол
өрсөлдөөний онолөрсөлдөөний онол
өрсөлдөөний онол
 
монгол хэлний хичээлийн лавлах
монгол хэлний хичээлийн лавлахмонгол хэлний хичээлийн лавлах
монгол хэлний хичээлийн лавлах
 
Лекц 7
Лекц 7Лекц 7
Лекц 7
 
эрдэм шинжилгээний ажил бичих заавар
эрдэм шинжилгээний ажил бичих зааварэрдэм шинжилгээний ажил бичих заавар
эрдэм шинжилгээний ажил бичих заавар
 
№5 Найруулгын алдаа түүнийг ангилах
№5 Найруулгын алдаа түүнийг ангилах№5 Найруулгын алдаа түүнийг ангилах
№5 Найруулгын алдаа түүнийг ангилах
 
Lecture 14 15
Lecture 14 15Lecture 14 15
Lecture 14 15
 
хэл зүгшрүүлэх үг
хэл зүгшрүүлэх үгхэл зүгшрүүлэх үг
хэл зүгшрүүлэх үг
 
Үнэт зүйл
Үнэт зүйлҮнэт зүйл
Үнэт зүйл
 
Aldaa 2.3
Aldaa 2.3Aldaa 2.3
Aldaa 2.3
 
хуучин хүү
хуучин хүүхуучин хүү
хуучин хүү
 

Destaque

Сэтгүүл зүйн бичлэгийн төрөл зүйл
Сэтгүүл зүйн бичлэгийн төрөл зүйлСэтгүүл зүйн бичлэгийн төрөл зүйл
Сэтгүүл зүйн бичлэгийн төрөл зүйлNational University Of Mongolia
 
Уран зохиолд ТХБ-ын үзэл санаа
Уран зохиолд ТХБ-ын үзэл санааУран зохиолд ТХБ-ын үзэл санаа
Уран зохиолд ТХБ-ын үзэл санааDer Lehrer Studenten
 
С. Эрдэнэ Өвгөн шувуу өгүүллэг
С. Эрдэнэ Өвгөн шувуу өгүүллэгС. Эрдэнэ Өвгөн шувуу өгүүллэг
С. Эрдэнэ Өвгөн шувуу өгүүллэгZoloojojo
 
МОНГОЛ ХЭЛ БИЧГИЙН БОЛОВСРОЛ БА ХЭРЭГЛЭЭ
МОНГОЛ ХЭЛ БИЧГИЙН БОЛОВСРОЛ БА ХЭРЭГЛЭЭМОНГОЛ ХЭЛ БИЧГИЙН БОЛОВСРОЛ БА ХЭРЭГЛЭЭ
МОНГОЛ ХЭЛ БИЧГИЙН БОЛОВСРОЛ БА ХЭРЭГЛЭЭNational University Of Mongolia
 
Монгол хэлний найруулгазүй
Монгол хэлний найруулгазүйМонгол хэлний найруулгазүй
Монгол хэлний найруулгазүйGe Go
 
лекц 3,
лекц 3,лекц 3,
лекц 3,Ge Go
 

Destaque (20)

Mongol angli helnii niilmel uguulberiin zeregtsuulel
Mongol angli helnii niilmel uguulberiin zeregtsuulelMongol angli helnii niilmel uguulberiin zeregtsuulel
Mongol angli helnii niilmel uguulberiin zeregtsuulel
 
Mongol helnii yorool haraal ugesiin sudlal
Mongol helnii yorool haraal ugesiin sudlalMongol helnii yorool haraal ugesiin sudlal
Mongol helnii yorool haraal ugesiin sudlal
 
золбоо3
золбоо3золбоо3
золбоо3
 
Сэтгүүл зүйн бичлэгийн төрөл зүйл
Сэтгүүл зүйн бичлэгийн төрөл зүйлСэтгүүл зүйн бичлэгийн төрөл зүйл
Сэтгүүл зүйн бичлэгийн төрөл зүйл
 
