1. Ontwikkelingspsychologie 1 De adolescent (12 tot 18 jaar)

2. 1. Lichamelijke ontwikkeling Puberteit

3. 1. Lichamelijke ontwikkeling Lichaam kind  lichaam volwassene

4. 1. Lichamelijke ontwikkeling Meisjes < jongens: 1 à 2 j. verschil Individuele verschillen Begin en einde Tempo en duur

5. 1. Lichamelijke ontwikkeling Seksuele rijpingsprocessen Secundaire geslachtskenmerken Borstontwikkeling, pubaire beharing, verlaging van de stem bij jongens Primaire geslachtskenmerken Ontwikkeling van genitaliën Biologisch volwassen Meisjes: 15j Jongens: 16j

6. 1. Lichamelijke ontwikkeling Versnelling groei en verandering proportie ‘Tweede strekking’ Lengte, gewicht, skelet Jongens > meisjes: bredere schouders, smallere heupen, langere benen, meer spieren, minder onderhuidse vetontwikkeling Uithoudingsvermogen  Jeugdpuistjes Zweetklieren 

7. 1. Lichamelijke ontwikkeling Reacties op lichamelijke veranderingen Lichamelijk aantrekkelijk = ! voor zelfbeeld Negatieve gevoelens door: Vroege/late rijping ≠ lichamelijke/psychische ontwikkeling Ongelijk verloop van ontwikkelingen Afwijkingen vrouwelijk/mannelijk ideaalbeeld Jeugdpuistjes Menarche/spermarche: tegenstrijdige emoties

8. 1. Lichamelijke ontwikkeling Acceleratieverschijnsel Adolescent vandaag > vroeger Groter Eerder geslachtsrijp Door: Betere gezondheidszorg Afschaffing kinderarbeid Doorbreken seksuele taboes …

9. 2. Motorische ontwikkeling Spierontwikkeling Uithoudingsvermogen  Sporten = favoriete bezigheid Technieken verbeteren Lichamelijke aantrekkelijkheid vergroten Competitie Just for fun

10. 3. Perceptuele ontwikkeling Aandacht en concentratie  Selectieve aandacht Verdelen van aandacht Langdurige concentratie mogelijk

11. 4. Cognitieve ontwikkeling Formeel operationeel stadium Abstract denken Propositionele denken Hypothetisch-deductief denken Combinatorisch denken

12. 4. Cognitieve ontwikkeling Informatieverwerking Geheugencapaciteit  Metacognitie Planmatig en systematisch werken Inhoudelijke kennis

13. 4. Cognitieve ontwikkeling Consequenties Kritische houding Zelfreflectie  Discussiëren Idealisme ≠ Intelligenter

14. 5. Taalontwikkeling Volwassenentaal Gesproken en geschreven taal = begrijpen en voortbrengen Maar volwassenen begrijpen niet altijd ‘taal van jongeren’ Bvb. sms’jes en chat-taal of uitdrukkingen zoals ‘smoren’, ‘iemand binnendraaien’, etc. Taalontwikkeling stopt niet

16. Beeld ouders: ouders = feilbaar

17. Generatiekloof?Individuatie = autonome persoon worden -Verschilt per gezin en cultuur Rolveranderingen: - Intimiteit en seksualiteit - Relationeel binden - Beroep en studie - Moreel, politiek en levensbeschouwelijk

18. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling Invloed van gezin Opvoedingsstijl Parentale warmte Permissief Autoritatief toegeeflijk Parentale controle Permissief Autoritair onverschillig

19. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling Invloed van gezin Omgang van ouders met ouder worden en terugkijken op eigen leven Onderlinge relatie van de ouders Economische situatie in gezin Samenstelling van het gezin Culturele achtergrond

20. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling Conflicten Interpersoonlijke conflicten Conflict ouders  Gewenst !?! Oplossing ? Intrapsychische conflicten = Stimulans voor ontwikkeling

21. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling Stress Tgv gebeurtenissen die ons bedreigen of uitdagen Coping Probleemgericht Emotiegericht Onbewust, defensief

22. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling Omgang leeftijdgenoten Meer omgang, ook buiten school Informele ontmoetingen, ook met andere sekse Grote en kleine groepen Belang?? Zelfwaardering, want onzekere periode Sociale vaardigheden Experimenteren met nieuwe rollen Integratie volwassenenwereld voorbereiden Sociale vergelijking

23. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling De jeugdcultuur Ze hebben een eigen cultuur, met eigen opvattingen en gedragingen Verschillende subculturen = Basis voor ‘imago’ Geen groep van vrienden, hoewel die er wel kunnen uit voortkomen ‘Conformisme’ Bvb. skaters, emo’s, jumpers, tecktonik fans, …

