1. Оюун ухаан ба
авьяас чадвар
Б.Энхтуяа

2. Îþóí óõààí
OУхаантай хүн гэж хэн бэ?
OОюун ухаан гэж юу вэ ?
OОюун ухааны хөгжлийн түвшинг
хэрхэн хэмжих вэ?
гэсэн олон асуултууд өнгөрсөн
зууны эхэн үеэс эхлэн эрдэмтдийн
анхаарлыг ихэд татах болжээ.

3. Оюун ухааны гол гол тестүүдийг анх зохиосон
эрдэмтдийн үзэл баримтлалаас товч дурдъя.
O Оюун ухааны анхны тестийг зохиосон эрдэмтэд
/Binet, Simon, 1905/ энэ ухагдахууныг нилээд өргөн
хүрээтэй авч үзсэн байна: Тэдний үзлээр бол
ухаантай хүн гэж “юмыг зөв шүүж, ойлгон ухаарч,
эрүүл сэтгэлгээ, идэвхи санаачлагынхаа ачаар
амьдралын нөхцөл байдалд дасан зохицож
чадаж буй” хүнийг хэлэх ажээ.
O 1939 онд насанд хүрэгчдийн оюун ухааныг судлах
анхны тестийг зохиосон Д.Векслер ч энэ үзлийг
хүлээн зөвшөөрч байв. Түүний үзэл баримтлалаар
бол : Оюун ухаан гэдэг нь ухаалгаар ажиллаж,
оновчтой сэтгэн, амьдралын нөхцөл байдлын учир
зүйг сайтар олох ерөнхий чадвар, товчоор хэлбэл
“Орчинтойгоо харьцахдаа хүчээ зөв зохицуулах
чадвар” юм.

4. O Оюун ухаан нь олон талын цогц зүйл гэж
үзээд Америкийн сэтгэл зүйч Тёрстоун
/Thhurstone, 1938/ түүний янз бүрийн
талуудыг тодорхойлсон байна. Тэрээр
оюун ухааны янз бүрийн талуудыг
анхдагч чадварууд хэмээн нэрлэж доорхи
зүйлүүдийг багтаажээ.
O Эдгээр чадвар тус бүрийг тодорхойлох
тестүүд зохиох нь оюун ухааны онцлог,
хэв шинжийг тодорхойлоход хангалттай
юм гэж Тёрстоун үзсэн байна.

5. O Тоолох чадвар тоон ба арифметик үйлдэл хийх
чадвар
O Хэл ярианы уян хатан чанар хамгийн тохиромжтой
үгээр өөрийн санаагаа хялбархан ойлгуулах чадвар
O Үг яриаг хүртэх аман ба бичгийн яриаг ойлгох чадвар
O Орон зайн баримжаалал юмс, тэдгээрийн хэлбэр
дүрсийг орон зайд төсөөлөх чадвар
O Ой тогтоолт аливааг тогтоох чадвар
O Эрэгцүүлэх чадвар
O Хүртэх хурд юмс дүрслэл тэдгээрийн эд ангийн
хоорондын адил төстэй болон ялгаатай талуудыг түргэн
хүртэх чадвар

6. Олонх эрдэмтдийн хүлээн
зөвшөөрдөг тодорхойлолт
OХувь хүний орчиндоо зохицон
дасах чадварыг оюун ухаан
гэнэ.

7. Оюун ухааны хөгжлийн хүчин
зүйлүүд
OНэг талаас төрөлхийн удамшлын
хүчин зүйлүүд,
OНөгөө талаас орчны нөлөөллийн
аль алинаас нь хүний оюун
ухааны хөгжил шалтгаалдаг
байна.

8. Удамшлын хүчин зүйлүүд:
O Хүүхэд эцэг эхээсээ өвлөн авч байгаа чадавхи
боломжоороо удамшлын хүчин зүйлүүд нь
тодорхойлогддог. Хүний хромосомд хадгалагдаж
байгаа хэдэн зуун мянган генүүд нь олон нууцыг
өөртөө агуулдаг.
O Ихэнх тохиолддог удамшлын хүчин зүйл хүүхдийн
оюун ухаанд нөлөөлсөн эсэхийг түүнийг төрсөн
хойно нь тодорхойлох боломжтой юм.
O Оюун ухаан нь удамшлын хүчин зүйлээс, тухайлбал,
эцэг эхийн генийн шинж чанар, мэдрэлийн
системийн онцлогоос шалтгаалдаг гэдэг нь
тодорхой.
O Харин хэрхэн нөлөөлдөг вэ? Гэсэн асуулттай нэг
мөр хариулт өгөх боломж одоогоор хомс байгаа юм.
Удамшлын хүчин зүйлүүд нь төрөлхийн бусад хүчин
зүйлүүд түүнтэй холбоогүй байж болох ажээ.