Уран зохиолд ТХБ-ын үзэл санаа
Уран зохиолд ТХБ-ын үзэл санааУран зохиолд ТХБ-ын үзэл санаа
Уран зохиолд ТХБ-ын үзэл санаа
 
С. Эрдэнэ Өвгөн шувуу өгүүллэг
С. Эрдэнэ Өвгөн шувуу өгүүллэгС. Эрдэнэ Өвгөн шувуу өгүүллэг
С. Эрдэнэ Өвгөн шувуу өгүүллэг
 
МОНГОЛ ХЭЛ БИЧГИЙН БОЛОВСРОЛ БА ХЭРЭГЛЭЭ
МОНГОЛ ХЭЛ БИЧГИЙН БОЛОВСРОЛ БА ХЭРЭГЛЭЭМОНГОЛ ХЭЛ БИЧГИЙН БОЛОВСРОЛ БА ХЭРЭГЛЭЭ
МОНГОЛ ХЭЛ БИЧГИЙН БОЛОВСРОЛ БА ХЭРЭГЛЭЭ
 
Mongol helnii horshih yos
Mongol helnii horshih yosMongol helnii horshih yos
Mongol helnii horshih yos
 
Монгол хэлний найруулгазүй
Монгол хэлний найруулгазүйМонгол хэлний найруулгазүй
Монгол хэлний найруулгазүй
 
Лекц 3 (Давталт)
Лекц 3 (Давталт)Лекц 3 (Давталт)
Лекц 3 (Давталт)
 
монгол хэл
монгол хэлмонгол хэл
монгол хэл
 
Үгийн утга гэж юу вэ
Үгийн утга гэж юу вэҮгийн утга гэж юу вэ
Үгийн утга гэж юу вэ
 
үгийн сангийн утга
үгийн сангийн утгаүгийн сангийн утга
үгийн сангийн утга
 
Mongol helnii esreg uge utgiin sudlal
Mongol helnii esreg uge utgiin sudlalMongol helnii esreg uge utgiin sudlal
Mongol helnii esreg uge utgiin sudlal
 
Mongol helnii hoch neriin sudalgaa
Mongol helnii hoch neriin sudalgaaMongol helnii hoch neriin sudalgaa
Mongol helnii hoch neriin sudalgaa
 
лекц 3,
лекц 3,лекц 3,
лекц 3,
 
монгол хэлний тухай хууль
монгол хэлний тухай хуульмонгол хэлний тухай хууль
монгол хэлний тухай хууль
 
Mongol helnii tosoo uge sudlal
Mongol helnii tosoo uge sudlalMongol helnii tosoo uge sudlal
Mongol helnii tosoo uge sudlal
 
Mongol hel bichigiin bolovsrol hereglee
Mongol hel bichigiin bolovsrol heregleeMongol hel bichigiin bolovsrol hereglee
Mongol hel bichigiin bolovsrol hereglee
 
Mongol angli helnii ugtvar uge shine
Mongol angli helnii ugtvar uge shineMongol angli helnii ugtvar uge shine
Mongol angli helnii ugtvar uge shine
 

Semelhante a найруулгын байр ба утга

Eshz ba niitelgee 7
Eshz ba niitelgee 7Eshz ba niitelgee 7
Eshz ba niitelgee 7oyunaadorj
 
Iltgel mongol ardiin erool belge dembereliin ugs
Iltgel mongol ardiin erool belge dembereliin ugsIltgel mongol ardiin erool belge dembereliin ugs
Iltgel mongol ardiin erool belge dembereliin ugshelsudlal
 
Жинхэнэ нэр
Жинхэнэ нэрЖинхэнэ нэр
Жинхэнэ нэрGe Go
 
Lecture 6.
Lecture 6.Lecture 6.
Lecture 6.Ge Go
 
Монгол хэлний хэлц үгийг ангилах асуудалд
Монгол хэлний хэлц үгийг ангилах асуудалдМонгол хэлний хэлц үгийг ангилах асуудалд
Монгол хэлний хэлц үгийг ангилах асуудалдNational University Of Mongolia
 
Хэлзүй, түүний үндсэн ойлголт
Хэлзүй, түүний үндсэн ойлголтХэлзүй, түүний үндсэн ойлголт
Хэлзүй, түүний үндсэн ойлголтGe Go
 
"Солонгос хэлний орчуулгын онол" Хичээл-4
"Солонгос хэлний орчуулгын онол" Хичээл-4"Солонгос хэлний орчуулгын онол" Хичээл-4
"Солонгос хэлний орчуулгын онол" Хичээл-4E-Gazarchin Online University
 
Lecture 1.
Lecture 1.Lecture 1.
Lecture 1.Ge Go
 
6-р ангийн монгол хэлний хичээл өгүүлбэрийн найруулга
6-р ангийн монгол хэлний хичээл өгүүлбэрийн найруулга6-р ангийн монгол хэлний хичээл өгүүлбэрийн найруулга
6-р ангийн монгол хэлний хичээл өгүүлбэрийн найруулгаotgonerdeneotgonerdene
 
лекц 5,
лекц 5,лекц 5,
лекц 5,Ge Go
 
холбоо үг
холбоо үг холбоо үг
холбоо үг jiguurten
 

Semelhante a найруулгын байр ба утга (20)

GLON303-Хичээл 9
GLON303-Хичээл 9GLON303-Хичээл 9
GLON303-Хичээл 9
 
лекц 4
лекц 4лекц 4
лекц 4
 
Лекц №4 Найруулга зүйн тухай ерөнхий ойлголт
Лекц №4 Найруулга зүйн тухай ерөнхий ойлголтЛекц №4 Найруулга зүйн тухай ерөнхий ойлголт
Лекц №4 Найруулга зүйн тухай ерөнхий ойлголт
 
найруулгын эхийг ангилах нь
найруулгын эхийг ангилах ньнайруулгын эхийг ангилах нь
найруулгын эхийг ангилах нь
 
Eshz ba niitelgee 7
Eshz ba niitelgee 7Eshz ba niitelgee 7
Eshz ba niitelgee 7
 
Iltgel mongol ardiin erool belge dembereliin ugs
Iltgel mongol ardiin erool belge dembereliin ugsIltgel mongol ardiin erool belge dembereliin ugs
Iltgel mongol ardiin erool belge dembereliin ugs
 
Жинхэнэ нэр
Жинхэнэ нэрЖинхэнэ нэр
Жинхэнэ нэр
 
Lecture 6.
Lecture 6.Lecture 6.
Lecture 6.
 
Монгол хэлний хэлц үгийг ангилах асуудалд
Монгол хэлний хэлц үгийг ангилах асуудалдМонгол хэлний хэлц үгийг ангилах асуудалд
Монгол хэлний хэлц үгийг ангилах асуудалд
 
Хэлзүй, түүний үндсэн ойлголт
Хэлзүй, түүний үндсэн ойлголтХэлзүй, түүний үндсэн ойлголт
Хэлзүй, түүний үндсэн ойлголт
 
"Солонгос хэлний орчуулгын онол" Хичээл-4
"Солонгос хэлний орчуулгын онол" Хичээл-4"Солонгос хэлний орчуулгын онол" Хичээл-4
"Солонгос хэлний орчуулгын онол" Хичээл-4
 
Lecture 1.
Lecture 1.Lecture 1.
Lecture 1.
 
Mongol angli helnii engiin uguulberiin zeregtsuulel
Mongol angli helnii engiin uguulberiin zeregtsuulelMongol angli helnii engiin uguulberiin zeregtsuulel
Mongol angli helnii engiin uguulberiin zeregtsuulel
 
GLON303-Хичээл 7
GLON303-Хичээл 7GLON303-Хичээл 7
GLON303-Хичээл 7
 
Mongol angli helnii engiin uguulberiin zeregtsuulel
Mongol angli helnii engiin uguulberiin zeregtsuulelMongol angli helnii engiin uguulberiin zeregtsuulel
Mongol angli helnii engiin uguulberiin zeregtsuulel
 
Altnaa222
Altnaa222Altnaa222
Altnaa222
 
Mongol angli helnii temdeg uge
Mongol angli helnii temdeg ugeMongol angli helnii temdeg uge
Mongol angli helnii temdeg uge
 
6-р ангийн монгол хэлний хичээл өгүүлбэрийн найруулга
6-р ангийн монгол хэлний хичээл өгүүлбэрийн найруулга6-р ангийн монгол хэлний хичээл өгүүлбэрийн найруулга
6-р ангийн монгол хэлний хичээл өгүүлбэрийн найруулга
 
лекц 5,
лекц 5,лекц 5,
лекц 5,
 
холбоо үг
холбоо үг холбоо үг
холбоо үг
 

Mais de National University Of Mongolia

Mais de National University Of Mongolia (13)

найруулгын алдаа түүний үндэс
найруулгын алдаа түүний үндэснайруулгын алдаа түүний үндэс
найруулгын алдаа түүний үндэс
 
хэлний дүрслэх хэрэглүүр
хэлний дүрслэх хэрэглүүрхэлний дүрслэх хэрэглүүр
хэлний дүрслэх хэрэглүүр
 
эхийн тухай
эхийн тухайэхийн тухай
эхийн тухай
 
МОНГОЛ-АНГЛИ БАЙМЖИЙН ЗЭРЭГЦҮҮЛЭЛ
МОНГОЛ-АНГЛИ БАЙМЖИЙН ЗЭРЭГЦҮҮЛЭЛМОНГОЛ-АНГЛИ БАЙМЖИЙН ЗЭРЭГЦҮҮЛЭЛ
МОНГОЛ-АНГЛИ БАЙМЖИЙН ЗЭРЭГЦҮҮЛЭЛ
 
Mongolist KARA GEORGE buyu KHAR DORJ
Mongolist KARA GEORGE buyu KHAR DORJMongolist KARA GEORGE buyu KHAR DORJ
Mongolist KARA GEORGE buyu KHAR DORJ
 
Монголч эрдэмтэн НИКОЛАЙ ПОППЕ
Монголч эрдэмтэн НИКОЛАЙ ПОППЕМонголч эрдэмтэн НИКОЛАЙ ПОППЕ
Монголч эрдэмтэн НИКОЛАЙ ПОППЕ
 
Mongol helnii uge san sudlagch jodovjav tumurtseren
Mongol helnii uge san sudlagch jodovjav tumurtserenMongol helnii uge san sudlagch jodovjav tumurtseren
Mongol helnii uge san sudlagch jodovjav tumurtseren
 
Mongol angli helnii niilmel uguulberiin zeregtsuulel
Mongol angli helnii niilmel uguulberiin zeregtsuulelMongol angli helnii niilmel uguulberiin zeregtsuulel
Mongol angli helnii niilmel uguulberiin zeregtsuulel
 
Zadlal hiih argachilal
Zadlal hiih argachilalZadlal hiih argachilal
Zadlal hiih argachilal
 
Mongol gazar nutgiin ner
Mongol gazar nutgiin nerMongol gazar nutgiin ner
Mongol gazar nutgiin ner
 
Mongol helnii torol uge sudlal
Mongol helnii torol uge sudlalMongol helnii torol uge sudlal
Mongol helnii torol uge sudlal
 
Mongol angli toloonii uge zeregtsuulel
Mongol angli toloonii uge zeregtsuulelMongol angli toloonii uge zeregtsuulel
Mongol angli toloonii uge zeregtsuulel
 
Mongol helnii ijil uge
Mongol helnii ijil ugeMongol helnii ijil uge
Mongol helnii ijil uge
 

найруулгын байр ба утга

  • 2. Нөхөх чанарын зарчим Данийн нэрт физикч Нильс Бор гэж хүн “Нөхөх чанарын зарчим”-ыг томьёолжээ. Аливаа юм үзэгдлийг янз бүрийн нөхцөлд янз бүрийн аргаар судлаад үзэхэд хоорондоо харшилсан, бие биеэ үгүйсгэсэн мэт боловч ерөнхийдөө уул судалж байгаа зүйлийн мөн чанарыг тодорхойлоход бүгдээрээ чухал ач холбогдолтой учраас харилцан бие биеэ нөхнө гэж үздэг.
  • 3. Байрлал хэл шинжлэл Энэ онолтой ойролцоо нөхөх гэдэг ухагдахуун байрлал хэл шинжлэлийн тодорхой судалгааны арга барилтай холбогдоно. Хэлний нэгжүүдийн байрлалын зүй тогтлыг задлан шинжлэсний үндсэн дээр биеэ даасан нэгж үү эсвэл нэг нэгжийн янз бүрийн хувилбар уу гэдгийг тогтоодог. Энэ аргыг хэлний нөхөх, үл нөхөх зарчим гэнэ.
  • 4. Хэл шинжлэлийн талаас үзвэл Хэлний хоёр элемент нэг байранд бие биеэ үгүйсгэх мөртлөө, янз бүрийн байрлалд харилцан бие биеэ нөхөх харьцаанд байхыг хэлшинжлэлийн нөхөх байрлалын зарчим гэнэ. Гэхдээ энэ аргыг найруулга зүйд хэрэглэж болох уу үгүй юу гэдэг сонин асуудал байдаг аж.
  • 5. Өөрөөр хэлбэл Хэлний хоёр элементийн нэг нь нөгөөгийнхөө тохиолдох орчинд тохиолдохгүй боловч ерөнхийдөө нэг үүрэг гүйцэтгэж байвал тэр хоёр элемент нөхөх байрлалд байгаа бөгөөд нэг нэгжийн хоёр хувилбар гэж үздэг. Энэ бол хэлшинжлэлийн хамгийн тохиромжтой тайлбар юм.
  • 6. Гэвч Тодорхойлох, тоочих хэлбэр хэл шинжлэлд дээрх санал туйлаас зөв байхад хэрэглээ, хэлэхүйн хувилбарыг голлодог прагматик найруулга зүйд үүнээс өөрөөр эсрэг байр сууринаас ханддаг. Ө.х найруулга зүй нь үүргийн нөхөх зарчмыг бус харин тухайн хувилбаруудын байрын нөхөх зарчмыг гол болгодог ухаан юм.
  • 7. Ийм учраас Үүргээрээ нөхөж, байраараа үгүйсгэж байвал сая нөхөх байранд байна гэсэн хэлбэр хэл шинжлэлийн ойлголт найруулга зүйд эсрэгээр үүргийн талыг голлох бус харин байраараа нөхөх ёсыг л голлодог болохыг найруулга зүйн төрөл бүрийн жишээнээс тодорхой харж болно.
  • 8. Жишээ нь “Хавар цагийн хар турлиах Хашаан дотуур явгалан гүйж Өчигдөрхөн миний гээж орхисон Өвдөл цөвдөл бодлуудыг өмчирхөн түүх нь ӨГЛӨӨ…”
  • 9. Найруулгын утга Гэгч нь хэл шинжлэлийн тэр тусмаа хэлэхүйн талын хамгийн амин чухал зүйл бөгөөд энэ нь үгийн үүрэг, сэтгэлийн өнгө аясын уулзвар дээр үүсдэг ажээ. Найруулгын утга гэдгийг хэлний нэгжийн утга, хэлний үнэ цэнэ гэдэг талаас тайлбарлавал илүү тодорхой болно.