24. Voorbeeld subcultuur

25. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling Kliekjes of vriendengroepen ‘Wij’-gevoel Intense omgang: café, sport, uitgaan, … Via selectie en socialisatie Eén-sekse-groep  gemengde groepen Interculturele vriendschappen 

26. 6. Sociaal-emotionele ontwikkeling Vriendschap tss ‘boezemvriend(inn)en’ Speciale band: intimiteit, gelijkwaardigheid en wederkerigheid Invulling: wederzijds vertrouwen, steun en zorg, gesprekken over alledaagse en intieme zaken Nadruk: Jongens: vaak samen dingen doen Meisjes: vertrouwensfiguur Tegenwicht voor gevoelens van eenzaamheid

27. 7. Seksuele ontwikkeling Ontdekking eigen/ander lichaam  Seksuele omgang met eigen/ander lichaam Genitale fase (Freud) Geslachtscontact = centraal Volwassen seksualiteit, gericht op seksuele omgang met persoon buiten het gezin Grote openheid versus taboesfeer

28. 7. Seksuele ontwikkeling Vorming van romantische relaties Meerdere functies 4 stadia: Initiatie Status Affectie Relatievorming

29. 7. Seksuele ontwikkeling Seksuele thema’s 1. Zelfbevrediging Verwondering, ongemak, schuld Zelfs bij kleine kinderen Jongens > meisjes 2. ‘De eerste keer’ Van vasthouden, via tongzoenen, aanrakingen lichaam en geslachtsdelen tot ‘de eerste keer’ Opleidingsniveau: hoe lager, hoe vroeger; en viceversa Motieven: nieuwsgierigheid, affectie, status volwassene Gemengde emoties: jongens positiever dan meisjes

30. 7. Seksuele ontwikkeling

31. 7. Seksuele ontwikkeling 3. Anticonceptie en veilig vrijen Waarom condoom? Meisjes: zwangerschap voorkomen Jongens: geslachtsziekten voorkomen Hoe jonger, hoe minder anticonceptiegebruik Hoe meer seksuele ervaring, hoe meer anticonceptiegebruik Tienerzwangerschap Belang van externe factoren: steun familie, steun partner, economische en culturele factoren

32. 7. Seksuele ontwikkeling 4. Homoseksueel gedrag Drie reacties op ontdekking: Verzet en maskeren Acceptatie en dubbelleven Volledige aanvaarding en openheid Spanningen en angsten Zelfmoord > gemiddelde Reacties omgeving meestal positief

33. 8. Persoonlijkheidsontwikkeling Egocentrisme = ‘anderen zijn ook met mij bezig, omdat ik met mezelf bezig ben’ Imaginair publiek Wanneer een adolescent (kritisch of bewonderend) over zichzelf denkt, denkt hij dat de anderen dit ook doen op dezelfde manier (zoals een publiek).

34. 8. Persoonlijkheidsontwikkeling Egocentrisme Persoonlijke fabel ‘Ik ben uniek, er is geen tweede zoals ik. Ik heb unieke gedachten en gevoelens.’ Ze voelen zich onkwetsbaar en hebben vaak het gevoel dat niemand hen begrijpt. Oplossing Imaginair publiek: Contact met leeftijdsgenoten Persoonlijke fabel: Realisatie van vriendschappen

35. 8. Persoonlijkheidsontwikkeling Conformisme In zoektocht naar eigen persoonlijkheid Met jeugdcultuur, subcultuur, vriendengroep Bvb. kleding, muziekkeuze, taalgebruik Met volwassenen Bvb. oplossen van problemen, kiezen van een beroep Einde adolescentie Conformisme 

36. 8. Persoonlijkheidsontwikkeling Identificatie Zelfontdekking van ‘buiten naar binnen’ Lichamelijke aantrekkelijkheid = !!! Persoonlijkheidseigenschappen en vaardigheden Modellen Personen waaraan adolescent gedrag wil oriënteren Bvb. verre, nabije, abstracte modellen Idealen Waardeopvattingen, ontwerpen voor toekomst

37. 8. Persoonlijkheidsontwikkeling Experimenteren met sociale rollen Bvb. vakantiejob, animator in jeugdwerk, lid van muziekband, partner/lief, roken/drinken, brommerrijden, etc. Toetsen van gedrag aan rolverwachtingen

38. 8. Persoonlijkheidsontwikkeling Identiteitsstatus Ontdekken van identiteit versus identiteitsverwarring (Erikson) 4 statussen Verkennen van alternatieven (Experiment) Kiezen van positie (Identificatie)

39. 8. Persoonlijkheidsontwikkeling Identiteitsstatussen Exploratie identiteitsalternatieven MoratoriumAchievement Identificatie Identiteitsdiffusie Foreclosure Identiteitsvorming meestal niet voltooid aan einde adolescentie Opvoedingsstijl heeft invloed Genderidentiteit: verhoogde differentiatie

40. 8. Persoonlijkheidsontwikkeling Zelfbeeld Hoe zie ik mezelf? Voor wie houdt men mij? Differentiatie zelfbeeld + zelfwaardegevoel Genderverschillen meisjes < jongens

41. 9. Morele ontwikkeling Universele menselijke waarden

42. 9. Morele ontwikkeling ‘Afwegingen’ Formeel oper. denken = basisvoorwaarde Empathie/inlevingsvermogen Afwegingen = daden ???  Postconventioneel stadium bereikt!

