DVDZ 17 november 2016 Fort Voordorp
Lezing: Gedrag als ‘Snuffelpaal’?
Draaiboek en regie bij
gedragsvraagstukken
Erik van Meersbergen

Snuffelpaal brengt luchtkwaliteit
in beeld

Gedrag als snuffelpaal?
• De kwaliteit van ons onderwijs afmeten aan
de omgang met gedragsvraagstukken?
• Passend onderwijs: transfer van
o zorg naar ondersteuning
o stoornis naar onderwijsbehoeften
o leraar naar coach
o regisseur naar mederegisseur

P-gedrag met of zonder etiket?
4
- ‘Slachtoffer’-gedrag
- Niet-taakgericht bezig
- Uitdagende houding
of lichaamstaal
- Dwingend gedrag
afgestemd
- Uit vaak haar
boosheid
- Weglopen en
schoolverzuim

Gedragsvraagstukken:
Draaiboek en Regie in 8 aanraders:
1. De puzzel als metafoor
2. Zoek de relatie tussen leren en gedrag
3. Benoem onderwijsbehoeften op gedrag
4. Kijk en onderzoek gedrag
5. Begrijp gedrag
6. Ondersteun leerling
7. Ondersteun collega’s
8. Ondersteun schoolbreed

De
p
puzzel als
metafoor
Gedrag en probleemgedrag kun je als
puzzelstukken zien. De beoordeling van gedrag is
als het puzzelen met 1000 of meer stukken. De
hoekjes en de randen zijn meestal zo gelegd.

1 De puzzel als
metafoor
Gedrag en probleemgedrag kun je als
puzzelstukken zien. De beeldvorming van gedrag
is als het puzzelen met 1000 of meer stukken.
De hoekjes en de randen zijn meestal zo gelegd.

Gedrag is meer dan je ziet

TOOL
Kijkwijzer ecologie van de leerling
Beschermend of protectief FACTOREN Risico of belemmerend
Leerling
School
Leraar
Schoolteam
Ondersteuning-zorg
Klas/groep
Peergroup
Vrije tijd / clubs
Gezin / familie
Samenleving

2 Zoek de relatie tussen leren en gedrag

TOOL
Checklist relatie leren en gedrag voor
observaties van de taak-/werkhouding
Let tijdens de observaties op:
ruim dertig aandachtspunten
……

Unieke vraag om ondersteuning

Algemeen psychologische basisbehoeften
ABC* bekend als Autonomie-Relatie-Competentie
13
AUTONOMIE
COMPETENTIE
*Vansteenkiste & Soenens, 2015

3 Benoem onderwijsbehoeften op gedrag
Doelen en onderwijsbehoeften gedrag en seco
Formuleren van onderwijsbehoeften m.b.v.
steunzinnen
A omgaan met zichzelf
B omgaan met de leerkracht (anderen)
C omgaan met de groepsgenoten (anderen)
D omgaan met taak-/ werkhouding

TOOL Overzichtslijst onderwijsbehoeften
seco en werkhouding. Uitgelicht:
A Omgaan met zichzelf
• zelfbeeld
• zelfhandhaving
• zelfbeschikking
• zelfcontrole

TOOL
Overzichtslijst onderwijsbehoeften 1-2
B Omgaan met anderen: de leerkracht
C Omgaan met anderen: groepsgenoten
D Omgaan met Taak-/Werkhouding
• taakgericht gedrag
• motivatie
• Werkorganisatie/planning
• concentratie

Voorbeeld C Omgaan anderen
Marcel heeft groepsgenoten nodig:
• met wie hij samenwerkend kan leren
• met wie hij kan overleggen over activiteiten
• die interesse hebben in wat hij van iets vindt
• die hem vragen mee te spelen in de pauze
• die zijn clowneske gedrag negeren en er niet om lachen
• die hem niet uitdagen
• met wie hij zich kan meten
• die in conflictsituaties meedenken over de meest geschikte
oplossing
• die hij ook eens kan helpen

4 Kijk en onderzoek gedrag
Snelle scan voor het eerste beeld
de (z)OCO bespreekt met de leraar:
• Is het gedrag feitelijk waargenomen of mijn
interpretatie?
• Is het leerlinggebonden of meer situatie-gebonden
gedrag?
• Is dit gedrag uit onmacht, onkunde of onwil?
• Wie heeft er hier het probleem: de leerling, de
groep of de leraar?