9. Оюун ухаанд нөлөөлөгч төрөлхийн
хүчин зүйлүүд:
O Эдгээр нь үр тогтох үеэс эхлэн хүүхдийн бие махбодын
хөгжилд нөлөөлж буй хүчин зүйлүүд юм. Үүнд: эхийн
өвдөлт, ургийн тэжээлийн дутагдал, хортой эм бэлдмэл
хэрэглэх зэргийг дурьдаж болно.
O Эхийн хооллолтын дэглэм ноцтой зөрчигдөх нь хүүхдийн
оюун ухааны цаашдын хөгжилд нөлөөлдгийн тодорхой
жишээ бол өндөр уулын бүс нутагт амьдардаг
эмэгтэйчүүдийн хоол унданд иод дутагдагсанаас болж
хүүхдийн оюун ухааны хөгжилд гардаг эмгэг өөрчлөлт
юм.
O Жирэмслэлтийн эхний үед антибиотик болон эленум
мэтийн тайвшруулах эм, тэр ч бүү хэл аспириныг
хэтрүүлэн хэрэглэх нь хүүхдийн оюун ухааны хөгжлийг
мэдэгдэхүйц удаашруулдаг болохыг тогтоожээ.
O Хэрвээ эх нь жирэмсэн үедээ архи, тамхи хэрэглэвэл
мөн ийм сөрөг үр дагавар гардаг байна.

10. Хүрээлэн буй орчны хүчин зүйлс
O Хүүхэд төрөлхийн ямар ч чадавхитай
төрсөн байж болно. Гагцхүү цаашдаа
амьдрахад нь зайлшгүй шаардагдах оюун
ухааны чадварууд нь орчинтойгоо
харилцан үйлчлэлцсэний ачаар, нийгмийн
орчинд зохицон дасах явцад нь хөгжиж
боловсронгуй болж байдаг.
O Бид оюун ухаанд нөлөөлөх орчны хүчин
зүйлд хоол тэжээл, хүүхдийг идэхжүүлэх
харилцаа, хүүхдийн нийгмийн байдал
зэргийг авч үзэж байна.

11. Хооллолт
O Хүүхдийн хоол тэжээлийн ноцтой дутагдал нь
түүний оюун ухааны хөгжилд хүчтэй нөлөөлдөг
байна. Ялангуяа эхний зургаан сард ийм нөлөө
сөрөг үр дагавар ихтэй юм. Харин хүүхэд
цаашдаа хэвийн хэмжээгээр хооллож,
амьдралынх нь нөхцөл идэвхижил сайтай
байвал 4-5 насандаа хэвийн хөгжилтэй үе
тэнгийнхнийхээ төвшинд хүрэх боломжтой гэж
үздэг.
O Эхийн хэвлийд байхаасаа эхлэн төрсөн хойноо
ч гэсэн байнга өлсгөлөнд нэрвэгдэж байдаг улс
орнуудын хүүхдийн оюун ухааны хөгжилд
засрашгүй ноцтой өөрчлөлт гардаг байна.

12. Хүүхдийг идэвхижүүлэх харилцаа
O Төрсөн цагаас нь эхлэн хүүхдийг сэтгэл зүйн хувьд
идэвхжүүлэх нь түүний хөгжилд шийдвэрлэх нөлөө
үзүүлдэг.
O Магадгүй энэ нөлөө нь зөвхөн л зөв хооллон
ундалж, сайтар асарч сувилснаас ч илүү байж
болох юм.
O Хүүхэд нэг бүртэй харилцах боломж багатай,
хүүхэд асрах газарт амьдарч буй хүүхдийн хэл
ярианы болон хөдөлгөөний хөгжил мэдэгдэхүйц
удаашралтай байдаг болохыг эрдэмтэд тогтоожээ.
O Харин эцэг эх нь хүүхдээ өсгөн, элэгсэг хандан,
идэхитэй харилцан шинэ шинэ чадвар дадал
эзэмшихэд нь сайн тусалж байвал хүүхдийнх нь
хөгжил зохистойгоор тасралтгүй явагддаг байна.