  • 10. Тэгвэл Тэмдэглэсэн зүйлд харьцах харьцаан дээр биш, харин тухайн хэлний систем дэх бусад үгтэй харьцах харцаа тэдгээрийн утгаар тодорхойлогддог. Найруулгын утга гэдэг бол хэлний утга учир, хэлний үнэ цэнэ гэдгээр тайлбарлаж бүрэн болохуйц ойлголт ба түүнийг тодорхойлох хамгийн чухал зүйлүүд бол 1-рт, хам сэдэв, 2-рт, харилцан холбогдох бүрэлдүүлбэрүүд мөн харилцан эсрэгцэж утгыг нь тодруулах, ялгах, адилтгах, мөн өнгө аясын оролцоо байна.
  • 11. Найруулгын утга нь байрлалаас ихээхэн шалтгаална. Ямар үгстэй холбогдох, ямар төрлөөр бичигдэх, хам сэдэв гэдэг найруулгын утга, хэлний утга учир, үнэ цэнэ гэдэг ойлголтын амьдрах зайлшгүй орчин нь болж өгдөг байна. Тухайн хам сэдэв үгсийн холбоондоо туйлын тохирсон байраа олсон, үгийн утга, үгийн утга учиртайгаа, үнэ цэнэтэйгээ туйлын зөв тохирсон бол найруулгын хамгийн оновчтой зөв уран яруу илэрхийлэл үүсдэг байна.
  • 12. Жишээ баримт: “Тэргэл саран туулж баралгүй хээр хонодог тэнгэрийн хэвтэр буурал тал минь” Б.Л Нөмгөн тэрлэгний урт хормойд нимгэн манан цагаан гуниг адил, нойрмоглон шингэхэд нэл шар талын дээгүүр, нэрээ хэлээгүй амраг шиг нэгэнт хавар иржээ.” Эмүжин
  • 13. Хэлний хамгийн үнэ цэнэтэй нэгж бол төрөл бүрийн ХЭЛЦҮҮД юм. Хэлц бол тухайн ард түмний соёл, сэтгэлгээ, ахуй заншлын өвөрмөц онцлогийг үеийн үед тогтвортой хадгалдаг. Соёл нь мэдээллийг үеэс үед дамжуулах, хадгалах үүрэгтэй мэдээлэл дамжуулах хоёр сувагтай бөгөөд гарвалын сан хөмрөг буюу генефонд, нөгөө нь эхэд буй дурслын сан хөмрөг буюу мемофонд юм. Үүний эхнийх нь бие, удаах нь сэтгэлтэй холбоотой юм.
  • 14. Тэгж үзвэл хэл нь гарвал ба дурслын аль алины шинжийг агуулах тул тухайн ард түмний соёлын үр хөврөл болно. Тэр тусмаа тогтвортой хэлц бол соёлын дурслын амин голомт болдог. Хэлц буюу битүү тогтолцоо, хэлц бус буюу задгай тогтолцоо хоёрыг соёлын үүднээс судлахыг соёл хэлшинжлэл гэнэ.
  • 15. Үндэсний хэлний онцлог Үндэсний хэлний онцлог хэлний утга учир үнэ цэнэ хэлцэд байдгийн бас нэгэн баталгаа бол түүнийг шууд орчуулж болдоггүйд оршино. Үхсэн буурын толгойноос амьд ат айна, усан дээр өрөм тогтоох, олгой хагаравч тогоон дотроо.
  • 16. Найруулгын утга гэдэг бол хам сэдэв, харилцан нийлцээс хамаарах, тодорхой өнгө аяс бүхий хэлний утга учир, хэлний үнэ цэнэ бүхий нэгжийг хэлнэ. Үүнийг мөн хэлбэржсэн үг, хэлзүйн үг гэдэг ойлголттой аналог байдлаар тайлбарлабал үг дангаараа зөвхөн нэрлэлтийн нэгж төдий ба тэрээр амьгүй хөдөлгөөнгүй байдалтай харин хэлзүйн нөхцөл авч хэлзүйн аргатай болсноор сая өгүүлбэр орж амь орж хөдөлж эхлэдэг хэрэг юм.
  • 17. Хэлний хэрэглүүрийг ... Янз бүрийн түвшний хэлний нэгжүүд, ялангуяа үгийн сангийн нэгж нь утгазүйн өөрийн үндсэн хүрээнээс хальсан өнгө аястай байхаар барахгүй найруулга зүйн мөн чанараараа ч ижил бус байдаг. Ер нь хэлний бүх хэрэглүүрийг найруулга дундын болон найруулгын ялгараа бүхий гэж хоёр ангилдаг