Brede scan: nog eens kijken
Brede scan
Leerlinggedrag
Onderzoeksmiddelen Vervolgvragen Diagnostiek
Leerling
kenmerken
Groep
kenmerken
Leraar
kenmerken
- Impulsief
- lichamelijk
onrust
- Niet-taakgericht
- Uitdagend
- Niet op de
ander
afgestemd
- Friemelen aan
spullen
- Aandacht-
vragend
- LVS SECO-beeld
- ADHD-vragenlijst
- Diagnostisch gesprek
met de leerling:
zelfbeeld
- Taakgerichtheid:
Tijdsteekproef
- Betrokkenheid-
observatie
- A-B-C-observatie
vanuit gedragstheorie
- checklist relatie leren
en gedrag
(werkhouding)
- Klimaatschaal
- Kijkwijzer
pedagogisch Klimaat
- Sociogram
- Observatie
tijdens vrije situaties
- Vragenlijst
omgevingsfactoren
concentratie
- Ruimte en faciliteiten
- Interactiewijzer
- Pedagogische
voorkeursstijl
- Goodness-of-fit
- Reflectie op ‘puzzel’-
leerling
- Visie op ontwikkeling
kinderen/leerlingen
- Kijk op taak van de
leraar

5 Begrijp gedrag
Verklaringsmodellen:
• vertrekken vanuit eigen aannames
• komen zo tot een verklaring van de ontstane
problemen
• kiezen dan een aanpak die daarop aansluit

Vaak in onderwijs gebruikt
• Gedragsmodel
AA ontlokken B en CC versterken B
• Meervoudig risicomodel
>groter aantal Risico’s = >Kans op
Probleemgedrag
• Interactionele model
G= P X S en G= P X CC

Aanrader oefening: één casus drie keer
gedrag begrijpen
A. Hoe zou het probleemgedrag van… volgens
dit model begrepen worden?
(De leerling heeft….)
B. Wat zal als oorzaak genoemd worden?
(De oorzaak is….)
C. Waaruit zal de gedragsaanpak bestaan?
(Dit gaan we doen…)

Probeer het ook eens anders!
Overweeg of een van de drie verklaringsmodellen
dicht bij je huidige manier van verklaren van
probleemgedrag komt

6 Ondersteun de leerling bij gedrag
Kader voor ondersteuning
4 bouwstenen en in totaal 16 dimensies

Dimensies
Ondersteuning
Van welke
dimensie heb ik
informatie
Van welke dimensie
wil ik meer weten
Op welke dimensies
richt ik mijn
ondersteuning
Invalshoek
Leerling
Groep
Leraar
Bouwsteen
Cognitie
Vaardigheid
Beleving
Schaal gedrag
Angstig
Teruggetrokken
Weinig communicatief
Weinig gemotiveerd
Wisselende stemmingen
Overbeweeglijk
Dominant
Dwars
Betrokkenheid
Laag
Hoog
Toolkaderondersteuning

7 Ondersteun je collega bij gedrag

27
Parallel onderwijsbehoeften leerling
én ondersteuningsbehoeften volwassenen
Stel aan jezelf en aan de anderen (collega’s, professionals,
team, school, SWV) telkens de vraag: wat hebben wij nodig?

8 Werk met de school aan gedrag
“Hoe sterk is de eenzame fietser
die kromgebogen over zijn stuur
tegen de wind
zichzelf een weg baant?” naar Boudewijn de Groot

Structuur voor schoolbrede ondersteuning
1. de visie op sociale en emotionele
competentieontwikkeling van leerlingen
2. een doorgaande leerlijn voor seco
3. de afstemming op onderwijsbehoeften op verschillende
niveaus
4. de centrale waarden van de school
5. een samenhangende aanpak van leer-en
gedragsvraagstukken
6. de afstemming op de ondersteuningsbehoeften van de
collega’s
7. een netwerk van ondersteuning
8. facilitering van de ambities

Inkijken-Kopen-Bestellen-Nalezen?
30
• Meersbergen, E. van & Vries, P. de (2013):
Handelingsgericht werken in passend
onderwijs. Achtergronden, aanpak en
hulpmiddelen. Utrecht: Perspectief
Uitgevers.
• Meersbergen, E. van (2014): Gedrags-
Vraagstukken: zo pak je ze aan! Dordrecht:
Instondo B.V., nr. 9 TIB-Tools.

Veel succes met dit draaiboek en
leggen van de puzzel!
Vragen, reacties?
Dank voor jullie aandacht
Website:
https://www.facebook.com/VanMeersbergenDeTandemGedrag/
E-mail:
h.vanmeersbergen@fontys.nl