13. Хүүхдийн нийгмийн байдал
O Хүүхдийн амжиргааны төвшин нэн доогуур байсны
улмаас оюун ухааных нь хөгжилд хоцрогдол гарч
болно.
O Гэхдээ ийм хоцрогдол нь хүүхдийн ахуй орчин,
нийгмийн байдалтай холбоотой, үүсмэл хоцрогдол
гэж эрдэмтэд үздэг Жишээ нь: Материаллаг
нөхцөл муутай гэр бүлд төрөөд төрсөн өдрөөсөө
чинээлэг, цагаан арьстан айлд өссөн негр болон
эрлийз хүүхдүүдийн сурлагын амжилт нь төрөлх
орчиндоо өссөн өнгөт арьст хүүхдүүдээс дээгүүр
байжээ. /Skarr, weiberd, 1976/.
O Мөн ядуу гэр бүлд төрөөд баян айлд өссөн
хүүхдүүдийн оюун ухааны хөгжлийн коэффициент
нь гэртээ өссөн ах, эгч нараасаа барагцаалбал 20
оноогоор илүү байсныг францад хийсэн судалгаа
харуулжээ. /Schiff, et, al, 1980/.

14. Х.Гарднерийн /H.Gardner/ оюун ухааны
хөгжлийн цогцолбор онол
O Хүний оюун ухааан нь бие даасан тусгай чадамжуудаас
бүтдэг цогцолбор зүйл юм гэж Америкийн сэтгэл зүйч
Х.Гарднер үздэг /1986/.
O Оюун ухаан гэдэг нь бие даасан долоон өөр чадамжийг
агуулна. Эдгээр нь бие даасан өөр өөрийн гэсэн онцлог
бүхий хэв шинжүүдийг үүсгэдэг. Хэв шинж тус бүр нь нэг
хүнд заавал жигд хөгжсөн байх албагүй. Нэг юм уу, хоёр
шинж түлхүү, бусад нь ердийн төвшинд хөгжсөн байдаг.
O Оюун ухааны аль нэг хэв шинж нь давамгайлж байгаагаас
шалтгаалан амьдралд зохицон дасах чадвар нь хүн хүний
хувьд харилцан адилгүй аргаар явагддаг.
O Сургалтын явцад суралцагчдын оюун ухааны хөгжлийн
хувийн онцлог хэв шинжийг илрүүлэн хөгжүүлэх нь чухал
гэж үздэг хүмүүнлэг онол учраас барууны орнуудад
өндрөөр үнэлэгдэж байгаа онол юм.

15. Хүүхдийн оюун ухааны хөгжлийн
тухай зарим гол онолууд
O Хүүхдийн оюун ухааны хөгжлийг
тайлбарласан олон онолууд байдаг.
O Эдгээрийн дотроос дэлхийн олон улс
орнуудад Оросын сэтгэл зүйч Л.С.Выготский,
Швейцарийн сэтгэл зүйч Ж. Пиаже,
Америкийн сэтгэлл зүйч Х. Гарднер /Н.
Gardner/ нарын онолууд ихэд алдаршжээ.
O Ингээд Х. Гарднер /Н. Gardner/-н онолыг
товч танилцуулъя.

16. Оюун ухааны бие даасан долоон хэв
шинж /Gardner/
 Хэл ярианы оюун ухаан
 Хөгжмийн оюун ухаан
 Математик логикийн оюун ухаан
 Орон зайн оюун ухаан
 Биеийн хөдөлгөөн тэнцвэрийн оюун
ухаан
 Хүмүүс хоорондын харилцааны оюун
ухаан
 Өөр лүүгээ, дотогш чиглэсэн оюун ухаан

17. 1. Хэл ярианы оюун ухаан:
/Linguistic/
OӨгүүлэг, тууж, ном унших,
хошигнол, оньсого таавар, үгийн
сүлжээнд дуртай, унших бичих
чадвар сайтай, ойлгомжтой
сайхан ярьдаг, аман хичээлдээ
сайн сурагчид.

18. 2. Логик – математикийн оюун
ухаан: /Logical – mathematical/
OЮмсын эх загвар, цуглуулга
болон оюун сорьсон тоглоомд
дуртай, оюун сорьсон болон
компьютер тоглоом тоглох, тоо
бодох, тооцоо шаардсан асуудал
шийдвэрлэх, юмыг туршиж үзэх,
зураг төсөл зохиохдоо дуртай,
тооцооны төрлийн хичээлд сайн.

