Βασικές περιβαλλοντικές έννοιες και αρχές

1. ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

2. Οικοσύστημα Βιοκοινότητα + Βιότοπος
Φυτοκοιν. + Ζωοκοιν
αυτότρ. ετερότρ.
(αβιοτικό περιβάλλον)
ο χώρος μέσα στον οποίο ένας οργανισμός
πραγματοποιεί (σε κανον. συνθ.) τις βιολογικές του
δραστηριότητες

3.  Όλα τα οικοσυστήματα
Βιόσφαιρα Λιθόσφαιρα
Υγρόσφαιρα
Ατμόσφαιρα

4. Υπηρεσίες οικοσυστημάτων
 Προμηθευτικές: πρώτες ύλες που καλύπτουν βασικές
ανθρώπινες ανάγκες: παροχή τροφής, καθαρού νερού, ινών,
ξυλείας και κατασκευαστικών υλικών, καυσίμων, φαρμάκων.
 Ρυθμιστικές: Πρόληψη ή και εξομάλυνση των επιπτώσεων
ακραίων καιρικών φαινόμενων όπως οι πλημμύρες, οι
επιδημίες, η διάβρωση των εδαφών. Η ρύθμιση του κλίματος
αποτελεί ένα επιπλέον παράδειγμα.
 Υποστηρικτικές: Διατήρηση του κύκλου των βασικών
θρεπτικών στοιχείων (π.χ. κύκλος του αζώτου), δημιουργία
και διατήρηση του εδάφους, υποστήριξη του συνόλου της
πρωτογενούς παραγωγής.
 Πολιτιστικές: Ποιότητα ζωής, δυνατότητες αναψυχής. Πηγή
έμπνευσης, πνευματικής ανάπτυξης (θρησκευτική παράδοση).
Εκπαιδευτική της διάσταση.

5. Οικολογία
“φυσική αρμονία” που διέπει τις σχέσεις των
έμβιων όντων
επισήμανση σημαντικών περιβαλλοντικών
προβλημάτων (π.χ. εξάλειψη ειδών, μόλυνση,
ερημοποίηση)

6. Οικολογία
 επιστήμη των σχέσεων των εμβίων όντων με
το περιβάλλον τους
 επιστημονική μελέτη των αλληλεπιδράσεων,
οι οποίες καθορίζουν την κατανομή και την
αφθονία των οργανισμών

7. Τι προσφέρει η οικολογία:
 Τη γνώση και την κατανόηση των θεμελιωδών και
λειτουργικών αρχών και σχέσεων στη φύση
 Την αξιολόγηση των παραγόντων που προκαλούν
τη ρύπανση του περιβάλλοντος αλλά και τις
επιπτώσεις και συνέπειές της
 Τη συνειδητοποίηση της ανθρώπινης ευθύνης για
τη διαμόρφωση και βελτίωση των περιβαλλοντικών
συνθηκών που καθορίζουν την ποιότητα ζωής

8. Οικολογικές αρχές
 Ο νόμος της ανοχής [εύρος ανοχής – range of
tolerance]
 επιβίωση οργανισμού εξαρτάται από το
φυσικό περιβάλλον (νερό, θερμ. θρεπτικά)
 Για κάθε παράγοντα, ένα δεδομένο είδος έχει
ένα εύρος ανοχής που καθορίζεται από το
γενετικό του κώδικα και την ικανότητά του να
προσαρμόζεται στις περιβαλλοντικές συνθήκες

9. Οικολογικές αρχές
 Οικοθέση
 Βιότοπος (habitat): ο χώρος που ζει ένας
οργανισμός
 Οικοθέση ή Οικοφωλιά (niche): ο λειτουργικός
ρόλος του οργανισμού μέσα στο οικοσύστημα