43. 10. Schoolse ontwikkeling Leerlingenbegeleiding ‘Leerling zijn’ ‘Kind/jongere zijn’ Zorg voor alle leerlingen 3-lijnenmodel Leerkracht Leerlingenbegeleider Externe diensten

44. 10. Schoolse ontwikkeling 1. Leren leren = verwerven van kennis, vaardigheden en attitudes; gemotiveerd en zelfstandig informatie verwerken en toepassen 4 leerstijlen: Doeners Waarnemers Denkers Toepassers  Combinatie: beste garantie!

45. 10. Schoolse ontwikkeling 1. Leren leren 3 componenten voor zelfstandig leren Hoe voel ik mij? (Sociaal-emotioneel) Hoe verwerk ik informatie? (Cognitief) Hoe stuur ik mezelf bij? (Metacognitief)  Alle 3 = essentieel, niet alleen cognitief.

46. 10. Schoolse ontwikkeling 2. Leren kiezen Vaak verkeerde keuzes Watervaleffect! Daarom: keuzebegeleiding 4 scharniermomenten Constant Beter zicht op zichzelf Breed perspectief op de wereld Zelf plannen en sturen Belang van positieve keuze

47. 10. Schoolse ontwikkeling 3. Leren leven ‘Leerschool’, maar ook ‘leefschool’ Begeleidingsplan

48. 12. Tekenontwikkeling Kritische houding tov eigen tekentalenten  Stoppen  Toevlucht in: Kalmerend tekenen Karikaturen Herbeginnen Aftekenen Tekentechnieken verfijnen (= enkelingen)

49. Indien ontwikkeling anders loopt … Adolescentie = gevoelige periode Meestal zonder ernstige problemen Indien wel problemen: Verschil in aard Externaliserend Internaliserend Verschil in gradaties

50. Indien ontwikkeling anders loopt … Jeugdcriminaliteit Meestal lichte vormen Bvb. fietsen zonder verlichting, protesteren in betoging, niet teruggeven van te veel ontvangen wisselgeld Hoogtepunt: 17-18 jaar Oorzaak: Wensen goedkeuring lftgenoten Gesocialiseerd versus ondergesocialiseerd Stoppen criminaliteit Gaan er mee door

51. Indien ontwikkeling anders loopt … Middelengebruik en –verslaving Biologische en psychische afhankelijkheid Alcohol, roken, andere (illegale) drugs Waarom? Spanningen wegnemen, plezierige emotionele toestand,… Problemen? Identificatie met drugcultuur, fysieke achteruitgang, schoolprestaties , gedragsveranderingen

52. Indien ontwikkeling anders loopt … Depressiviteit Sombere stemming, minder plezier beleven, eetlust  of , verstoord slaappatroon, concentratie , … Stijgt in adolescentie Oorzaak: genetisch of omgeving Suïcide Oorzaak: depressie, stress, perfectionisme, conflicten, …

53. Indien ontwikkeling anders loopt … Eetproblemen Obesitas Gevolgen voor psyche en gezondheid Eetstoornis Anorexia nervosa Onderdrukte eetlust, slank willen zijn, ontkenning van vermagering, buitengewone invloed van gewicht op zelfbeeld Boulimia nervosa Vreetbuien owv eetdrang versus slank willen zijn (braken, dieethouden, …), gewicht blijft normaal, buitengewone invloed van gewicht op zelfbeeld Oorzaak: biologisch, psychisch, sociaal, cultureel

54. Samengevat Overgang kind – volwassene Tweede strekking – seksuele rijpingsprocessen Waarnemen van meerdere dingen tegelijk Formeel operationeel denken Jongerentaal Separatie en individuatie Belang leeftijdgenoten , ook andere sekse Jeugd- en subcultuur, vrienschappen

55. Samengevat Genitale fase: geslachtscontact = centraal Egocentrisme, conformisme, identiteitsvinding Richt zich naar universele menselijke waarden, met afwegingen Belang van leerlingenbegeleiding Sport/hobby’s/samen zijn ipv spel Kritisch tov tekentalent Externaliserende en internaliserende problemen