19. 3. Орон зайн оюун ухаан:
/Visual-spatial/
OЗурах, дуурайлгах, урлаж чимэглэх
ажилд дуртай, юмсыг тодорхой
төсөөлөн зураглаж чаддаг, орон зайн
баримжаа сайтай, толгой эргүүлсэн
дүрс зургийн учрыг олох, эвлүүлдэг
тоглоом тоглохдоо сайн фото зураг
авах, дүрс бичлэг хийх зохион бүтээх
дуртай, геометрийн мэдрэмж сайтай.

20. 4. Хөгжмийн оюун ухаан: /Musical/
OДуу дуулалд дуртай, хөгжмөөс
таашаал авдаг, хөг аялгууг сайн
тогтоодог, хөгжим сонсох, нотыг
ойлгох, зохиох, хөгжим тоглохдоо
сайн, хөгжмийн зэмсэг хийх
дуртай, аливаа зүйлийг хөгжмийн
хэмнэлтэй холбон ойлгох
чадвартай.

21. 5. Хүмүүс хоорондын харилцааны
оюун ухаан: / Interpersonal/
OХүнтэй амархан нөхөрлөдөг,
хүмүүстэй байх дуртай, асуудлыг
хамтаараа шийдвэрлэх нь
таалагддаг, бусдын сэтгэл санааг
ойлгодог, ярьж харилцах зөвлөгөө
өгөх дуртай.

22. 6. Дотогш чиглэсэн оюун ухаан: /
Intrapersonal/
OЗөвхөн өөрийнхөө найз нөхдийн дунд
байх нь таалагддаг, юмыг дотроо
төсөөлөн бодох дуртай, өөрийн гэсэн
хатуу мэдрэмж, бодолтой, өдрийн
тэмдэглэл хөтөлдөг, өөрийн гэсэн
хоббитой байх дуртай, төсөл
төлөвлөгөө боловсруулдаг.

23. 7. Биеийн хөдөлгөөний тэнцвэрийн
оюун ухаан: / Bodily=kinaesthetic/
OБүжиг, танц, хөнгөн атлетикт дуртай,
биеийн хөдөлгөөн, дохио зангаараа
мэдээллийг сайн дамжуулдаг, юмыг
хөдөлгөж барьж, тэмтэрч үзэх,
жүжиглэх дүрд тоглох юмны тогтвор
тэнцвэрийг олохдоо дуртай, сайн
хийдэг.

24. Àâьÿàñ áèëýã

25. OÀâьÿàñ áèëýã íü áèå õ¿íèé
ñýòãýöèéí øèíæ¿¿äèéí íýã áºãººä
óðëàã óðàí ñàéõàí, îþóí óõààí, ø/ó
òåõíèê, ñïîðò, ïðàêòèê ¿éë
àæèëëàãàà çýðýã õ¿íèé ¿éë
àæèëëàãààíû ÿíç á¿ðèéí ñàëáàðò
èëðýí ãàðäàã.

26. Тодорхойлолт
OÕ¿íèé ã¿éöýòãýõ ¿éë
àæèëëàãààã ¿ëýìæ ºíäºð
àìæèëòàíä õ¿ðãýæ, ò¿¿íèé
òîäîðõîé íýã õýëáýðèéã èë¿¿
ò¿ðãýí, èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé
á¿òýýë÷ýýð ã¿éöýòãýõýä ÷èãëýñýí
áèå õ¿íèé ñýòãýëç¿éí õóâèéí
ºâºðìºö îíöëîã ÷àíàðûã àâьÿàñ
áèëýã ãýíý.

27. O Ãýõäýý áèå õ¿íèé ñýòãýë ç¿éí õóâèéí á¿õ
ºâºðìºö ÷àíàðóóäûã àâúÿàñ áèëýã ãýæ ¿çýæ
áîëîõã¿é, õàðèí òýäãýýðýýñ çºâõºí ¿éë
àæèëëàãààíû òîäîðõîé õýëáýðèéã àìæèëòòàé
ã¿éöýòãýõýä ñàéíààð íºëººëæ áàéãàà çàðèì
îíöãîé øèíæ¿¿äèéã àâьÿàñ ãýæ ¿çíý.
Æø, õºãæìèéí àâúÿàñ áèëãèéã õºãæ¿¿ëýõýä õºãæìèéí íàðèéí ñîíñãîë
õýðýãòýé, õàðààíû çàäëàí ÿëãàã÷èéí òºðºëõèéí òóéëûí ìýäðýìòãèé ÷àíàð
çóðàã, ä¿ðñëýõ àâúÿàñò íºëººëäºã. Õàðèí äàðóó òºëºâ çàí, ñýðãýëýí öîâîî
áàéäàë çýðýã íü àâьÿàñ áèëýãò íºëººëºõã¿é.