  • 18. Найруулга дундын гэдэг нь Хэлний тогтолцооны хувьд янз бүрийн хүрээ, харьцааны нөхцөлд найруулга зүйн ямар нэгэн онцгой шинж оруулалгүй хэрэглэдэг хэлний нэгжийг найруулга дундын нэгж гэнэ. Жишээ нь: хүн, гар, гэр, уул, хөх, ярь, бич-. Чухам ийм найруулга дундын хэлний нэгж бол найруулгын үндсэн материал болдог юм.
  • 19. Хэдийгээр найруулгад үгийг хэрэглэх нөхцөл, хүрээ, уламжлал их чухал боловч хэлний нэгжийн үндсэн утгатай салшгүй холбоотой. Ажиглаж үзвэл хэлний нэгжийн утга зүй, найруулга зүйн тал, хэрэглэх үндсэн хүрээ хоёрын хооронд тогтсон хамаарал байдаг. Ийм бэлэн холбооны үрээр утга агуулга нь найруулга зүйн тодорхой ангилал, өнгө аястай болдог байна.
  • 20. Найруулга нь ганц үг хэллэгээс биш бүр дагавар нөхцөл, хэлзүйн хэлбэрээс ч хамаардаг. Жишээ нь: Нарс найгаа л, навчис хийсээ л, уулын оройд будан суугаа л, Шувуу буцаа л, хяруу унаа л, өвсөн толгойд цан буугаа л, тал шарлаа л, мал холхио л, малчны сэтгэл гэнэт догдлоо л, салхи сэвээ л, өрх дэвээ л, өлөн тоос тэнгэрт босоо л, айлууд нүүгээ л, амрагууд холдоо л, аяа хөөрхий нүүдэлчний намар аа гэж.
  • 21. Найруулга зүйн хэрэглүүр Энэ бол найруулга зүйн өнгө аяс бүхий нэгжүүдээс бүтдэг. Судлаачид найруулгын өнгө аястай, аясгүй нэгж аль аль нь болно гэж үзэж байхад зарим нь өнгө аясгүй нэгж болохгүй гэж үздэг. Үнэн хэрэгтээ хэлний бараг бүх нэгж найруулга зүйн хэрэглүүр болж чадна. Хэлний нэгжийн найруулга зүйн бүтээлч үйл нь хэрэглэх онцлог нөхцлөөс хамааран урган гарч ирдэг.
  • 22. Хэлний хэрэглүүрийг... найруулга зүйн хувьд 1. үүрэг зорилго бүхий өнгө аястай, 2. яруу хэрэглүүр бүхий өнгө аястай гэж ангилах ба үүрэг зорилго бүхийд нь шинжлэх ухааны зохиолын, албан бичгийн, уран зохиолын, сонин, сэтгүүлийн, гэж ангилдаг бол яруу хэрэглүүрийг хүндэтгэсэн, элэглэсэн, энхрийлсэн, дооглосон, басамжилсан гэх зэргээр үзнэ.
  • 23. Эдгээрийн онцлог нь тухайн үгэндээ шингэсэн найруулгын өнгө аясад орших бөгөөд үгийн сангийн нэгж дээр их тод илэрдэг харин үгзүй, өгүүлбэрзүйн нэгжийн хувьд харьцангуй явцуу талтай. Явж явж найруулгад хамгийн гол асуудал бол ойролцоо утгатай үгийн судлал байдаг. Ойролцоо үгс хэр их байна төдий чинээ баян хэл гэж үзэх нь ч бий.
  • 24. Эмэгтэй хүнийг илэрхийлэх Энэ уламжлалыг эртний болон аман зохиол, орчин үеийн уран зохиолын жишээгээр авч үзвэл сонирхолтой. МНТ-д “Есүхэй худ, охиныг үзвэл нүүртэй гэрэлтэй, нүдэндээ галтай охин тул санаанд нийлэв. Түүний нэр Бөртэ гэнэ. Тэмүжингээс нэг нас ах, аравтай ажээ.
