Tema 7. España no primeiro terzo do século XX (1902-1939)

España no primeiro terzo do
século XX (1902-1939)

A crise do sistema da Restauración
(1902-1923)
• Alfonso XIII iniciou o seu reinado en
1902, ao ser declarado maior de
idade.
• Este feito coincidiu cunha forte crise
provocada polo desastre do 98.
• Os partidos dinásticos
(conservadores e liberais)
propuxeron reformas
rexeneracionistas, pero o sistema
mostrouse incapaz de democratizar
a vida política e de lle dar cabida á
oposición. Ademais a conflitivade
social era cada vez maior. Joaquín Sorolla:
Alfonso XIII (1907)

Crise da Restauración: Alfonso XIII (1902-1923)
1. Razóns:
1. Excesivas intervencións do monarca en asuntos
políticos e militares (desafortunadas).
2. Fraccionamento e descomposición dos partidos
dinásticos.
3. Ineficacia das políticas rexeneradoras.
4. Fraude electoral e caciquismo.
5. Crecente papel interventor do exército na vida política
6. Crecente contestación política dos partidos non
dinásticos (republicanos, socialistas e nacionalistas)
7. Aumento da conflitividade laboral e social.
8. Atentados anarquistas.
9. Anticlericalismo (entendendo a Igrexa asociada ao
sistema)
10. A cuestión de Marrocos e os seus fracasos.

Ramón Casas: La Carga
Folga Xeneral en Barcelona 1902

2. En que momento se agudiza a crise?
• Dende a crise de 1898 tres serán
os momentos:
• A revolta de 1909: A Semana
Tráxica de Barcelona.
• A crise de 1917 (parlamentaria, do
exército e obreira)
• Crise de Marrocos: Desastre de
Annual 1921.

Crise de 1917
Comparativa da evolución de
Prezos-beneficios e salarios

3. Que intereses tiña España en Marrocos…?
• A comezos do século XX, do antigo Imperio colonial español
só quedaban algúns enclaves no norte de África. Na
Conferencia de Alxeciras de 1906 acordouse a creación
dun Protectorado franco-español en Marrocos, e España
obtivo o control da franxa Norte, o Rif, rica en minerais.
• A ocupación do Rif encontrou a oposición dos bérberes, e
orixinou unha guerra permanente agudizada en 1909
(barranco do Lobo) e 1921, en Annual.
• A guerra non contaba co apoio maioritario da sociedade,
que rexeitaba a mobilización de soldados veteranos, e o
interese da Coroa e de certas empresas de manterse en
Marrocos.
• Tras o desastre de Annual, abriuse unha investigación para
depurar responsabilidades. Os resultados formaban o
Expediente Picasso, no que algúns militares e mesmo o rei
parecían implicados en escándalos de corrupción económica.

Imaxe actual do Barranco do Lobo.
Vista de Melilla ao fondo

En El Barranco del Lobo
(canción popular)
En el Barranco del Lobo
hay una fuente que mana
sangre de los españoles que murieron por la patria.
¡Pobrecitas madres, cuánto llorarán,
al ver que sus hijos a la guerra van!
Ni me lavo ni me peino
ni me pongo la mantilla,
hasta que venga mi novio de la guerra de Melilla.
al ver que sus hijos a la guerra van!
Melilla ya no es Melilla,
Melilla es un matadero
donde van los españoles a morir como corderos.
al ver que sus hijos a la guerra van...
En el Barranco del Lobo

Embarque de tropas no porto de Barcelona
1909

Barricada. Semana Tráxica de Barcelona
1909

Semana Tráxica de Barcelona
1909

Xeneral Manuel Fernández Silvestre
Abd el-Krim

Desastre de Annual
Masacre de
Monte Arrauit

Desastre de Annual Masacre de
Monte Arrauit

Desastre de Annual
na literatura

Desastre de Annual
na literatura
Ramón J. Sender
Fermín Galán
Arturo Barea

Ditadura de Primo de Rivera (1923-1930/31)
4. Que situación conduciu ao golpe de Estado…?
• Os conflitos sociais, ocasionados polo deterioro das
condicións de vida dos traballadores, provocaron
mobilizacións obreiras (folgas, guerra social) e
campesiñas (ocupación de terras).
• Os gobernos de concentración non lle deron solución á
crise política, que acabou co golpe de Estado e a
ditadura de Primo de Rivera.
• A ditadura de Primo de Rivera suspendeu a
Constitución de 1876, disolveu as Cortes e prohibiu os
partidos políticos e algúns sindicatos, como a CNT. O
recorte de liberdades afectou a prensa, a educación e
os intelectuais contrarios a ditadura, suprimiuse a
Mancomunidade de Cataluña, perseguíronse os
nacionalismos periféricos e o uso público das linguas
das nacionalidades.

4. Que situación conduciu ao golpe de Estado…?
• Creouse un partido único, a Unión Patriótica, e un
órgano lexislativo, a Asemblea Nacional Consultiva,
que non era escollida de forma democrática.
• Aproveitando a boa situación internacional, houbo
certo crecemento económico. Leváronse a cabo
numerosas obras públicas (especialmente
estradas) e puxéronse en marcha monopolios
estatais como (Telefónica e Campsa).
• En 1925, o desembarque militar en Alhucemas
acabou co conflito de Marrocos e estableceu o
control efectivo sobre o Protectorado.

Retratos de Miguel
Primo de Rivera

DITADURAS EN EUROPA NO PERÍODO DE ENTREGUERRAS
CRISE DAS DEMOCRACIAS PARLAMENTARIAS
PAÍS INICIO DITADOR PAÍS INICIO DITADOR
Hungría
Italia
España
Turquía
Bulgaria
Albania
Portugal
Polonia
1920
1922
1923
1923
1923
1925
1926
1926
Miklós Horthy
Benito Mussolini
Miguel Primo de Rivera
Kemal Ataturk
Boris III
Zog I
Gomes da Costa
Józef Pilsudski
Lituania
Iugoslavia
Alemaña
Austria
Estonia
Letonia
Grecia
Romanía
España
1926
1929
1933
1934
1934
1934
1936
1938
1939
Antanas Smetona
Alexandre I
Adolf Hitler
Engelbert Dollfuss
Konstantin Päts
Karlis Ulmanis
Ioannis Metaxas
Carol II
Francisco Franco

Diretorio Militar
co rei Alfonso XIII (1923)

Desembarco en Alhucemas (1925)

Edificio de Telefónica
Gran Vía . Madrid

5. Como rematou a Ditadura de Primo de Rivera?
• A crise de 1929, o clima de oposición á ditadura e
a perda de confianza de Alfonso XIII fixeron que
dimitira en 1930.
• O obxectivo dos seus sucesores (Berenguer e
Aznar) foi propiciar o retorno paulatino á
lexitimidade constitucional da Restauración.
• Este período é coñecido como dictabranda.
• Gran parte da oposición asinou en agosto de
1930 o Pacto de San Sebastián, reivindicando
unhas eleccións democráticas e a instauración
dunha república.

Participantes no
Pacto de San Sebastián

II República (1931-1936)
6. Explica por que se consideran…?
• Tras o descontento político
existente, as eleccións municipais
do 12 de abril, foron percibidas
como un plebiscito entre monarquía
e república, polo que o triunfo
republicano-socialista nas principais
capitais de provincia levou á súa
proclamación e ao exilio do rei
Alfonso XIII.

Capital Monárquicos Antimonárquicos
Álava (Vitoria) 16 15
Albacete 10 22
Alicante 9 25
Almería 15 17
Ávila 12 7
Badajoz 12 20
Baleares (Palma de Mallorca) 32 9
Barcelona 11 39
Burgos 17 13
Cáceres 10 14
Cádiz 40 0
Castellón 4 26
Ciudad Real 8 16
Córdoba 7 27
Coruña, A 5 34
Cuenca 10 11
Girona 17 15
Granada 10 27
Guadalajara 7 34
Guipúzcoa (San Sebastián) 8 31
Huelva 10 23
Huesca 6 14
Jaén 10 22
León 8 18
Lleida 8 22
La Rioja (Logroño) 8 20
Lugo 21 7
Madrid 20 30
Málaga 15 33
Murcia 22 24
Navarra (Pamplona) 17 12
Ourense 12 11
Asturias (Oviedo) 14 26
Palencia 8 16
Pontevedra 7 19
Salamanca 12 19
Santander 15 25
Segovia 10 11
Sevilla 18 32
Soria 9 8
Tarragona 9 19
Teruel 5 14
Toledo 10 15
Valencia 18 32
Valladolid 18 26
Vizcaya (Bilbao) 11 35
Zamora 7 15
Zaragoza 16 31
TOTALES 604 981

Resultados electorais nas principais cidades galegas (concelleiros)
1931 Republicanos
Socialista
s Monárquicos Agrarios Outros
A Coruña 33 1 5
Lugo 3 4 21
Ourense 7 4 11 1
Pontevedra 19 7 1
Ferrol 13 13 7
Santiago 19 13
Vigo 19 18
Total 113 22 82 1 1
% 51,6% 10,0% 37,4% 0,5% 0,5%

Proclamación da 2ª República
Nas rúas de Madrid 1931

Símbolos: bandeira, escudo, himno
Himno de Riego

II República
Etapas
• Introdución: proclamación e forzas sociais e
políticas durante a 2ª República.
• Bienio reformista (abril 1931- novembro 1933)
• Goberno provisional (abril-xuño). Goberno republicano-socialista (xuño 1931-novembro 1933)
• Bienio de dereitas (novembro 1933-febreiro 1936)
• Fronte Popular (febreiro-xullo 1936)

7. Cales foron as primeiras medidas do goberno provisional?
• As primeiras medidas reformistas
da República foron: unha amnistía
para todos os presos políticos e
liberdade de partidos e sindicatos;
leis sociais para mellorar a
situación dos traballadores e o
establecemento da Generalitat
provisional de Cataluña.

Goberno provisional Abril-Xuño 1931
Alcalá Zamora. Dereita Liberal Republicana
Presidente do Goberno
Fernando de los Ríos. PSOE
Xustiza
Casares Quiroga. ORGA
Marina
Manuel Azaña. Accion Republicana
Guerra
Alejandro Lerroux. Republicano Radical
Estado
Miguel Maura.. Dereita Liberal Republicana
Gobernación
Álvaro de Albornoz.. Republicano Radical Socialista
Fomento
Largo Caballero.PSOE
Traballo

8. Observa o cadro e responde as seguintes cuestións:

• En 1931 había unha amalgama de
partidos e sindicatos. Por un lado
estaban os partidos republicanos: os
de esquerdas como Acción Republicana
de Azaña e o Partido Radical Socialista
de Domingo. Partido Republicano
Radical de Lerroux de centro e a Dereita
Liberal Republicana de Alcalá Zamora
(presidente do goberno provisional).

• Partidos e sindicatos obreiros: socialistas:
PSOE de Prieto e Besteiro; a UGT de Largo
Caballero. PCE da Pasionaria e o POUM
(troskista) de Nin.
• Anarquistas: CNT e FAI Montseny e Durruti.
• Nacionalistas e autonomistas: dereitas Lliga
Regionalista de Cambó e o PNV de Aguirre.
Esquerda: ERC de Macià e Compayns,
ORGA de Casares Quiroga e Partido
Galeguista de Castelao.

• Dereita: CEDA liderada por Gil Robles. Nela
militan afiliados que consideran á república
como algo accidental. Outros decláranse
monárquicos.
• Partidos contrarios á república de extrema
dereita: Renovación Española de Calvo
Sotelo (autoritario e monárquico), Falanxe
Española de Primo de Rivera e JONS de
Onésimo Redondo (fascistas) e Comuñón
Tradicionalista (carlista).

Resultado das eleccións de xuño de 1931

9. Características da Constitución de 1931
• Estableceu as bases dunha república democrática e de
progreso, pero non tivo o apoio dos grupos conservadores que
disentían en cuestións sociais, relixiosas e autonómicas.
• Establecía os seguintes principios:
• España definíase como un Estado integral, con posiblidades de
establecer gobernos autónomos.
• Sufraxio universal masculino e feminino.
• Aconfesionalidade do Estado respectábanse tódolos cultos e
crenzas. Permitiuse o matrimonio civil e implantouse o divorcio.
• Declaración de dereitos individuais e establecemento de
amplas liberdades públicas e privadas. Recoñece o dereito á
propiedade privada, aínda que o Goberno podía expropiar bens
de utilidade social.
• División e equilibrio de poderes. A xefatura do Estado en
mans do presidente da República elixido polo parlamento por un
mandato de seis anos.

Portada da Constitución
Republicana de 1931

Mitin de Clara Campoamor
na demanda do sufraxio feminino

10. Postura ante o sufraxio feminino
• No debate sobre a conveniencia do sufraxio
feminino enfrontáronse dúas posturas: por un
lado, a dereita opúñase ao voto feminino xa
que crían que o lugar da muller era o seu fogar
e os asuntos públicos tíñanse que reservar
aos homes.
• Á súa vez, dentro da esquerda tamén había
dous bandos; os que defendían a igualdade
entre homes e mulleres e polo tanto querían o
sufraxio feminino e por outro lado, menos
convencidos, estaban os que pensaban que o
voto feminino os prexudicaría xa que crían que
sería un voto moi conservador.

11. Reformas do bienio reformista (1931-1933)
1. Reforma do exército: consistiu en reducir o número
de mandos a través dunha lei de retiros e someter o
exército ao poder civil.
2. Reforma relixiosa e educativa: separación da Igrexa
e o Estado; introdución do matrimonio e o enterro
civís; lei do divorcio; educación laica.
3. Reforma territorial: descentralización do Estado;
elaboración de estatutos de autonomía;
establecemento de gobernos autónomos.
4. Reforma agraria: expropiación das grandes fincas
que non se cultivaban e distribución entre os
campesiños sen terras; Instituto de Reforma Agraria
para indemnizar aos propietarios e facilitar o
asentamento das familias campesiñas.

11. Consecuencias das reformas: enfrontamentos (1931-1933)
• Enfrontamento coas clases
dominantes: grandes
propietarios agrarios, a Igrexa
católica, parte do exército e
sectores das clases altas e
medias-altas.
• Os sectores de esquerda máis
radicais, debido á lentitude
dalgunhas reformas.

12. Observa o mapa da propiedade agraria…
• As provincias que concentraban os maiores
latifundios eran Huelva, Badaxoz, Cáceres e
Cidade Real e gran parte de Sevilla e Cádiz.
• A República emprendeu no ámbito agrario
para terminar coa situación de extrema
miseria que sufrían miles de xornaleiros:
expropiación e ocupación de terras sen
cultivar e asentamento de familias
campesiñas.
• As medidas foron lentas e moitas veces
desesperaron ao sector dos xornaleiros.

13. Levantamento de Casas Viejas…
• Os sucesos de Casas Viejas son os
episodios que tiveron lugar o 10 e 12 de
xaneiro de 1933 nesta pequena localidade
gaditana.
• En pleno contexto insurreccional de parte do
movemento anarquista español, en Casas
Viejas un grupo de campesiños afiliados á
CNT atacaron o cuartel da Garda Civil e
causaron dous mortos.
• Entre o 11 e 12 de xaneiro o goberno enviou
reforzos para sofocar o levantamento, que
causou mortos entre os campesiños.

14. Que cambio político comportaron as eleccións de 1933?
• En 1933 subiron ao poder os partidos de
dereita e centro gañadores das eleccións.
• Alejandro Lerroux, do Partido Radical,
foi elixido presidente co apoio
parlamentario da CEDA, liderado por Gil
Robles.
• A súa política foi a de desmantelar a obra
reformista anterior: paralizou a reforma
agraria e o estatuto catalán, propiciou o
achegamento da Igrexa e amnistiou ós
sublevados do golpe de Sanjurjo.

Eleccións novembro de 1933
Presenza de mulleres

II República
Comparativa de resultados electorais

14. Que sucedeu en outubro de 1934?
• En outubro de 1934, tras a entrada no
goberno de tres ministros da CEDA,
desencadeáronse revoltas en Asturias e
Cataluña.
• En Asturias, un movemento insurreccional,
impulsado por socialistas e comunistas,
declarou a revolución social e ocupou a
cunca mineira. O goberno proclamou o
estado de guerra e o levantamento foi
sufocado.
• En Cataluña, a Generalitat proclamou o
Estado catalán dentro do estado federal.

14. Compara os dous levantamentos. Consecuencias
• Estes movementos foron
reprimidos, causando numerosas
vítimas e detidos en Asturias.
• Suprimiuse o Estatuto catalán e o
encarceramento do goberno.
• Ao redor de 30.000 persoas
entraron nas cárceres polos
acontecementos anteriormente
sinalados.

Número de obreiros en folga
347.660 336.177
369.164
841.353
767.277
32.800
11930 1931 1932 1933 1934 1935

Lluís Companys
e o seu Goberno
Encarcerados en
1934

Revolución de outubro de 1934
Cartel anunciador da revolución
Camións con detidos nas rúas
de Gijón.
Grupo de mineiros articipantes
na revolta.

Chamamento
gobernamental
á rendición
Outubro 1934

Información na
Prensa
conservadora
sobre
Outubro 1934

Imaxes da Cámara Santa da
Catedral de Oviedo
Outubro 1934

Oviedo
Claustro da Universidade
Outubro 1934

Oviedo
Hotel Inglés
Outubro 1934

Gijón
Desfile das tropas regulares
Outubro 1934

Detención de insurrectos
Asturias. Outubro 1834

15. Por que motivo se convocaron as novas eleccións en febreiro de 1936?
• Os suceos de outubro de 1934
afondaron as diferenzas do Partido
Radical ea CEDA, que se acentuaron
despois dos escándalos de corrupción
de 1935, que implicaban algúns
ministros radicais.
• Ante esta situación, o presidente da
República viuse obrigado a convocar
eleccións en febreiro de 1936.

Escándalo de Estraperlo
• Especie de ruleta trucada
inventada por Strauss e
Perlo que proporcionaba
grandes beneficios aos seus
propietarios.
• Lerroux e varios familiares
próximos foron acusados de
estaren a beneficiarse, o que
orixinou un escándalo que
lle custou a presidencia do
Goberno.

15. Como concorreron os dous grandes sectores políticos do país en 1936?
A quen lle correspondeu a vitoria?
• Nas eleccións, os partidos de
centro e de dereita uníronse en
coalición na maioría das provincias,
mentres que os partidos
republicanos de esquerda
concorreron xuntos formando a
chamada Fronte Popular.
• A vitoria correspondeu a estes por
escasa marxe.

Celebración do
resultado electoral
Na praza de
Cibeles (Madrid)
1936

Saída de presos
amnistiados do
cárcere 1936

16. Relaciona as reformas do Bienio Reformista cos que impulsou a Fronte
Popular. Eran as mesmas?
• As medidas impulsadas pola Fronte Popular
seguían as iniciadas durante o bienio
reformista pero con maior firmeza: a reforma
do exército cambiando de destino dos militares
sospeitosos de ser golpistas; profundar na
separación entre a Igrexa e o Estado; seguir
coa descentralización política, reinstaurando a
Generalitat de Cataluña e desenvolvendo os
procesos autonómicos de País Vasco e
Galicia; e, finalmente, aplicando a reforma
agraria para terminar co latifundismo.
• Tiñan que ver cos problemas anteriores.

17. Evolución política de Galicia
• Nas eleccións municipais de 1931, as candidaturas republicanas
triunfaron na maioría das cidades galegas principalmente na Coruña.
• Nas eleccións xerais de xuño a vitoria da conxunción republicano-
socialista foi moi alta.
• Gañou a Organización Republicana Gallega Autónoma (ORGA) liderada
por Casares Quiroga. Foi membro do goberno central.
• Establecida a República, Galicia mobilizouse para conseguir o seu
Estatuto de Autonomía.
• Con este obxectivo creouse, en decembro de 1931, o Partido Galeguista.
• O texto do Estatuto foi aprobado nunha asemblea de municipios reunida
en Santiago en decembro de 1932, pero o seu referendo demorouse pola
chegada do Bienio Conservador.
• Nas eleccións de febreiro de 1936 a vitoria en Galicia correspondeulle, de
forma axustada á Fronte Popular. Esta coalición convocou o referendo
sobre o Estatuto en xuño e o pobo galego ratificouno.
• En xullo de 1936 os militares golpistas controlaron territorialmente
Galicia integrándose na denominada zona nacional. O estatuto e os
intentos reformistas da República quedaron paralizados.

O coruñés
Santiago Casares
Quiroga será
nomeado
presidente do
Goberno da
República en abril
de 1936

Esquerda: Casa Museo de Casares Quiroga (Rúa
Panadeiras-A Coruña). Arriba: interior da casa
escritorio-biblioteca. Abaixo: queima de libros durante a
guerra civil peirao da Coruña

Praza e monumento a Casares
Quiroga no Polígono de Elviña.
Fotografías tomadas
dunha presentación realizada polo
alumnado de 1º ESO do IES
Elviña-IES Agra de Leborís
no IV Encontro Lingüístico curso
2009-2010

Campaña
favorable ao
estatuto de
autonomía galego

18. Como se formou o nacionalismo galego e como se loitou pola autonomía?
• Dende finais do século XIX existían en Galicia unha corrente
ideolóxica que defendía a personalidade nacional galega.
• Impulsores deste movemento a comezos do século XX foron as
Irmandades da Fala, asociacións culturais e políticas de signo
nacionalista que defendían, principalmente, a autonomía integral
para Galicia, a cooficialidade dos idiomas galego e castelán, e o
control sobre os ferrocarrís e a banca.
• Entre as figuras máis destacadas das irmandades atopábanse
Antón Vilar Ponte e Vicente Risco.
• A ditadura de Primo de Rivera paralizou a actividade política
centrándose esta na vía cultural. En 1920 fúndase Nós, boletín
mensual da cultura galega ao redor do que se forxou a xeración de
intelectuais galegos.
• Durante a década dos trinta proliferaron grupos que defendían o
nacionalismo galego como ORGA ou o Partido Galeguista.
• Na segunda república tramitouse o Estatuto galego coa súa
paralización co triunfo do golpe de estado de 1936.

Imaxe de Castelao.
Portada da revista
Nós

19. Le os artigos do estatuto galego e resume os aspectos máis importantes
• Entre os aspectos máis importantes
debemos destacar o recoñecemento de
Galicia como unha rexión autónoma
dentro de España, o establecemento duns
órganos propios de poder (Asemblea
Lexislativa, Xunta de Galicia e Presidente
da rexión), a cooficialidade da lingua
galega e castelá, a posibilidade de
desenvolver a súa propia lexislación e ter
competencias sobre o réxime agrario,
obras públicas, sanidade e educación.

Guerra civil (1936-1939)
20. Por que se produciu o golpe de estado de 1936? Quen o apoiou?
• O triunfo da Fronte Popular nas eleccións
implicou a oposición dos sectores
conservadores da sociedade, que se
manifestou nos enfrontamentos violentos
entre milicias de esquerda e dereita.
• Este clima de confrontación social
serviulles de pretexto ás forzas contrarias
á República para acelerar os seus plans
de golpe de Estado, sucedido entre o 17 e
19 de xullo de 1936.

División de
España tras
o golpe de
estado

20. Observa o mapa e enumera as zonas en que triunfou o levantamento
popular
• O levantamento triunfou en
Galicia, a cidade de Oviedo,
Castela-León, A Rioxa, Álava,
Navarra, Canarias, Baleares
(excepto Menorca), parte
occidental de Aragón (todas as
capitais), Extremadura, algunhas
cidades andaluzas ademais de
Marrocos.

21. Sinala as etapas da guerra civil
• Agosto 1936- Marzo 1937: a batalla de Madrid
• As tropas sublevadas en África cruzan o estreito e
avanzan por Extremadura e Toledo, e situáronse as
portas de Madrid en novembro de 1936. Ante o temor
dunha inminente conquista da capital o goberno
republicano abandonou Madrid e trasladouse a Valencia.
• Na batalla de Madrid, as forzas republicanas (parte do
exército, milicias de voluntarios e membros das brigadas
internacionais) resistiron o ataque. Os mandos
sublevados intentaron sen éxito outras vías para entrar
na cidade (batalla de Jarama e Guadalaxara), e franco
decidiu abandonar a fronte de Madrid e avanzar noutras
rexións.

Agosto de
1936- Marzo
1937:
A batalla de
Madrid

• Abril-Decembro de 1937: a batalla do Norte
• Entre abril e outubro de 1937 librouse a batalla do Norte.
Durante estes meses, o exército franquista acatou as
cidades máis importantes da consta cantábrica. O 26 de
abril de 1937, a lexión Cóndor bombardeou e arrasou a
cidade de Gernika (Biscaia), cun elevado número de
vítimas civís. O País Vasco e a súa produción mineira
caeu en mans dos sublevados.
• Para intentar frear a ofensiva franquista do norte, os
republicanos contraatacaron en Brunete (Madrid) e
Belchite (Zaragoza), pero non puideron impedir a caída
de Cantabria (agosto de 1937) e Asturias (outubro de
1937).

Abril-
decembro
1937:
A batalla do
norte

• Xaneiro de 1938-Abril de 1939: da batalla do Ebro a fin da
guerra
• En febreiro de 1938, as tropas franquistas ocuparon
definitivamente Teruel, avanzaron sobre Aragón e chegaron
ao Mediterráneo.
• Para deter o avance dos insurrectos, o goberno da República
concentrou todas as súas forzas na batalla do Ebro (xullo-
outubro de 1938), a máis longa e dura da Guerra Civil. Tras
levar a iniciativa, o exército republicano tivo que retroceder
ante o avance franquista.
• Entre novembro de 1938 e febreiro de 1939, toda Cataluña foi
ocupada polas tropas franquistas. Madrid e a zona centro, as
únicas que resistían, foron ocupadas entre febreiro e marzo.
O 1 abril de 1939, un parte de guerra deu o conflito por
rematado.

Xaneiro 1938-
abril 1939:
batalla do
Ebro e fin da
guerra

22. Como se internacionalizou o conflito?
• A Guerra Civil española librouse entre as dúas grandes ideoloxías
que naqueles momentos se enfrontaban, como vimos en toda
Europa. O conflito foi visto como un choque entre o sistemas
democráticos e os réximes fascistas.
• Os gobernos europeos, temerosos ante a política expansionista de
Hitler en Europa, formaron un Comité de Non Intervención, que
proclamou a súa neutralidade ante o conflito en España. Isto
significou a prohibición de importar a España material de guerra e
outros recursos, sobre todo de Francia e Reino Unido, e a inhibición
das democracias europeas ante as dificultades da República para
defender a democracia.
• Aínda así o bando sublevado contou con grandes efectivos de
Italia, Alemaña e Portugal.
• Os republicanos contaron co apoio da URSS e das Brigadas
Internacionais: corpo de voluntarios de máis de 50 países que
enviaron entre setembro de 1936 e outubro de 1938 uns 30.000
voluntarios.

Cartel
Países que apoian ás tropas
sublevadas á República

Bandeira republicana
co símbolo das
Brigadas Internacionais

1937
Bombardeo de
Guernica pola
Lexión Cóndor

Nese pavillón mostrouse por primeira
vez o Guernica de Picasso como
denuncia dos ataques da aviación
alemana a poboación civil na Guerra
Civil Española
Cartel de Miró

23. Organización e obxectivos de cada bando
• República:
• En xullo de 1936, o Goberno viuse desbordado ante o golpe militar. Azaña
nomeou a José Giral coa esperanza de frear a sublevación. Ante a
negativa dos golpistas, o presidente disolveu o exército e deulles armas aos
partidos e sindicatos da Fronte Popular, organizadas en comités obreiros.
• Numerosos sindicalistas da CNT-FAI e tamén da UGT aproveitaron o
momento para levar a cabo un proceso revolucionario (reparto de terras,
colectivización de fábricas, represión contra os sospeitosos de simpatizar
cos sublevados, queima de igrexas...)
• Setembro 1936-Maio 1937 goberno de Largo Caballero formado polo
conxunto das forzas de esquerda (incluídos os anarquistas). Creouse o
exército popular coa axuda soviética e tratouse de lle por fin á represión
exercida de forma incontrolada polos comités. As tensións internas
provocaron a caída deste goberno.
• Maio 1937-Marzo 1939 goberno de Juan Negrín apoiado
fundamentalmente polo PCE. Pretendeu disciplinar a organización interna
do goberno e o exército. Plantexou unha proposta de negociación de
finalización do conflito (abril 1938): os 13 puntos que Franco rexeitou.

23. Organización e obxectivos de cada bando
• Sublevados:
• O exército asumiu o poder. Tódolos os seus esforzos
foron dirixidos a acadar a vitoria militar e a organizar un
novo Estado de inspiración fascista, que anulase a
lexislación reformista da República.
• Inicialmente constituíuse unha Xunta de Defensa
Nacional integrada por varios militares. O 1 de outubro
designaran a Franco como xefe do Estado e
xeneralísimo dos exércitos (tras morte de Sanjurjo e
Mola).
• En abril de 1937, Franco decretou a unificación das
forzas políticas que respaldan a sublevación creando un
único movemento: FET e das JONS.
• Burgos será a capital da España sublevada.

24. Problemas internos de cada bando
• O principal problema interno ao que se
enfrontou a República consistiu nunha falta de
estratexia conxunta entre os diversos sectores
da esquerda que defendían a súa legalidade:
mentres que o goberno intentaba darlle
prioridade ao esforzo militar para gañar a
guerra, os grupos de esquerda máis radicais,
especialmente, os anarquistas, defendían a
necesidade de profundar na revolución social.
• Na España sublevada os problemas internos
solventáronse mellor: control militar e unificación
das forzas políticas nun único partido.

25. Penalidades da poboación civil
• Sufría bombardeos, fame provocada pola
escasez de alimentos (especialmente na zona
republicana), que orixinou enfermidades e
morte, a represión do bando oposto e, en
ocasións a necesidade de marchar das súas
casas e emigrar para sobrevivir.
• A penalidade de maior impacto da vida cotiá
eran os bombardeos, xa que ademais de ser
moi perigosos, obrigaban a refuxiarse e
ocasionaban graves danos físicos e
psicolóxicos.

Refuxiados
no metro de
Madrid. 1936

26. Represión en cada un dos bandos
• Foi similar e descontrolada a maioría das
veces.
• No bando franquista sistematizada dende
o poder (réxime do terror): persecución de
republicanos e partidos políticos e
sindicatos obreiros.
• No bando republicano máis descontrolada
por parte do goberno e máis espontánea
polos comités dos partidos principalmente
obreiros. Persecución de conservadores,
membros da Igrexa...

Saqueo de
igrexas en
Barcelona

1939
Exhumación de
cadáveres en
Paracuelllos (Madrid)

1939
Exhumación de
cadáveres en
Paracuelllos (Madrid)
Melquíades Álvarez

Fusilamentos no Campo
da Rata (A Coruña).
Inmediacións da Torre
de Hércules

Monumento levantado
ás vítimas da represión
franquista durante
a Guerra Civil no
denominado Campo da Rata

Monumento levantado
ás vítimas da represión
franquista durante
a Guerra Civil no
na zona da Torre

Alexandre Bóveda foi unha
das múltiples vítimas da
represión na Guerra Civil en
Galicia

27. Galicia durante a Guerra Civil
• O 18 de xullo, cando se produciu o golpe
de Estado, as autoridades republicanas
en Galicia negáronse a entregarlle armas
ao pobo, o que lles facilitou o control da
situación aos militares golpistas, aos
monárquicos e aos falanxistas.
• Así, o pronunciamento militar triunfou en
Galica e a rexión quedou na zona
sublevada.

28. Consecuencias
• Demográficas: perda de poboación froito
da confrontación pero tamén polo gran
número de exiliados.
• Económicas: pola destrución de
infraestruturas e a merma na produción
agraria e industrial.
• Políticas: ditadura que se alongou durante
case 40 anos.
• Sociais: división entre vencedores e
vencidos e a oposición de Franco á
reconciliación.

Vítimas na Guerra Civil
Republicanos Franquistas Total
Mortos en combate 90.000 60.000 150.000
Vítimas da represión* 78.000 51.000 129.000
Mortos por bombardeos 11.000 1.000 12.000
Mortos por penalidades 60.000 30.000 90.000
Total 239.000 142.000 381.000
*Non se contabiliza a represión franquista da posguerra.
Estimación oficial de mortos en Galicia
Provincia Execucións
irregulares
Execucións
xudiciais Total
A Coruña 303 607 910
Lugo 165 59 224
Ourense 155 17 172
Pontevedra 346 109 455
Total 969 792 1.761

Camiño do exilio
cara Francia

Tema 7. España no primeiro terzo do século XX (1902-1939)

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (20)

Semelhante a Tema 7. España no primeiro terzo do século XX (1902-1939)

Semelhante a Tema 7. España no primeiro terzo do século XX (1902-1939) (20)

Mais de Agrela Elvixeo

Mais de Agrela Elvixeo (20)

Tema 7. España no primeiro terzo do século XX (1902-1939)