28. Авьяас билгийн хөгжил
O Àâьÿàñ áèëýã íü áèå õ¿íèé ñýòãýëç¿éí îíöëîã þì.
Òèéìýýñ õ¿í á¿ð ººð ººðèéí àâьÿàñòàé, àâьÿàñûí
õºãæëèéí ÷àíàð áà òºâøèí㺺𺺠ÿëãààòàé
áàéäàã.
Òóõайлбал çàðèì õ¿ì¿¿ñ òåõíèêèéí àâьÿàñòàé, çàðèì íü
çóðàã óðëàë, äóó õºãæìèéí, çàðèì íü ñïîðòîä èë¿¿ àâьÿàñòàé
áàéäàã. Òýð÷ëýí õýä õýäýí òºðëèéí àâьÿàñ ÷àäâàðàà çýðýã
õºãæ¿¿ëñýí õ¿ì¿¿ñ ÷ áàéäàã.
̺í õºãæëèéí òºâøèí㺺𺺠õàðèëöàí àäèëã¿é
áàéíà. Èõýíõ õ¿ì¿¿ñ àâьÿàñ áèëãèéí äóíä òºâøèíä,
çàðèì íü äýýä, öººí õýñýã íü õàìãèéí ºíäºð òºâøèí
áóþó ñóóò óõààíòàé áàéäàã áàéíà.

29. Àâьÿàñ íü õ¿íèé õºäºëìºðèéí ¿éë àæèëëàãààíû
¿ð ä¿íä ¿¿ñ÷ õºãæäºã.
Àâьÿàñ áèëýã
Åðºíõèé àâьÿàñ
Òóñãàé /ãîö/ àâьÿàñ

30. Åðºíõèé àâьÿàñ:
OХүний оюун ухааны далайц, ой
тогтоолтын хурд, тогтоох хадгалах
чадвар зэрэг ойн хөгжлийн онцлог
байдал, амьд хурц дүрслэл,
анхаарлын үндсэн чанаруудын
хөгжил, зэрэг áèå хүний сэтгэцийн
онцлог шинж чанар хамаарна.
/õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààã àìæèëòàíä õ¿ðãýõ ãîë õ¿÷èí
ç¿éë¿¿ä þì./

31. Òóñãàé /ãîö/ àâьÿàñ:
O Үйл ажиллагааны тусгай төрлүүдийг
амжилттай гүйцэтгэхэд нөлөөлөх бие хүний
сэтгэцийн онцлог шинж хамаарна. Õºãæìèéí
ñîíñãîë, ºí㺠ÿëãàõ íàðèéí ÷àäâàð, õóðö õàðàà,
áóë÷èíãèéí óÿí õàòàí õºäºë㺺í
/Үéë àæèëëàãààíû òóñãàé òºðë¿¿äèéã àìæèëòòàé
ã¿éöýòãýõýä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä/

32. Авьяас билгийг түүний хөгжлийн
төвшингөөр нь 2 ангилан авч үздэг.
Хурц билэг Суу билэг
Хүний авьяас билгийн
хөгжлийн дээд түвшин нь
хурц билэг юм. Хурц
билэгтэй хүмүүс нь
онолын хүнд хэцүү
зорилтуудыг хялбархан
гүйцэтгэж, шинэлэг
зүйлийг хийж бүтээж
байдаг.
Авьяас билгийн
хамгийн дээд бөгөөд
өндөр түвшин нь суу
билэг юм. Суу
билэгтэй хүмүүс нь хүн
төрөлхтөний амьдрал
үйл ажиллагаанд
зарчмын цоо шинэ
зүйлийг хийж бүтээдэг
байна.

33. O¯éë àæèëëàãààíû òîäîðõîé òºðëèéã
àìæèëòòàé ã¿éöýòãýõýä çºâõºí íýã
òºðëèéí àâьÿàñ íºëººëæ ÷àäàõã¿é.
Æø íü çîõèîë÷èéí õºäºëìºðò çºâõºí ä¿ðñëýõ ñýòãýõ¿é
òºäèéã¿é àæèã÷ ÷àíàð, çîðèóäûí òºâëºðñºí àíõààðàë, õóðö
òîä ¿ã ÿðèà, ãîî ç¿éí ñýòãýãäýë çýðýã îëîí øèíæ¿¿ä
øààðäàãääàã.