10.  Ποιο είναι το εύρος ανοχής του σε θερμοκρασία, υγρασία, ηλιακή
ακτινοβολία & ένταση ανέμου;
 Ποιον τύπο τροφής καταναλώνει;
 Με ποια άλλα είδη ανταγωνίζεται για τροφή, φωλιά & θέσεις
αναπαραγωγής;
 Που γεννά τα μικρά του;
 Που αποθέτει τα αυγά του; (αν είναι ψάρι). Στο βυθό του ποταμού, σε
υδρόβια βλάστηση; Επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού;
 Ποια υλικά χρησιμοποιεί για το χτίσιμο της φωλιάς;
 Ποια παράσιτα πλήττουν το ζώο;
 Από ποιο τύπο αρπακτικού είναι ευπρόσβλητο το ζώο;
 Πως προστατεύεται το ζώο από τους θηρευτές του;
 με ακινητοποίηση, με χρωματισμό κλπ.;

11. Οικολογικές αρχές
 Η αρχή του ανταγωνιστικού αποκλεισμού
[competitive exclusion principle]

12. Οικολογικές αρχές
 Η οικολογική διαδοχή [ecological
succession]
 Η αντικατάσταση μιας κοινότητας οργανισμών
από άλλη με έναν κανονικό και προβλέψιμο
τρόπο.

13. Οικολογικές αρχές
 Ο νόμος του ελαχίστου Justus Liebig 1840
 Η ανάπτυξη ενός φυτού εξαρτάται από την
ποσότητα του θρεπτικού υλικού που βρίσκεται
στην ελάχιστη ποσότητα.
 Πλήρης εφαρμογή μόνο στις χημικές ουσίες

14. Οικολογικές αρχές
 Συμπληρωματικοί όροι
συνθήκες σταθερής κατάστασης
πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η
αλληλεπίδραση των διαφ. παραγόντων
(π.χ. υποκατάσταση χημικά συγγενών)

15. Οικολογικές αρχές
 Όρια & ανοχή (Νόμος του Shelford για την
ανοχή – 1913)
‘Για κάθε είδος υπάρχουν μέγιστα και
ελάχιστα όρια συνθηκών (για κάθε
περιβαλλοντικό παράγοντα) που μπορεί να
αντέξει.
Μέσα στα όρια αυτά υπάρχει ένα εύρος
ανοχής στο οποίο περιλαμβάνονται και οι
βέλτιστες συνθήκες’

16. Περιβάλλον
 αβιοτικοί παράγοντες: θερμοκρασία,
βροχοπτώσεις, ηλιοφάνεια, χημικά στοιχεία
εδάφους και νερού κ.λπ.
 βιοτικοί παράγοντες: αλληλεπιδράσεις
οργανισμών σε μία καθορισμένη περιοχή του
περιβάλλοντος (π.χ. θήρευση, παρασιτισμός,
τροφή κ.λπ.)

17. Το περιβάλλον και οι παράμετροι του

18. Βιοποικιλότητα
 Το πλήθος των οργανισμών που ζουν στη Γη και
συγκροτούν τη λεγόμενη βιοποικιλότητα
συμμετέχουν σχεδόν σε όλες τις διαδικασίες που
συμβαίνουν, από τη ρύθμιση του κλίματος και τη
συγκράτηση του εδάφους μέχρι τη βιωσιμότητα της
γεωργίας και της αλιείας. Αποτελούν επίσης τη βάση
και για πολλά βιομηχανικά προϊόντα, καθώς και για
την παραγωγή φαρμάκων.

19.  Όμως …
 Η βιοποικιλότητα αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου •
 Τα είδη ανταγωνίζονται μεταξύ τους ή αλληλεπιδρούν με το
περιβάλλον τους, με αποτέλεσμα η ποικιλία των ειδών που
συναντάμε στη γη σήμερα να είναι το αποτέλεσμα τεσσάρων
εκατομμυρίων ετών εξέλιξης.
 Δεν γνωρίζουμε πόσα ακριβώς είδη υπάρχουν στον πλανήτη
μας. Οι επιστήμονες αναγνωρίζουν και ανακαλύπτουν
διαρκώς καινούρια είδη, ιδιαίτερα καθώς πολλές περιοχές του
πλανήτη μας είναι ακόμη εντελώς ανεξερεύνητες.