  • 25. Баатарлаг туульд: Гэр нэвт гэрэлтэй Гишүүний улаан хацартай Туурга нэвт туяатай Тунгалаг улаан хацартай Наашаа хараад хэвтэхэд нь Наад голын амьтан Үүр цайж нар гарлаа гэж боддог...
  • 26. Инжинашийн Хөх сударт: “Солонгуа … төрсөн нь саран мэт сайхан, цэцэг адил үзэсгэлэн, солонго мэт өнгөтэй, хас адил ариун …” “Үзвэл нас арван найм, зүс шинэ нарны адил хурц тунгалаг гэрэлтэнэ. Цайвар өнгөтэй зөөлөн царай нь зуны наранд борлоод хоёр хацарт нь улаан туяа тусчээ.” Д.Нацагдорж
  • 27. Ц.Дамдинсүрэн, “Гологдсон хүүхэн Цэрэн … ядуу хүний хүүхэн боловч цуурай тунгалаг дуутай, цовоо цойлгон зантай, гэрэлтэй цагаан царайтай, гэгээн саруул оюунтай, ув улаан уруултай, уран цэцэн үгтэй, дун цагаан шүдтэй, тунгалаг хар нүдтэй, цэвэрхэн хүүхэн …”
  • 28. С.Эрдэнэ, “Хонгорзул” “Хонгорзул арван долоохон настай, уулын горхины ус шиг мэлмэрэнхэн байдаг тунгалаг хар үстэй, эрдэнэсийн шунх шиг улаан ягаахан уруултай, уяхан бор бүсгүй байлаа.” энэ мэтээр найруулга зүйн хэрэглүүр гэдэг нэн өргөн ойлголт бөгөөд хэрхэн оновчтой сонгохоос л бүхий найруулга шалтгаална.
  • 29. Найруулга зүйн утга Найруулгын өнгө аясын ойлголттой ойролцоо бөгөөд утга нь байнгын агуулга, нийтийн хэрэглээгээрээ давуу байдгаараа өнгө аясаас ялгардаг. Н.у. нь хэлний нэгжийн утгазүйн бүтцэд багтсан, тодорхой нөхцөлд нөхөн баяждаг, байнгын чанартай, үгийн сангийн бодит зүйлийн болон хэлзүйн утгад нэмэлт болдог шинж ажээ.” Ц.С. Т.Г.Винокур “Найруулга зүйн утга нь үгийн үүрэг, сэтгэлийн аяс хоёрын уулзвар дээр үүсдэг.”
  • 30. Энэ утга нь хэлний янз бүрийн нэгжид харилцан адилгүй илэрдэг бөгөөд тухайлбал сэтгэлийн хөдлөл яруу аяст ил байдаг харин бусад тохиолдолд зөвхөн тодорхой өгүүлэмж буюу хам бичвэр дээр бүрэн илэрдэг. Тэр тусмаа эдгээр хам бичвэр нь уг утгыг хэрэглэх тогтсон нөхцөлтэй, байнгын чанартай байна.
  • 31. Ийм учраас Т.Г.Винокур “Найруулга зүйн утгыг хэрэглээний нэгж гэж тодорхойлох нь зүйтэй мэт” гэж бичсэн бол найруулга зүйч И.Р.Гальперин “Найруулга зүйн утга нь хам бичвэртээ үргэлж дулдуйдах чанартай” гэж үзжээ. М.Базаррагчаа, “Найруулгын утга нь энэхүү утга хэлбэр хоёртой амин сүлбээтэй болно. Өөрөөр хэлбэл хэлний утга хэлбэрийн найруулгаас тухайн нэгж нь утга хэлбэрийн хувьд баяждаг байна. Үүнийг найруулгын утга, түүний ялгараа гэнэ” гэжээ.
  • 32. НОМЗҮЙ Ц.Сүхбаатар, “Монгол хэлний найруулга зүй”, Уб., 2009, 69-90 дэх тал. Г.Сүхбат, С.Батбаатар, “Найруулах эрдэм, хэл ярианы соёл”, Уб., 2007, 27-33 дах тал. Б.Бямбадорж, “Монгол хэлний найруулга зүй”, Уб., 2014, 24-26 дах тал.