34. Авьяасыг хэрхэн хөгжүүлэх вэ?
O Åðºíõèé áîëîí ãîö àâьÿàñûí àëü àëü íü õ¿íèé
ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäàëòàé íÿãò õîëáîîòîé
õºãæèíº. Çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ìýäëýã,
÷àäâàð, äàäëûã õºãæ¿¿ëýõã¿é áîë àâьÿàñ
áèëãèéí öààøäûí õºãæèë ñààòàæ óäààøðàõ
áóþó çîõèõ ¿ð ä¿íä õ¿ðýõã¿é áàéæ áîëíî.
Æø, àëäààã¿é çºâ áè÷èõ, õýë íàéðóóëãûí ä¿ðýì çýðýã áè÷ãèéí
õýëíèé ìýäëýã ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõã¿éãýýð õ¿íèé óðàí
çîõèîëûí àâьяàñ áèëãèéã õºãæ¿¿ëæ ÷àäàõã¿é.

35. O Àâьÿàñ áèëýã õºãæèõºä äóð ñîíèðõîë èõýýõýí
íºëººëºõ áîëîâ÷ àâьÿàñ áà ñîíèðõëûí õîëáîîã
ñàéòàð àíõààðàõ õýðýãòýé. Ñóóò õ¿ì¿¿ñèéí
àìüäðàë ¿éë àæèëëàãààíû ò¿¿õýýñ ¿çýõýä
òýäíèé àâьÿàñ áèëýãòýé õîëáîãäñîí ñîíèðõîë íü
áàãà áàë÷èð íàñíààñ íü õºãæñºí áàéäàã áàéíà.
O Áàãà íàñíû õ¿¿õäèéí ñîíèðõîë òîãòâîðã¿é
áàéäàã ó÷èð òýä àëèâàà ç¿éëä ñîíèðõîõ, ба
сонирхол нь áóóðàõ íü àìàðõàí áàéäàã.
Òèéìýýñ íàñàíä õ¿ðýã÷èä õ¿¿õäèéí ñîíèðõëûã
íàðèéí ñóäàëæ, ò¿¿íèéã òîãòâîðòîé
õºãæ¿¿ëýõèéí òóëä òîäîðõîé ¿éë
àæèëëàãààíä îðóóëàõ õýðýãòýé.

36. Àâьÿàñ áèëãèéí òºðºëõèéí ýõ ¿¿ñâýð,
õºãæëèéí òºâøèí
OÀâьÿàñ áèëýã íü óäàìøäàãã¿é, õàðèí
òºðºëõèéí øèíæ ÷àíàðòàé áàéõ íü áèé.
Ãýâ÷ òºðºëõèéí ¿íäýñ ººðºº àÿíäàà
àâьÿàñ áèëýã áîëæ ÷àäàõã¿é, òýðõ¿¿
òºðºëõèéí ýõ ñóóðèéã íèéãýì îð÷èí
õ¿ëýýí àâààä òóñãàé äàâòàëò,
äàñãàëæóóëàëòûí ¿ð ä¿íä àâьÿàñ
÷àäâàð áîëãîí õºãæ¿¿ëäýã.

37. O Àâьÿàñ áèëãèéí äýýä òºâøèí íü õóðö áèëýã,
õàìãèéí ºíäºð òºâøèí íü ñóó áèëýã þì. Õóðö
áèëýãòýé õ¿ì¿¿ñ îíîëûí íàðèéí õ¿íä õýö¿¿
çîðèëòóóäûã õÿëáàðõàí ã¿éöýòãýæ, øèíý,
øèíýëýã ç¿éëèéã õèéæ á¿òýýäýã.
O Ñóóò õ¿ì¿¿ñ õ¿í òºðºëõòíèé àìüäðàë, ¿éë
àæèëëàãààíä öîî øèíý çàìûã íýýæ, øèíý ç¿éëèéã
á¿òýýäýã îíöëîãòîé. Ñóó óõààíààð á¿òýýãäñýí
ç¿éë íü õ¿í òºðºëõòíèé íèéãìèéí äàðàà
äàðàà÷èéí ¿å¿äýä ìºíõèéí óë ìºðºº ¿ëäýýí
àìüäðàõ õ¿÷ ÷àäàëòàé áàéäàã.

38. Гэрийн даалгавар
OАвьяас билэгийг хэрхэн хөгжүүлэх
вэ? Уншаад тэмдэглэл хөтлөж
ирнэ үү?