20. Βιοποικιλότητα Γιατί να μας
νοιάζει;
 Τα οφέλη που λαμβάνουμε από τη φύση
Υπηρεσίες οικοσυστημάτων:
 Οι διεργασίες και λειτουργίες που παρέχονται
από το φυσικό κόσμο (τα οικοσυστήματα) και
ωφελούν τον άνθρωπο (τα αγαθά που μας
προσφέρουν).
 Η υγεία, ο πλούτος και η καλή μας κατάσταση
εξαρτώνται από τις υπηρεσίες των
οικοσυστημάτων

21. Κάποια οικονομικά στοιχεία
 Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η αξία των αγαθών και των υπηρεσιών που
παρέχονται από τα οικοσυστήματα υπολογίζεται γύρω στα €26 τρις/έτος,
δηλαδή πάνω από το 50% της αξίας που οι άνθρωποι παράγουν κάθε
χρόνο.
 Για περισσότερους από 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους τα αλιεύματα είναι η
βασική πηγή πρωτεϊνών. Όμως τα ¾ των παγκόσμιων εμπορικών
ιχθυαποθεμάτων υπεραλιεύονται. Με τη θέσπιση προστατευτικών μέτρων
για το 20-30% της έκτασης των ωκεανών αναμένεται να δημιουργηθούν 1
εκατομμύρια θέσεις εργασίας και να διατηρηθούν αλιεύματα αξίας περίπου
$80 δις/έτος.
 Τα τρία τέταρτα του παγκόσμιου πληθυσμού βασίζονται σε θεραπείες που
προέρχονται απευθείας από τη φύση (π.χ. βότανα).
 Τα βοσκοτόπια καλύπτουν περίπου το 25% της επιφάνειας της Γης.
 Η εργασία 1 στους 40 Ευρωπαίους σχετίζεται άμεσα με το φυσικό
περιβάλλον

22. Βιοποικιλότητα Απειλείται;
Η απώλεια σε νούμερα
 Ο σημερινός ρυθμός εξαφάνισης ειδών εκτιμάται ότι
είναι 100 ως 1000 φορές μεγαλύτερος από ότι στο
παρελθόν, και οφείλεται κυρίως στην ανθρώπινη
δραστηριότητα
 Οι πληθυσμοί των ειδών έχουν μειωθεί κατά 30%
από το 1970
 Το 1/3 των ειδών απειλείται με εξαφάνιση ενώ το 2%
έχει ήδη εξαφανιστεί …

23. Από τι απειλείται;
 Απώλεια ή και η υποβάθμιση των
ενδιαιτημάτων
 Εισβάλλοντα ξενικά είδη
 Υπέρ -εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και
ειδών
 Ρύπανση
 Αλλαγή κλίματος

24. Είναι όντως πρόβλημα;
 Οικολογικό αποτύπωμα της ανθρωπότητας
 Το 2009, προκειμένου να ικανοποιήσουμε τις
απαιτήσεις του τρόπου ζωής μας χρειαστήκαμε 40%
περισσότερους πόρους από όσους μπορεί να
διατηρήσει ο πλανήτης μας.
 Αποψιλώνουμε τα δάση γρηγορότερα από ότι
αναγεννώνται, ψαρεύουμε περισσότερα ψάρια από
όσα γεννιούνται, και τελικά παράγουμε απόβλητα και
υποπροϊόντα όπως CO2 περισσότερα και
γρηγορότερα από όσο μπορεί να τα ανακυκλώσει η
φύση.

25. Οικονομική δραστηριότητα και Περιβάλλον

26. Ο υδρολογικός κύκλος

27. Σχηματισμός όξινης βροχής (Πηγή:ΚΠΕ
Καστοριάς)