1.
सजीव ांची लक्षणे
1
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
पेशींनी
युक्त
व ढ व
ववक स सांघटन च्य
पद्धती
प्रवतस द उजेच
व पर
पुनरुत्प दन

2.
2
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
आपल्य सभोवत लच्य पररसर त प्र णी, वनस्पती
असे सजीव घटक असत त.
तसेच प णी, दगड, यांत्रे, व हने, ववववध वस्तू असे
वनजीव घटक असत त.
सवव सजीव ांमध्ये क ही प्रमुख वैवशष्ट्ये ददसून
येत त. ती वनजीव ांमध्ये नसत त

3.
एख दी इम रत जशी ववट ांप सून बनलेली असते, त्य प्रम णे सजीव ांचे शरीर
सूक्ष्म पेशींनी बनलेले असते. प्रत्येक सजीव च्य शरीर च्य आक र नुस र शरीर तील
पेशींची सांख्य कमी-ज स्त असते. क ही सजीव ांचे शरीर एक पेशीनेच बनलेले असते अश
सजीव ांन एकपेशीय सजीव म्हणत त. ते आक र ने अत्यांत लह न म्हणजे सूक्ष्म असत त.
स ध्य डोळय ांन ददसत न हीत. त्य ांन प हण्य स ठी सूक्ष्मदशवक ची गरज असते.
उद ; अवमब , पॅर मेवशयम
3
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre

4.
क ही सजीव मोठे असत त. त्य ांचे शरीर एक पेक्ष ज स्त
पेशींनी बनलेले असते. अश सजीव ांन बहुपेशीय सजीव म्हणत त.
बरेच बहुपेशीय सजीव स ध्य डोळय ांनी बघत येत त. उद : सवव
लह न मोठे प्र णी, वनस्पती. वनजीव घटक पेशींप सून बनलेले नसत त.
4
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre

5.
अन्न वमळवणे, स्वतःचे रक्षण करणे य क रण स ठी सजीव स्वतःहून
ह लच ली करत त. य ल स्वयांप्रेरणेने ह लच ल करणे म्हणत त. उद : पक्षी
उडत त, म से पोहत त, म णसे च लत त, फुले उमलत त इत्य दी. वनजीव ांन
स्वयांप्रेरण नसते.ते स्वतः हून ह लच ल करत न हीत. त्य ांन दुसऱ्य कोणीतरी
( सजीव ांनी ) हलव वे ल गते.
5
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre

6.
सजीव त्य ांच्य आसप स घडण ऱ्य घटन ांन प्रवतस द देत त. अश घटनेल
चेतन म्हणत त आवण चेतनेल सजीव ांनी ददलेल्य प्रवतस द ल चेतन कसांत
म्हणत त. उद : डोळय त कचर गेल्य स आपण डोळे चोळतो. एख द्य कुत्र्य ल
कोणी दगड म रल्य स ते ल ांब पळते. वनस्पती प्रक श च्य ददशेने व ढत त.
6
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre

7.
ग ांडूळ ह प्र णी अांध र त र हतो. त्य ल सूयवप्रक श त आणले
तरी त्य ची ह लच ल अांध र ज ण्य च्य ददशेने होते. एक परीक्ष नळीच
अध व भ ग क ळय क गद ने गुांड ळून, परीक्ष नळीत ग ांडूळ सोडून आवण
परीक्ष नळी सूयवप्रक श त धरून ते बघत येईल. ( प्रयोग नांतर ग ांडूळ
ओलसर जवमनीवर सोड वे. ) वनजीव ांमध्ये चेतन क्षमत नसते.
7
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre

8.
सजीव ांच जन्म झ ल्य नांतर त्य ांची व ढ होत न ददसते. व ढ
होत न शरीर च आक र व ढतो, उांची व ढते, शरीर च्य अांतभ वग तही
व ढ होते. वनस्पतींची उांचीतील व ढ मोजत येते. वनजीव ांची व ढ होत
न ही.
8
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre

9.
सवव सजीव ांन जगण्य स ठी ऑवससजनची आवश्यक्त असते.
हवेतील ऑवससजन ते श्व स व टे शरीर त घेत त आवण उच््व स व टे
शरीर तील क बवन ड य ऑसस ईड ब हेर सोडत त. श्व स व टे
ऑवससजन शरीर त घेणे आवण उच््व स व टे क बवन ड य ऑसस ईड
ब हेर सोडणे य ल श्वसन म्हणत त. सवव प्र णी आवण वनस्पती श्वसन
करत त. वनजीव श्वसन करत न हीत.
9
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre

10.
सवव सजीव स्वतःस रख दुसर जीव वनम वण करत त. क ही प्र णी वपल ांन
जन्म देत त. क ही प्र णी अांडी घ लत त.त्य तून त्य ांची वपल्ले ब हेर पडत त. क ही
वनस्पतींच्य वबय ांप सून क ही वनस्पतींच्य मुळे, फ ांद्य प सून नवीन वनस्पती
तय र होत त. स्वतःस रख दुसर जीव वनम वण करणे य ल प्रजनन ककांव पुनरुत्प दन
म्हणत त. वनजीव पुनरुत्प दन करू शकत न ही.
10
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre

11.
सजीव ांन जगण्य स ठी, व ढीस ठी अन्न ची प ण्य ची
आवश्यकत असते. प्र णी वेगवेगळय पद्धतींनी अन्न ग्रहण करत त.
वनस्पती मुळ ांव टे क्ष र, प णी शोषून घेत त आवण स्वतःचे अन्न स्वतः
तय र करत त. वनजीव अन्नग्रहण करत न हीत.
11
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre

12.
सजीव ांनी अन्नप णी ग्रहण केल्य नांतर ते ववववध जीवनक्रीय ांस ठी
व परले ज ते.य दक्रय ांमध्ये व परले ज ते. य दक्रय ांमध्ये शरीर स वनरुपयोगी
असण रे ट क ऊ पद र्व तय र होत त. हे ट क ऊ पद र्व शरीर तून ब हेर
ट कण्य च्य दक्रयेल उत्सजवन म्हणत त. प्र णी मल, मुत्र आवण घ म य ांच्य
रुप त ट क ऊ पद र् वचे उत्सजवन म्हणत त. वनस्पतींमध्ये वचक, वपकलेली
प ने, व ळलेली स ल य ांच्य रुप त उत्सजवन ची दक्रय होते. वनजीव उत्सजवन
करत न हीत.
12
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre

13.
सजीव ांमध्ये जन्म – व ढ – प्रजनन - क्षीण होणे - मृत्यू हे
टप्पे ददसत त. जन्म च्य वेळी सुरु झ लेल्य जीवनदक्रय
क ल ांतर ने र् ांबत त आवण त्य ांच मृत्यू होतो. प्र णी आवण
वनस्पती य ांच्य आयुष्ट्य ची मय वद वेगवेगळी असते. वनजीव ांन
मृत्यू येत न ही. क ही वनजीव घटक ांची झीज होते.
13
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre

14.
सजीव ांमध्ये पेवशमय रचन , ह लच ल, चेतन क्षमत , व ढ,
श्वसन, प्रजनन, अन्नग्रहण, उत्सजवन, मृत्यू ही प्रमुख लक्षणे ददसत त.
वनजीव ांमध्ये ही लक्षणे ददसत न ही.
14
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre