1. Толгойг нь хугалсан хүн чулуун дээр
Тоймгүй олон хэрээ цуглаж
.Нүдийг нь эрнэ Б. Лхагвасүрэн
Ботго буйлахад
Борооны хар үүлс
Самхрах шиг болов. С. Билэгсайхан

2. Хайку

3. Дорно дахины яруу найргийн өвөрмөц
нэг хэлбэр бол японы хайку билээ.
Японы хайку 3 мөр 17 vет шvлэг юм. Нэг
хайку гол төлөв 5-7 vгээр бvтэх бөгөөд 8
vгтэй байх нь ховор тохиолдоно. Япон
яруу найрагт толгой буюу сvvл холбох
шаардлага байдаггvй.
Ер нь хайку бол байгалийн тансгийг
зураглах , түүнийгээ сэтгэлтэйгээ
холбож мэдрэх яруу найраг юм.
Хайку

4. Мацүо Башё
(Мацүо Мүнэфүса) 1644—1694
М.Башё б р багаасаа ш лэг зохиол бичих сонирхолдү ү
х тл гд нө ө ө хайкү маягаар ш лэг туурвиж, нэрд гаран,ү
улмаар 1672 онд Эдо хотод ирж, суурьшин тэр еийнү
Японы нэр н л б хий зохиолчидтой холбоо тогтоожө өө ү
ажилласан нь ирээд йн их найрагч болох замын эхлэлү
болсон юм.
М.Башё зэн буддизмыг судалж байсан нь т ндүү
б тээл туурвихад нь ихээхэн тус болдог байсан юм.ү
Улмаар олон шавьтай болж, Японы хайк гийнү т рлийнө
тэрг н зэргийн найрагч гэж нэлэгдэх болсон юм. 1681үү ү
онд т ний нэг шавь Рика нь тэдний байшингийн дэргэдүү
гадил жимсний (японоор башо гэдэг) мод суулгасан нь рү
жимсээ их гч, н х д нь тэдний байшинг Башо-Анө ө ө
(гадилын байшин) гэж нэрлэснээр яруу найрагч “Башё”
гэдэг уран зохиолын нэр авсан т хтэй.үү
v ,Хайку ш лгийг үндэслэгч
японы сонгодог яруу найрагч.

5. Башёгоос өмнөх үеийнхэн зөвхөн
.байгалийг л зурагладаг байж
Харин Башё хайкуд гүн ухааныг авчирснаар
энэ богино мөртүүд жинхэнэ яруу найргийн
.төлөвийг олжээ
Тийм учраас Мацуо Башё гэдэг нэр бараг
япон яруу найраг гэсэнтэй адил ойлгогдох болж
“ ” .түүнийг Хайкуны аугаа их мастер гэдэг
Хайку

7. Нүцгэн мөчир - Намар нэлээд орой аж.
Намрын үдэш - Нам гүм ганц агшин
Ганц хэрээ - Ширхэг ч навчгүй бараан
мөчир, хар шувуу, үдэш бүхий л орчлон өнгөө
алджээ
Байгалийн төрх хүний сэтгэлийн
хязгааргүй гүн гунигийг илтгэнэ.
Хэрээ биш, яруу найрагч ганцаарджээ.
Үхмэл, нүцгэн мөчир дээр суугаа ганц хэрээ нэг л ер
бусын, энэ хорвоогоос тасран одсон мэт сэтгэгдэл
төрүүлдэг.
"Намрын үдэш" гэсэн утгаас дуусч байгаа зүйл, төгсгөл
хан хийтэл үнэртэнэ. Хачин нууцлаг, ёроолгүй ангал шиг
хязгааргүй уудам энэ амьдралыг ингэж мэдрэхэд үүнээс
олон үг, урт найраглал хэрэггүй.

8. Энэ хайкугаа Башё хоёр ч
“ " .янзаар бичсэн байдаг
,Нэг хувилбарт олон хэрээ
нөгөө хувилбарт ганц л хэрээ
.дүрслэгдсэн
Цулгуй цагаан цаасан дээр
,хар бэхээр бийрийн маш
чөлөөтэй таталтаар нэг сайхан
уужим амьсгаа аваад л агшин
зуур буулгачихсан нь илт
.байдаг
Энэ бэхэн зургийг Башёгийн
.гарын үсэг ч гэдэг

9. М. БАШЁ хайкуны ндсэн 6 зарчмыг тодорхойлсон.ү
Эдгээр 6 зарчим нэгдэж, Хайку болдог. Башёгийн шүлгийн
гайхамшиг нь энэ 6 зарчимд шүтэлцэж чадсанд байдаг.
1. Сатори буюу – гэгээрэхүй / Энэ нь сэтгэл санаа
гэгээрэхэд онгод орж Сатори бий болдог. /
2. Саби - буюу гэгээн гуниг.
3. Каруми- энгийн байх. / Эгэл жирийн юмнаас гоо
сайхныг нээх./
4. Хосоми- эмзэг нарийн. /Үзэгдэл юмстай уусан нэгдэх./
5. Шиори- шаналал. / Бүх юмыг хайрлах энэрэх./
6. Феку- хувьсан өөрчлөгдөхүй,
Пюко-хувьсан өөрчлөхүй.

10. Цаасан цонхыг
Цоолох хүнгүй боллоо
!Гэтэл гэрт хэчнээн хүйтэн Тиё
Аймшигт ядуу эр
Амуу тариа цайруулахаа болиод
Онгон сарыг ширтэв. Башё
Хуучин ц р м урууөө ө
Х рхий мэлхий дэвхрэхэдөө
Усны чимээ гарав. Башё
д ржин горхин дээрӨ ө
л н с дрээ барих гэжӨ ө үү
Тэмээлзгэнэ тонголзоно. Тиё

11. Цаасан цонхыг
Цоолох хүнгүй боллоо
!Гэтэл гэрт хэчнээн хүйтэн
Тиё

12. Цаасан цонхыг
Цоолох хүнгүй боллоо
!Гэтэл гэрт хэчнээн хүйтэн Тиё
Энэ хайкуг унших бүрт уйлмаар болдог.
Эдoгийн үеийн яруу найрагч бүсгүй Тиё нас
барсан хүүхдээ санагалзан байж бичжээ. Тиё
ядуу хүний эхнэр байсан гэдэг. Томоогүй үр нь
цонхыг хуруугаараа цоолж, эцэг эхдээ төвөг
уддаг байж л дээ. Тэр жаахан амьтныг эрлэг
аваад явчихаж. Одоо хэн ч цонх цоолж, хүйтэн
жавар гэрт оруулахгүй. Салхигүй дулаан
байшинд, гэвч ямар ч жаргал алга. “Хэчнээн
хүйтэн!”

13. Аймшигт ядуу эр
Амуу тариа цайруулахаа болиод
Онгон сарыг ширтэв. Башё

14. Хуучин ц р м урууөө ө
Х рхий мэлхий дэвхрэхэдөө
Усны чимээ гарав. Башё

15. Хайку шүлгийн утга санааг ойлгоход жилийн
улирлын байдалтай холбож бодвол амархан
. “ ”ойлгогддог байна Жишээ нь Хуучин цөөрөм
гэдэг хайку бол хаврын тухай шүлэгт холбогдох
“ ”бөгөөд яагаад гэвэл мэлхий гэдэг нэр бол
“хаврын улиралд хамгийн их яригддаг улирлын
” .чанартай үг юм
Тэгвэл хуучин цөөрөм бол мөнх байх яруу
,найргийг орлож мэлхий бол яруу найрагчийг
, ( )орлож чимээ мэлхийг ус уруу үсрэхэд гарах бол
.уг шүлэг өөрөө болж байгаа юм
Хуучин ц р м урууөө ө
Х рхий мэлхий дэвхрэхэдөө
Усны чимээ гарав. Башё

16. д ржин горхин дээрӨ ө
л н с дрээ барих гэжӨ ө үү
Тэмээлзгэнэ тонголзоно. Тиё

17. Тэрхүү тэмээлзгэний сүүдэр хүний сэтгэл
,санаанд толь шиг тунгалаг горхины ус нарлаг
,халуун өдөр салхигүй бөгчим нам гүм орчны
.зургийг тод тусгаж байна Тэгвэл энэ шүлэг
зуны өдрийн тухай шүлэг болох бөгөөд зуны
өдрийг өчүүхэн тэмээлзгэний сүүдрээр хэчнээн
.гойд зурсан нь гайхамшигтай Гэтэл энэ
шүлэгт зуны өдрийн тухай ганц ч үг дурсаагүй
.нь бүүр ч гайхамшигтай
д ржин горхин дээрӨ ө
л н с дрээ барих гэжӨ ө үү
Тэмээлзгэнэ тонголзоно. Тиё

18. Мөчир дамжин гүйж
Мөнгөн дусаал урсах нь
Хаврын бороо ажээ.
м. Башё

19. Гар хоосон гуйлгачны
Гадаа мсд г хувцас нь
ө ө
Газар тэнгэр хоёр. Кикаку Аяныхаа зам дээр
Агч модны навчис гээсээр
Намар цаг нг р вө ө ө . Оцую
З рж яваа х ний
ө
ү
Барьж яваа ш хэр дуугарах нь
ү
Намрын бороо ажээ. Ранраны:
Тэнгэрт т гсэн одү
Тэндээ яасан зэмжтэй вэ?ү
Тэхдээ яасан хол вэ?
Сехакуги

20. Хайку бол удаан зовлонтой бодол
,эргэцүүллийн үр дүн биш агшин зуурын
.гэнэтийн гэгээрэл юм
Хайку маш жижигхэн зүйлээр том санааг
,олж харах ухаарал тэрүүхэн мөчид төрөөд
.алга болдог торгон мэдрэмж юм
,Ямар нэгэн агшин ямар нэгэн эгзэг бол
хайку шүлгийн бодит болон хийсвэр нөхцөл нь
. , , ,мөн Тийм учраас хэзээ хаана яагаад ямар
учраас гэсэн эргэцүүлэлгүйгээр хайкуг тайлан
.ойлгож болохгүй
Хайку

21. Энэхүү эрин зууны гүнээс бидэнд хүрч
ирсэн цөөхөн мөрт шүлэг нь үгийн энгийн
, ,байдал ухааны төвлөрөл дүрслэлийн
.гүнээрээ бидний гайхлыг төрүүлдэг Х.Р Хименес
Японы гурван мөрт шүлэгт японы соёлын
.бүх мөн чанар оршсон байдаг С. Делюсина.
Хайку

22. Хайкуг яаж ч тайлбарлаж
.болно Бас огт тайлбарлахгүй байх
.нь зөв ч байж мэднэ Хэчнээн буруу
. .ойлгоно Төчнөөн сайн
Учир нь нэг л маягийн
тайлбараар
хашчихвал хайкуны үнэ цэнэ
, ,буурчихна гажчихна хязгааргүй биш
.болчихно Т Аюурзана

23. Яруу найргийн санаа нь
,ямар нэг хүрээнд хашигдалгүй
зүг зүгт цацран уншигчдын өөр
өөрийнх нь дотоод ертөнцийн
аль нэгэн эмзэг нууцлаг өнцгийг
.тэмтрэх чадвартай болдог

24. ,Яруу найраг гэдэг бол яруу сайхны гэгээн таашаал
, .бишрэл догдлол юм
Амьдралын гоо сайхан агшинг алдалгүй олзолж
.бичсэн нь яруу найраг юм
Сэтгэлийн эмзэглэлээ уран яруу үгээр дүрслэн
.үзүүлэхийг яруу найраг гэнэ
, ,Шүлэг яруу найраг бол санаашрал шүүрс алдалт
.юм
.Яруу найраг бол гэгээн догдлол юм

25. Насаараа бичээд
таван сайхан шүлэг
бичсэн бол жинхэнэ
,яруу найрагч харин
арван сайхан шүлэг
бичсэн бол гайхамшигт
“.яруу найрагч мөн
М.Башё

26. Эзгүй цагаан талд
Эхээс төрөөд би
Ийм их гуниг үзлүү.
* * *
Өөрөө би чинь
Өөрийнхөө дотор
Өнчин янзага шиг тэнэнэ.
Дармын Батбаяр.
Монгол Хайку
Бор шувуу нисэх биш
Салхинд хийсч ирнэ
Намрын сүүл сар

27. 1. Хавар
Хашаа бууцны хөлөөр
Хар турлиах сүрэглэн ирж
Хөлдүүс ховхлон гүйлдэнэ
2. Зун
Амаа д ржин ангайжө ө
Атан тэмээ н цгэн биендээү
Х йт м р д н зогсоноү ө өө ө
4. в лӨ ө
в р н м рт бараантахӨ ө ө ө
в лж бууцны х л дӨ ө өө ө өө
Малын жим яарна.
3. Намар
Бургаст голын тохойн
Буруу эргэсэн ц р м дээрөө ө
нчин шар навч эргэлдэнэ.Ө

28. Нялх салхи сэрвэгнэв
Загас гялхийн үсчив
Гол эргээ угаана.
Овоохойныхоо багананд
Нуруугаараа налан
Орь ганцаараа өвлийг үднэ.
М.Башё - Хайку
Хавар алсаллаа
Хайлан уйлна, шувууд!
Загасны нүдэнд нулимс цийлэгнэнэ.

29. ГэРИЙН ДААЛГАВАР
ТААЛАГДСАН ХАЙКУГАА
.ТАЙЛБАРЛА
. 2 - 3ХАЙКУ ЗОХИО